Информатика пәні бойынша барлық

Қазтұтынуодағы

Қарағанды Экономикалық Университеті

 

АЕЖ кафедрасы

 

«Информатика» пәні бойынша барлық

мамандықтың 1 курс студенттеріне арналған

 

 

ЛАБОРАТОРИЯЛЫҚ ПРАКТИКУМ

 

Қарағанды 2010

Құрастырушылар: аға оқытушы Есенова А.С., аға оқытушы Оспанова Т.Т., оқытушы Сатымбекова С.Б.

 

Рецензент: аға оқытушы Молдабекова Б.К.

 

Ақпараттық-есептеуіш жүйелері кафедрасының оқу-әдістемелік семинарының отырысында қарастырылып, бекітілген.

 

№ 3 хаттама 11 қараша 2010 ж.

 

Қазіргі кезде микропроцессорлық техниканың, байланыс желілердің, жаңа технологиялардың дамуы ақпаратты өңдеу индустриясының дамуына, информатика деген жаңа бағыттың пайда болуына әкеліп соқты. Осы лабораториялық практикумды оқу барысында экономикалық мамандықтарда оқитын студенттер экономикалық және басқару мәселелерін компьютердің көмегімен шешуге әртүрлі әдістерді пайдалануға, компьютер жүйелерін жақсы игеруге, ақпараттық технологияларды болашақта өз кәсіпкерлік істерінде қолдануды үйренеді.

 

Мазмұны
	Ақпарат және ақпараттық процестер
	Булева алгебрасы. Логикалық амалдар
	Графтар мен ағаштар
	Компьютердің архитектурасы
	Санақ жүйесі
	Машинаның ұйымдастырылуы. Ақпаратты сақтау
	Алгоритмдер. Алгоритмдерді құру негіздері
	Деректердің құрылымдары. Блок-схемалар
	Бағдарламалау тілдері
	Бағдарламалау парадигмалары
	Visual Basic (VBA) бағдарламалау тілінің негізгі элементтері
	Операторлар, өрнектер, амалдар
	Басқару операторлары
	Циклдерді бағдарламалау
	Амалдық жүйелер негізгі элементтері
	Утилиттер
	Word мәтіндік редакторы
	Excel кестелік процессоры. Кестелермен жұмыс істеу
	Excel-дегі функциялар
	Excel-де деректер тізімдерімен жұмыс істеу
	Access ДББЖ. Access-те кестелерді құру
	Access-те сұраныстарды құру
	Access-те формалар мен есеп берулерді құру
	Power Point пакетімен жұмыс істеу
	Локальді-есептеуіш желілер
	Интернет ғаламдық желісі
	Графикалық жүйелер
	Графикалық қосымшалармен жұмыс істеу
	Графикалық бағдарлама ортасында жұмыс істеу
	Ақпаратты қорғау негіздері

 

АЛҒЫ СӨЗ

 

Курстың қысқаша сипаттамасы. Қазіргі кезде микропроцессорлық техниканың, байланыс желілердің, жаңа технологиялардың дамуы ақпаратты өңдеу индустриясының дамуына, информатика деген жаңа бағыттың пайда болуына әкеліп соқты. Информатика ЭЕМ және басқа техникалық құралдар арқылы ақпараттарды беру, алу, жинау, толықтыру, өңдеу тәсілдерін сипаттайды.

«Информатика» пәнінің мақсаты экономикалық мамандықтарда оқитын студенттерді экономикалық және басқару мәселелерді компьютердің көмегімен шешуге әртүрлі әдістерді пайдалануға, компьютер жүйелерін жақсы игеруге, информациялық технологияларды болашақта өз кәсіпкерлік істерінде қолдануға үйрету болып табылады.

Пәнді оқыту сауалдары.

Пәнді оқу нәтижесінде студенттер мыналарды меңгеріп шығу керек: экономикалық информацияның талдау әдістерін, құрылымдауын, өңдеуін көрсетіп білу; компьютер көмегімен экономикалық және басқару мәселелерді шешуге алгоритмдер мен программаларды құрастыру; дербес компьютерде жұмыс әдістерін, операциялық жүйелерді, программалық қамтамасыздандыруды, әртүрлі редакторларды, кестелік процессорларды, деректер базасын басқару жүйесін, қолданбалы программалар пакетін білу; компьютерлік желілердің қызметтердің қолдану және дүниежүзілік ауқымды Интернет желісінің: e-mail, www, телеконференциялар - қызметтеріне қолдану; экономиканың салаларындағы информациялық жүйелерді, деректер базаларын жобалауды және құруды үйрену; компьютерлік жүйелердің және информациялық технологиялардың жиі кездесетін өзгерістеріне бейімделу.

Ереже:

Лабораториялық және өзіндік тапсырмаларды көрсетілген мерзімде тапсыру қажет. Тапсырмаларды тапсырудың ең соңғы мерзімі – емтихандық сессия басталғанға дейінгі 3 күн. Барлық тапсырмаларды орындамаған студенттер емтиханға жіберілмейді.

Өткен сабақтардың барлық материалдары бойынша тақырыптарды қайталау және тапсыру міндетті болып табылады. Өткен материалдарды меңгеру деңгейі тестілермен анықталады. Тест алу ешқандай ескертусіз кез-келген уақытта өткізіледі.

Студент сабаққа қатысатын болса, кешікпей келгендігі қадағаланады. Сабаққа келмеген күндерінде өткізілген тақырыптарды өз бетімен оқып, оқытушыға тапсырады.

Компьютерлік аудиторияларда студент техника қауіпсіздігін сақтау керек. Компьютермен жұмыс істеп болғаннан кейін студент компьютерді өшірілген күйінде оқытушыға тапсыру керек.

Студент өз еркімен қандай да бір бағдарламаларды орнатуға немесе өшіруге құқы жоқ.

Лабораториялық жұмыс №1 (1 сағат)

Тақырыбы: «Ақпарат және ақпараттық процестер»

Жұмыстың мақсаты: Информатика құрылымын, ақпараттың түрлері мен қасиеттерін, ақпараттық процестерді оқып-үйрену

Тапсырма:

1. Информатиканы ғылым мен технологияның біртұтасы ретінде қарастыру және информатиканың құрылымын оқып-білу

2. Ақпараттың түрлерімен және қасиеттерімен танысу. Ақпараттың құрылымын келтіру

3. Ақпараттың көлемін өлшеу

4. Ақпараттық процестерге сипаттама беру. Деректермен орындалатын амалдарды жүргізу

5. Деректерді тасымалдағыштарды оқып-меңгеру

6. Есеп беруді құру

 

Теориялық мәлімет

Информатика -адам қоғамының барлық шеңберінде ақпаратты алу, беру, өндеу, сақтау, көрсету… Информатиканың көп анықтамалары бар. Олар оның… Информатика - бұл компьютерлер мен оның қолдану ортасымен байланысты көмегімен ақпаратты…

Информатика

 

Техникалық құралдар

Бағдарламалық құралдар

Алгоритмдік

 

Сурет 1.1. Ғылым мен технология негізгі саласы ретінде ақпараттық құрылым.

Ақпарат біз ауызша немесе жазбаша түрде, қимыл не қозғалыс түрінде бере аламыз. Кез келген керекті… Ақпараттың түрлеріне мәтін, сурет, дыбыстық… Жалпы тұрғыдан алғанда, ақпарат - әртүрлі заттармен қоршаған…

Деу.

Ақпаратты өңдеу–қатаң формальды ережелер бойынша жүзеге асырылатын, ақпаратты бір түрден басқа түрге түрлендіру.

 

Ақпаратты өңдеу мысалдары
Мысалдар	Кіретін ақпарат	Шығатын ақпарат	Ереже
Көбейту кестесі	Көбейткіштер	Көбейту	Арифметика ережесі
"Мәскеу-Ялта" рейсінің ұшу уақытын анықтау	Мәскеуден ұшып шығу және Ялтаға ұшып келу уақыты	Жолдағы уақыт	Математикалық формула
"Поле чудес" ойынындағы сөздерді табу	Сөздегі әріп саны және тақырып	Табылған сөз	Формальды анықтамаған
Құпия мәліметтерді алу	Резиденттен шифрлеу	Шифрден ашылған мәтін	Әрбір нақты жағдайда өзінікі
Ауыру диагнозын қою	Пациент шағымы + анализ нәтижесі	Диагноз	Білім + дәрігер тәжірибесі

 

"Қара жәшік" ұстанымы бойынша ақпаратты өңдеу – үдеріс, ондағы қолданушыға қажетті және маңыздысы тек кіретін және шығатын ақпарат, бірақ, ол бойынша түрлендіру жүргізілетін ережелер оны қызықтырмайды және назарға алынбайды.

"Қара жәшік" – бұл жүйе, ондағы сыртқы бақылаушыға тек осы жүйедегі кіретін және шығатын ақпаратқа ғана кіру мүмкіндігі бар, ал құрылымы және ішкі үдерістері белгісіз.

 

 

Олдану.

Алынған ақпараттың дұрыстығы, толықтығы, объективтілігі сізге дұрыс шешім қабылдауға… Сіздің ақпаратты анық және түсінікті баяндау… Қаіргі заманда қатынаса білу, яғни ақпарат алмасу адамзаттың негізгі…

Орғау.

· сәйкес рұқсаты жоқ (санкцияланбаған, жасырын кіру мүмкіндігімен), тұлғаларға… · ақпаратты арамдықпен немесе рұқсатсыз… Ақпаратты қорғау деп, кең мағынада, ақпараттық қауыпсіздік…

Ақпарат көлемін өлшеу.

Бақылау мысалы.

Кәсіпорын коды – 9(5) Кәсіпорын атауы– А(30) Өлшем бірлігі – Х(5)

Теориялық мәлімет

Логика алгебрасының негізгі жағдайларын XIX ғ. ағылшын математигі Джордж Буль жасаған. Логика алгебрасын булевтік… Булевтік алгебрада екілік айнымалыларды және айырып-қосқыш… Екілік айнымалылар екі мән қабылдай алады: 0 және 1. Оларда логикалық немесе булевтік…

Теориялық мәлімет

Графтар теориясы–жас ғылым (айталық, геометриямен салыстырғанда). 1736 жылы Санкт-Петербург ғылым академиясында Леонард… Граф – бұл <V, E> екілігі, мұнда V – бос емес төбелер…   Кесте 3.1. Бағдарланбаған графтар мысалдары Граф Төбелер …

Бағдарланған графтар

  3.6.сурет. Орграф

Лшенген графтар

Өлшенген(байланысқан) графтағы жол ұзындығы – жолды құрайтын қабырғалар…  

Негізгі анықтамалары

1. Ағаш - бұл циклсыз байланысқан граф. 2. Ағаш - бұл байланысқан граф, онда N төбе… 3. Ағаш – бұл граф, олардың кезкелген екі төбе арасында әрқашан тура бір жол…

Теориялық мәлімет

Алғаш дербес компьютер, яғни жеке пайдаланушыға арналған компьютерді 1981 жылы IBM фирмасы ұсынды. IBM РС… - бағдармалық ортастық; - ақпараттық ортастық.

