Теориялық мәлімет - раздел Информатика, Информатика пәні бойынша барлық Ақпараттық Жүйенің қауіпсіздігі –...
Ақпараттық жүйенің қауіпсіздігі –бұл компьютерлік жүйеде қалыпты қызметістеуді немесе азаматтардың,кәсіпорындардың және мемлекеттің ақпаратты иелену құқығын бұзатын оқиғаларды, әрекеттерді болдырмауға бағытталған ұйымдастыру және техникалық шаралар жүйесі болып табылады.
Қауіпсіздік жүйесімыналардан қорғауға тиіс:
1.Табиғи қауіптер( дауыл, су тасқыны, өрт, жай түсу және т.б.), бұлар не компьютерлік жүйенің физикалық бүлдірілуіне, не ақпараттың жойылуына немесе бұрмалануына ( мысалы, электромагниттік сәулелердің себебінен) әкеп соғады.
2.Ақпараттық жүйеге қауіптің екінші түрітехникалық қамтамасыздандырудың сенімділігінебайланысты болады. Оған электрмен көректену мәселелерін, компьютерлік аппаратура жұмысындағы ақауларды, жұмыс істеп тұрған техникадағы сәуленің бақылау аумағы шегінен шығып кетуін, оның байланыс арналары арқылы таралуын жатқызуға болады.
3.Ақырында, ақпараттық жүйелерге адамдар қауіп төндіреді. Бұл операторлар мен әкімшілердің байқамай қате жіберуі, осының нәтижесінде ақпараттың жоғалуы немесе жүйе жұмысында кідірістің болуы, сонымен қатар зиян келтіру үшін қасақана әрекет жасауы болуы мүмкін.
Компьютерлік жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін шаралар мүмкін болатын барлық қауіптерді ескеруге тиіс, әдетте оған серверді физикалық қорғау, жүйелер мен деректерді істен шыққаннан кейін қалпына келтіру және рұқсатсыз қатынаудан қорғау құралдары жатады.
Ақпаратты қорғауға бағытталған шаралардың түрлері:
· Физикалық қорғау, оған мыналар жатады:
а) сервер орналасқан бөлменің қауіпсіз болуы, мұнда ғимараттың сенімділігіне, температураға және ылғалдылыққа қойылатын талаптар, өрт сөндіру құралдарының болуы ескеріледі;
б) компьютерлік жүйелерге және желілік инфрақұрылымға бөтен адамдардың физикалық енуін шектеу шаралары, олар серверді тоқтатуы, қайта тиеуі, тіпті қайта орнатуы, қатты дискілерді ұрлауы, барлау аппаратурасын және бағдарламалық қамтамасыздандыруды қоюы мүмкін;
в) электр көрегінің нашарлауынан қорғау құралдары - ұздіксіз көректендіру көздерінен бастап жерге берік жалғау мен жай түсуден қорғау шараларына дейін қамтамасыз ету.
· Ақауды болдырмауды және істен шыққаннан кейін қалпына келтіруді қамтамасыз ететін құралдарға мыналарды атауға болады:
а)есептеуіш қуатын қосарлау, онда жекелеген серверлерді компьютерлік кластерлерге біріктіруден бастап қашықта орналасқан қосалқы есептеу орталықтарын құруға дейін;
б) әртүрлі тасымалдаушыларда қосалқы ақпарат көшірмесін жасау құралдары;
в) қатты дискілердергі бірнеше жинақтауыштар жүйесі – RAID - массивтерді пайдалану, олар жинақтауыштың біреуі істен шыққан және оны дұрысымен айырбастаған жағдайда ақпаратты автоматты және толық қалпына келтіруді қамтамасыз етеді.
Ақпаратты сақтау және жіберу үшін қарапайым құралдарды қолданған кезден қазіргі уақытқа дейін мына әдістер қасақана қатынаудан ақпаратты қорғауда қолданылды және өз мәнін жоймады:
· қатынауды шектеу;
· қатынау шектерін айыру;
· қатынауға пұсаттылықты бөлу;
· ақпаратты криптографиялық түрлендіру;
· қатынауды бақылау және есепке алу;
· заңнамалық шаралар.
Осы әдістер ұйымдастыру жолымен немесе техникалық құралдардың көмегімен жүзеге асырылды.
Ақпаратты өңдеуді автоматтандырудың пайда болуынан ақпараттың физикалық тасымалдаушысы өзгерді және жаңа түрлермен толықты, оны өңдеудің технкалық құралдары күрделіленді, кездейсоқ әсерлердің саны және түрлері, сонымен қатар рұқсат етілмеген қатынаудың мүмкіндік арналары көбейді. Осыған байланысты есептеу жүйелерінде ақпаратты қорғаудың ескі әдістері дамып және жаңа қосымша әдістері пайда болуда:
· апаратураның тоқтап қалуын, бұзылуын және адамның қатесін, сонымен қатар бағдарламалық қателерді табуды және диагностикалауды қамтамасыз ететін функционалдық бақылау әдістері;
· ақпараттың шүбәсіздігін жақсарту әдістері;
· апатты жағдайлардан ақпаратты қорғау әдістері;
· аппаратуруның ішкі құрылымына, байланыс желісіне және технологиялық басқару органдарына қатынауды бақылау әдістері;
· ақпаратқа қатынау шектерін айыру және бақылау әдістері;
· пайдаланушыларды, техникалық құралдарды, ақпарат тасымалдаушыларын және құжаттарды сәйкестендіру және бірегейлендіру әдістері;
· ақпаратты қосалқыа сәуле әсерінен қорғау әдістері.
