Шолу дәрісі. Қоғамдық өндіріс және оның құрылымы - раздел Экономика, Коды 1109 Экономикалық теория негіздері Дәрістің Мақсаты:Өндіріс ұ ...
Дәрістің мақсаты:Өндіріс ұғымымен танысу, экономикалық факторлардың маңыздылығын ашу, Еңбек бөлінісінің ролін анықтау, т.б.
1. Өндірістің мәні және қоғамдық өмір. Ресурстың түрлері. Өндірістің мақсаттары және нәтижесі
2. Өндірістік күштер және өндірістік қатынастар. Еңбек бөлінісі.
Негізгі өндірістік факторлар: еңбек, капитал, жер, қәсіпкерлік қабілет. Қоғамдық өндіріс. Ұдайы өндіріс.
3. Экономикалық жүйе.
Негізгі ұғымдар: кооперация, ұдайы өндіріс, мамандану, факторлар, капитал, т.б.
Өндіріс - бұл қоғам дамуына қажет материалдық игіліктер мен қызметтер жасау мақсатымен табиғат заттарына адамның ықпал ету процесі. Бұл процестің дамуы ұзақ мерзімді қамтиды жабайы өнімдер өндіруден өте күрделі техникалық жүйелер, өзгерістерге икемді кешендер, есептеу машиналар өндірісіне дайын. Өндіріс процесінде игіліктер мен қызметтер жасау тәсілдері және түрлері өзгеріп қоймайды, осымен бірге адамның өзінің өнегелілігі дамып жетіле түседі.
Қандай жүйеде болмасын өндіріс қоғамының табиғатпен қатынасы, байланысы болып табылады. Осы қатынастар өндірістік ресурстар арқылы білінеді. Экономикалық теорияда «ресурс» деген түсінік өндірістің әр түрлі элементтерінің жиынтығы болып табылады, бұлар материалдық және рухани игіліктер мен қызметтер жасауға қолдануы мүмкін. Экономикалық ресурстар: табиғи ресурстар және материалдық ресурстарға бөлінеді.
Табиғи ресурстар – дегеніміз бұлар адамның өмір сүруінің табиғаттық шарттарының жиынтығының бөлшегі, өндіріс процесінде қолдануға болатын қоршаған ортаның өте маңызды компоненттері. Мысалы, күн қуаты, су ресурстары, пайдалы қазбалар.
Материалдық ресурстар - дегеніміз өздері өндірістің (еңбек құралдары және заттары) нәтижесі болып табылатын, құрал – жабдықтардың барлығы жатады. Қоғамның қандайында болмасын табиғи, материалдық және еңбек ресурстары тән және қажет болып табылады. Нарық экономикасында бұлардың қатарына қаржы ресурстары қосылады. Осыған адамның өндіргіш күштерін бағыттау қажет.
Өндіргіш күштер- бұл адам өзінің өндірісіне және тұтынуына бейімдеп қызмет етуге жұмылдырған күштер. Ал адамсыз өндірістің және тұтынудың болуы мүмкін емес. Сондықтан өндіру және тұтыну үшін қолданылатын табиғат күштері, адамның өндіргіш күштер болып табылады. Өндіргіш күштердің ішкі құрылымы болады. Олардың ішінен алдымен өндіріс құралдарын және жұмысшы күшін бөліп атап айту қажет.
Экономикалық теорияда өндірістің мүмкіндігі мен нәтижелілігіне шешуші әсер ететін ерекше маңызды элемент, немесе объекті, өндіріс факторлары деп атайды. Өнім өндіруде пайдаланылатын осындай факторлар өте көп болды. Және әр жекелеген өнімді өндіруге икемделген өзіндік факторлар болады.
Өндіріс құралдары екі бөлшектен құралады:
1. Еңбек заттары – ол адамның еңбегіне бағытталған зат.
2. Еңбек құралдары – ол адамның еңбек затына ықпалын жүргізетін құрал.