Теориялық мәлімет

 

Санау жүйесінің түсінігі және оның түрлері.

   

Сандарды бір санау жүйесінен екіншісіне аудару ережелері

Бүтін санды бір санау жүйесінен екіншісіне аудару үшін берілген санды және бөлуден шыққан… Мысал. 153(10) (2) А)153 2

Екілік санау жүйесіндегі арифметикалық операциялар

Мысал: 1011, 1 + 101, 01  

Теориялық мәлімет

Өзіңізге қолдануға, қойылған талапқа дұрыс жауап беретін, тиімді компьютер таңдау үшін,… Компьютер - бұл жүйелік блок, монитор, пернетақта,… Монитор – бұл дерлік, тек едәуір мүлтіксіз бейнелеу сапасымен телевизор. Онда ең кішкентай…

Алгоритмді жазудың сөздік тәсілі. Мұндай тәсілмен алгоритмді жазғанда есептеудің тізбекті қадамының мазмұны қарапайым тілде еркін түрде жазылады. Мысалы: У=5*Х

Қадам 1: Х оқу

Қадам 2: Х –ті 5-ке көбейту

Қадам 3: У-ті шығару

Алгоритмді жазудың сөздік – формулалық тәсілі. Мұндай тәсіл алгоритмнің тізбектік қадамын математикалық формулалар және сөздік түсініктемемен үйлестірілген өрнектер көмегімен беруге негізделген.

Мысал ретінде өрнекті есептеу алгоритмін жазудың сөздік – формула-лық тәсілін қарастырамыз:

Мән келесі алгоритм бойынша анықталады:

Қадам 1: Егер Х>0, онда 2 қадамға өту керек; керісінші жағдайда 3 қадамға өту керек

Қадам 2: S= деп аламыз. 4 қадамға өту керек.

Қадам 3: S= деп аламыз. 4 қадамға өту керек.

Қадам 4: S -ті ізделіп отырған шешім деп қабылдап және тоқтату керек.

Алгоритмді жазудың операторлық тәсілі. Операторлық тәсіл – бұл алгоритмді, есептеу үдерісінің жеке бөліктерінің мазмұнын сипаттайтын операторлар көмегімен көрсететін аналитикалық түрі. Алгоритм бөліктері өзінің мәні бойынша ажыратылады. Мысалы, кейбір бөлік есептеуді арифметикалық операциялар көмегімен қарастырады, басқалары орындалуы алгоритм жұмысының тәртібін анықтайтын кейбір шарттарға арналған. Бірінші бөлікті арифметикалық операторлар, екіншілерін логикалық операторлар деп атайды. Сонымен қатар деректерді енгізу-шығару, тоқтату операторы және т.б. сияқты арнайы басқару операторлар тобы бар. Есепті шешудің барлық үдерісі осындай операторлардың орындалу тізбегінен тұрады.

Схема бойынша операторлар стандартты белгілермен белгіленеді:

В-бастапқы деректерді енгізу;

А - арифметикалық оператор;

П - басу операторы (шығару)

Р - логикалық оператор;

Я - тоқтату операторы.

Операторлар олардың тізбектелу тәртібіне сәйкес нөмір және индекстен тұрады. Логикалық оператор, аргументі тексерілетін шарт Р(х>0) болып табылатын функция ретінде жазылады.

Бізге таныс мысалды қарастырамыз. Формула бойынша есептеңіз:

Алдымен кесте түрінде есептеу схемасын береміз:

 

№ р/б	Оператор белгісі	Мазмұны
	В1	Бастапқы деректерді енгізу
	Р2(х>0)	х>0 логикалық шарт орындалуын тексеру
	А3	мәнін есептеу
	А4	мәнін есептеу
	П5	Есептелген S мәнін басып шығару
	Я6	Тоқтату

 

Енді алгоритмнің операторлық схемасын осылай көрсетуге болады:

 

В₁ Р₂(х>0) А₃ А₄ П₅ Я₆- операторлық схема

 

Блок-схемалар. Блок-схема – бұл алгоритмнің логикалық құрылымының графикалық бейнесі. Блок-схемада деректерді өңдеу процесінің әрбір кезеңі геометриялық фигуралар (блоктар) түрінде көрсетілген. Блок-схемаларда блоктар, олардың орындалу тізбегін анықтайтын көрсеткіш сызықтармен жалғастырылады (байланыс сызықтарымен, ағын сызықтарымен).

Негізгі блоктар:

№ 7, 8 лабораторлық сабақтарға арналған тапсырмалар:

1. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық формасын қолдана отырып Z мәнін есептеу алгоритімін жазу керек.

2. Алгоритмді сипаттаудың операторлық формасын қолдана отырып есептеу керек:

 

3. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық формасын қолдана отырып 5 санның қосындысын есептеу керек.

 

4. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық формасын қолдана отырып Z мәнін есептеу алгоритімін жазу керек.

5. Алгоритмді сипаттаудың операторлық схемасын қолдана отырып есептеу керек:

6. Алгоритмді сипаттаудың сөздік формасын қолдана отырып есептеу керек:

7. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

8. Алгоритмді сипаттаудың операторлық схемасын қолдана отырып есептеу керек.

9. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

10. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

11. Алгоритмді сипаттаудың ауызша-формулалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

12. Алгоритмді сипаттаудың операторлық схемасын қолдана отырып есептеу керек.

13. Алгоритмді сипаттаудың операторлық схемасын қолдана отырып есептеу керек.

14. Алгоритмді сипаттаудың операторлық схемасын қолдана отырып есептеу керек.

15. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

16. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

17. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

18. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

19. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

20. Алгоритмді сипаттаудың блок-схемалық тәсілін қолдана отырып есептеу керек.

 

Лабораториялық жұмыс №8 (1 сағат)

Тақырыбы: «Деректердің құрылымдары. Блок-схемалар»

Жұмыстың мақсаты:Деректердің құрылымдарын қарастыру (типтер, массивтер, жолдар), алгоритмдік құрылымдардың әр түрлі типтеріне блок-схемаларды құрастыру, алгоритмдердің талдауын жүргізу

Тапсырма:

1. Деректердің құрылымдарын оқып-үйрену

2. Алгоритмдердің әр түрлі типтеріне блок-схемаларды құрастыруға жеке тапсырмаларды орындау

3. Негізгі есептеуіш алгоримдерді қарастыру

4. Алгоритмдердің талдауын жүзеге асыру

5. Есеп беруді құру

 

Дістемелік нұсқау.

Есептеу процесінің үш түрі бар: · Сызықтық · Тармақталу

Теориялық мәлімет

Алгоритмді компьютерге бағдарламалау тілдері түсінікті етіп көрсете алады. Алдымен әрқашан да алгоритм әрекеті… Бағдарламалау тілдері - жасанды тілдер. Олардың табиғи… Бағдарламалау тілінің көмегімен дайын программа емес, оның бұрын әзірленген…

Компьютер жұмыс істеу үшін,оған керекті бағдарламаларды -бағдарламалаушы адам жасайды.

Бағдарламалаушы мамандығы дүние жүзіндегі ең бір тапшы мамандықтардың бірі.

Бағдарламалау мамандығын таңдаған адам өмір бойы үйренеді.

Оқып шығып бірден бағдарламалаушы бола салатын ешқандай оқу құралы жоқ.

Бағдарламалаушының дайындығы негізгі ұғымдарды оқып үйренуден және қарапайым прграммалау тәсілдерін меңгеруден басталады.

Компьютер командаларға бағынып жұмыс істейді. Біздер бұл командаларды пернетақтаның көмегімен жазу машинкасында жазу жазғандай теріп ендіреміз.

Бірінші команданы ендірдік, компьютер оны қалай орындайды, қарап шықтық, екінші команданы ендірдік, нәтижесін бағаладық,үшінші команданы ендірдік. Осылайша, ендірілетін командалар көп әрі біртектес болған сайын оларды ендіру адамның шыдамын тауысып жалықтырып жібереді. Төрт-бес команданы есте сақтай отырып ендіруге, ал он команданы ендіру үшін қағазға жазып алуға болады.Жүзден астам командаларды ендіру үшін өте жоғары шыдамдалық қажет.

Ал егер жиі қайталанатын командалар тізбегін компьютерде файл түрінде қатаң немесе иілгіш магниттік дискіге жазып сақтап қойып, командаларды біздің пернетақтадан ендіруімізді күтпей-ақ сол дискідегі файлдан енгізуді компьютердің өзіне жүктесек, қалай болған болар еді? Әрине, қолмен қайта-қайта теріп отырғаннан гөрі ыңғайлы болар еді. Программаларды жасау осылайша басталады, жоғарыда айтылғандай дискіге жазылған командалардан тұратын файл нағыз прграмманың өзі болып табылады. Сонымен, бағдарлама дегеніміз - командалардың реттелген тізімі. Программа үшін оған қандай командалардың кіретіндігі ғана емес, сонымен бірге олардың қандай ретпен берілетіндігі де маңызды.

Программаны арнайы дайындықпен өткен адамдар жасайды. Оларды бағдарламалаушылар деп атайды. Программаны қалай жасайды? – деген сұраққа жауап беру қиын. Бағдарламалаушыллардың шеберлігінің көптеген құпиялары бар, бірақ олардың бәрі мына төмендегідей екі нәрсені пайдаланады: Бағдарламалау саймандары программалар кітапханасы

Хат жазғанда да адамдар оларды әр түрлі тілдерде жазады. Мысалы, қазақ тілінде , ағылшын тілінде т.с.с. Ағылшын мен қазақ тілінде жазылған хаттардың сыртқы көрінісі тіптен бөлек болады.

Программаларды да Бағдарламалаушылар арнай тілдердің көмегімен жазады, оларды бағдарламалау тілдері деп те атайды. Әр түрлі тілдерде жазылған бірдей программалардың көрінісінің өзі де түрліше болатындығы табиғи нәрсе.

Жүздеген бағдарламалау тілдері және олардың әрқайсының бірнеше нұсқасы бар. Бағдарламалаушы адам бағдарламаны өзіне ыңғайлы тілде жазады. Барлық жағдайда жарамды әмбебап бағдарламалау тілі жоқ.

Бірақ барлық бағдарламалау тілдерінің бір ортақ қасиеті бар. Олар бағдарламалаушыларға түсінікті, бірақ процессорға түсініксіз. Процессор тек сандармен ғана жұмыс істей алады, сондықтан тек машиналық кодта жазылған программаларды ғана түсінеді, сондықтан кез-келген тілде жазылған программа алдымен процессор тіліне аударылады, яғни машиналық кодқа айналады. Бұл аудару жұмысын арнайы аудармашы программа орындайды. Оның жұмысын мына схемадан көруге болады.

Машина тілі

Схемадан көрініп тұрғанындай программаны қандай тілде жазсақ та, ол аудармашы программаның жұмысының нәтижесінде ең соңында машина тіліне (машиналық кодқа) аударылады.