Қорғауды бағдарламаға енгізу ақпаратты сұрататын бағдарлама әзірлеумен байланысты, яғни өзінің жұмысына қосымша ақпаратты енгізуді талап етеді, олар паролдер, кілт нөмірлері және басқалар.
Паролдер – бұл қатынауды басқару механизмі, мұнда ақпараттың түгелдігін сақтау қамтамасыз етіледі. Әдетте паролдер толық мәнінде қорғау құралдары болып табылмайды. Паролдер есептеу жүйесінің құрамында бағдарламалық қамтамасыздандырудың тұтастығын сақтауды қамтамасыз етеді. Паролдер есте сақтауға оңай болуы, бірақ айқын болмауы керек. Сұрақ-жауаптық жүйе жоғары дәрежеде қорғауды қамтамасыз етеді, бірақ есептеу жүйесінің жұмысына едәуір қорларды және уақытты қажет етеді.
Шифрлар – бұл ақпаратты түрлендіруде криптографикалық әдістерді пайдалану. Бағдарламаларды қорғау үшін шифрлардың маңызды сипаттамасы шифрлеу кілтінің ұзындығы болып табылады, ол шифрленетін хабарлар немесе бағдарламалар ұзындығымен салыстырмалы болуы қажет. Кілттер негізінде псевдокездейсоқ сандар тізбегін генерациялауды пайдаланатын қорғау әдістері жақсы таныс. Мұндай шифрларда шифрлеу және дешифрлеу үшін ортақ кілтті пайдаланады, сондықтан шифрленген хабарды алушыға кілтті жіберу қиындық туғызады.
Ашық кілттік жүйелерде шифрлеу мен дешифрлеуде әртүрлі кілттер пайдаланылады. Дегенмен олар бір бірімен кейбір математикалық функция арқылы байланысқан, бұл функция өзара бірмәнді емес, сондықтан бір кілтті басқасы арқылы есептеу мүмкін болса да, тек компьютерді пайдалану қажет болады. Бірақ бұл жұмыс кілттің ұзындығына байланысты және айтарлықтай ұзын болса, ол мүмкін болмайды.
Сигнатура– ЭЕМ-нің немесе жүйенің басқа құрылғыларының бірегей сипаттамасы, оны қорғау үшін пайдалануға және бағдарламалық тәсілмен тексеруге болады. Иілгіш дискілердің бірегейлігі ең алдымен оны форматтағанда көрінеді. Бірегей форматтау қажет есептеу ортасын орнату үшін берілген бағдарламаға сәйкес файлдар каталогын осы дискіге бекітуге мүмкіндік береді. Сонымен сол дискетаға жекелеген телімдердің көшірмесінің дұрыстығына кепілдік беріледі, ал басқа дискета көшірмесі олай мақұлданбайды. Басқа мүмкін болатын сигнатураға магниттік таспаның жазылмаған телімдерінің ұзындығы, дискетадағы пайдаланылмаған жолдар және т.б. жатады. Жалпы жағдайда аппаратураның немесе жүйенің өзгеріске ұшырамаған және өздері бағдарламалық қамттамасыздандырудың қалыпты қызметіне әсер етпейтін сипаттамаларды табу керек.
Қорғау аппаратурасын пайдаланып бағдарламаны қорғау принципі тұрақты жадтан жедел жадқа бағдарламаны рұқсатсыз көшіргенде бағдарлама өзін-өзі жоятын дабыл тудыруына негізделген. ЭЕМ жадының жеткіліксіз болуынан немесе тұрақты жадтағы көшіру амалын амалдық жүйенің бақылауына қою мақсатында әдетте бағдарламалық қамтамасыздандырудың бір бөлігін тұрақты жадқа орналастырады. Мұндай қорғау хакерден қорғануға жеткіліксіз болады.
Ақпарат түрлендіргішінде деректерді түрлендірудің кейбір ерекшеліктерін пайдаланады. Түрлендіргіштің бір мүмкіндігінде пернетақтаның кез келген пернесін басқанда псевдокездейсоқ санның алгоритміне сәйкес генерацияланатын микропроцессор пайдаланылады. Егер есептеу қондырғысында осындай алгоритм болса, операторға қажет жүйелілікті растау үшін дұрыс санды енгізсе жеткілікті болады.
Компьютерден түсетін бұрмаланған бейнеден бастапқы бейнені бөліп алу үшін басқа бір мүмкіндік оптикалық құрылғыларды пайдалануда жүзеге асырылады. Мұны тек оптикалық құрылғысы бар оператор ғана орындай алады. Осындай құрылғыны екі рет сәулені сындыратын оптикалық материал негізінде жасауға болады, мұнда құрылғыға енгізілетін сандарға сәйкес түрлі-түсті дабылдар жиынын алуға мүмкіндік бар. Оптикалық жүйелер жасауға оңай және құны төмен болады. Ақпарат түрлендіргішінің артықшылығы ол есептеу жүйесінің арналуына байланысты болмайды және басқару шеңберінде ЭЕМ-ді пайдаланады, пернетақтаның немесе басқа құрылғының көмегімен нұсқау беріледі.
