Ндірістік өнеркәсіптердің бас жоспарын жобалау.

Өндірістік өнеркәсіптерді қоныстанған жерлердің өндірістік аймақтарындағы, өндірістік түйіндердің территорияларындағы немесе тұрғындық құрылыстардың жүйесіндегі жабық жерлерде орналастырады.

Өндірістік өнеркәсіптердің бас жоспары– бұл территорияларды көгалдандырумен және жайластырумен ғимараттарды, имараттарды, көліктік және инженерлік желілерді жер теліміне орналастырудың масштабты сұлбасы.

Бас жоспарды жобалау ҚР ҚНжЕ негізінде жүргізіледі.

Территорияны келесі аймақтарға бөледі:

– өндірістік, мұнда негізгі және қосымша цехтар, тұрмыстық бөлмелер ғимараты; өндірістік, қоймалық, көліктік, энергетикалық және басқа өндірістік процесті ғимараттар мен имараттар шоғырланған;

– әкімшілік - шаруашылық және мәдени - тұрмыстық ғимараттарды орналастыру үшін (зауыт басқару, медпункттер, асхана, поликлиника және т.б.) зауыт жанындағы ғимараттар;

– энергетикалық және көліктік объекттерді орналастыру үшін қосымша;

– шикізаттарды, жартылай фабрикаттарды, дайын өнімдерді сақтау үшін ғимараттар және алаңдар алып жатқан қоймалық.

Өндірістік өнеркәсіптер территориясында ғимараттар мен имараттарды олардың жайлы табиғи жарықтандыруын және желдетілуін ескеріп орналастырады. Ғимараттар арасындағы үзілулер санитарлы-гигиеналық, өртке қарсы және технологиялық талаптар ескеріліп қабылданады.

Жолдар мен тротуарлар сыртқы және ішкі зауыттық көліктің қабылданған түріне сәйкес, жылжитын жүктер салмағына және өлшемдеріне, тасымалдау ұзақтығына байланысты шешіледі.

Ішкі зауыттық теміржол жолдарының сұлбасы тұйық, сақиналы, қуысты болуы мүмкін. Ішкі жолдардың қисық радиусы жуан колеялар (1524 мм) үшін 200 м кем емес және жіңішке колеялар (950 мм) үшін 75 м кем емес.

Төсеніш қабаты бойынша асфальтбетоннан немесе құрама темірбетон плиталарынан жабулы автокөлік жолдарының бір жақты қозғалыс үшін ені 4,5–5 м кем емес және екі жақты қозғалыс үшін ені 6–10,5 м болады. Жол шетінен ғимарат қабырғасына дейінгі арақашықтық 25 м үлкен емес етіп қабылданады.

Жаяу жүру жолдары – ені 1,5 м кем емес тротуарлар, жол бойымен, одан 2 м жақын емес төселінеді.

Жолдар, тротуарлар бойымен, цехтар арасын көгалдандыру.Көгалдандыру ауданы өнеркәсіптің барлық территориясының 15–20% кем емес бөлігін құрауы тиіс. Көгалдандыру жолағының ені ағаштарды бірқатарлы отырғызуда 2 м кем емес және екі қатарлыда 5 м кем емес, бұтақтылар жолағы үшін ені 0,8 – 1,2 м етіп қабылданады. Қатарлы отырғызуда ағаштар арасындағы арақашықтық 4–6 м.

Өндірістік территорияны жайластыру үшін жарықтандыру фонарьлары, фонтандар, гүлзарлар және басқа кіші сәулеттік пішіндер қолданылады.

Инженерлік коммуникацияларды (су өткізгіш, канализациялық, жылулық және басқа желілер) жерүсті және жерасты негізгі өтулердің бойымен төсейді. Жерасты трассалары траншеяларда, каналдарда, туннельдерде жолдардың жүру бөлігінен тыс орнатылады. Жанатын және тез жалындайтын сұйықтармен газ өткізудің және құбыр өткізудің біріккен төсенішін қолдануға рұқсат етілмейді.

