DYLEMAT WIĘŹNIA

* Odrobina przyjaźni, żeby mogli ze sobą współpracować

Jeśli spytamy polityków co powinno być przedmiotem ich głównej troski odpowiedzą nam –„gospodarka głupcze” – Bill Clinton.

Pogoń za „wskaźnikami ekonomicznymi” uskuteczniana za pomocą „kultury przedsiębiorczości” niekoniecznie prowadzi ku bardziej zadowolonemu i szczęśliwemu społeczeństwu. Społeczeństwo staje w obliczu biedy i sondaże donoszą o społecznych lękach i niepokojach związanych z przestępczością i brakiem porządku publicznego. Język polityków, aby opisać nasze choroby społeczne jest często mylący i nieprecyzyjny. Niespójnośc społeczna wymaga poszukiwania spoiwa.

W przeszłości był podział z politycznym podziałem na:

- Tych którzy dążyli do utrwalenia cenionych wartości społecznych minionych wieków

- Tych których celem było stworzenie doskonałego ładu w przyszłości, w drodze zmiany stopniowej, ewolucyjnej, gwałtownej (wizja socjalizmu – “aktywna utopia”)

Podział polityczny w takim kształcie już nie istnieje. Odrzucenie propozycji komunitarian (komunitarianizm–nurt we współczesnej filozofii polityki, podkreślający ważność i wartość wspólnot w społecznym życiu człowieka) okazało się trudniejsze, być może dlatego, że w istocie niezmiernie trudno było dokładnie zrozumieć ich stanowisko (np. sytuacja deficytu czasu dla dzieci).

Ważniejsze mechanizmy powstawania solidarności społecznej, tj. geograficzna izolacja lub powszechne niegdyś zaangażowanie w szczególną, bo warunkową określoną lokalizacją, aktywność zawodową, tj. górnictwo, budowa statków, nie znajdują już zastosowania, ponieważ – jeśli nie liczyć wyjątków – już dawno uległy zniszczeniu.

Załamanie socjalistycznego projektu w latach 80tych doprowadziło do próżni w politycznej retoryce istoty dobrego społeczeństwa. Społeczeństwa przemysłowe stają się lepsze – są zdrowsze, odnotowując niższe wskaźniki przestępczości, a ich członkowie generalnie czują się szczęśliwi. Niestety nie musi to prowadzić do podjęcia jakiejkolwiek poważnej debaty na temat społecznych zalet przyrostu równości. Dlatego też próby odnalezienia społecznego spoiwa podejmowane są wciąż w odniesieniu do społeczeństwa o nieustannie narastających nierównościach.

Socjologowie w WB od lat 90tych mają obowiązek poruszać problem spójności społecznej, zważywszy na to, że procesy prowadzące w kierunku pogłębiania nierówności nie są w żaden sposób powstrzymywane dzięki polityce rządu.

W owym eseju autor chce się skoncentrować na rzeczywistym modelu stosunków społecznych, w które angażują się ludzie. Natomiast ludzie zmierzają do przekształcenia relacji należnościowych tego czy innego rodzaju w relacje współbieżne. Kobiety i mężczyźni stopniowo uczą się rozmawiać ze sobą. Ludzie uczą się wyzwalać z ustalonych ról. To poszukiwanie poczucia tożsamości i indywidualności na zewnątrz zachowań warunkowych rolą ma niebagatelne znaczenie jeżeli chodzi o zmianę społeczną.

Kiedy została podważoną tradycyjna solidarność klasowa, następuje również tradycyjna stabilizacja związana z karierą w strukturach klasy średniej, męskie lęki i niepewności zaczęły narastać i pogłębiać się. Zatem mężczyźni zostali zmuszeni by oduczyć się poszukiwania takiej życiowej partnerki, która mogłaby dla nich stanowić substytut matki.

Publiczna debata na temat rodziny koncentruje się zwykle na relacjach między rodzicami a dziećmi w wieku szkolnym. Próby pomiaru stopnia intensywności kontaktów pomiędzy członkami rodziny wskazują, iż w ostatnim dziesięcioleciu XX w częstotliwość kontaktów została znacznie ograniczona. Możliwe, że wynika to ze wzrastających powiązań kobiet z rynkiem pracy, co możliwe z kolei pozostawia im mnie czasu na odwiedziny rodziców lub ich dorosłych dzieci.

Rolę rodziny ( z wyboru) przejmują – przyjaciele.

Przyjaciele zaczynają dostarczać nam wsparcia i bezpieczeństwa.

Peter Willmott – wykazał, że przedstawiciele klasy średniej w większym stopniu polegali na przyjaciołach, jeśli chodziło o problemy tj. choroba dziecka czy opieka nad dzieckiem. Przyjaciele byli ważniejsi od krewnych czy sąsiadów jeśli w grę wchodziły kwestie tj. zakupy, remont domu, doglądanie domu, codzienne pomoc. Najwartościowsi okazali się również przyjaciele w roli powierników.