Электрондық қорғау құрылғысы (ЭҚҚ) әдетте RS-232 стандарттық интерфейс арқылы қосылады және сұранымға әлдебір сан немесе сандар тізбегі түрінде жауап береді. ЭҚҚ-ның кемшілігі бұл құрылғыға қатынауды бағдарламадан басқару қажет, сондықтан хакер мұндай сұранымды айналып өтуді ескереді.
Интеллект элементтері бар қорғау құрылғысы қорғаудың күрделі алгоритмдерін жүзеге асыратын ішке орналасқан микропроцессоры бар ЭҚҚ-ның бір түрі болып табылады. Бұл жағдайда ЭҚҚ-ға кіруі және шығуы арасындағы байланыс алдын ала болжамсыз, егер айналып өту қорғалатын бағдарламаға тікелей орнатылып қойылмаса, құрылғыдан айналып өтілмейді.
Тікелей қорғау құралдары егер құпия деректер бар модуль сындыруға душар болса деректердің жойылуына негізделген. Көбінесе динамикалық жадтың көрегі сымдарды үзу жолымен бұғатталады, ақпарат жоғалады. Мұндай қорғауды жеңудің мүмкін болатын тәсілдері құпия болады.
Қорғалатын бағдарламаны деректерді шифрлеу стандартын немесе шифрленген ашық кілтті пайдаланып шифрлеуге болады. Ашық кілт шифрінің ерекшелігі мынада, шифрлеу стандартының кілтін арнайы аппараттық модулде болатын құпия кілтпен дешифрлеуге болады, ал қорғалған бағдарлама тек осы модулдің ішінде дешифрленеді және орындалады.
Бір құрылғыда бірнеше бағдарлама орындалғанда шешілуге тиісті мәселе, ол «трояндық аттың» шабуылын қайтару, яғни микропроцессордың жадында сақталатын деректерге қатынасуға мәжбүр болатын ішкі бағдаарламаны заңды бағдарламаның құрамына енгізеді. Жадтың қорғалған аймағына қатынасу үшін микропроцессорды босату қажет болады. Қайта тиеу нәтижесінде микропроцессор жаңадан іске қосылады және жадтың жаңа аймағында орналасқан қорғалған бағдарламаның басқаруында болады.
Жүйені ашық кілтпен қорғау қос кілттің пайда болуына кедергі жасау мақсатында заңды кілттердің реестірінің сақталуын қажет етеді. Егер осыны алдын ала ескермесе, онда шифрленген бағдарламалық қамтамасыздандыру қалқан кілтпен дешифрленуі мүмкін. Ашық кілтті сақтау реестрінің қажет қорғауды қамтамасыз етуінің себебі, 150 ондық цифрдай болатын бұл санның ұзындығы осындай көп кілттерді генерациялауға мүмкіндік береді. Регистрде орналасқан заңды жұптар саны өте аз және қорғау регистріне сәйкес келетін жұптарды сұрыптау ықтималдығы өте аз болады.
Платалардың арнайы архитектурасы деректер шинасы арқылы жадты оқудан қорғауға мүмкіндік береді. Бағдараламаны сақтайтын жад не тұрақты жад, немесе деректер жадынан бөлек орналасқан және кіріс, шығыс порттары жағынан қатынауға болмайтын өшірілетін тұрақты жад. Плата ЭЕМ-нің резервтік ұясында орналасады. Мұндай қорғауды жеңу еңбек сыйымдылығы жағынан микропроцессордың архитектурасын қалпына келтіру технологиясына пара пар болады.
Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар:
Тапсырма 1.
Файлды Ашу үшін паролі бар 1.doc файлын құру.
Тапсырма 2.
Файлды Ашу үшін паролі бар 1.doc файлын құру.
Тапсырма 3.
Тек қана оқуға арналған 3.doc файлын құрыңыз.
Тапсырма 4.
Сандың жазбасы бар 4.doc файлын құру.
Тапсырма 5.
Сақталу кезінде файлдың жеке мәліметтерді жоюдың 5.doc файлын құрыңыз.
Тапсырма 6.
Бірігудің нақтылығын жоғарлату үшін кездейсоқ сандардың сақталуымен 6.doc файлын құрыңыз.
Тапсырма 7.
Макростардан қорғаудың 7.doc файлын құрыңыз.
Тапсырма 8.
Тек оқуға арналған, жергілікті желі бойынша қол жеткізуге болатын Бір бумасын құрыңыз.
Тапсырма 9.
Жергілікті желіге толық қол жеткізуі бар Екі бумасын құрыңыз.
Тапсырма 10.
Жергілікті желі бойынша тек қана оқуға арналған паролі бар Үш бумасын құрыңыз.
Тапсырма 11.
Жергілікті желі бойынша паролі бар Төрт бумасын құрыңыз.
Тапсырма 12. Түзетуге рұқсаты жоқ 12.doc файлын құрыңыз. Пароль орнатыңыз.
Тапсырма 13. Ескертуді қоюға рұқсат бермейтін 13.doc файлын құрыңыз. Пароль орнатыңыз.