Қоршаған ортаны зиян заттардың таралуынан,өндірістік өнеркәсіптердің қалдықтарынан ластануынан қорғау заң жүзінде қарастырылған.Өндірістік өнеркәсіптерді орналастырғанда, жобалағанда, қайта жөндегенде өндірістік зиян заттардың пайда болуын болдыртпайтын немесе азайтатын өндіріс технологияларын жаңартуды, тұйық өндірістік циклымен қалдықсыз өндірістерді құруды, суды және газды тазалау, шаңды және күлді аулау үшін техникалық жабдықтарды қолдануды, жоспарлау және құрылыстық жабдықтарды, яғни санитарлы–қорғау аймақтарының қондырғыларын, атмосферада өндірістік зиян заттардың таралуын болдыртпауды және сұрыптауды қолдануды қарастыратын шараларды жүзеге асырады.

Өндірістік зиян заттарды бөліп шығаратын өндірістік өнеркәсіптерді қоныстанған жерлердің тұрғындық құрылыстарынан санитарлы–қорғау аймақтарымен бөледі. Санитарлы–қорғау аймағының территориясы көгалдандырылады және онда қызметтік ғимараттар (қоймалар, гараждар, депо және т.б.) орналастырылады. Тұрғындық құрылыстар жанындағы көгалдандыру ені 20–50 м етіп қабылданады.

Бас жоспардың техника–экономикалық көрсеткіштері:

А_ж – жалпы жер ауданы, м²;

А_ғ – барлық ғимараттар ауданы, м²;

А_жт – жолдар және тротуарлар ауданы, м²;

К₁ – құрылыс ауданының коэффициенті, %:

К₁ = А_ғ/А_ж х 100%;

К₂ – территорияны қолдану коэффициенті, %:

К₂ = А_ғ + А_жт/А_ж х 100%;

V_қ – қабырғаның сыртқы қыры бойынша ғимараттың құрылыстық көлемі, м³:

V_қ = S х Н,

мұндағы S – қабырғаның сыртқы қыры бойынша ғимарат ауданы, м²;

Н – ғимарат биіктігі, м.

1. Негізгі әдебиет: 2 осн. [234-243] ;1 доп. [195-199]

2. Бақылау сұрақтары:

1. Өндірістік ғимараттарды қандай ерекшеліктерін ескеріп жобалайды?

2.Қандай көрсеткіштердің көмегімен өндірістік ғимараттың көлемдік–жоспарлық шешімінің үнемділігін анықтайды?

3.Территорияларды көгалдандырумен және жайластырумен ғимараттарды, имараттарды, көліктік және инженерлік желілерді жер теліміне орналастырудың масштабты сұлбасы қалай аталады?

 

12-дәріс тақырыбы. Өндірістік ғимараттар түрлері және конструкциялық жүйелері. Іргетастар және іргетастық арқалықтар

Өнеркәсіптік өндірістерді орналастыруға арналған ғимараттар өндірістік деп аталады.

Өндірістік ғимараттар келесі белгілері бойынша бөлінеді:

– қабаты бойынша: бірқабатты; көпқабатты;

–тағайындалуы бойынша: өндірістік (негізгі және қосымша); энергетикалық (ЖЭО, қазандық, трансформаторлық станциялар); көліктік-қоймалық (гараждар, қоймалар, локомотив депосы); әкімшілік-шаруашылық және тұрмыстық (инженерлік, зертханалық корпустар, поликлиникалар); су құбырларын және канализацияларды жөндеуге арналған сантехникалық (насостық, су жинайтын мұнаралар);

– қаңқа конструкциясының материалы бойынша: болат; темірбетон; аралас;

– отқа тұрақтылығы бойынша: I класты ғимараттар үшін II дәрежеден кем емес; II класты ғимараттар үшін III дәрежеден кем емес; III және IV класты ғимараттар үшін отқа тұрақтылық дәрежесі нормаланбайды.

Өндірістік ғимараттар жалпы талаптарды (функциялық, техникалық, өртке қарсы, индустриалдық, сәулеттік-суреттік), сонымен қатар өндірістік сипатымен негізделген арнайы келесі талаптарды қанағаттандыруы тиіс:

– ғимараттың көлемдік-жоспарлық және конструкциялық шешімдері өндірістік процесті ұйымдастыру және құрал-жабдықтарды орналастыру үшін жақсы жағдайларды қамтамасыз етуі тиіс; ғимараттың кеңістік қатаңдығы технологиялық және көтеру-көліктік құрал-жабдықтардың жұмысынан пайда болатын вертикальды және горизонтальды динамикалық күштердің әсерлерін ескерумен қамтамасыз етілуі қажет;

– жұмысшылар денсаулығын сақтау және олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін шаралар ұйымдастырылуы тиіс;

– ғимараттар қажуын алдын алу бойынша шаралар ұйымдастырылуы қажет.