Naukowcy starają się zrozumieć osobistą, społeczną i polityczną wagę przyjaźni; pojęcie to próbują rozkładać na jakościowo odmienne elementy. à

à Przyjaciele, których znamy od czasów szkoły podstawowej lub średniej służą nam jako swoiste „punkty zaczepienia”.Stanowią pomoc w osiągnięciu stabilności, bezpieczeństwa a więc wydaję się, że nie zapewni tego praca ani relacje rodzinne. Należy zaznaczyć, że są pewne zależności między posiadaniem przyjaciół a odczuwaniem szczęścia.

- USA 1985 sondaż: pozytywne konsekwencje dla odczuwania szczęścia jest posiadanie przyjaciół szczególnie bliskich niż posiadanie znacznej ilości przyjaciół.

Podział na trzy typy przyjaźni:

1. przyjaźń, która wiąże się z dającą nam satysfakcję możliwością przydzielenia przyjaciela do określonego sektora naszego życia. Przyjaciele, z którymi oglądamy mecz, czyli tacy towarzyscy ludzie są użyteczni i zwykle bywają ludźmi podobnymi do nas. Na ich pomoc możemy liczyć np. w podwożeniu dzieci do szkoły.

2. forma przyjaźni która polega na próbie odtworzenia w odniesieniu do dorosłych tego, co stanowiłoby idealną rodzinę. Na granicy tego rodzaju przyjaźni znajdują się pewne relacje zbliżone w swym charakterze do stosunków braterskich/siostrzanych. Rodzeństwo zwykle umiejscowione jest bowiem na granicy relacji rodzinnych, jako że rozbudowuje więzi społeczne horyzontalnie, podczas gdy większość relacji rodzinnych ma charakter wertykalny.

3.kolejny typ przyjaźni to rozpoznawanie i bycie rozpoznawanym; odnosi się on do komunikacji. Jest to przyjaźń, którą Arystoteles określiłmianem przyjaźni opartej na charakterze. Ta czysta forma przyjaźni przyczynia się do podważenia instytucji i ról społecznych.

Arystoteles: można dokonać rozróżnienia między przyjaźnią opartą odpowiednio na korzyści, przyjemności i charakterze. Jego przyjaciel jest doskonały niczym jak alter ego. W rodzaju przyjaźni Ja znane jest Innemu pełniej niż w jakiejkolwiek innej relacji a to oznacza musi większość podatność na zagrożenie. Taka otwartość wymaga zaufania, które stanowi warunek wstępny przyjaźni. Ufność zakłada brak lęku. Wiąże się z nią także wolność autentycznego bycia sobą i czynienia tego, czego naprawdę chce.

W bardziej otwartym, dynamicznym i sfragmentaryzowanym społeczeństwie relacje przyjaźni mogą nakładać się na relacje rodzinne oraz stosunki pokrewieństwa i rzeczywiście wykraczać poza nie. Utrzymujemy bliskie kontakty z tymi członkami naszych rodzin z którymi przebywanie sprawia nam najwięcej przyjemności. Nasze zobowiązania wobec tych, których cenimy jako przyjaciół, będą znacząco silniejsze.

Osoby aktywne zawodowo, posiadając nadto pracujących partnerów, często znajdują się pod silną presją czasu. W dodatku przyjaźń nie zawsze podąża w zgodzie z rolami rodzinnymi.

Przyjaźń jest ekskluzywna i inkluzywna. Ludzie coraz intensywniej poszukują sposobów wyzwolenia się z nierzadko duszących, szkodliwych i emocjonalnie zaburzonych stosunków panujących w rodzinie pochodzenia. Wielu ludzi by móc wykształcić swą prawdziwą tożsamość, musi jednocześnie zerwać więzy rodzinne. Dojrzałe relacje, wolne, od zależności i emocjonalnie duszących wspomnień życia rodzinnego, odzwierciedlają wzrastającą dojrzałość jednostki (Giddens).

Różne formy miłości i przyjaźni mogą łączyć się ze sobą.

Przyjaźń może podkopywać ugruntowane instytucje i utrwalone formy społeczne. Jest anarchistyczna, pozostaje w opozycji wobec mentalności rynkowej i indywidualizmu.

Istnieje powód, by przyjmować, iż czysta przyjaźń stanowi odzwierciedlenie współczesnej troski o indywidualność. Taką przyjaźń jest dobrowolna i uosabia pozytywny obraz ludzkich relacji społecznych. Wymaga ona wzajemnej samoświadomości- wpisuje się więc w refleksyjny charakter społeczeństwa późnej nowoczesności (Giddens).