Тапсырма 14. Формалар өрістеріне деректерді енгізуге рұқсат бермейтін 14.doc файлын құрыңыз. Парольді орнатыңыз.
Тапсырма 15.
Student тіркеу жазбасын жүктеу кезеңіне пароль орнатыңыз. Windows XP амалдық жүйесін қолдану.
Все темы данного раздела:
Теориялық мәлімет
Информатика -адам қоғамының барлық шеңберінде ақпаратты алу, беру, өндеу, сақтау, көрсету және тасымалда
Сурет 1.1. Ғылым мен технология негізгі саласы ретінде ақпараттық құрылым.
Информация (ақпарат) – термині латынның түсіндіруі, баяндау, білу деген ұғымдарды білдіретін information сөзіне шыққ
Олдану.
Ақпарат шешім қабылдау кезінде қолданылады.
Алынған ақпараттың дұрыстығы, толықтығы, объективтілігі сізге дұрыс шешім
Орғау.
Ақпаратты қорғаудепалдын алудыайтады:
· сәйкес рұқсаты жоқ (санкцияланбаған, жасырын кіру мүм
Бақылау мысалы.
Өңдеуге 100 жолдан тұратын құжат келіп түсті, оның әрбір жолы экономикалық мәліметті көрсетеді және келесі реквизиттерден т&#
Теориялық мәлімет
Логика алгебрасының негізгі жағдайларын XIX ғ. ағылшын математигі Джордж Буль жасаған. Логика алгебрасын булевтік алгебра деп те атайды.
Теориялық мәлімет
Графтар теориясы–жас ғылым (айталық, геометриямен салыстырғанда). 1736 жылы Санкт-Петербург ғылым академиясында Леонард Эйлердің еңбегі жарыu
Бағдарланған графтар
Орграф (Бағдарланған графтар) - бұл граф, оның барлық қабырғаларының бағыты бар. Осындай бағытталған қабырғалар доu
Лшенген графтар
Өлшенген(басқа аты: таңбаланған) граф (немесе орграф) - бұл граф (орграф), оның кейбір элементтеріне (төбелерге, қабырғалар
Негізгі анықтамалары
Ағаштардың көптеген анықтамалары бар, мыналар солардың тек кейбіреулері ғана.
1. Ағаш - бұл циклсыз байланысқан граф.
2. А
Теориялық мәлімет
Алғаш дербес компьютер, яғни жеке пайдаланушыға арналған компьютерді 1981 жылы IBM фирмасы ұсынды. IBM РС компьютерімен бірлескендіктен, бірлескен деп
Санау жүйесінің түсінігі және оның түрлері.
Санау жүйесі – бұл сандардың аталу және жазылу тәсілдерінің жиынтығы.
Сандарды бір санау жүйесінен екіншісіне аудару ережелері
Ереже 1.
Бүтін санды бір санау жүйесінен екіншісіне аудару үшін берілген санды және бөлуден шыққан бөлінділерді біртіндеп екінші сана
Екілік санау жүйесіндегі арифметикалық операциялар
Қосу
Азайту
Көбейту
Бөлу
0+0=0
0-0=0
0∙0=0
0:1=0
Теориялық мәлімет
Өзіңізге қолдануға, қойылған талапқа дұрыс жауап беретін, тиімді компьютер таңдау үшін, дербес жүйенің жо
Дістемелік нұсқау.
Есептеу процесінің үш түрі бар:
· Сызықтық
· Тармақталу
· Циклдық
Сызықтық
Теориялық мәлімет
Алгоритмді компьютерге бағдарламалау тілдері түсінікті етіп көрсете алады. Алдымен әрқашан да алгоритм әрекеті әзірленеді, сонан кейін ол мұндай т
Есепті компьютерде шығарудың негізгі кезеңдері
Есепті компьютерде шығару біраз бөлігі компьютерсіз жүзеге асырылатын мынадай негізгі кезеңдерден тұрады:
1. Есептің қойы
Теориялық мәлімет
Процедуралық бағдармалау дегеніміз - белгілі бір әрекетті жүзеге асыру үшін (мысалға, нүкте салу) бірінен соң бірі орындалатын қ
Дістемелік нұсқаулар
Жаңа қосымша құру.
1.1 Жаңа қосымшаны құрмас бұрын Visual Basic-ті іске қосыңыз. Ол үшін:
-
Сурет 11.1. Visual Basic бағдарламасын іске қосу.
1.2 Visual Basic іске қосылғаннан кейін «New Project» (Жаңа жоба) сұхбат терзесі пайда болады. Онда құрылатын жобаның типін таңдауға мүмк
Сурет 11.2. Visual Basic интегралданған құрастыру ортасы.
2. Visual Basic IDE ортасында форма дизайнерінің терезесі орналасқан. Форма - Visual Basic-тегі бағдарламаның негізгі элементі. Бұл терезеде сіз жа
Сурет 11.3. Басқару тақтасы.
Form Editor (Формалар редакторы) аспаптар тақтасы формадағы басқару элементтерінің өлшемдерін өзгертуге, орындарын ауыстыру және түзету
Теориялық мәлімет
Арифметикалық өрнек – нақты түрде ауыспалы, тұрақтылар, функциялар сияқты сандарды, сонымен қатар арифметикалық амалдарды (+, -, *, /, ^) u
Дістемелік нұсқаулар
Көптеген бағдарламаларда таңдау болады: ақиқат – жалған. Осындай шешімдерді қабылдау үшін If… Then и Select Case шартты операторлары
Дістемелік нұсқаулар
Циклдік бағдарламалар.