Аудару ағылшынша трансляция ( translation ) деп аталады, сондықтан программаларды машина кодына аудару жұмысын орындаушы программаларды трансляторлар деп атайды.

Сондықтан біздер қандай Бағдарламалау тілі туралы сөз болып отырғандығын білмей тұрып программаның көрінісінің қандай болатындығын айта алмаймыз. Оның есесіне кез-келген программа трансляциялаудан кейін машина кодына айналатынын білеміз. Компьютерге орнатылған барлық программалар машина кодына жазылған. Егер біз осы кодты көру тәсілін тапсақ, онда процессордың немен жұмыс істеп жатқандығын көретін боламыз.

Есепті компьютерде шығаруға даярлау технологиясы

Есепті компьютерде шығарудың негізгі кезеңдері

1. Есептің қойылуы: - есеп туралыақпараттарды жинау; - есептің шартын тұжырымдау;

Деректер құрлымын жасақтау.

3. Алгоритмді жасақтау:

- алгоритмді жобалау тәсілдерін таңдау;

- алгоритмді жазу пішінін(блок-схема,мектептік алгоритмдік тіл.т.б.) таңдау;

- тестерді және тестілеу тәсілдерін таңдау;

Алгоритмді жобалау.

4. Бағдарламалау:- Бағдарламалау тілін таңдау;

- деректерді ұйымдастыру тәсілдерін айқындау;

Алгоритмді таңдалынып алынған Бағдарламалау тілінде жазу.

5. Тестілеу және жөндеу:

- синтаксистік жөндеу;

- семантикалық және логикалық құрлымын жөндеу;

- тестілік есептеулер және тестілеу нәтижелерін талдау;

Программаны жетілдіру.

6. Есептің шешілу нәтижесін талдау:

Ажет болатын болса 2-5 кезеңдерді қайтадан орындай отырып математикалық модельді айқындай түсу.

7. Программаны даярлау:

- нақтылы есепті шығару үшін программаны жетілдіру;

Есепті шешуге, математикалық модельге, алгоритмге, программаға, тестер жиынына, программаны пайдалану үшін құжаттар жасау.

Бағдарламалау жүйесі компьютердің программалық қамсыздандыруының құрамына жатады және ол программаларды жасау және оларды жөндеу жұмыстарын автоматтандыруды қамтамасыз ететін құралдардың жиыны болып табылады. Бағдарламалау жүйесінің құрамы мына төмендегі схемада бейнеленген:

Бағдарламалау процесі үш кезеңге бөлінеді:

1. Есепті шешудің алгоритмін құру;

2. Программа құру;

Жасалған программаны тексеру.

Екінші кезеңдегі, яғни программа қрудағы қиындық адамның тек машина тілінде ғана программа жасауына байланысты болады. Компьютерді пайдаланудың алғашқы жылдарында әрқайсының әр түрлі компьютерлердің пайда болуы бұл қиындықты тереңдетіп жібереді. Сондықтан нәтижесінде бір компьютерге арнап жасаған программаны басқа компьютерге пайдалануға болмайтын болды. Бұл бір алгоритмнің өзін әр түрлі компьютерлерде орындау үшін әрқайсына жеке-жеке программа құруға мәжбүр етіпижұмысты қиындатып жіберді.

Рбір компьютер үшін жасалған программаның дұрыс және ұтымды жасалғандығын тексеру қажет. Қателік кеткендігі және басқа да кемістіктері бар екендігі анықталса, онда ол программаға түзетулер мен өзгерістер ендіріледі. Бағдарламалаудың осы аталған кезеңдерінің арнайы ерекшеліктері және қиыншылықтары бар.

Барлық осы аталған қиыншылықтар программалар жасаудағы атқарылатын жұмыстарды мейлінше ықшамдап қысқарту мәселесін күн тәртібіне қояды. Бұл мәселені шешу Бағдарламалау процесін автоматттандыруды, яғни компьютердің өзін программалар жасауға немесе Бағдарламалауға байланысты таза техникалық жұмыстар атқаруға пайдалануды талап етеді. Автоматтандыру программа жасаушы мамандардың жұмысын жеңілдетуді, оны жасауда кететін қателіктердің санын азайтуды, ең соңында есептің қойылуынан бастап нәтиже алғанға дейін кететін уақытты қысқартуды көздейді. Бағдарламалауды автоматттандырудың ең көп тараған негізгі тәсілдеріне мыналар жатады:

- қолмен бағдарламалауды жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері;

- бағыныңқы программалар кітапханасын құру;

Бағдарламалаудың әр түрлі тілдерін пайдалану.

Олмен бағдарламалаудың жеке жұмыстарын автоматтандыру тәсілдері. Қолмен бағдарламалаудағы жұмыстарды автоматтандыруда жұмыс программаларын түзетуді негізгі назарда ұстау керек.

Азіргі кезде программаның дұрыстығын тексеру үшін жоғарыда айтқандай тест тәсілі кеңінен қолданылады. Тест тәсілі бойынша жауаптарды алдын ала белгілі есептердің бірнеше нұсқасы компьютерде құрылған программаны пайдаланып шығарылады. Алынған нәтижелер алдын ала белгілі жауаптармен салыстырылады. Ол жауаптар біріне – бірі сәйкес келмесе, онда программада қателіка кеткен болып шығады.

Бағдарламаны жөндеу процесі бірнеше әмбебеп жөндеуші программаларды жасау және компьютердің өзін пайдалану арқылы автоматтандырылады. Бұл программалар командалардың қалай орындалып жатқандығы туралы информацияны баспаға бере отырып жөнделіп жатқан программаның кез келген бөлігінің жұмысын қадағалап бақылауға мүмкіндік береді. Программаны автоматты түрде жөндеуде Бағдарламалаушыны қызықтыратын барлық информация құжатқа жазылады, соның арқасында ол компьютерді пайдаланбай-ақ есептің компьютерде шншілу процесінің дұрыстығын бақылай алады.

Бағдармалау тілдері - бөлінеді:

1. Машиналық :

Белгілі әрекеттер мен амалдардан сандық түрде кодтау ережелерінің жиынтығы М, 012001 23672475. Машиналық тілде жазу ыңғайсыз және қиын, алайда есптеуіш техника тек осы тілде жазылған окомандаларды ғана орындай алады.

2. Машиналық - бағдарланған :

Автокодтар, ассемблер негізінде қандайдат бір Электронды Есптеуіш Машинаның командалар жүйесі енгізілген. Ассемблер тілінде жазылған бір машиналық команданы көрсетеді. Бұл бағдармаларды құру өте үлкен кәсіпкерлікті қажет етеді

Студенттердің білім деңгейін анықтауға арналған тест сұрақтары:

1. Алгоритм командасы дегеніміз не:

a) Әрбір жол;

b) Әрбір әрекет;

c) Әрбір нәтиже;

d) Әрбір орындалуы;

e) Әрбір жарлық;

2. Алгоритм сөзі қай ұлы математиктің атымен аталған?

a) Джон фон Нейман;

b) Вильгельм Лейбниц;

c) Чарльз Бебидж;

d) Мухаммеда аль-Хорезми;

e) Ада Лавейс;

3. Алгоритм-ол:

a) Есепті шешу үшін орындауға қажетті әрекеттер тізбегін сипаттайды;

b) Нөмірленген әрекеттер жиынтығы;

c) Есептеулерді орындау процесі;

d) Есепті шешу жолдары;

e) Әрекеттерді орындауға арналған нұсқаулар;

4. Алгоритм компьютер процессорымен орындалған, егер ол мына түрде жазылса:

a) Алгоритмдік тілде;

b) Блок-схема түрінде;

c) Машиналық тілде;

d) Латын тілінде;

e) Табиғи тілде;

5. Алгоритм қасиеттеріне жатады:

a) Дәлдігі, айқындығы, қарапайымдылығы, бағасы;

b) Нәтижелілігі, дискреттілігі;

c) Нақтылы және құнды көрсеткіштердің, сандық деректердің бар болуы;

d) Сызықтылығы, жиілігі;

e) Тиімділігі, иілгіштігі;

6. Қадамдық алгоритімнің мінездемесін алгоритмнің қандай қасиеті анықтайды?

a) Дискреттік;

b) Алгоритмнің қадамдық мінездемесін барлық қасиеттер анықтайды;

c) Көпшілік;

d) Нәтижелік;

e) Бірмағыналық;

7. Орындаушы дегеніміз не:

a) Берілген алгоритмді орындай алатын субъект немесе объект;

b) Берілген алгоритмді орындай алатын адам;

c) Нұсқауларды орындаушы;

d) Машина;

e) Берілген алгоритмді орындай алатын объект;

8. Тармақталған алгоритм -

a) Бірнеше циклдан тұратын алгоритм;

b) Машина кодындағы алгоритм;

c) Бірінен соң бірі орындалатын командалар;

d) Бағынышты алгоритм;

e) Бір немесе бірнеше логикалық шарттан тұратын алгоритм;

9. Циклдік алгоритм:

a) Команда топтары бірнеше рет қайталанып тұратын алгоритм;

b) Бір немесе бірнеше логикалық шарттары бар алгоритм;

c) Машиналық кодқа жазу алгоритмі;

d) Бірінен соң бірі жүретін алгоритм;

e) Негізгі алгориге қосалқы алгоритм;

10. Аталғандардың ішінен алгоритмнің типтерін көрсет:

a) Сызықтық, квадраттық, сатылық;

b) Түсініктілік, ақиқаттық, нақтылық;

c) Сызықтық, тармақталған, циклдік;

d) Оператавтілік, циклдік, нәтижелік;

e) Бір функционалдық, көп функционалдық, дөңгелек;

11. Бағдарламаның трансляция– дегеніміз:

a) Бағдарламаның мәтінін машина тіліне аудару;

b) Файлдарды жою;

c) Олардан мәтін құру;

d) Бағдарламаның құрылған мәтінін тексеру;

e) Дискіге бағдарламаның мәтінін жазу;

12. Кезектегі сөйлемді трансляциялау және орындау алдында, бағдарлама кіріс тілдегі әрбір ұсынысты трансляциялайтын және орындайтын бағдарлама қалай аталады:

a) Интерпретатор;

b) Утилита;

c) Операциялық жүйе;

d) Электрондық кесте;

e) Операциялық қабықша;

13. Алгоритмнің анықтылық (детерминанттық) талабы нені білдіретінін көрсетіңіз:

a) Алгоритм әрекеттері дәл және бір мағыналы анықталған болу керек;

b) Алгоритм әрқашанда анықталған шешімдермен қамтамасыздандырады;

c) Нәтиже берілген қадам сандарымен алыну керек;

d) Алгоритм анықталған есептер класын шешу үшін жарамды;

e) Алгоритм әрекеттері бірмағыналы емес анықталуы мүмкін;

