Азақстан Республикасындағы кәсіптік білім берудің құрылымы

Кәсіптік білім беру жүйесі – бұл кәсіби және жоғарғы білім беру мекемелері, оның ғылыми және ғылыми-әдістемелік органдары және олардың басқару жүйесімен қоса жиынтығы.

Кәсіптік білім беру жүйесінің құрылымы мына төмендегідей:

Қазақстан Республикасында «Білім беру туралы» Заңының 22-бабына

сәйкес мына төмендегі білім беру деңгейлері жүзеге асырылады.

- мектепке дейінгі тәрбие және оқыту;

- орта білім;

- жоғары кәсіптік білім;

- жоғары білімнен кейінгі кәсіптік білім.

Бастауыш кәсіптік білім – кәсіптік мектептер мен лицейлерде негізгі жалпы білім базасында орта білім берумен бірге белгілі бір кәсіп саласы бойынша жұмысшы қызметкерлер даярлайды. Оқу мерзімі кәсіптік мектептерде 2-3 жыл, ал кәсіптік лицейлерде 3 жыл, кейбір күрделі технологиялар мен құрылғыларды үйрену 4 жыл мерзімді қажет етеді. Бастауыш кәсіптік білім беру қайсыбір кәсіп саласы бойынша орта білім негізінде қысқартылған уақыт мерзімінде де жұмыс істей алады. Кәсіптік оқыту өндірісте, оқу-өндірістік комбинаттарда, оқу орталықтары мен басқа да жұмысшыларды дайындайтын құрылымдарда атқарылады.

Орта кәсіптік білім – колледждер мен училищелерде орта білім базасында кәсіби бағдар бойынша конкурстық негізде беріледі. Колледждер мен училищелерде оқу мерзімі 3-4 жыл. Жалпы орта білімі, не бастауыш кәсіптік білімі бар азаматтар өз кәсіп салалары бойынша орта кәсіптік білімі қысқа мерзім ішінде, жеделдетілген бағдарламалар арқылы алуына болады. Колледждер мен училищелер тиісті лицензиясына сәйкес бастауыш және орта кәсіптік білім беруді жүзеге асырады. Орта кәсіптік білімі бар азаматтар болса ықшам әрі икемделген бағдарламалар арқылы қысқа мерзімде қосымша мамандық иеленуіне болады. Сондай-ақ колледждер мен училищелерде салалық мамандықтар бойынша республикалық оқу – әдістемелік бірлестіктер құрылады. Бастауыш және орта кәсіптік білім берудің типтік жалпыға міндетті мемлекеттік стандартын жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасындағы жоғары кәсіптік білім беруді дамытудың қазіргі күнгі тұжырымдамасы білім беру процесін ұйымдастырудың заманға сай икемді технологияларын қалыптастыруды көздеп отыр. Қазақстанда кәсіптік білім беруді реформалаудағы дүниежүзілік тенденциялармен, сондай-ақ, ҚР жоғары оқу орындары дипломдарының әлемдік білім беру кеңістігінде еркін қабылдануына деген жағдайлар, алғышарттар жасау қажеттіліктерімен түсіндіріледі.

Білім алушыларды еңбекке оқыту мен тәрбиелеуде қойылатын мақсаттар

мынадай:

- тұлғаны еңбекке машықтандыру арқылы іске икемділігін, іскерлік пен шеберлік дағдыларын қалыптастыру;

- тұлғаның еңбекке қабілеттілігін дамытып жетілдіру, еңбекті сүюге баулу;

- еңбекті табысты шығармашылықпен орындауға, ерікті түрде еңбек етуге үйрету, еңбекке қызығушылығын арттыру;

- білім алушының ұлттық санасын қалыптастыру, адамгершілікке тәрбиелеу;

- білім мен тәжірибе негізінде еңбекті сапалы, өнімді етіп жасауға және кәсіби еңбек түрі мен өнертануға баулу;

- білім алушының білім деңгейін, іскерлік дағдыны игеру дәрежесін және толықтылығы мен тереңдігі, сапалылығын жақсарту, оқыту жүйесін жетілдіру;

- әр тұлғаға білім алу үшін оңтайлы жағдай жасау;

- адам еңбегін ынталандыру және насихаттау;

- мұғалім мен білім алушы арақатынасын неғұрлым жақсы жолға қойып, өзара сенім туғызу;

- еңбектің нәтижелігін арттыру;

- білім алушыға бақылау жасау;

- жұмыс орнының гигиеналық тазалығын сақтау;

- білім алу мекемесінің ережесін орындауға талап қою.

Білім алушының еңбекке тәрбиелеу және оқытудағы ең негізі – баланың толық білім алуына ықпал жасау. Адамның рухани және денесінің үйлесімді дамуына ой мен дене еңбегін байланыстыру. Білім мен тәжірибені байланыстыра отырып, әр баланың санасына ғылыми тұрғыда білімді жеткізу. Білім алушыларды еңбекке оқыту үрдісінде ғылыми тұрғыда ұштастырып, баланың ой-өрісін жан-жақты дамыта отырып, тиянақты ғылыми негізде білім беру. Егер әр педагог жеке тұлғаның бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуына көңіл бөле отырып, оның рухани адамгершілігін дамыта оқытуды басты назарда ұстаған болса, бүгінгі қоғам қажеттілігін қанағаттандыратын ауқымды шаралар жүзеге асырылады.