Ғимараттардың негізгі көлемдік-жоспарлық параметрлері болып табылады:

– аралық – қабырғалардың немесе ұстындардың бойлық қатарларының бөлу осьтері арасындағы арақашықтық;

– қадам – қабырғалардың немесе ұстындардың көлденең қатарларының бөлу осьтері арасындағы арақашықтық;

– биіктік – еден деңгейінен жабудың көтеруші конструкцияларының төменгі бетіне дейінгі арақашықтық (бірқабатты ғимараттарда) немесе таза едендер деңгейлері арасындағы арақашықтық (көпқабатты ғимараттарда). Бойлық және көлденең бағыттардағы ұстындар арасындағы арақашықтық жиыны ұстындар торы деп аталады.

Өндірістік ғимараттардың көп тараған түрі – бірқабатты. Олар горизонтальды сұлбалы технологиялық процесті өндірістерге, ауыр жабдықтарды қолданатын немесе ірі өлшемді өнімдерді шығаратын өнеркәсіптерге арналған.

Бірқабатты өндірістік ғимараттар конструкциялық шешімдері бойынша келесі түрлерге бөлінеді (24–сурет) :

– қаңқалы – жабумен байланысты, ұстындар жүйесі болып табылады. Ғимараттың қаңқалы түрі өндірістік құрылыста өте көп тараған;

– қаңқасыз – пилястралармен күшейтілген (қабырғаның жергілікті қалыңдылығымен), сыртқы көтеруші қабырғалары болады. Мұндай ғимараттар крандарының жүк көтергіштігі 5т дейін болады, аралықтары 12м аспайды;

– толық емес қаңқалы – сыртқы көтеруші қабырғалары және ішкі тіректері болады (ұстындар, кірпіштік бағаналар). Мұндай ғимараттардың екі және одан да көп аралығы болады және үлкен емес жүк көтергішті крандармен жабдықталған;

– вертикальды тіректері немесе сыртқы қабырғалары жоқ шатрлы. Мұндай ғимараттардың жабуы іргетасқа сүйенеді.

 

 

 

24–сурет. Бірқабатты өндірістік ғимараттардың конструкциялық түрлері:

а – қаңқалы; б–қаңқасыз; в – толық емес қаңқалы; г – шатрлы; 1 – сыртқы қабырға; 2 – ұстын; 3 – ферма; 4 – жабу плитасы; 5 –кранасты арқалығы; 6 – көтеруші қабырға; 7 –жабу арқалығы; 8 – пилястра; 9 – іргетас; 10 – арка; 11 –арканың жоғарғы беті бойынша жабу

 

Көпқабатты ғимараттар вертикальды технологиялық сұлбалы өндірістерге (диірмендер, таулы-байыту фабрикалар және т.б.) немесе жеңіл технологиялық жабдықтарды қолданатын кәсіпорындарға (аспаптар жасау өнеркәсібі, тамақ, жеңіл өндірісі) арналған.

Көпқабатты өндірістік ғимараттар түрлері:

– толық қаңқалы және өзін көтеруші немесе көтеруші емес қабырғалы;

– толық емес ішкі қаңқалы және көтеруші сыртқы қабырғалы;

– көтеруші қабырғалы.

Көптеген қазіргі өндірістік ғимараттар қаңқалы етіп тұрғызылады. Көпқабатты ғимараттар қаңқалары рамалы, байланыспалы и рамалы - байланыспалы түрінде болуы мүмкін.

Тағайындалуы бойынша көпқабатты өндірістік ғимараттар өндірістік, зертханалық және әкімшілік–тұрмыстық болып бөлінеді.

Іргетастар және іргетастық арқалықтар.Іргетастар жерүсті бөлігінде пайда болатын күштерді қабылдайды және осы күштерден қысымды негізге береді.

