Жұмыс 2 сағатқа есептелген.

Сабақтың мақсаты:керамикалық материалдар шикізатының химиялық құрамын білу, құрамының шикізат пен бұйым қасиеттеріне және өндіру технологиясына әсер етуін меңгеру.

Саздың химиялық құрамы пайыздық мөлшердегі тотықтар құрамымен сипатталады. Түрлі саздың құрайтыны болып ең негізгі және міндетті тотық кремнезем SiO₂ (40-70% аралықта өзгереді) және глинозем Al₂O₃ ( 15-35% дейін). Саздың тұрақты компоненті болып К₂О және Na₂O (қоса есептегенде 1...5), химиялық байланысқан Н₂О (5..15% шамасында). Fe₂O₃ (0..7%) жиі кездеседі. Сазда басқа қосылыстар, мысалы Ті₂О, MqO_, Са және Mq карбонаттары, органикалық қоспалар кездеседі.

Каолинит минералы 39,5% Al₂O₃ (глинозем), 46,5% SiO₂ – (кремнезем) және 14,0% Н₂О (химиялық байланыстағы су) тұрады. Бірақ, құрамында айтарлықтай әр түрлі аралас қоспалардың болуынан, табиғатта кең тараған саз көптеген химиялық қосылыстардан тұрады. Химиялық саралаудың нәтижесі бойынша саздың көп қасиеттері туралы айтуға болады. Құрамындағы глиноземның болуына байланысты сазды отқатөзімділігі бойынша әр түрлі класқа, Al₂O₃ + Ті₂О қосынды құрамы бойынша күйдіру кезіндегі бұйымның деформацияланатын температурасы жайлы, Fe₂O₃+ FeO қосындысы және К₂О – b Na₂O сілтілері бойынша – саздың жеңілбалқығыштығы мен ісінуге қабілеттілігі жайлы айтуға болады. Мұнымен қоса, сілтілердің едәуір құрамы, әсіресе К₂О, саздың құрамында слюда мен гидрослюданың көп екенін білдіреді. Fe₂O₃ мен Ті₂О мөлшерімен шикізатты бояғыш тотықтар құрамы бойынша жүйелейді, сондықтан да ақ және түсті бұйымдар өндірісі үшін оның жарамдылығы туралы жорамалдайды.

Саздағы кремнеземның құрамы басқа химиялық қосылыстармен салыстырғанда жоғары -70% -ға дейін. Кремнезем екі түрде болуы мүмкін- сазды минералда химиялық байланыс түрінде және еркін майдадисперсті кварц араласы түрінде. Құмы көп саз әдетте жеңілбалқитын болады.

Тапсырма:

1. Бояғыш қоспалардың химиялық формуласы мен сазды шикізатқа беретін түстерін жазыңыздар.

2. Химиялық құрамы: SiO₂ –55,48%, Al₂O₃ - 20,50%, Fe₂O₃ - 8,10% CaO-3,00%, MqO - 2,35%, Na₂O – 2,56%, K₂O -1,00%, қ.к.ш.-8,00% болатын саздағы каолинит пен құмның мөлшерін анықтаңдар. СаО толығымен СаСО₃ -ң құрамына, Na₂O- дала шпатының (плагиоклаз), MqO – слюданың: 4MqO·K₂O·2Al₂O₃ · 6 SiO₂ ·2Н₂О. құрамына кіреді деп болжауға болады.

3. Августиник диаграммасын пайдаланып (1-сурет) саздың химиялық құрамын (%) алдын ала мольдік құрамға айналдырып алып, келесі химиялық құрамдағы (1-кесте) түрлі сазды шикізаттың шамамен қолдану аясын анықтаңдар.