Visual Basic процедураларында ќайталану процестерін ұйымдастыру үшін келесі циклдік операторлар ќолданылады:
1. For K=m To
Теориялық мәлімет
Компьютер тапсырмасын шешуге арналған бағдарламалар жиынтығы бағдарламалық қамтамасыз ету деп аталады. Компьютердің бағдарламалық қамтама
Жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыру.
Бұл компьютерді нақты қолдануымен байланысты емес жалпы қолданыстағы бағдарламалар және дәстүрлі қызметтерді орындайды: тапсырмаларды бас
Windows жүйесіндегі жұмыс істеу негіздері.
1981 жылы MS(PC)-DOS операциялық жүйесі IBM дербес компьютерлермен бір мезгілде пайда болып, әрбір компьютерге орналастырылған болатын.
MS-DOS операциялық ж&#
Windows жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты Windows ортасының негізгі ядросы, жедел жадты басқаратын ішкі жүйесі, файлдық жүйесі, енгізу-шығару қ&
WINDOWS жүйесінің негізгі ұғымдары
Терезе экранның төртбұрышты қоршаулы аймағы. Онда әр түрлі программалар орындалады. Кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі
Windows анықтама жүйесі
Windows-тағы анықтама жүйесі пайдаланушыға амалдық жүйемен жұмыс істеу жөнінде туындайтын сұрақтардың көпшілігі бойынша аны&#
Файлдармен және бумалармен тиімді жұмыс істеу
Windows амалдық жүйесінде көптеген тапсырмаларды орындау файлдармен және бумалармен жұмыс істеуді қамтиды. Windows компьютерде файлдарды сақтау жүйес
Файлдардың аттары
Амалдық жүйе және басқа бағдарламалар файлдарға жүгіне алуы үшін, файлдардың белгіленуі болуы тиіс. Бұл белгілеу әдетте файлдыv
Каталогтар бұтағы
Каталог - бұл файлдардың аттары, файл көлемі, олардың соңғы рет жаңартылған уақыты туралы мәліметтер, файлдардың атрибуттары са
Сурет 15.1. Бағыттауыш бағдарламасы
Бағыттауышты ашу үшін Іске қосу батырмасын басып, Бағдарламалар -Стандартты - Бағыттауыш әмірлерін таңдаңыз.
Бағыттауы
З компьютеріңде немесе жергілікті желіде бумалар мен файлдарды іздеу
Егер файлдың орналасқан орны белгісіз болса, бас мәзірдегі Іздеу әмірінің көмегімен немесе бума терезесінің Құралдар үстелінде ашылатын «
Теориялық мәлімет
Утилиттер– бұл мамандандырылған бағдарлама. Ол қызмет етуге, ықшамдауға жүйе жұмыстарына, бағдарламалар - көмекшілерге , шешуші мақ
Word терезесіне шолу
Microsoft Word бағдарламасы бұл мәтіндік кұжаттарды әзірлеуге, қарап шығуға, түрлендіруге және басып шығаруға арналған
Сурет 17.1. Word бағдарламасының терезесі
Тақырып жолағы - онда терезені басқару батырмалары
Жаттарды әзірлеу тәсілдері
Microsoft Word ашық терезесінде жаңа құжат жасау үшін мына әрекеттердің бірін орындау қажет:
1.Стандартты құралдар үстелін
Сурет 17.2. Құжаттар үлгілері
Ашық тұрған Word бағдарламасында бұрыннан бар құжатты атау үшін мына тәсілдердің бірін қолдану керек:Файл
Мәтінді енгізу ережелері
Мәтінді енгізер алдында жүгіргіні (курсорды) мәтінді енгізу орнына апарып, мәтінді қай жерге енгізетініңізді көрсету қажет. Егер Сіз жаңа u
Мәтін үзінділерін ерекшелеу ережелері
Мәтінге қатысты қандай бір әрекетті (көшіру, пішімдеу, жою. т.б.) орындар алдында мәтіннің қажетті бөлігін - сөз, сөйлем, абзац. т.
Емле ережесін тексеру
Word бағдарламасы құжаттағы емле ережесін тексеріп, қателерді түзетіп отырудың тамаша мүмкіндігін ұсынады. Қателерді тексеру және т
Сурет 17.3. Қаріп сұхбат терезесі
Аралық қосымшасы қаріп таңбалары аралығын белгілейді.
Эффектілер қосымшасы пәрменді эффектілерді жасауға мүмкіндік бе
Сурет 17.4. Абзац сұхбат терезесі
•Жанама мәзірдің Абзац әмірін таңдау:
•Пішіммәзірінің Абзац
Сурет 17.7. Үстіңгі жзне төменгі дерек атаулары күралдар үстелі
Қажет болса, мәтінді Пішімдеу құралдар үстелінде орналасқан батырмалар көмегімен пішімдеңіз.