14. Алгоритм нәтижелілігі нені білдіретінін көрсетіңіз:

a) Нәтиже берілген қадам санымен шығу керек немесе шешімі жоқ екендігі көрсетілуі керек;

b) Нәтижелі алгоритмнің әрекеттері дәл және бірмағыналы анықталуы керек;

c) Алгоритм жұмысының нәтижесі әрқашанда бүтін санмен көрсетілуі қажет;

d) Нәтижелі алгоритм тек есептеу түріндегі есептерді шешу үшін жарамды;

e) Нәтижелі алгоритмді тек нақты бағдарламалау тілінде ғана бағдарламаны жазу үшін қолдануға болады;

15. Компьютерде шешілетін есепті бағдарламалық түрде орындау қалай аталады?

a) Қосымша;

b) Алгоритм;

c) Бағдарламаны тексеру;

d) Бағдарлама;

e) Бағдарламаны трансляциялау;

16. Алгоритмдердің сипаттау тәсілдері:

a) Мектептік, алгоритмдік;

b) Ауызша, операторлық, графиктік;

c) Ауызша, таңбалық, графиктік;

d) Мектептік, алгоритмдік, графиктік;

e) Блок-схема, бағдарлама, мәтін;

17. Алгоритмнің бөлігін көп рет қайталауға мүмкіндік беретін типтік құрылым:

a) Көмекші алгоритмге айналу;

b) Қолдану;

c) Тармақталу;

d) Айналма;

e) Цикл;

18. Берілген элемент блок-схемада қандай әрекетті білдіретінін көрсетіңіз:

 

a) Процесс- операцияны немесе операциялар тобын орындау;

b) Шарт- есепті шешу жүрісіне әсер ететін қандайда бір шартты тексеру;

c) Ішкі бағдарламаны шақыру;

d) Деректерді енгізу-шығару;

e) Алгоритмнің басы-соңы;

19. Алгоритмнің блок-схемасын құрғанда параллелограмм нені бейнелейді:

a) Көмекші алгоритмді шақыру;

b) Шартты талдау;

c) Параметрлерді есептеу;

d) Деректерді енгізу және шығару;

e) Принтер;

20. Алгоритмдік тіл дегеніміз:

a) Алгоритмді бірыңғай және накты үлгіде жазу үшін;

b) Компьютермен тілдесу үшін;

c) Есеп шығару үшін;

d) Алгоритмді ретгеу үшін;

e) Сөйлеу үшін;

21. Алғашқы берілген мәндерінен немесе кезектегі нәтижеден тәуелсіз әрекеттер тізбегін бір рет орындау жолымен нәтижені алуды қамтамасыз ететін алгоритм түрін көрсетіңіз:

a) Сызықты;

b) Тармақталған;

c) Циклды;

d) Күрделі құрылыммен қиыстырылған;

e) Рекурсивті;

22. Есепті шешу үшін, анықталған әрекеттер тізбегін көп рет орындауды қарастыратын алгоритм түрін көрсетіңіз:

a) Циклды;

b) Сызықты;

c) Тармақталған;

d) Күрделі құрылыммен қиыстырылған;

e) Векторлы;

23. Құрылымды бағдарлама белгісін көрсетіңіз:

a) Бір кіру және бір шығу;

b) Бір кіру және бірнеше шығулар;

c) Бірнеше кіру және бір шығу;

d) Бір кіру және нөль шығу;

e) Нөль кіру және нөль шығу;

24. Сызықтық алгоритм сипаттамасы:

a) Бір немесе бірнеше циклдан тұрады;

b) Логикалық шрттан тұрмайды және есептеудің бір тармағынан тұрады;

c) Бір немесе бірнеше логикалық шарттан тұрады;

d) Есептеуден тұрмайды;

e) Барлық жауабы дұрыс;

25. Бағдарлама - ол:

a) Есепті шешу үшін орындалатын, әрекеттер тізбегін сипаттайтын ережелер жүйесі;

b) Берілген әрекеттер жиынын орындауға нұсқағыш;

c) Мәтіндік, сандық деректерді және басқа да ақпараттарды сақтауға арналған ішкі жады аймағы;

d) Есепті шешу алгоритмін құрайтын командалар тізбегі;

e) Барлық жауаптар дұрыс;

26. Алгоритмді ұсынудың графикалық үлгісі дегеніміз – ол:

a) Алгоритмді тізбектей байланысқан геометриялық фигуралар түрінде бейнелеу;

b) Алгоритмді график түрінде бейнелеу;

c) Алгоритмнің әрбір қадамын жазбаша бейнелеу;

d) Алгоритмді кесте түрінде бейнелеу;

e) Алгоритмді операторлар тізбегі түрінде бейнелеу;

27. Алгоритмді ұсынудың жазбаша үлгісі дегеніміз – ол:

a) Алгоритмнің әрбір қадамын жазба түрінде бейнелеу;

b) Алгоритмді график түрінде бейнелеу;

c) Алгоритмді тізбектей байланысқан геометриялық фигуралар түрінде бейнелеу;

d) Алгоритмді кесте түрінде бейнелеу;

e) Алгоритмді операторлар тізбегі түрінде бейнелеу;

28. Алгоритмнің анықтылығына қойылатын талап:

a) Алгоритм әрекеті нақты анықталған және бірмәнді болу керек;

b) Алгоритм әрқашан анықталған мәнмен қамтамасыз етеді;

c) Нәтиже берілген сандар қадамынан алыну керек;

d) Алгоритм анықталған класқа жататын есептерді шешу үшін қолданылады;

e) Алгоритм әрекеті бірмәнсіз орындалған;

29. Транслятор — бұл программа:

a) Бағдарлама мәтінін машиналық кодқа аударады;

b) Айнымалылар мәнін өзгертуге және қарап шығуға құралдарды береді;

c) бастапқы объектті модульге тиісті бағдарламалардын объектті модульдерін қосады;

d) Бағдарлама командаларын анықтайды және орындайды;

e) Бағдарлама командаларын орындайды.

30. Бағдараламаның қай этапында есептің құрылыуын және шешу әдісінің таңдалатынын көрсетіңіз:

a) Есеп қойылымы;

b) Есепті алгоритмдеу;

c) Іске асыру;

d) Тестілеу;

e) Бағдарламаны жөндеу;

 

Лабораториялық жұмыс №10 (1 сағат)

Тақырыбы: «Бағдарламалау парадигмалары»

Жұмыстың мақсаты:Бағдарламалау парадигмаларымен танысу

Тапсырма:

1. Процедуралық бағдарламалауды оқып-үйрену

2. Модульдік және құрылымдық бағдарламалаудың концепцияларын қарастыру

3. Объектілі-бағдарланған бағдарламалаумен танысу.

4. Бағдарламалау тілдеріне мысалдар келтіру.

5. Есеп беруді құру

 

Теориялық мәлімет

Процедуралық бағдармалау дегеніміз - белгілі бір әрекетті жүзеге асыру үшін (мысалға, нүкте салу) бірінен… Мысал: Нүктені салу. Бұл PutPixel (X, Y: integer: Color: word) процедурасымен орындалады.

Дістемелік нұсқаулар

Жаңа қосымша құру. 1.1 Жаңа қосымшаны құрмас бұрын Visual Basic-ті… - Windows-тың есептер қатарында «Пуск» батырмасын басыңыз.

Сурет 11.1. Visual Basic бағдарламасын іске қосу.

1.3 Осыны таңдағаннан кейін сіздің алдыңызда Visual Basic IDE (Integrated Development Environment – Visual Basic…  

Сурет 11.2. Visual Basic интегралданған құрастыру ортасы.

2. Visual Basic IDE ортасында форма дизайнерінің терезесі орналасқан. Форма - Visual Basic-тегі бағдарламаның негізгі… Visual Basic мәзірі ішкі мәзірлері бар ашылмалы тізімдер.… Аспаптар тақтасы – бұл мәзір жолы астында орналасқан пиктограммалары бар батырмалардың…

Сурет 11.3. Басқару тақтасы.

Form Editor (Формалар редакторы) аспаптар тақтасы формадағы басқару элементтерінің өлшемдерін өзгертуге,… Standard (Стандартты) аспаптар тақтасы басты аспаптар тақтасы… Сол жақта элементтер тақтасы орналасқан. Оның құрамында бағдарлама…

Теориялық мәлімет

VBA – да екі арифметикалық операция қолданылады: - бүтін санды бөлу. MOD – бөлуден қалдықты есептеу .

Символдық өрнек – символ жолдарын құрайды. Бұл өрнектер үшін тек қана бір операция – конкатенация (байланысу) анықталған. Бұл операцияның белгісі - «+» (қосу), ал операцияның нәтижесі жаңа символдар жолдары. Мысалы, «Қабықша» + «Windows» өрнегінің мәні , «Қабықша Windows» символдар жолы табылады.

VBA тіліндегі ең негізгі және қарапайым команда – бұл меншіктеу амалы. Команданың форматы:

Айнымалы_аты = өрнек

Visual Basic айнымалылардың бір типінен басқа типіне түрлендіруді жүргізуге мүмкіндік береді.

Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар:

 

Өрнектер, амалдар, операторларға мысалдар келтіріңіздер.

Лабораториялық жұмыс №13 (1 сағат)

Тақырыбы: «Басқару операторлары»

Жұмыстың мақсаты:VBA-те басқару операторларын қарастыру

Тапсырма:

1. Ауыстыру операторын және таңдау операторын оқып-меңгеру

2. Салалық алгоритмдерге бағдарламаларды құрастыру мысалдарын келтіру

3. Есеп беруді құру

 

Дістемелік нұсқаулар

Көптеген бағдарламаларда таңдау болады: ақиқат – жалған. Осындай шешімдерді қабылдау үшін If… Then и… If… Then… Else операторының синтаксисі келесідей: If <шарт> Then <шарттың мәні True (ақиқат) болғанда орындалатын операторлар…

Дістемелік нұсқаулар

Циклдік бағдарламалар. Visual Basic процедураларында ќайталану процестерін ұйымдастыру… 1. For K=m To n Step p

R=r+i

Next

TxtRezult.text =Str(r)

End Sub

o VsbNum_Change() элементін екі рет шертіп, ашылған код терезесіне келесі процедураны енгізіңіз:

Private Sub VsbNum_Change()

LblNum=«Выбранное число:»+Str(VsbNum.Value)

End Sub

o VsbNum_Scroll()элементін екі рет шертіп, ашылған код терезесіне келесі процедураны енгізіңіз:

Private Sub VsbNum_Scroll()

VsbNum_Change

End Sub

 

Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар:

Циклдық операторларды пайдаланып, бағдарлама құру.

Лабораториялық жұмыс №15 (1 сағат)

Тақырыбы: «Амалдық жүйелердің негізгі элементтері»

Жұмыстың мақсаты:Амалдық жүйелердің (АЖ) негізгі концепцияларын, АЖ функционалдануын, АЖ декомпозициясының әдістерін оқып-үйрену

Тапсырма:

1. Амалдық жүйелердің негізгі концепцияларын қарастыру

2. Windows АЖ мүмкіндіктерін, АЖ функционалдануын оқып-үйрену

3. Амалдық жүйенің декомпозиция әдістерімен танысу

4. Процестермен басқару. Жоспарлау және диспетчеризация

5. Есеп беруді құру

 

Теориялық мәлімет

- компьютерді жүйелік қамтамасыздандыру, әртүрлі қосымша функцияларды орындайды. Мысалы, қолданылып… - қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыру,… - инструментті бағдарламалық қамтамасыздандыру, бағдарламалау тілінде компьютерге…

Жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыру.