Іргетастар жұмысы әрдайым өзгеретін жағдайларда және үлкен күштердің әсерінде жүреді, сондықтан олардың сапасына жоғарғы талаптар қойылады. Іргетастар орындалатын материалдар механикалық берік, жоғары аязға тұрақты, ұзақ мерзімді және топырақ суларының агрессиялық әсерлерінен қирамауы тиіс.

Өндірістік ғимараттар іргетастары конструкциялық шешімдерінің сипаты және орындау ерекшеліктері бойынша келесі түрлерге бөлінеді: ленталы, бағаналы, қадалы.

Іргетастар тұрғызу технологиясы бойынша тұтас құймалы және құрама, тереңдету шамасы бойынша таяз және терең орналасатын іргетастар болып бөлінеді.

Қаңқалы түрдегі өндірістік ғимараттарда бағаналы іргетастар қолданылады.

Темірбетонды ұстын асты тұтас құймалы бағаналы іргетас (25–сурет) екі бөліктен: ұстын асты плитасынан және бір, екі немесе үш қатарлы плитадан тұрады.

 

25–сурет. Стакан түріндегі тұтас құймалы темірбетонды іргетастар:

а – бір ұстын асты; б – қосарланған ұстындар асты; в – ұлғайтылған банкетті бөлігімен; г – металл ұстындар асты; 1 – плиталы бөлігі (бір, екі немесе үш баспалдақты); 2 – ұстын асты плитасы; 3 – стакан; 4 – анкерлі болттар

 

Іргетастарды В12,5, В15 класты бетоннан дайындайды. Жұмыстық арматура үшін А–II және А–III класты ыстықтай иленген болат қолданылады.

Құрама темірбетонды іргетастарды бір блокты немесе құрастырмалы етіп орындайды. Іргетастың жоғарғы элементі – ұстын асты плитасын іргетастық блоктардың бір, екі немесе үш қатарларына сүйейді. Блоктардың төменгі қатары бір–бірінен 600 мм арақашықтықта орналастырылатын құмдық дайындауға төселінеді. Ұстын асты плитасын орнатқаннан кейін ұстын асты плитасы мен плиталар арасындағы саңылаулар жабылады.

Металл ұстындар асты іргетастарды (26–сурет) тұтас қималы ұстын асты плитасымен бағаналы етіп дайындайды.

 

 

 

 

 

26–сурет. Болат ұстындар башмағы және іргетастары:

а – екі тармақты ұстын башмағы; б – темірбетон іргетасының сұлбасы; 1 – ұстын стержені; 2 – тіректік бет; 3 – траверса; 4 – анкерлі плиталар; 5, 6 – анкерлі болттар; 7 – ерітіндімен немесе В15 беріктігі бойынша класты бетонмен құю; 8 – ұстындар тармақтары арасындағы байланыстар; 9 – башмақ

 

Қаңқалы ғимараттар қабырғалары арнайы бетондық бағаналарға іргетастардың ұстындар асты плиталары арасына төселінетін іргетастық арқалықтарға (27–сурет) сүйенеді.

 

 

 

27–сурет. Темірбетонды іргетастар және іргетастық арқалықтар:

а – іргетастық арқалық; б – ұстын іргетасына блоктардың сүйенуі;

1 – темірбетонды ұстын; 2 –бетонмен тұтастандыру; 3 – ерітінді

 

Темірбетонды іргетастық арқалықтар трапециялы немесе таврлы қималы болады. Олардың өлшемдері ұстындар қадамына байланысты. Іргетастық арқалықтар бойынша, мастиктегі рулонды су өткізбейтін материалдың бір–екі қабаттарынан тұратын, қабырғалар гидроизоляциясын орнатады. Арқалықтарды В15–В30 класты бетоннан орындайды.

Өндірістік ғимараттардың ұстындар асты қадалы іргетастары (28 – сурет) қағылмалы немесе қондырмалы қадалардан тұрады, ұстындарды бекіту үшін олардың жоғарғы бетіне ростверк және темірбетонды башмақ төсейді. Қадалы іргетастарды жер бетінде әлсіз топырақтар және топырақ сулары болғанда орнатады.