Тұтыну тауарларын жасау үшін инвестициялық игіліктер немесе экономикалық қорлар қажет. Экономикалық ресурстар –экономикалық игіліктерді өндіру үшін пайдаланылатын элементтер, бұнда өндіріс факторы табиғаттан пайда болады және оны адам өндіреді. Өндіріс ресурстары бұл шаруашылық әрекетте қолданылатын өндірістің әртүрлі құралдарының жиынтығы. Ресурстарға жататындар: табиғи ресурстар, адам ресурстары, қаржылық, ақпараттық және т.б. Осы замандағы индустриалдық нарықтық экономика ақпарат ресурстарсыз болмайды, бұлар ғылыми-техникалық революция кезеңінде өте маңызды рөл атқарады.
Қазіргі кезде экономикалық теорияда төрт өндірістік факторлар көрсетіледі: жер, еңбек, капитал, кәсіпкерлік қабілет.
1.Өндірістік факторлар ретінде жерекі жағынан қаралады:
Ø жер беті ретінде
Ø экономикалық мақсатта пайдалануға қажетті табиғи игілік ретінде
Егер қажетті миниралды және органикалық тынайтқыштарды әсіресе жаңа технологияны қолдаса жердің құнарлығы сақталып қана қоймайды одан сайын жақсаруы мүмкін. Адам саны артқан сайын адам басына шаққандағы жер көлемі жылдан жылға қысқаруда.
2. Капитал:
Ø Өндіріс факторы ретінде және қаржы ретінде пайдалануға болады.
Ø Өндіріс факторы ретінде капитал өндіріс құралдарын сипаттайды. Мұнда ұзақ уақыт пайдаланылатын өндіріс құралдары (машина, құралдар) жер қысқа мерзім пайдаланылатын өндіріс құралдары (шикізат, энергия қуаты, жол байланыс қызметі).
Нақты капитал пайда болу үшін өндіріс құралдарын сатып алуға қаржы қажет. Осы қаржы ақша капиталы болып табылады. Өндіріс құралдарын сатып алуға капиталдың жұмсалуы қаржыландыру, ал ақша капиталын нақты капиталға айналдыру- инвестициялау деп аталады.
3. Еңбектіде екі жақты түсіндіруге болады:
- адамның ойлау қабілетімен қимылдау қабілеті.
- өндіріс процесінде пайдалануға болатын қоғамдағы барлық еңбек ресурстары.
Еңбек қызмет ретінде қарағанда оны басым ойлау қабілетті қажеттілік немесе интелектуалды және басым қимылдау қабілетін қажет ететін деп бөледі. Білім деңгейіне қарай:
- көп дайындықты қажет ететін еңбек,
- көп дайындықты қажет етпейтін еңбек,
4.Соңғы жылдары көптеген елдердің экономистер өндіріс факторына кәсіпкерлік қаблетті де жатқызды. Кәсіпкерлік қабілет- бұл барлық өндірісі факторларын тиімді пайдалануға қабілеті бар адам ресурстарының ерекшк түрі. Оған мынадай қасиеттер тән болуға тиіс.
1). Өндіріс факторларын дұрыс үйлестіру мен келістіру үшін оның білім деңгейі жоғары болуы керек.
2). Дұрыс шешімдер қабылдай білуі керек.
3). Жаңамалдыққа ұмтыла білуі керек.
4). Тәуекелшіл болуы тиіс.
Қазіргі қоғамдық өндіріс құрылымын материалдық және материалдық емес өндіріс деп бөлуге болады. Адам қоғамының даму негізі - материалдық өндіріс болып табылады. Материалдық өндіріс саласы өмір сүру, жұмыс істеу үшін қажетті игіліктерді өндіреді. Материалдық емес өндіріске ерекше материалдық емес (рухани құндылықтар) игіліктер өндіру, қызмет көрсету саласы жатады.
Өндірістік бағдарламаны жасағанда, онда толығымен өндірістік қуаттылықты қолдану, жаңа ғылыми жетістікті қолдану, шикізат және материалдар шығыстары, энергия және отын, өндірістің шығындарын азайту және пайданы өсіру көздері қарастырылады.
Өндірістік қатынастар:
1.Әлеуметтік экономикалық меншік қатынастары мен табыстарды бөлу мәселелерімен айналысады
2.Ұйымдастыру экономикалық ( маркетинг, менеджмент)
3.Техникалық-экономикалық
Өндіріс Өндірістік бөлім Өндірістік күш Өндірістік қатынас
Шикіат өнім тауар кіріс пайда
Еңбек кооперациясы - өндіріс барысында қызметкерлердің бірлескен іс- қимылдарын келісіп алуды қамтамасыз ететін еңбекті ұйымдстыру нысаны. Еңбектің жай кооперациясында барлық қызметкерлер бір текті жұмысты орындайды.