Allan Silver –„tylko w nowoczesnym społeczeństwie możliwe stało się stworzenie demokratycznej przestrzeni dla więzi z wyboru, w której wartością kulturową jest to, że osoby cenią się wzajemnie ze względu na swe autentyczne, czyli nieprodukcyjne osobowości”.

Stuck- w jego studium ukazała się wypowiedź kobiety- „w dzisiejszych czasach nic nie masz z tego co szczerze dajesz. Nie możesz troszczyć się o kogoś kto ma cię gdzieś”.

à Czysta komunikatywna przyjaźń oparta jest na zasadach moralnych, które pozostają w konflikcie z wymianą rynkową jako główną zasadą racjonalnego podporządkowania świata politycznego. Przyjaźń może być postrzegana jako zagrożenie dla sprawnego i harmonijnego funkcjonowania porządku społecznego (energia emocjonalna może być wycofywana z ról i relacji instytucjonalnych).

Przyjaźń niesie ze sobą dwie polityczne implikacje:

- przyjaźń może być niebezpieczna i destruktywna. W razie wszelkiego rodzaju czystek politycznych fakt utrzymywania stosunków przyjacielskich z ofiarą oznacza znalezienie się w bardzo niebezpiecznej sytuacji.

- przyjaźń jest fundamentalnie egalitarna. Jedną z przeszkód do przyjaźni jest strukturalne uwarunkowanie nierówności. Prawdziwe przyjacielskie społeczeństwo byłoby społeczeństwem bezklasowym i dlatego nadawanie bardziej centralnego i pierwszorzędnego znaczenia czystej przyjaźni może być potężnym narzędziem zmiany społecznej. Należy w końcu zauważyć, że posiadanie przyjaciela stanowi formę władzy, która nie dysponują ci, którzy tego przyjaciela nie mają.

Hutter:doskonała przyjaźń jest możliwa wśród dobrych ludzi, którzy przezwyciężyli nienawiść i strach tak wobec siebie samego, jak i w stosunkach wzajemnych z innymi. Dzięki wspólnej wizji dobra przyjaźń staje się relacją o charakterze fundamentalnym w procesie tworzenia Ja. Przyjaźń ma zarówno prywatny jak i publiczny wymiar dlatego też może uczynić ją groźną dla szerszego społeczeństwa. Każda przyjaźń jest nie tylko potencjalną kulturą w miniaturze ale także potencjalną kontrkulturą (Hutter). Przyjacielskie relacje między ludźmi o silnie zróżnicowanych statusach, zdolnościach i pochodzeniu są mniej prawdopodobne.

Przyjaźń ma na celu osiągnięcie psychologicznej bliskości.

Wyłanianie się nowego wymiaru zmiany społecznej we współczesnej rzeczywistości, może mieć dalekosiężne konsekwencje dla naszego systemu politycznego. Możemy mieć tutaj do czynienia z wytworzeniem nowego stylu stosunków społecznych. Jest on zasadniczo egalitarny, indywidualistyczny i ekskluzywny, antypolityczny. Jest to bardziej dojrzała forma oparta na zależności, podległości i podporządkowaniu.

Wczesny socjalizm oparty był na braterstwie i męskiej przyjaźni- solidarności podobnej do tej z jaką mamy do czynienia w relacjach między rodzeństwem. W okresie powojennego państwa solidarność przerodziła się w model troskliwej matki. Natomiast konserwatyści zmierzali ku modelowi łaskawego ojca starającego się zrobić wszystko co trzeba by jego rodzinny interes mógł funkcjonować bez zbędnych przeszkód. Taki stan rzeczy został zastąpiony demokracją. Co za tym idzie by dzieci wreszcie stanęły na własnych nogach i powierzyć sprawy w ich ręce. Jednak politycy jak widać łatwo przyjmują role matek czy też ojców, karcąc wyborców za to, że nie dostrzegają trudnych czasów w jakich rządzący muszą zmagać się z zapewnieniem bytu rodzinie. Ludzie polityki bardzo rzadko zwracają się do swych wyborców. Nie dopuszczają również abyśmy obserwowali ich jako ludzi czerpiących radość z częstych relacji przyjacielskich. Wyborcy traktowani jaki dzieci lub rodzeństwo muszą ograniczyć swą aktywność niemal wyłącznie do reagowania na to co czyni się w ich imieniu. Zasada subsydiarności, która zakłada lokowanie odpowiedzialności za decyzje i działania na możliwie najniższym poziomie jest w tym wypadku z pewnością bardziej „przyjacielska”.

Postęp w demokracji zależeć pewnie będzie od nowego pokolenia, które zacznie w większym stopniu inwestować w kształtujące tożsamość, społeczne, a przy tym osobiście wyzwalające przyjaźnie. Razem z przyjaciółmi i dzięki nim odkrywamy to kim jesteśmy. W silnej przyjaźni pojawia się idealizm, ponieważ wykracza on poza niezmienności ustalonych ról i zwyczajów.