 

 

 

28–сурет. Қадалы бағаналы іргетастар:

а – квадратты қималы; б – құбырлы қималы; 1 – темірбетонды қадалар «тірегі»; 2 – іргетастық плита; 3 – ұстын; 4 – бетонмен тұтастандыру; 5 – темірбетонды қабықша; 6 – құбырлы қада

 

1. Негізгі әдебиеттер: 2 нег. [234-243] ;1 қос. [195-199]

2. Бақылау сұрақтары:

1. Өнеркәсіптік өндірістерді орналастыруға арналған ғимараттар қалай аталады?

2. Өндірістік ғимараттар қандай белгілері бойынша бөлінеді?

3.Қаңқалы түрдегі өндірістік ғимараттарда қандай іргетастар қолданылады?

 

13-14–дәріс тақырыбы. Өндірістік ғимараттардың қабырғалары. Өндірістік ғимараттардың жабулары және фонарьлары

Өндірістік ғимараттардың қабырғалары келесі талаптарға жауап беруі тиіс: беріктік және орнықтылық; өртке тұрақтылық, бөлмеде тағайындалған температуралы – ылғалдылық режимді сақтау; ұзақ мерзімділік, яғни ішкі (өндірістік) және сыртқы ортаның әсерлеріне тұрақтылығы; тұрғызудың индустриалдығы; сәулеттік – суреттік , экономиялық, яғни аз салмағы мен құнының аз көрсеткіштерінің және қабырғаның 1м² еңбек сиымдылығының болуы.

Қабырғалар статикалық жұмысының сипаты бойынша келесі түрлерге бөлінеді:

– көтеруші емес (аспалы) – өз салмағын, іргетастық арқалықтарға сүйенетін, төменгі терезе асты ярустан басқа, қаңқа ұстындарына береді. Ең тиімді көтеруші емес қабырғалар жеңіл ірі өлшемі панельдерден орындалады (асбестцементті және металл беттерден);

– өзін көтеруші қабырғалар – ғимараттың толық биіктігінің шегінде өз салмағын көтереді және оны іргетастық арқалықтарға береді. Өзін көтеруші панельді қабырғалар ылғалды және дымқыл процесті, химиялы агрессиялық орталы өндірістер үшін өте тиімді;

– көтеруші қабырғалар – кірпіш пен блоктардан жасалады. Олар жабын салмағын, желдік күштерді, кейде көліктік күштерді қабылдайды. Көтеруші қабырғалардың орнықтылығын сыртқы және ішкі жақтарынан пилястралар орнату арқылы арттыруға болады.

Орналасу орны бойынша өндірістік ғимараттар қабырғалары сыртқы және ішкі, бойлық және бүйірлік болып бөлінеді.

Қабырғалар конструкциялық шешімдері бойынша кірпіштік, блоктық, панельдік (бетонды, жылытқышты жіңішке металл беттерден), беттік материалдардан (асбестцементтен, әйнекпластиктен, металдан) болып бөлінеді.

Бір қабатты өндірістік ғимараттарда негізгі қаңқадан басқа, фахверк деп аталатын, қабырғалардың қосымша қаңқасы да қолданылады. Ол бүйірлік және бойлық қабырғалардың жазықтығында орнатылады. Фахверк тіректер мен ригельдерден тұрады және өндірістік ғимараттардың ұзын және биік қабырғаларының орнықтылығын қамтамасыз етеді.

Фахверктің темірбетонды ұстындары биіктігі 3-9,6м бірқабатты өндірістік ғимараттарда қолданылады. Панельді қабырғалардың ішкі қыры ұстындардың сыртқы қырына қатынасы бойынша 30 мм саңылаумен орнатылады. Фахверктің темірбетонды ұстындары негізгілерден 300 мм-ге қысқа; көтеруші конструкциялардың жоғарғы бетіне дейін оларды №24 қоставрмен, сосын 125х40х4мм бұрышпен ұзартады.

Ұстындарды В15–В30 бетон класынан орындайды. Ұстындарды кеңістік дәнекерленетін қаңқалармен арматуралайды. Жұмыстық арматура А–III класты периодты профильді ыстықтай қақталған болаттан орындалады.