Факторлар:
Өндірістік процесте жүзеге асатын еңбекке деген қабілеттілігі бар адам ресурстары - еңбек ресурстары
Табиғи ресурстармен адамның барлық қызметтері нәтижесінде өзгеретін олардан жасалатын материалдар еңбек затары ретінде көрінетін - еңбек заты.
Адамдар арқылы еңбек процесінде заттарға әсер ететін еңбек қызметінің жинақталған ресурстары еңбек құралдары ретінде көрінеді - еңбек құралдары.
Қоғамдық өндіріс екіге бөлінеді: материалдық және материалдық емес. Материалдық өндіріс өз ішінде екіге бөлінеді материалдық игіліктерді өндіру және материалдық қызметтерді өндіру. Материалдық емес өндіріс өз ішінде екіге бөлінеді материалдық емес игіліктерді өндіру және материалдық емес қызметтерді өндіру.
Ұдайы өндірістің екі типі бар: жай ұдайы өндіріс және ұлғаймалы ұдайы өндіріс.
Жай ұдайы өндіріс - өндіріс процесінің алғашқы ауқымда қайталануы.
Ұлғаймалы ұдайы өндіріс - өндіріс процесінің көбейтілген ауқымда қайталануы. Ол өзі үшке бөлінеді: интенсивті, экстенсивті, аралас.
1. Экстенсивті өндіріс - факторлардың сан жағынан молаюы арқылы дамиды.
2. Интенсивті өндіріс – техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.
3. Аралас - өндіріс факторлардың сан жағынан молаюы және техника мен технологияны жетілдіру нәтижесінде дамиды.
Жүйе - (грекше құрастыру, бөліктерді біріктіру, қосу) заңдылықтардың, бір бірімен байлнысты құбылыстардың, сондай ақ, табиғат пен қоғам білімдердің объективті бірлігі.
Жүйенің қасиеттері:
1.Элементтердің жиынтығы
2.Элементтердің арасында маңызды байланыстар болуы тән
3.Ұйымдастыру
4.Элементтердің өзара әрекеттесу нәтижесінде біртұтас жүйеге тән.
Экономикалық жүйе - экономикалық өзара байланысты және белгілі бір түрде реттелген элементтердің жиынтығы.
Меншік қатынастарымен ұйымдастырылу түрлеріне сәйкес болатын барлық экономикалық іс-әрекеттердін жиынтығы сол қоғамның экономикалық жүйесін құрайды.
Қорытынды
Осы бөлімді қорытындылай келсек, дәріс өндіріс және оның құрылымын ашуға арналған. Дәріс нәтижесінде өндірістің негізгі категорияларын студенттерге жетік түсіндірілді, оның экономикалық факторларының маңыздылығы ашылды. Сонымен қатар еңбек бөлінісі мағынасы толық ашылып түсіндірілді және дәріске қорытынды жасалды.
Негізгі әдебиеттер
1. Әубәкіров Я, Нәрібаев Қ және т.б Экономикалық теория негіздері. Оқулық, Алматы. «Санат», 1998 – 479 бет
2. Әубәкіров Ж. |
Осымша әдебиеттер
1. Послания Президента: из года в год. Тематический выпуск. Республиканский общественно – поитический журнал «Байтерек» № 3, сентябрь 2003г -118 стр.
2. ҚР Президенті Н. Назарбаев &#
Оқуды бақылау мен оның нәтижелік бағасы
* «А» 4,0 балл, с – 95-100 %– «өте жақсы»
* «А-» -3,67 балл, - 90-94 %– «өте жақсы»
* «В+» - 3,33 балл, 85-89 %; - «жақсы»
* «В» - 3,0 балл,
Бағалау жүйесі
№
Қойылатын талап
1-рубеж
2-рубеж
Бағалау деңгейі
Студентті
Оқу пәніне қойылатын талап
«Экономикалық теория негіздері» пәні міндетті пән болып табылады. Оқу жүктемесінің көлемі: 2 кредит, оның ішінде 15 cағат – дәріс, 15- са
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Бұл тақырыпты «экономика» терминінің пайда болуынан бастап қарастыру керек. Экономиканың мәнін экономикалық теория мәнімен байланыстыру керек. Эконом
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Қарастырылып отырған тақырыпты зерттей отырып, өндіріс және өндірістің түрлерінің мәнін толық аша білу керек. Өндіріске u
Аралас экономикалық бірнеше үлгілері бар.