Miłość jest apolityczna.- wg Hannah Arendt „nieodłączną cechą miłości jest jej bezświatowość, może ona jedynie stać się fałszywa i wypaczona, gdy używa się jej do celów politycznych tj zmiana czy zbawienie świata”. Miłość jest intymna, bliska i skutkuje to załamaniem się przestrzeni między ludźmi. Przyjaźń natomiast odgrywa istotną rolę w politycznej teorii Hannah. Zwiastuje ona związek między ludźmi jako równymi partnerami we wspólnocie, która ich jednoczy. Hannah podąża za Grekami.: „dla Greków istota przyjaźni była zwarta w dyskursie. Utrzymywali oni, że nieprzerwana wymiana zdań, niekończący dialog łączy ludzi w polis. Humanizujemy to, co dzieje się w świecie i w nas samych tylko dzięki temu, że o tym rozmawiamy, w trakcie zaś rozmowy uczymy się być ludźmi”.

Stara się utożsamić ten rodzaj nieustannej dyskusji między przyjaciółmi z Sokratesa wewnętrzną istotą szczególnego rodzaju polityki. Przyjaźń polityczna, która rodzi się w ten sposób, wykazuje bezpośrednie podobieństwo do stwierdzenia Arystotelesa: „przyjaźnie wydają się spajać ze sobą miasta” ponieważ uważa się, że posiadają zdolność do kształtowania zbiorowej tożsamości – wspólnoty między równymi.

Autor:jego stanowisko ma charakter polemiczny. Uważa iż w związku z tym, że ludzie coraz bardziej skupiają się na wytwarzaniu, podtrzymywaniu unikatowych tożsamości, których formalnie nie dostarcza im ani rodzina ani praca, społeczne znaczenie przyjaźni będzie rosło. Jeżeli zaś ludzie zmierzają w kierunku ideału czystej komunikatywnej przyjaźni jako istoty życia, to może nieść to dalekosiężne implikacje. Przyjaźni nie można kupić ani też utrzymać bez zaufania. Większość ludzi posiada przyjaciół i ci ich kształtują, wpływają na sposób w jaki postrzegamy siebie samych oraz na to jak widzimy i odnosimy się do innych.

TEMAT 9: TWORZENIE KAPITAŁU SPOŁECZNEGO:

1) Robert D. Putnam - „Bowling Alone: malejący kapitał Ameryki” - „Res Publica”

W Stanach Zjednoczonych gra się w kręgle rodzinnie i w towarzystwie. Jeśli dzisiaj gra się samotnie, znaczy to wiele, a sformułowanie „Bowling Alone” weszło do języka debaty politycznej USA.

Wielu badaczy nowych demokracji, podkreśla rolę, jaką w umacnianiu demokracji odgrywa silne i aktywne społeczeństwo obywatelskie.

Siła, z jaką tętniło życie amerykańskiego społeczeństwa, w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci wyraźnie osłabła.

USA odgrywają główną rolę w systematycznym badaniu więzi łączących demokrację i społeczeństwo obywatelskie.

Amerykańscy badacze przedstawili dowody na to, iż na jakość życia publicznego oraz skuteczność społecznych instytucji silnie wpływają normy i sieci obywatelskiego zaangażowania.

Rola sieci społecznej

Socjolodzy rozwoju ekonomicznego przeprowadzili badania w krajach rozwijających się ku wyjaśnieniu „sieciowego kapitalizmu” w Azji Wschodniej. Jednakże w mniej egzotycznych gospodarkach zachodnich badacze odkryli wysoce efektywne „okręgi przemysłowe” opierające się na sieciach współpracy robotników i drobnych przedsiębiorców.

Normy i sieci obywatelskiego zaangażowania wpływają znacząco na działanie rządu przedstawicielskiego.

W naukach społecznych badacze stworzyli teorię kapitału społecznego à odnosi się on do cech społecznego zaangażowania, takich jak sieci, normy i społeczne zaufanie ułatwiające koordynację i współpracę.

Sieci obywatelskiego zaangażowania stanowią podstawę dla silnych norm powszechnej wzajemności oraz sprzyjają rodzeniu się społecznego zaufania.

Świadomość „ja” przekształca się w „my” co sprowadza do wspólnych korzyści.

We wspólnocie obdarzonej znacznym zasobem społecznego kapitału żyje się łatwiej.

Więź społeczna i obywatelskie zaangażowanie mają głęboki wpływ zarówno na nasze życie publiczne ja i na prywatne perspektywy-jako punkt wyjścia do empirycznych badań nad zmianami w społecznym kapitale współczesnej Ameryki (jednak mogą charakteryzować też inne współczesne społeczeństwa).