Жүйелік бағдарламалық қамтамасыздандыруға жатады: -операциялық жүйе (бұл бағдарлама компьютерді… -қамтама-бағдарламалар (DOS командалы жол көмегімен салыстырғанда компьютермен…

Олданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыру. Қолданбалы бағдарламалар бағдарламалар кешені немесе пакеттер құрамында немесе автономды қолданылуы мүмкін. Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыздандыру компьютердегі қажетті жұмыстарды орындауды тікелей қамтамасыз ететін бағдарламалар. Қолданбалы бағдарламаның пакеті – қолдану аясына байланысты мәселеге-бағдарланған, жалпы қолданыстағы пакеттер және интегрирленген пакеттер болып бөлінетін бағдарламалар жүйесі. Интегрирленген пакеттер бес функционалдық компоненттен тұруы мүмкін: тестік және кестелік процессор, мәліметтер базасын басқару жүйесі, графикалық редактор, телекоммуникациялық құрал.

Инструменталды бағдарламалық қамтамасыздандыру. Инструменталды бағдарламалық қамтамасыздандыру немесе бағдарламалау жүйесі – бағдарламалау тілінде жаңа бағдарламаларды жасауды автоматтандыруға арналған жүйе. Жалпы жағдайда таңдалынған бағдарламалау тілінде бағдарлама құру үшін келесі компоненттер болу керек:

1.Бағдарламаның бастапқы текстімен файлды құруға арналған текстік редактор.

2.Компилятор немесе интерпретатор. Компилятор бағдарламасы көмегімен бастапқы аралық объекті кодқа ауысады. Үлкен бағдарламаның бастапқы тексті бірнеше модулден тұрады. Әрбір модуль біртұтас етіп біріктіруді қажет ететін объект кодымен жеке файлға компилирленеді.

3.Байланыс редакторы немесе жинаушы, объектілі модулдерді байланыстыруды орындайды және шығысында жұмыс істеуге қабілетті қосымша-орындаушы кодты қалыптастырады. Орындаушы код – операциялық жүйе орнатылған кез келген компьютерде жіберуге болатын аяқталған бағдарлама. Ережеге сай, қорытынды файл ЕХЕ немесе .СОМ кеңейтілуіне ие болады.

4.Соңғы уақытта Windows қосымшасын жасауға негізделген бағдарламалаудың визуальды әдісі кең таралды. Өз кезегінде арнайы редакторлер көмегімен бапталатын дайын визуальды компоненттер қолданылады.

Визуальды жобалаудың кең тараған редакторлері:

- Borland Delphi – қолданбалы бағдарламалаудың кез келген тапсырмасын шешуге арналған;

- Borland C++ Builder – DOS және Windows қосымшасын жасауға арналған жақсы құрал;

- Microsoft Visual Basic – Windows-бағдарламаны жасауға арналған танымал инструмент;

- Microsoft Visual C++ - Microsoft Windows типіндегі операциялық жүйе ортасында орындалатын кез келген қосымшаны жасауға мүмкіндік беретін құрал.

Windows жүйесіндегі жұмыс істеу негіздері.

MS-DOS операциялық жүйесі тек бір адамның жұмыс істеуіне арналған болатын және бір мезетте тек бір… Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы… Жүйелік программалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық жүйесімен…

Windows жүйесінің негізгі функциялары

-компьютердің барлық аппараттық құрал-жабдықтарын басқару; -файылдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету; -қолданбалы программаларды іске қосу.

WINDOWS жүйесінің негізгі ұғымдары

Кез келген терезенің белгілі бір шектеулі мөлшері болады, сондықтан информация көп болса, ол терезеге симай қалады.… Экран бетіндегі программалар мен құжаттар орналасатын терезелер… -толық экранды терезе, яғни терезе экранды толығымен алып тұрады;

Windows анықтама жүйесі

Windows анықтама жүйесіне бірнеше тәсілмен жүгінуге болады: •< Windows >+<F1> пернелер тіркесімі көмегімен •Бас мәзірдің Анықтама және қолдау (Windows ХР амалдық жүйесінде) немесе…

Файлдармен және бумалармен тиімді жұмыс істеу

Файл - бұл дискідегі не басқа ақпарат тасымалдаушыдағы аталған аумақ. Файлдарда бағдарламалар… Файл компьютерге бір мәліметтер жинағын екіншісінен ажырата… Бумалар дискідегі бағдарламалар мен құжаттарды реттестіру үшін қолданылады және…

Файлдардың аттары

Windows амалдық жүйелерінде файлдардың белгіленуі екі бөлімнен тұрады: аты және кеңейтілуі. Файлдың… Файлдардың аттарында мынадай таңбадарды қолдануға… 1.Латын әрпінің кішкентай және бас әріптерін.

Каталогтар бұтағы

Әрбір дискте бір басты немесе түпкілікті каталог болады. Онда файлдар және қосымша салынатын каталогтар (1-деңгейлі… Пайдаланушы дәл қазір жұмыс істеп отырған каталог… Буманың сол жағындағы "+" таңбасы каталогтың ішінде қосымша каталогтар…

Сурет 15.1. Бағыттауыш бағдарламасы

Бағыттауышты ашу үшін Іске қосу батырмасын басып, Бағдарламалар -Стандартты - Бағыттауыш әмірлерін… Бағыттауыш терезесі Тақырып жолынан, Мәзір жолағынан,… Бағыттауыш терезесінің жұмыс аймағы екі бөлікке бөлінген:

З компьютеріңде немесе жергілікті желіде бумалар мен файлдарды іздеу

Файлдың, буманың толық аты немесе атының бір бөлігі, кұжаттағы бір сөз не сөйлем,… Жергілікті желіге қосылған компьютерден файлды табу үшін,…  

Теориялық мәлімет

Утилиттер (утилиты; utility program) - операциялық жүйенің мүмкіндіктерін кеңейтетін қосалқы… Қазіргі уақытта көптеген утилиттердің түрлері… Утилиттердің кейбіреуіне тоқтала кетелік:

Теориялық мәлімет

Word терезесіне шолу

Бағдарламаны бірнеше тәсілмен іске қосуға болады: Егер Сіздін компьютеріңізде Microsoft Office 2003 және одан… Іске қосу - Бағдарламалар - Microsoft Office - Microsoft Word. Егер сіздің компьютеріңізде…

Сурет 17.1. Word бағдарламасының терезесі

Тақырып жолағы - онда терезені басқару батырмалары және құжаттың атауы орналасады. Мәзір жолағы. Мәзірдің әрбір тармағы бір…

Жаттарды әзірлеу тәсілдері

1.Стандартты құралдар үстеліндегі Жаңа батырмасын шерту. 2.Пернетақтада <Ctrl>+ <N> пернелер тіркесімін басу.

Сурет 17.2. Құжаттар үлгілері

Ашық тұрған Word бағдарламасында бұрыннан бар құжатты атау үшін мына тәсілдердің бірін… Өзіңізге қажетті файлды екі рет шертіп… Ағымдағы құжатты сақтау үшін Файлмәзірінен Сақтау әмірін…

Мәтінді енгізу ережелері

Мәтінді түгелдей бас әріптермен теру қажет болса, <Сарs Lоск> пернесін басу керек. Егер мәтінді теру кезінде осы… Сөзді бас әріптен бастап теру үшін <Shift> пернесін… Мәтінмен жұмыс істеу кезінде тыныс белгілерін енгізу ерекшеліктерінде есте ұстау қажет.

Мәтін үзінділерін ерекшелеу ережелері

Мәтін үзіндісін ерекшелеудің бірнеше ережесі де бар: • Мәтін үзіндісін ерекшелеу үшін тышқанның сол… • Сөзді ерекшелеу үшін жүгіргіні оның үстіне қойып, тышқанді екі рет шерту…

Емле ережесін тексеру

Өздіндік тексеру.Бұндай жағдайда мәтінді енгізу барысында орфография мен грамматикаға өзіндік бақылау… Сөздегі немесе сөйлемдегі қатені түзету үшіноны… Word бағдарламасы құжатындағы қызыл толқынды сызықпен сызылған…

Сурет 17.3. Қаріп сұхбат терезесі

Аралық қосымшасы қаріп таңбалары аралығын белгілейді. Эффектілер қосымшасы пәрменді эффектілерді жасауға… Пішімдеу құралдар үстелі батырмаларының көмегімен мәтінді безендіруге байланысты…

Сурет 17.4. Абзац сұхбат терезесі

•Жанама мәзірдің Абзац әмірін таңдау: •Пішіммәзірінің Абзац әмірін таңдау. Word мәтіндік құұжатын безендіру барысында пішімдеудің Тізім деген түрін…

Сурет 17.7. Үстіңгі жзне төменгі дерек атаулары күралдар үстелі

Қажет болса, мәтінді Пішімдеу құралдар үстелінде орналасқан батырмалар көмегімен пішімдеңіз. Дерек атауларын жасауды аяқтағаннан кейін үшін… Сонымен қатар, мәтіндік құжат беттерін Кірістіру- Бет нөмірлері әмірінің…

Сурет 17.8. Бет нөмірлері сұхбат терезесі

Word мәтінді газет бағандары түрінде ұсынуға мүмкіндік береді. Газет бағандарында мәтін сол беттегі…  

Сурет 17.9. Бағандар түрін ұсыну сұхбат терезесі

Жиектер және бояуды безендіру

Суретке, кестеге немесе мәтінге жиектерүстеу үшін мына әрекеттерді орындаңыз:

1.Жиек үстеу қажет мәтінді, суретті немесе кестені бөлектеп алыңыз.

2.Пішіммәзірінде Жиектер және бояу әмірін таңдап, Жиектер қосымшасын ашыңыз (17.10. сурет).

 

Сурет 17.10. Жиектер және бояу сұхбат терезесі

3.Қажетті параметрлерді таңдаңыз. 4.Тек жекелеген шеттер үшін жиектер белгілеу үшін Стиль тобында… 5. Абзац жиегінін мәтінге қатысты нақты орналасуын белгілеу үшін Қолдану тізімінен Абзац…

Сурет 17.11. Жиектер және бояу сұхбат терезесі

Мәтіннін бөлектенген үзіндісін бояуды белгілеу үшін: 1.Пішім мәзірінде Жиектер және бояу әмірін… 2.Қажетті түсті, қажет болса Әшекейді таңдаңыз.

Теориялық мәлімет

Ехсеl терезесіне шолу

Місrоsoft Ехсеl-дің колданылу аясы өте кең.Ехсеl терезесі дайын кесте болып табылатындығының арқасында ол… Ехсеl-де сызбалар мен диаграммалардың алуан түрлерін оңай… Ехсеl-ді қарапайым пайдаланушылар элементар есептеулер жүргізу үшін қолдана алады (отбасы…

Сурет 18.1. Excel бағдарламасының терезесі.