Дерек атауларын жасауды
Сурет 17.8. Бет нөмірлері сұхбат терезесі
Word мәтінді газет бағандары түрінде ұсынуға мүмкіндік береді. Газет бағандарында мәтін сол беттегі бір бағаннан екіншісіне
Сурет 17.10. Жиектер және бояу сұхбат терезесі
3.Қажетті параметрлерді таңдаңыз.
4.Тек жекелеген шеттер үшін жиектер белгілеу үшін Стиль тобында Басқа әмірін та
Сурет 17.11. Жиектер және бояу сұхбат терезесі
Мәтіннін бөлектенген үзіндісін бояуды белгілеу үшін:
1.Пішім мәзірінде Жиектер және бояу әмірін таңдаңыз, содан
Ехсеl терезесіне шолу
Місrоsoft Ехсеl – Місrоsоft Оffiсе дестесінің электрондық кестелерді әзірлеуге және өңдеуге арналған қолданбалы бағдарламасы. Электрондық
Сурет 18.1. Excel бағдарламасының терезесі.
· Айналдыру сызығы– құжат ішінде қозғалуға (құжаттың түрлі бөліктерін қарап шығу w
Сурет. 18.2. Жаңажұмыс кітабы тапсырмалар аймағы.
Осыдан кейін, сіздің көз алдыңызда жұмыс істеуге әзір жаңа Ехсеl құжаты ашылады. Бағдарлама жаңа құжатқ
Кестенің құрылымы
Электрондық кесте нөмірленген жолдар және латын әліпбиі әріптерімен белгіленген бағандар жиынтығы болып табылады.
Баған мен жолдың
Сурет 18.3. Өрнектер жолындағы ағымдық ұяшық көрінісі.
Ехсеl бағдарламасындағы парақ ұяшықтары ауқымы- кестеде тік төртбұрыш пішінді аумақты құрайтын ша&
Сурет. Деректердің негізгі пішімдері.
Егер кесте ұяшықтарындағы мәліметтер мәні өзге ұяшықтар мазмұнына тәуелді болмаса, олар негізгі деп аталады, кері
Кестені өздігінен біртекті деректермен толтыру
Қатар – логикалық тізбек құрайтын ұяшықтар тізбегі. Ехсеl-де Өзтолтыру жетесінің көмегімен сандар,
Сурет 18.9. Қатар жасауды аяқтау.
Сондай-ақ, Прогрессия жетесінің көмегімен, мынадай әрекеттер ретін орындап та, біртекті деректер қатарын жасауға болады:
1.
Яшықтарды пішімдеу
Ұяшықтарды пішімдеу – бұл олардың сыртқы көрінісін безендіру, сондай-ақ олардың мазмұнының мәліметтер пішіміне түзетул
Диаграммаларды құрастыру
Диаграммалар - бұл деректерді сызбалық түрде ұсыну амалы. Диаграмманы бетке кірістіруге немесе жеке бетте орналастыруға болады.
Ди
Сурет 18.22. Дайын диаграмма.
Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар:
Тапсырма 1.
Келісім хаттарды орындауды тіркеу ведомості.
Тауарлардың, материалдардың, таралардың тізімге алыну
_____________ айы 200_ жыл.
№
Номен-клатура №
Тауардың, материалдың, тараның аты
Сорт
Өл
Шығыс құжаты
№ п/п
Тауар аты
Өлшем бірлігі
Саны
Баға
Сомасы
Азық-түлік тауар қоймасы бойынша салыстыру ведомості
№
Тауар аты
Өлшем бірлігі
Баға
Инвен. бағасы бойынша
Тіркеу бойынша баға
Тауар балансы
№
Тауар аты
Периодтың басындағы тауар қоры
Период ішінде түскен тауарлар
Период ішінде тауарларды сату
Тапсырма 14
Тауарларды және тараларды есептеу ведомості
Тауар коды
Өлшем бірлігі
Баға
Факт
ЭЕМ-де қалдық
Шығын құжаты
№ п/п
Тауар аты
Өлшем бірлігі
Саны
Баға
Сомасы
Рнектерді пайдалану және қарапайым есептеулер
Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы қарапайым есептеулерді оңай орындауға мүмкіндік береді. Алу, қосу, көбейту және бөлу амалдарынан басқа, б
Сурет 19.1. Өрнекті енгізу.
Өрнекті тышқан көмегімен енгізу:
1. Өрнекті енгізу қажет ұяшықты белсендендіріңіз.
2. «=» таңбасын қойы
Зқосынды
Бетте орындалатын есептеулердің ең көп тарағандарының бірі - ұяшықтар ауқымдарын қосу болып табылады. Ұяшықтар ауқымын ау
Сурет 19.2. Өзқосынды әмірі
Ол үшін:
1. Қосындысын шығару қажет ұяшықтардың барлығын бөлектеп алыңыз.
2. Станда
Стандартты функцияларды пайдалану
Ехсеl-дің Кірістірумәзірінің Функциялар пунктіне көптеген стандартты функциялар енгізілген. Олардың көпшілігі формулаларда пайдаланылады:
Сурет 19.3. Функция шебері терезесі
Кірістіру - Функциякомандасын беріп, ашылған терезеден Ма-тематикалық категориясы, одан әрі Sinфункциясы тандалған кезде көрін
Сурет 19.4. Sin үшін формулалар панелі
ЕГЕР(ЕСЛИ) функциясы Функциялар шебері терезесінің "Логика-лық" категориялар құрамында. Оның формула ретінде ағымдық
Сурет 19.5. Тест қорытындысы
Қысқа түрде үяшықтарды "Студент" не "Конкурс"сөздерімен толтыру әдісі:
- С1 ұяшығын ағ
Сүзгілер және өзпішім
Сүзгі – бұл деректердің көбін іздеп, тізімдегі деректермен жұмыс істеудің ең жылдам әрі оңай тәсілі. Сүзгіден
Сурет 20.6. Кесте.