1. Американдық үлгі – нарықтық капиталистік үлгі. Мұнда жеке меншік басым, нарықтық бәсеке механизімі толық жұмыс істейді. І
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Бұл тақырыпта меншік пен иемдену терминдерінің айырмашылығын ажырата білу керек, ол үшін ең алдымен қай термин бірінші пайда болғанын а
Ақшаның атқаратын қызметтері.
1. Құн өлшемі – бұл ақшаның барлық тауарлардың құнын өлшеу қабылетінен тұрады. Кез келген тауардың тү
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Экономикалық жүйе мәні мен типтерінің сипатын ашып, олардың типтерінің тарихын зерттеу. Экономикалық жүйенің шешетін негізгі мәселесін &#
Кемшіліктері
- нарық еңбек пен табысқа құқықтық кепіл бермейді;
- қоғамда теңсіздікті туғызады;
- тауарлар мен қыз
Тауарлар мен қызметтер нарығы
- тұтыну тауарларының нарығы – азық - түлік және азық - түлік емес тауарларының нарығы;
- қызметтер нарығы;
Аржы нарығы
- капиталдар нарығы немесе инвестициялық нарықтар;
- несие нарықтары;
- құнды қағаздар нарығы (акция, облигация, т.б.);
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Тауар дегеніміз не? Тауардың мәнін ашу үшін, оның қасиеттерімен танысып, тарихына үңілу керек. Тауардың пайда болуымен ақша қатынастары д
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Тақырыпты қарастыру барысында жетілген және жетілмеген бәсеке нарықтарының айырмашылықтарын ажыратып, нарықтардың ерекшеліктерін анықтау.
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Өндіріс барысында өнім өндіруге кеткен шығындарды анықтау қажет, сол себепті шығынның мәніне, оның түрлеріне, сипатына толық
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Өндіріс барысында өнім өндіруге кеткен шығындарды анықтау қажет, сол себепті шығынның мәніне, оның түрлеріне, сипатына толық
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Макроэкономика экономиканың қандай мәселелерін қарастырады? Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді дұрыс талдай білу. Оларды есептеу амалдарын анық
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
.Экономикалық өсудің мәні мен салдарына көңіл бөлу керек. Оның факторларын жете білу керек. Елбасы Н.Назарбаевтың халыққа жолда
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Экономикалық циклға әсер етеін факторларды анықтап, дағдарысқа қарсы іс-шараларды уақтылы пайдалануды қарастыру. Циклдың фазаларына т
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Мемлекеттің қаржы жүйесіне не кіреді? Мемлекеттік бюджет табысы мен шығынын не құрайды? 2012 жылы мемлекеттік бюджеттің жоспарына не кіреді, 3-жылға
АЗАҚСТАН ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА КЕЗЕҢІНДЕ
Біздің экономикалық жетістіктеріміз Қазақстанның Орталық Азия экономикасында көшбасшылығын айқындады.
Ендігі жерде біздің қ
Тақырыпты қарастыруда әдістемелік нұсқау
Дүниежүзілік шаруашылық дамуына әсер ететін факторлар, олардың Қазақстан Республикасында бар-жоқтығын анықтау. Қазақстанны
Ндірістің негізгі факторлары
А) еңбек пен капитал В) жер мен еңбек С) капитал мен жер Д) еңбек, жер және капитал, кәсіпкерлік қабілет Е) айырбасталмайтын факторлар
6. Негiзг
Негізгі капитал түсінігі нені қамтиды?
А) Машиналар мен құрал-жабдықтарды; В) Дайын өнімді; С) Жұмыс ақысын; Д) Жерді;
Е) Шикізаттар мен материалдарды.
3. Ескірген қ
Өндіріс Өндірістік бөлім Өндірістік күш Өндірістік қатынас
Новости и инфо для студентов