Болат фахверктің ұстындары. Бүйірлік фахверктің ұстындарының байлауы нөльдік, бойлық фахверктің ұстындарының байлауы қаңқаның негізгі ұстындарының байлауымен анықталады. Ұстындардың жоғарғы бөлігі қабырғалар мен жабу фермаларының саңылауында орналасады және текшелері ішке қараған екі швеллер түріндегі қимасы болады. Швеллер нөмері жабудың көтеруші конструкцияларының материалына байланысты: жабулары металл конструкциялардан орындалатын ғимараттарда №12 швеллер, жабулары темірбетонды конструкциялардан - ғимараттарда №30 швеллер қолданылады.

Кірпіштік қабырғалар. Кірпіштен орындалған қабырғалар (32-сурет) өлшемдері үлкен емес және есіктері мен технологиялық ойықтары көп ғимараттарда, сонымен қатар, ылғалдылығы жоғары және агрессиялық ортадағы өндіріспен байланысты ғимараттарда қолданылады.

Кірпіштік қабырғалар қалыңдығы жылу техникалық талаптарға байланысты және 250,380,510 мм тең.

 

 

32–сурет. Өндірістік ғимараттардың кірпіштік қабырғалары:

а – ішінен пилястрамен күшейтілген, көтеруші; б – ішінен контрфорспен күшейтілген, көтеруші; в – қабырға бұрышы; г – өзін көтеруші қабырға көрінісі; д – аспалы қабырғаларды бекіткіш арқалықтарға сүйенуі; е – өзін көтеруші қабырғаларды қаңқа ұстындарына бекіту; 1 – іргетастық арқалық; 2 – отмостка; 3 – гидроизоляция; 4 – кірпіштік қалау; 5 – темірбетонды маңдайша; 6 – карниз; 7 – қаңқа ұстыны; 8 – қосалқы бөлшек; 9 – бекіткіш арқалық; 10 – металл үстел; 11 – диаметрі 10–12мм болат анкер

Ірі панельді қабырғалар. Қаңқалы ғимараттарда ірі панельді қабырғалар өзін көтеруші және аспалы етіп орындалады.

Панельдер түрлері:

– тағайындалуы бойынша: цокольды, қатарлы, қабырға аралық, маңдайшалы, бұрыштық, парапетті, карнизді;

– материалы бойынша: жеңіл және ұяшықты бетондардан, ауыр бетоннан, асбестцементті және металл беттерден;

– конструкциясы бойынша: қаңқасыз (бір қабатты және үш қабатты), ішкі қаңқалы (көп қабатты).

Оларды 6 және 12м ұстындар қадамында, қаңқа конструкциясының материалына байланысты емес, жылытылатын және жылытылмайтын ғимараттарда орнатады. Панельдер биіктігі 1,2 және 1,8 м. Панельдерді орналастырғанда бірінші (цокольді) панельдің төменгі жағы ғимараттың еден белгісімен біріктіріледі, панельдің өзі іргетастық арқалыққа төселінеді.

Беттік материалдардан қабырғалар. Тиімді жылытқышты металл беттерден орындалған қабырғаларды, 60% дейінгі бөлмелердің ауа ылғалдылығында, бір қабатты өндірістік ғимараттарда орнатады. Мұндай қабырғалардың цоколі жеңіл бетонды панельдерден және кірпіштерден орындалады.

Зауытта дайындалатын жіңішке панельдерден орындалған қабырғалар. Панель қалыңдығы 0,8 мм рулонды мырышталған болаттың (болат маркасы МСт3кп), арасына 60кг/м³ тығыздықты қатты пенополиуретаннан жылытқышы орналастырылған, екі әрлеу қабаттарынан тұрады.

Ірілеп жиналған панельдерден қабырғалар. Панелдердің номиналды ені ұстындар қадамына тең (6 немесе 3м), ал биіктігі қабырғалардағы аралықтардың орналасуына және өлшемдеріне байланысты. Панельдердің шектік биіктігі 12м. Панельдің конструкциялық негізін болттармен қосылған, иілгіш болат профильдерден орындалған қаңқа құрайды.

Өндірістік ғимараттардың жабулары көтеруші және қоршаушы бөліктерден тұрады.