Өзпішімдегіш жетесі кестедегі мәліметтерді кәсіби әзірленген қалып бойынша пішімдеуге мүмкіндік береді. Өзпішімдегі
Деректерді сұрыптау
Кей кездері енгізілген кесте деректерін артуына немесе кемуіне қарай сұрыптау қажеттілігі туындап отырады. Ехсеl бағдарламасында сұрыптаудың екі түрі бар:
Теориялық мәлімет
Access үшiн Windows 95/98 немесе Windows NT, Office 2000 пакетi (немесе тек қана Access) қажет. Offic-тi стандартты орналастыруда 32Мб оперативтi зерде,Pentium про
Сурет 21.2. Конструктор режимінің сұхбат терезесі
Таблица1: таблица терезесiндегi бiрiншi бағанда келесiдей өрiс аттарын жазыңыз:
- мемлекет
- халық саны
- көлемi
-
Сурет 21.3. Толтырылған деректер базасы
Өрiстердiң орындарын ауыстыру сол өрiстi белгiлеп алып, керек жерге қоюмен шектеледi. Мысалы, көлем өрiсiн халық саны өрiсiнiң
Сурет 22.1. Сұранысты құру түрлері
3. Ашылған Создание простых запросов терезесiнде Таблицы и запросы өрiсiнде кесте не сұранысты таңдау керек.
4. Керек өрiстердi Доступные пол
Сурет 22.2. Конструктор сұхбат терезесі
Поле жолында өрiстер тiзiмi болады.
Имя таблицы жолында қай кестеден алынғаны тұрады.
Сортировка жолын ашсаңыз қажетiv
Сурет 22.4. Сұранысқа тағы бiр басқа сұраныс немесе кесте қосу
2. Добавление таблицы терезесiнде қажет объектiнi таңдап, iс-әрекеттердii аяқтау керек.
3. Сұранысқа қосылатын объект атын
Теориялық мәлімет
Автоформа көмегімен форма құру. Кесте мен сұраулар құру үшiн жылдам әдiс Автоформа көмегiмен орындалады. Автоформа – қол
Форманы Формалар мастерi арқылы құру .
Ол үшiн Евразия базасындағы Формы режимiн белгiлеп, Создать батырмасын таңдаңыз. Ашылған Новая форма терезесiнде Мастер форм жолын ж
Сурет 23.4. Лента типтес форма.
Формалар конструкторы терезесi.Формалар конструкторы арқылы шақырылатын Форма макетi өзгерiстер енгiзуге болатын терезесi түрiнде болады. Б
Форма мен есептiң салыстырмалы шолуы.
1. Есеп формаға қарағанда экранға емес баспаға шығаруға арналған. Экранда есептiң бiр бөлiгi ғана тұруы мүмкiн.
Сурет 23.5. Мастер отчетов пунктiн таңдап
өрiстердi Выбранные поля бағанына жiберiңiз де, Далее шертiңiз. Келесi ашылған мынадай терезеде
Фамилия адрес ел телефон
Депардье Ж. Сатыбалдина 25-8 Франция 14587
Жолшубаев А. Пр.Республики18-56 Кыргызстан 14545
Леонардо Д. Бухар-Жырау 45-58 Бразилия 25631
Макартни П. Степной 2-2-563 Англи
Есептiң жазбаларын сұрыптау мен топтау.
1. Есептiң конструкторының саймандар тақтасындағы Сортировка и группировка батырмасын таңдаңыз.
2. Ашылған диалогты терезедегi Поле/выра
Сурет 23.6. Access-те есептер құрудың бiрнеше құралдары
Access есепке базалы кестенiң немесе сұраныстың өрiстерiн пайдаланады.
Терезеде көрсетiлгендей Автоотчет: в столбец және автоотчет: лен
Сурет 23.7. Пошта наклейкасының мастерi.
Наклейка шрифтi мен форматын таңдау.
1. Өлшем бiрлiктi таңдау керек, ол Система единиц тобында Метрическая немесе Британская
Сурет 23.8. Жеке пошта наклейкаларын құру
2. Название өрiсiнде жаңа формат атауын енгiзiңiз.
3. Система единиц, Тип наклеек, Ориентация тобында қажет параметрлердi таңдаңыз.
Сурет 23.9. Наклейканы сорттау.
Жұмыс аяқталған соң нәтижесiн көрiңiз.
Жұмысымыздың келесi бетi диаграмма құру. Ол үшiн:
1. Отчет
Сурет 23.10. Диаграмма құру.