· Айналдыру сызығы– құжат ішінде қозғалуға (құжаттың түрлі бөліктерін қарап… · Алдын ала қарап алу - бұл файлды басып шығарылатын… Әдепкіде әрбір Ехсеl кітабындағы парақтар Парақ1, Парақ2 және ПарақЗ…

Сурет. 18.2. Жаңажұмыс кітабы тапсырмалар аймағы.

Осыдан кейін, сіздің көз алдыңызда жұмыс істеуге әзір жаңа Ехсеl құжаты ашылады. Бағдарлама… Бар құжатты ашу үшін Файл мәзірінде Ашу… Екі рет шертіп қажетті файлды көрсетіңіз. Егер ол файл жұмыс аймағында жоқ болса,…

Кестенің құрылымы

Баған мен жолдың қиылысқан тұсында кестенің ең кіші құрамдас бөлігі – ұяшық… Ұяшық мекенжайы ұяшыққа деген сілтеме болып… 34-суретте мекен жайы Өрнектер жолағында көрініс тапқан ағымдық ұяшық…

Сурет 18.3. Өрнектер жолындағы ағымдық ұяшық көрінісі.

Ехсеl бағдарламасындағы парақ ұяшықтары ауқымы- кестеде тік төртбұрыш пішінді аумақты… Ехсеl бағдарламасы кестесінде ұяшықтар ауқымын… Ехсеl бағдарламасында іргелес емес ұяшықтарды ерекшелеу үшінбірінші ұяшықты…

Сурет 18.4. Жол – Биіктік қосымша мәзірі.

 

Сурет 18.5. Баған – Ені қосымша мәзірі.

 

Сурет 18.6. Баған енін үлкейту.

 

Деректерді енгізу

Місrоsoft Ехсеl кестесінің ұяшығында не мәтін, не сан, не өрнек орналасуы мүмкін, бірақ ұяшық мазмұнының аралас болуына жол берілмейді (18.7.сурет).

 

Сурет. Деректердің негізгі пішімдері.

Белсенді ұяшықтың мазмұнын өңдеу үшін мына амалдардың бірін орындау қажет: • Ұяшықты тышқанның сол жақ батырмасымен екі рет… • Ұяшық мазмұнын өрнектер жолағында өңдеу.

Кестені өздігінен біртекті деректермен толтыру

Деректер қатарын енгізу үшін ұяшыққа қатардың бірінші элементіненгізіп, Еnter пернесін басыңыз…  

Сурет 18.8. Басқарушы элементті ерекшелеу.

 

Сурет 18.9. Қатар жасауды аяқтау.

1. Ұяшыққа бірінші элементті енгізіңіз. 2. Қатардың бір бөлігі болатын ұяшықтардың… 3. Өңдеу- Толтыру- Прогрессия мәзірін таңдаңыз.

Сурет 18.10. Прогрессия сұхбат терезесі.

 

Сурет 18.11. Сан қосымшасы.

 

Сурет 18.12. Туралау қосымшасы.

 

Сурет 18.13. Қаріп қосымшасы.

 

Сурет 18.14. Жиек қосымшасы.

 

Сурет 18.15. Әшекейлер қосымшасы.

 

Сурет 18.16. Қорғаныс қосымшасы.

 

Яшықтарды пішімдеу

Ехсеl бағдарламасында Пішімдеу үстелінің батырмалары мәтінге қатысты Word бағдарламасында ұсынылатын… Екінші амалды қарастырайық. Бұл тәсіл мынадай… 1. Сан – ұяшықтар деректерінің пішімі өзгертуге мүмкіндік береді.

Сурет 18.17. Біріктірілген ұяшықтарға мысал.

 

Диаграммаларды құрастыру

Диаграммалар жасау үшін Диаграммалар шебері пайдаланылады. Диаграммалар шебері орындаған әрбір қадам барысында пайдаланушы… Диаграммалар шеберін қолдану кезінде мынадай әрекеттерді… 1. Диаграммаға кірістіру қажет деректерді бөлектеп алыңыз.

Сурет 18.18. Диаграммалар шебері – 1 қадам.

Сурет 18.19. Бастапқы деректер диаграммасы.

 

Сурет 18.20. Диаграмма параметрлерін баптау.

 

Сурет 18.21. Диаграмма орналасуы.

 

Сурет 18.22. Дайын диаграмма.

Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар: Тапсырма 1. Келісім хаттарды орындауды тіркеу ведомості.   №   Ұйым коды Сомасы …

Ауытқу сомасы = Нақты сомасы – келісім бойынша сомасы

 

Тапсырма 2.

Салыстыру ведомості.

№	Тауар аты	Бағасы	Саны	Сомасы
Құжат бойынша	Нақты
				*	*
Барлығы		*	*	*	*

 

2,3,4,5 бағаналарға деректерді енгізу

Формулалар: Құжат бойынша сомасы = Баға * құжат бойынша саны

Нақты сомасы = Баға * Нақты саны

 

Тапсырма 3.

Тауар балансы

__________ айы бойынша

№	Тауар тобы	Бастапқы қор	Айналымдар	Соңғы қор
Кіріс	Шығын
Барлығы			*	*	*

 

2,3,4,5 бағаналарға деректерді енгізу

Формула: Соңғы қор = Бастапқы қор + Кіріс – Шығын

 

Тапсырма 4.

Тауар қозғалысының ведомості.

№ п/п	Тауар түрі	Алғашқы кіріске дейінгі қалдық	Айналымдар	Соңғы қалдық
Кіріс	Шығын
Барлығы	*	*	*	*

 

2,3,4,5 бағаналарға деректерді енгізу.

Формула:

Соңғы қалдық = Алғашқы кіріске дейінгі қалдық + Кіріс – Шығыс

 

Тапсырма 5.

Салалар бойынша пайданы орындау

№	Салалар	Жоспар	Факт	Орындалуы	Ауытқуы
+	-
				*	*	*
				*	*	*
				*	*	*
				*	*	*
				*	*	*
Барлығы	*	*	*	*

 

2,3,4 бағаналарға деректерді енгізу

Формула: орындалуы = Факт/ жоспар

Ауытқуы = Факт – Жоспар

 

Тапсырма 6.

Тауарлардың, материалдардың, таралардың тізімге алыну

  2,3,4,5,6,7,8 бағаналарына деректерді енгізу Формула: Сомасы = Баға * Нетто саны

Шығыс құжаты

2,3,4,5 бағаналарына деректерді енгізу Формула: Сомасы = Саны * Баға  

Азық-түлік тауар қоймасы бойынша салыстыру ведомості

2,3,4,5,7,9 бағаналарына деректерді енгізу

Формулалар: Инвен. бағасы бойынша = Баға*инвен. бағасының саны

Тіркеу бойынша Сомасы = Баға*тіркеу бойынша баға саны

Сомасы бойынша нәтиже = Баға * нәтиже бойынша саны

 

Тапсырма №12

Келісім шартты орындау туралы ведомості

Мекеме коды	Айы	Күні	Жабдық-таушы коды	Келісім №	Құжат	Тауар коды	Баға	Саны	Сомасы
									*
									*
									*
									*
									*
									*

 

Бағаналарына деректерді енгіз

Формула: Сомасы = Баға * Саны

 

Тапсырма 13

Тауар балансы

2 ,3,4,5 бағаналарына деректерді енгізу Формула: Период соңындағы тауар қоры = Периодтың…

Тапсырма 14

  Формула: Факт бойынша сомасы = Баға * Факт бойынша саны

Шығын құжаты

2,3,4,5 бағаналарына деректерді енгізу Формула: Сомасы = Саны * Баға  

Ауытқуы = Факт – Жоспар

 

Тапсырма 20

Тауар балансы.

__________ айы бойынша.

№ п/п	Тауар тобы	Бастапқы қор	Айналымдар	Соңғы қор
Кіріс	Шығын
Барлығы			*	*	*

 

2,3,4,5 бағаналарға деректерді енгізу

Формула: Соңғы қор = Бастапқы қор + Кіріс – Шығын

Бақылау сұрақтары:

1. Місrоsoft Ехсеl деген не?

2. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы қандай қызмет атқарады?

3. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасын қандай әмірлер көмегімен іске қосуға болады?

4. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында жаңа кітап жасау үшін не істеу керек?

5. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы терезесі Microsoft Word бағдарламасының терезесінен несімен ерекшеленеді?

6. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы терезесі Місrоsoft Word бағдарламасының терезесінен несімен ерекшеленеді?

7. Электронды кесте деген не?

8. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында жұмыс парағы ұяшығының мекен-жайы неден құралатынын көрсетіңіз.

9. Місrоsoft Ехсеl электрондық кестесіне деректерді қалай енгізуге болады?

10. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы кестесінде қандай ұяшық белсенді деп аталады?

11. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында іргелес емес ұяшықтарды қалай бөлектеп алуға болады?

12. Місrоsoft Ехсеlбағдарламасында ұяшықтар мазмұмнын қалай жоюға болады?

13. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында қандай әмірлер көмегімен кестеге ұяшықтарды үстеуге және оларды жоюға болады?

14. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасының жұмыс парағындағы жолдар мен бағандар атаулары қалай белгіленетінін көрсетіңіз.

15. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында кестенің бір жолын түгел қалай бөлектеп алуға болады?

16. Кестенің негізгі деректері туынды деректерден несімен ерекшеленеді?

17. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында кесте ауқымы деген не?

18. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасында ұяшыққа деректердің қандай түрлерін енгізуге болады?

19. Жекелеген ұяшықтағы деректер пішімін қалай өзгертуге болады?

20. Электронды кестедегі ұяшықтарды біріктіру тәсілдерін көрсетіңіз.

21. Ұяшықтардың ені мен биіктігін қалай өзгертуге болады?

22. Місrоsoft Ехсеl бағдарламасы терезесінде айналдыру сызықтары қандай қызмет атқарады?

23. Кестелерге біртекті деректерді енгізу тәсілдерін атаңыз.

24. Сүзгіжетесі қандай қызмет атқарады?

25. Сіз жасаған кестеге қатысты дайын безендіру мәнерін қалай қолдануға болады?

Лабораториялық жұмыс №19 (1 сағат)

Тақырыбы: «Exсel-дегі функциялар»

Жұмыстың мақсаты:Функцияларды және олармен жұмыс істеу принциптерін оқып-меңгеру

Тапсырма:

1. Exсel-де негізгі математикалық және қаржылық функцияларды қарастыру

2. Математикалық және қаржылық функцияларды қолдана отырып, Exсel-де есептердің шешімін жүргізу

3. Есеп беруді құру

 

Теориялық мәлімет

Рнектерді пайдалану және қарапайым есептеулер

Өрнек - бұл Ехсеl бағдарламасы орындайтын жазылған есептеулер. Сіз ұяшыққа өрнекті енгізген кезде… Ехсеl бағдарламасында өрнектердің барлығы «=»… Өрнекті көру үшін осы өрнек орналасқан ұяшықты шерту керек. Өрнек…

Сурет 19.1. Өрнекті енгізу.