Жабудың қоршаушы бөлігінің құрамына кіретіндер:

– көтеруші төсеніш (темірбетонды плиталар, болат профильденген төсеніш);

– бу изоляциясы (битумды мастик немесе рубероид қабаты);

– жылу изоляциясы (жеңіл бетондар, минералмақталы плиталар);

– цементтік ерітіндіден немесе асфальттан тегістеуіш қабаты;

– рулонды немесе беттік материалдардан төбе жабындысы;

–битумды мастиктегі ірі дақылды құмнан немесе ұсақ дақылды қиыршық тастан қорғау қабаты.

Жабудың екі конструкциялық түрі болады:

–арқалықтар немесе фермалар бойынша төселінген, қоршау элементтерінен тұратын, жазықтық.

–көтеруші және қоршаушы функцияларын атқаратын және қисық сызықты пішінді жіңішке қабырғалы конструкция болып табылатын, кеңістік.

Бөлмелердің температуралы–ылғалдылық режиміне байланысты жабулар жылытылған және суық болады. Жылытылған жабуларды жылытылатын бөлмелерде, сондай–ақ жылу бөлу 23Вт/(м²·°С) шамасынан артпайтын, шамалы артық жылу бөлетін (термикалық цехтар, ыстықтай штамптау цехтары және т.б.) ғимараттарда орнатады. Жылуизоляциялық қабаты және бу изоляциясы жоқ, жылытылмайтын бөлмелер үстіне, сонымен қатар айтарлықтай жылу бөлетін ыстық цехтарда суық жабулар орнатылады.

Жаппай құрылыстағы ғимараттар жабуларын темірбетонды қабырғалы плиталардан орындайды.6х1,5; 6x3; 12х1,5; 12х3 м өлшемді плиталарды қолданады. Ені 1,5 м плиталар үлкен жүктемелі бөлімдерге арналған (биіктіктердің өзгеретін жерлерінде, фонарьлар жанында), сонымен қатар оларды шеткі элементтер ретінде қолданады. Плита ұзындығы 6 м болғанда биіктігі 300 мм екі бойлық қыры болады және ұзындығы 12 м болғанда 450 мм. Плиталарды В30, В40 класты бетоннан орындайды, плитаның қырларында және төсенішінде орналасқан, қаңқалар мен торлар түріндегі, стерженьді, сымды немесе иірілген кернеуленген арматурамен арматуралайды.

Жабудың кешенді плиталарынзауыттық жағдайда дайындайды. Темірбетонды қабырғалы плита бойынша бу изоляциясын, жылытқыш және гидроизоляцияның бір–екі қабатын орнатады.

Ұзын өлшемді төсеніштерден жабулардыбойлық қатарлар (аралық бойымен) ұстындары бойынша төселінген арқалықтарға сүйейді.

Іріөлшемді, темірбетонды, күмбезді (ІТК) қабықша–плиталараралығы 12, 18 және 24 м өндірістік ғимараттар жабулары үшін қолданылады. Негізгі плиталар ені 3 м, шеткілерінікі – 1,5 немесе 2 м.ІТК сегментті кескінді екі қабырғалы – диафрагмалы жайпақ алын ала кернеуленген қысқа цилиндрлі қабықша болып табылады.

Қабықша–плиталарды В25–В45 класты бетоннан орындайды. Қабықша–плиталарды ұстындар қадамы 6 м болғанда, бойлық көтеруші конструкцияларға – қабырғаларға немесе тікбұрышты қималы темірбетонды арқалықтарға; ұстындар қадамы 12 м болғанда алын ала кернеуленген қоставрлы арқалықтарға немесе фермаларға сүйейді.

Қалыңдығы10 мм екі майысқан асбестцементті беттерден орындалған және бойлық шеттері бойынша алюминий тойтарма шегелермен қосылған қорап түріндегі плиталар қаңқасыз конструкцияларға жатады.

Болат профильденген беттерден, толқынды асбестцементті беттерден жабулар.Болат мырышталған төсеніш(33–сурет) қалыңдығы 0,8–1 мм, биіктігі 40, 60, 80 мм, ені 680–845 мм рулонды болаттан дайындалады. Төсеніш ұзындығы 2 – 12 м болуы мүмкін.