5. Жоғарыдағы терезеде таңдалған өрiстi Образец бөлiмiндегi Ряды батырмасына қойыңыз
Есептiң жаз
Теориялық мәлімет
PowerPoint 2007 бағдарламасын бірінші рет ашқан кезде пайдаланушылық тілдесудің өзгергенін көресіз. Терезенің жоғарғы бөл
Сурет 24.1. PowerPoint 2007 бағдарламасының экран элементтері
Бұл таспа деп аталады және ол — көрмелерді жасауға арналған басқару орталығы. Оның жасақтамасы бойынша бұрынғы да&#
Теориялық мәлімет
Жұмыс істеу территориясына байланысты АЕЖ келесілерге бөлінеді:
- жергілікті (ЖЕЖ немесе LAN – Local Area Network);
- аймақтық ((региональные) РЕЖ немесе M
Есептеуіш желінің жалпыланған құрылымы
Желі құрылымында коммуникациялық және абоненттік ішкі желілерді ерекшелеуге болады.
Коммуникациялық ішкі желі жұмыс станциялары мен серверлерді бір-бірі
Сурет 25.1. «Шина» топологиялы қарапайым желі
"Шина" топологиясында компьютерлер мәліметтерді электрлі сигнал түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді. Компьютердін шина арқылы &#
Жұлдызша
"Жұлдызша" топологиясында кабель сегмент көмегімен барлық компьютерлер концентратор (hub) аталынған орталық компонентке қосылады. Беруші компьют
Сурет 25.2. Жұлдызша топологиялы қарапайым желі
Егер желіде тек қана бір компьютер концентратормен байланып істен шықса, онда осы ғана компьютер желіде ақпарат ала алмайды. Қалған желідегі комп
Біріктірілген тoпoлoгиялар
Қазіргі кезде шина, жұлдызша, сақина принципі бойынша желілерді біріктіру топологияларын жиі қолданады.
Жұлдызша-шинa
Жұлдызша-шина топо
Сурет 25.4. Жұдызша-шина топологиялы желі
Мұндай жағдайда бір компьютердін істен шығуы желіге ешқандай әсерін тигізбейді, басқа компьютерлер сол қалпы бір-бірімен әрекеттеседі
Жергілікті желімен жұмыс істеу тәртібі
Жұмыс үстелiнде жсргiлiктi желiмен жұмыс icтeyгe арналған Желiлiк орта калтасының белгiшесi көрініс табады.
Компьютерлердi жергiлiктi желiге бiрi
Жергiлiктi желiнiң қор көздерін қарап шығу
Желiдегi қай қалталарға ортақ катынас құруға болатынын қарау үшiн Жұмыс үстелiндегi Желiлiк орта белгiшесiн
З компьютерлеріңіздің кор кездеріне желiде ортақ қатынас құруды калай ұйымдастыруға болады?
Желi пайдаланушылары үшiн қалтаға ортақ қатынас құруды баптау калтаның жанама мәзірі арқылы ашылады.
Желiнiң өзге де
Интернет желісі туралы жалпы түсінік
Интернет желісін ұйымдастыру үшін қор болып ғылыми ұйымдардың, әскери мекемелердің компьютерлерін байланыстыру үшін 70ж. Басында құ
Негізгі ақпарат іздеу тораптары. World Wіde Web қызметі
Интернетте әрбір ресурстың өзінің адресі болады. Арнайы бағдарламалар болады, оларды броузерлер деп атайды. Олар ресурстардың адрестерін және іздеудің
Рэмблер (www. rambler. ru) Web- қызметі
Құжаттың атауынан, тақырыбынан, мекенжайынан және құжаттың тек басындағы сөздердің ішінен кілттік көріністі і
Яndex іздеу жүйесі
Танымал әлемдік, ақпарат іздеу жүйелерінің (АІЖ) басқаларын атаймыз:
-Іnktomі (www.іnnktomі.com);
-Fast Search (www.alltheweb.com);
-Hot Bot
Теориялық мәлімет
Компьютерлік графика – әр түрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды қарастыратын ин
Пуск — Программы -> Стандартные -> Paint
Paintтерезесінің сол жағында төртбұрыштар түрінде енгізілген аспаптар панелі бар. Құралдар- терезеде түрлі суреттер
Бірінші топ құралдары
Олар сол жақ панельге енгізілген жоғарғы онтөртбұрышты құралдар. Олардың атаулары (жоғарыдан төмен қарай ретімен):
Екінші топ құралдары
Paintредакторының кескіндер, фигуралар салу құралдары алтау: сызық, қисық, тік төртбұрыш, көпбұрыш, эллипс, бүйір қабырғ
Теориялық мәлімет
СorelDraw – машиналық графиканың нағыз шедеврлерін жасау үшін қолданылатын компьютерлік дизайнердің құралы.
Объектілерді ерекшелеу
Әр түрлі өзгерісте объект немесе объектірінің топты дайындау үшін – форматты, түсті, орналастыру, өзгерту үшін ерекшелеу қажет болады.
Объектілермен операциялар
1) Суреттілген объекттерінін жасау үшін аспап панелімен пайдалану қажет, мысалы Овал, Прямоугольник, Многоугольник. Қара маркерлермен бейнелеутін өлшемді өзгертеді, кі
Олданылған әдебиеттер тізімі
1. Макарова Н. В., Матвеев Л. А., Бройдо В. Л. и др. Информатика / Под ред. Макаровой Н. В. М., 2003.
2. Молдабекова Б.К., Информатика, Қарағанды, КЭУК, 2008
Новости и инфо для студентов