Өрнекті тышқан көмегімен енгізу: 1. Өрнекті енгізу қажет ұяшықты… 2. «=» таңбасын қойыңыз.

Зқосынды

Дәл осындай нәтиже алудың оңайырақ тәсілі - «ҚОСЫНДЫ» жетесін пайдалану болып табылады. Ехсеl бағдарламасында ұяшықтар ауқымының жалпы… Бір жолдың бойында немесе бір бағанда орналасқан ұяшықтар қосындысын есептеп…

Сурет 19.2. Өзқосынды әмірі

Ол үшін: 1. Қосындысын шығару қажет ұяшықтардың… 2. Стандартты құралдар үстеліндегі Өзқосынды батырмасын басыңыз.

Стандартты функцияларды пайдалану

Формула құрамында пайдаланылатын СУММфункциясынан басқа стандартты функцияларға мысалдар: СРЗНАЧ(<тізім>) - тізімнен сандардың арифметикалық орта… МАКС(<тізім>) - тізімнен ең үлкен санды табу;

Сурет 19.3. Функция шебері терезесі

 

Сурет 19.4. Sin үшін формулалар панелі

2-мысал. Мектеп бітірген оқушылардың жоғары оқу орнына тестілік емтихан тапсыруы кезінде алған ұпайлары…  

Сурет 19.5. Тест қорытындысы

Қысқа түрде үяшықтарды "Студент" не "Конкурс"сөздерімен толтыру әдісі: - С1 ұяшығын ағымдық ету. - Функция шеберітерезесін экранға шығарып, "Логикалық" категориясы мен осы…

Теориялық мәлімет

Сүзгілер және өзпішім

• Іріктеудің қарапайым шарттарына арналған Өзсүзгі, бұған бөлектенгендері бойынша сузгілеу де… • Іріктеудің недәуір күрделірек шарттарына арналған… Сұрыптауға қарағанда, сүзгі тізімдегі жазбалар ретін бұзбайды. Сүзгілеу…

Сурет 20.1. Ұяшықтарды бөлектеу.

 

2. Деректер мәзірінде Сүзгі – Өзсүзгі дегенді таңдаңыз (20.2. сурет).

 

Сурет 20.2. Сүзгі/Өзсүзгі әмірін таңдау.

 

3. Ерекшеленген бағанда тізімді ашудың сұр түсті батырмасы пайда болады. Оны шертіңіз (20.3. сурет).

 

Сурет 20.3. Тізімді ашу.

 

4. Ашылған тізімнен «Есептелмеді» деген мәнді таңдап алыңыз. Кестеде сынақ ала алмаған оқушылардың ғана аты-жөндері көрініс табады (20.4. сурет).

 

Сурет 20.4. Мәнді таңдау.

 

5. Кестені бастапқы түріне келтіру үшін, Деректермәзірінде Сүзгі – Бәрін көрсету дегенді таңдаңыз (20.5. сурет).

 

Сурет 20.5. Кестені бастапқы түріне қайтару.

 

6. Кестені сақтаңыз (20.6. сурет).

 

Сурет 20.6. Кесте.

Өзпішімдегіш жетесі кестедегі мәліметтерді кәсіби әзірленген қалып бойынша пішімдеуге мүмкіндік береді.… Өзпішімдегішті көп деңгейлі тақырыптары және… Егер сізді өзпішімдеу нәтижелері қанағаттандырмаса, өзгертулерді оңай болдырмай…

Сурет 20.7. Кестені бөлектеу.

 

2. Пішім мәзіріндегі Өзпішімдегішті таңдаңыз (20.8. сурет).

 

Сурет 20.8. Өзпішімдегіш әмірін таңдау.

 

3. Ашылған Өзпішімдегіш сұхбат терезесінде безендіру мәнерін таңдап, Жарайды батырмасын басыңыз (20.9. сурет).

 

Сурет 20.9. Мәнерді таңдау.

4. Кестені сақтаңыз.

Деректерді сұрыптау

Деректерді сұрыптау үшін мазмұнын сұрыптау қажет ұяшықтарды бөлектеп алыңыз. Стандартты…   Өз бетімен орындауға арналған тапсырмалар:

Теориялық мәлімет

Access үшiн Windows 95/98 немесе Windows NT, Office 2000 пакетi (немесе тек қана Access) қажет. Offic-тi стандартты орналастыруда… Access-тегi негiзгi қаралатын мәселелер, қосымшалар… ­ Access деректер базасын басқару жүйесi және оның құрылымы;

Формалар. Кесте түрiнде деректерге жету үшiн үлкен базада айналдыру жолағын қолданасыз, ал формада экранда барлық өрiстердi бiр мезгiлде шығаруға болады, бұл жұмыста жеңiлдетедi. Уақыт тығыз болса, автоформа қолданылады.

Парақтар. Парақтар немесе деректерге жету парақтары Office 2000-дағы Access-тiң жаңа элементi.

Форма мен есептен айырмашылығы – парақтар HTML-файл ретiнде сақталады.

Есептер. Есеп – объектiлердiң бiр типi, ол деректердi көруге және баспаға шығаруға арналған. Формадан айырмашылығы, форма енгiзу мен көру үшiн, ал есеп жалпылау мен баспаға шығару үшiн қолданылады.

Есеп құру құралдары: есептер мастерi, автоесеп, диаграммалар мастерi, пошта наклейкаларын құру мастерi.

Деректер базасындағы байланыстар типтерi:

- “бiреуден бiреуге” (өзара бiрмәндi) – байланыстың бұл типiнде екi жақтағы байланысатын өрiстердiң бiр жазбаға байланыстылығы;

- “бiреуден көпке” – байланыстың бiр жағындағы өрiсте бiрнеше жазба, ал екiншi жағындағысында бiр жазба болады;

- “көптен көпке” байланысы – байланысатын өрiстерде мәндер екi жақтағы кестеде кездессе болады.

Конструктор режимiнде деректер базасын құру.Access жүйесiн iске қосу үшiнПУСК - ПРОГРАММЫ - MICROSOFT ACCESS пернелер комбинациясын орындау керек.

Новая база данных пунктiн таңдап файлға ат қою бөлiмiнде Евразия деп ат қойыңыз да Создать тетiгiн басыңыз. Шыққан терезеде Таблицы-Создать-Конструктор пунктерiн белгiлеңiз.

 

Сурет 21.1. Кесте құру режимдері

Сурет 21.2. Конструктор режимінің сұхбат терезесі

Таблица1: таблица терезесiндегi бiрiншi бағанда келесiдей өрiс аттарын жазыңыз: - мемлекет - халық саны

Сурет 21.3. Толтырылған деректер базасы

Өрiстердiң орындарын ауыстыру сол өрiстi белгiлеп алып, керек жерге қоюмен шектеледi. Мысалы, көлем өрiсiн… Карта өрiсiне төменгiдей алгоритм қолданамыз: - карта жолына курсорды қоямыз;

Теориялық мәлімет

 

Сұраныс Мастер көмегiмен оңайырақ құрылады. Ол үшiн:

1. Деректер қоры терезесiнде объектiлер тақтасында Запросы ярлыгын таңдаймыз.

2. Создание запроса с помощью мастера белгiсiн екi рет шертемiз немесе Создать-Новый запрос-Простой запрос таңдаймыз.

 

Сурет 22.1. Сұранысты құру түрлері

4. Керек өрiстердi Доступные поля тiзiмiнен Выбранные поля терезесiне көшiремiз. 5. Далее таңдаймыз. 6. Келесi Мастердiң диалогты терезесiнде Задайте имя запроса жолында сұранысқа ат енгiзесiз.

Сурет 22.2. Конструктор сұхбат терезесі

Имя таблицы жолында қай кестеден алынғаны тұрады. Сортировка жолын ашсаңыз қажетiңiзше сорттап бередi. Саймандар тақтасындағы Групповые операции элементiн таңдасаңыз Сортировка жолының…

Сурет 22.3. Групповые операции элементiн таңдау

 

Iс-әрекеттердi аяқтаңыз. Сұранысқа ат қойып, қайта ашсаңыз берiлген сандық өрiсiңiзге өзiңiз көрсеткен амалды орындап бергенiн байқайсыз.

Условие отбора жолында шарт қойып, сұраныстар жасауыңызға болады. Ол үшiн мемлекет кестесiнде көлем өрiсiн таңдаңыз да, >6000000 терiңiз. Нәтижесiн жаңа сұранысқа ат қойып, қайтадан ашып көрiңiз. Экранда 15000000 саны тұрады. Ал егер өрiс таңбалы типтi болса, шарт апостроф iшiнде жазылады. Мысалы, мемлекет кестесiнде аты өрiсi үшiн ‘Қазақстан’ критерийiн жазар едiк.

Сұраныстарды орындау және оны өзгерту. Сұраныстар нәтижесiн көру үшiн оны кесте режимiнде ашу жеткiлiктi. Ол үшiн:

1. Деректер қоры терезесiнде объектiлер тақтасында Запросы ярлыгын таңдау керек.

2. Сұраныстар тiзiмiнен қажетiн таңдап, Открыть немесе екi рет шерту керек.

Нәтижесiнде сұраныс кесте түрiнде экранда тұрады.

Конструктор режимiнде сұраныс орындау үшiн саймандар тақтасынан Вид-Режим таблицы орындау керек.

Егер сұранысқа өзгерiс енгiзу керек болса, оны Конструктор режимiнде ашу керек те қажет өзгертулердi енгiзу қажет.

Сұранысты Конструктор режимiнде ашу үшiн:

1. Деректер қоры терезесiнде объектiлер тақтасында Запросы ярлыгын таңдау керек.

2. Қажет сұранысты тiзiмнен таңдап, Конструктор батырмасын басыңыз. Сұраныстар конструкторы терезесi ашылады.

Сұранысқа тағы бiр басқа сұраныс немесе кесте қосу үшiн:

1. Саймандар тақтасында Добавить таблицу (немесе Отобразить таблицу) белсендi ету керек.

 

Сурет 22.4. Сұранысқа тағы бiр басқа сұраныс немесе кесте қосу

2. Добавление таблицы терезесiнде қажет объектiнi таңдап, iс-әрекеттердii аяқтау керек. 3. Сұранысқа қосылатын объект атын беру керек. 4. Добавить-Закрыть орындау керек.

Теориялық мәлімет

- баған типтес автоформа; - лента типтес автоформа; - кесте типтес автоформа.

Форманы Формалар мастерi арқылы құру .

- Далее батырмасын басыңыз; - В один столбец селектрлiк батырмасын таңдаңыз (лента және… - Далее батырмасын басыңыз;

Сурет 23.1. Форманы Формалар мастерi арқылы құру

 

Орындалған операциялардың нәтижесi Евразия: деректер қоры терезесi пайда болады.

Сурет 23.2. Баған типтес форма.

Сурет 23.3. Кесте типтес форма.

Сурет 23.4. Лента типтес форма.

- Формалар конструкторының саймандар тақтасы; - Формат саймандар тақтасы; - Панель элементов саймандар тақтасы;

Форма мен есептiң салыстырмалы шолуы.