 

33–сурет. Құрылыс жағдайында орындалатын, профильденген беттен жабу:

а – жабу көрінісі; б – аралас тойтарма шеге; в – өзі тесетін болт; 1 – болат арқау; 2 – қалыңдығы 1 мм мырышталған болат бет; 3 – буизоляциясы; 4 – ыстық битумда желімделген плиталы жылытқыш; 5 – үш қабатты төбе жабынды кілем; 6 –қиыршық тастан қорғау қабаты; 7 – өзі тесетін болт; 8 – алюминий қорытпасынан тойтарма шеге; 9 – болат стержень; 10 – М6 болты

 

Асбестцементті беттер жылытылмайтын ғимараттардың жабуларында қолданылады. Оларды беттестіріп төсейді және 1,5 м қадаммен орналасқан болат арқауларға ілмектермен бекітеді.

Рулонды және мастикалық төбе жабындылары.Төбе жабындысыныңматериалын және конструкциясын негізінен жабу еңісі мен әсерлер түріне байланысты тағайындайды. Төбе жабындысыматериалының түрі бойынша рулонды, мастикалық, асбестцементті, металды болып бөлінеді.

В рулонды төбе жабындыларында гидроизоляциялық қабаттағы материалдың қабаттар саныжабудың жағдайларына байланысты тағайындалады және нақты: 12% кем емес еңісте – 2 қабат; 2,5% кем емес еңісте – 3 қабат; 1,5% кем емес еңісте – 4 қабат болады.

Мастикалық төбе жабындыларының су изоляциялық қасиеттері жоғары және олар атмосфералық және механикалық әсерлерге қарсы тұрақты болып табылады. Оларды ыстық битумды немесе резина битумды мастиктерден не сулы битумды эмульсияларда орындайды.

Мастикалық төбе жабындылары әйнек матамен, әйнек кенеппен, шабылған әйнек талшықпен арматуралануы немесе мүлдем арматураланбауы мүмкін.

Фонарьлар. Фонарьлар дегеніміз жабулардағы ойықтар үсті құрылысы. Оларды өндірістік бөлмелерді жарықтандыру және желдету үшін ені 18 м және одан үлкен ғимараттарда орнатады.

Тағайындалуы бойынша фонарьлар келесі түрлерге бөлінеді: жарықтық – әйнектелген ашылмайтын түптерімен жасанды жарықтандыруға; аэрациялық (түптеусіз) –артық жылу бөлетін, шаң, түтін, газ шығаратын цехтарды желдетуге; жарықаэрациялық —ашылатын әйнектелген түптерімен жарықтандыруға және желдетуге арналған.

Көлденең қимасының пішіні бойынша фонарьлар: қиғаш түптерімен тікбұрышты, трапециялы; тік күн жарығымен бөлмелерді жарықтандыруды болдыртпайтын әйнектелген шедті; ішінен жылытылатын түптерімен тұйық үшбұрышты; жарық өткізгіш панельдер, қалпақтар, күмбездер түріндегі әйнектелген зенитті болып бөлінеді.

12 және 18 м аралықтарда фонарьлар ені – 6м, 24 – 36 м аралықтарда – 12м. Ені 6м фонарьлардың әйнектелу биіктігі 1х1,75м және 2х1,25м, ал ені 12м фонарьлардікі – 1х1,75; 2х1,25; 2х1,5м. Әйнектелген түптерді төбе жабындысының деңгейінен 300мм жоғары етіп орнатады. Өртке қарсы шарттар бойынша фонарьлар ұзындығы 84 м шектелген. Үлкен ұзындықта оларды 6м кем емес үзіндімен орнатады, осындай арақашықтықта олар ғимараттың бүйірлік қабырғаларына дейін жетпейді. Барлық аралықтарда фонарьлар биіктігі бірдей етіп қабылданады.

1. Негізгі әдебиеттер: 2 нег. [234-243] ;1 қос. [195-199]

2. Бақылау сұрақтары:

1. Жабулар бөлмелердің температуралы–ылғалдылық режиміне байланысты қандай болады?

2.Зенитті фонарьларды қайда орнатады?

3. Бір қабатты өндірістік ғимараттардағы, негізгі қаңқадан басқа, қолданылатын қабырғалардың қосымша қаңқасы қалай аталады?