2. Саймандар тақтасындағы басқару элементтерi арқылы формадағыдай сiз есепте берiлген деректердiң мәнiн… 3. Есеп кесте режимiнде көрсетiлмейдi. Баспаға шығарар… 4. Байланыспаған есеп құруға болады, ол берiлген деректерге сүйенбейдi.…

Сурет 23.5. Мастер отчетов пунктiн таңдап

   

Фамилия адрес ел телефон

Жолшубаев А. Пр.Республики18-56 Кыргызстан 14545 Леонардо Д. Бухар-Жырау 45-58 Бразилия 25631 Макартни П. Степной 2-2-563 Англия 28589

Есептiң жазбаларын сұрыптау мен топтау.

2. Ашылған диалогты терезедегi Поле/выражение бағанында бiрiншi сұрыптайтын өрiстi таңдаңыз. 3. Диалогты терезенiң төменгi жағында орналасқан… -Поле/выражение бағанында екiншi өрiстi таңдаңыз.

Сурет 23.6. Access-те есептер құрудың бiрнеше құралдары

Терезеде көрсетiлгендей Автоотчет: в столбец және автоотчет: ленточный жолдарын және төмендегi тiзiмнен қажет кестенi… Егер сiзге есептi көркемдеудiң стилi ұнамаса, есептi…

Сурет 23.7. Пошта наклейкасының мастерi.

1. Өлшем бiрлiктi таңдау керек, ол Система единиц тобында Метрическая немесе Британская болады. 2. Ашылатын Фильтр по изготовлению (Avery, EXPE, Herma және Zweckform)… 3. Тип наклеек тобында параметрлердiң дұрыстығын тексерiңiз. На листах және Рулонные…

Сурет 23.8. Жеке пошта наклейкаларын құру

3. Система единиц, Тип наклеек, Ориентация тобында қажет параметрлердi таңдаңыз. 4. Терезениң төменгi жағында нөльдермен… 5. Число по горизонтали өрiсiнде парақтағы наклейка бағандарының санын…

Сурет 23.9. Наклейканы сорттау.

Жұмысымыздың келесi бетi диаграмма құру. Ол үшiн: 1. Отчеты-Создать-Мастер диаграмм (төменде қай кесте бойынша… 2. Қажет өрiстi Доступные поля өрiсiнен Поля диаграмм өрiсiне тасымалдаңыз.

Сурет 23.10. Диаграмма құру.

5. Жоғарыдағы терезеде таңдалған өрiстi Образец бөлiмiндегi Ряды батырмасына қойыңыз Есептiң жазбаларын сорттау мен топтау.Конструктор отчетов саймандар… Сорттау және топтау диалогтық терезесiн ашу.Автоесепте жазбаларды сорттау мен топтауды…

Теориялық мәлімет

PowerPoint 2007 бағдарламасын бірінші рет ашқан кезде пайдаланушылық тілдесудің өзгергенін көресіз.… PowerPoint терезесінің жоғары жағы елеулі өзгерістерге…  

Сурет 24.1. PowerPoint 2007 бағдарламасының экран элементтері

Бұл таспа деп аталады және ол — көрмелерді жасауға арналған басқару орталығы. Оның жасақтамасы… Таспаның бірінші қабаты немесе қойындысы ең көп… Таспада басқа да қойындылар бар. Қойындылардың әрқайсысы көрмені жасау…

Теориялық мәлімет

- жергілікті (ЖЕЖ немесе LAN – Local Area Network); - аймақтық ((региональные) РЕЖ немесе MAN – Metropolitan Area… - ауқымды (ГЕЖ немесе WAN – Wide Area Network);

Есептеуіш желінің жалпыланған құрылымы

Коммуникациялық ішкі желі жұмыс станциялары мен серверлерді бір-бірімен байланыстыратын есептеуіш желінің ұйытқысы… Коммуникациялық ішкі желінің буындары (осы жағдайда –… Абонеттік ішкі желі буындары (хост-компьютерлер, серверлер, жұмыс станциялары) коммутация тораптарына абоненттік…

Сурет 25.1. «Шина» топологиялы қарапайым желі

"Шина" топологиясында компьютерлер мәліметтерді электрлі сигнал түрінде кабель арқылы белгілі бір компьютерге жібереді.… - сигнал беру; - сигнал шағылысуы;

Жұлдызша

"Жұлдызша" топологиялы желіде желі конфигурациясын басқару мен кабельді қосу орталықтандырылған. Бірақ…  

Сурет 25.2. Жұлдызша топологиялы қарапайым желі

Егер желіде тек қана бір компьютер концентратормен байланып істен шықса, онда осы ғана компьютер желіде ақпарат ала алмайды.… Сақина "Сақина" топологиясында компьютерлер сақина тәрізді бекітілген кабельдерге…

Сурет 25.3. Сақина топологиялы қарапайым желі

 

Koмпьютep мapкepді қабылдап, оны сақина бойынша жібереді

Біріктірілген тoпoлoгиялар

Жұлдызша-шинa Жұлдызша-шина топологиясы (star-bus) - бұл "шина" мен…  

Сурет 25.4. Жұдызша-шина топологиялы желі

Мұндай жағдайда бір компьютердін істен шығуы желіге ешқандай әсерін тигізбейді, басқа компьютерлер сол… Жұлдызша-сақина Жұлдызша-сақина (star-rіng) - жұлдызша-сақинаға ұқсайды. Екі топологияда да…

Сурет 25.5. Иерархиялы жұлдызша желісі

 

Жергілікті желімен жұмыс істеу тәртібі

Компьютерлердi жергiлiктi желiге бiрiктiру үшiн әрбір компьютерде желiлiк бейiмдеyiш немесе желiлiк тақша орнатылған болуы… Желiдегi әрбір компьютерді жұмыс станциясы деп те атайды.… Компьютердің аты мен жұмыс тобының атауын қарау үшiн Менің компьютерім белгішесін…

Жергiлiктi желiнiң қор көздерін қарап шығу

Ашылған терезеде сол жақта Жұмыс тобының компьютерлерінің көрнісі тармағын таңдаңыз.… Желiдегi компьютерді iздеу үшiн мына әмірлерді қатарымен…

З компьютерлеріңіздің кор кездеріне желiде ортақ қатынас құруды калай ұйымдастыруға болады?

Желiнiң өзге де пайдаланушылары Сiздiң компьютерiңiздегi белгiлi бiр қалтадағы файлдарды ашып, оқи алуы… Өзгелер қатынас құра алатын кылғыңыз… Ортактасу қосымшасына өтіңіз де, Желілік opтaқтacy мен кауіпсіздік бөлiмiнде Бұл…

Теориялық мәлімет

Интернет желісі туралы жалпы түсінік

Уақыт өте келе желі стратегиялық мәнін жоғалта бастады; оның негізгі клиенті болып жеке адамдар және… Интернет негізін жоғары жылдамдықты телекоммуникациялық… Интернеттің негізгі ұяшығы – локальды есептеуіш желісі. Бірақ, Интернетке өз бетімен…

Негізгі ақпарат іздеу тораптары. World Wіde Web қызметі

Интернеттегі әр ресурстың өзінің турған жерінің идентификаторы, немесе URL (Unіform Resource Locator) болады.… URL бірнеше бөлімдерден тұрады. Ең қарапайым… • қолданбалы хаттама;

Рэмблер (www. rambler. ru) Web- қызметі

Құжаттың атауынан, тақырыбынан, мекенжайынан және құжаттың тек басындағы сөздердің… Yandex жүйесі арқылы тек мәтін ғана емес суреттер… Yandex (www.yandex.ru) АІЖ (94 сурет). Бұл орыс тіліндегі танымал (оны барлығы біледі) АІЖ, онда іздеу…

Яndex іздеу жүйесі

-Іnktomі (www.іnnktomі.com); -Fast Search (www.alltheweb.com); -Hot Bot (hotbot.lycos.com);

Теориялық мәлімет

Компьютерлік графика – әр түрлі кескіндерді (суреттерді, сызбаларды, мультипликацияларды) компьютердің көмегімен алуды… Статистикаға сүйенсек, жаппай қолданыста жүрген… Графикалық программаларды кең көлемде қолдану қажеттілігі Интернеттің және…

Теориялық мәлімет

Paint графикалық редакторы

Windows-тың стандартты бағдарламаларының бірі Paint. Paint (Сурет)- растрлық режимде түрлі сурет, фигуралар және графиктер сызуға арналған Windows құрамындағы қарапайым графикалық редактор. Режимде суреттер түрлі нүктелер (пиксельдер) арқылы салынады. Файл ВМРкеңейтілуі бойынша сақталады. Оны іске қосу командасы:

Пуск — Программы -> Стандартные -> Paint

Терезеде сызылатын сызықтардың түстері мен қалыңдықтары түрлі-түрлі болуы мүмкін. Түстер… Paint терезесінің көрсеткіш құралдарын екі топқа… 1) сурет салушы, бояушы, өшіруші, мәтін жазушы және суретті не оның үзіндісін…

Бірінші топ құралдары

Екінші топ құралдары

Сызық (линия), қисық (кривая)- түзу, қисық сызықтарды сызу құралдары. Түзу кесіндісін… 1.Түсті, сызық қалыңдығын және… 2.Көрсеткішті сызықтың бас нүктесіне апарып, тышқан түймесін басу (ол -…

Теориялық мәлімет

СorelDraw – машиналық графиканың нағыз шедеврлерін жасау үшін қолданылатын компьютерлік дизайнердің… Түрлі-түсті көркемдеулерді; күрделі сызбаларды,… Мысалы, Сorel-де машина жазба бетінен бірнеше метрлік плакаттарға дейінгі көлемде бейнелеулерді…

Объектілерді ерекшелеу

1) Объекті ерекшелеу – Таңдау (выбор) кнопканы шерту 2) Бірнеше объекттерін ерекшелеу – Таңдау шерту, Shift ұстап,… 3) Айырылық, маңызбен бірдей объекттерін ерекшелеу (мысалы, барлық эллипстер, барлық фигурлік…

Объектілермен операциялар

2) Автофигураны суреттеу – Простые формы кнопканы шерту. 3) Объекті жою – ерекшелеу және Del шерту. 4) Бірлестікті топтадан айырылық объекті жою үшін, Монтаж – Разгруппировать командаларын алдын ала…

Теориялық мәлімет

Қауіпсіздік жүйесімыналардан қорғауға тиіс: 1.Табиғи қауіптер( дауыл, су тасқыны, өрт, жай… 2.Ақпараттық жүйеге қауіптің екінші түрітехникалық…

Олданылған әдебиеттер тізімі

1. Макарова Н. В., Матвеев Л. А., Бройдо В. Л. и др. Информатика / Под ред. Макаровой Н. В. М., 2003. 2. Молдабекова Б.К., Информатика, Қарағанды, КЭУК, 2008 3. Информатика / Под ред. С. В. Симоновича. – СПб., 2004. 3. Моисеев А.В. Информатика. – М.: Академия, 1998.