Формализмге негізделген сұрақнама - раздел Социология, СОЦИОЛОГИЯ
Сұрау әдісінде Ақпарат Жинаудың Ма...
Сұрау әдісінде ақпарат жинаудың маңызды құралы сұрақ болып табылады. Сұрақтардың белгілі бір типологиясы бар. Сұрақтар екі негіздеме: функционалдық қызметі мен құрылымы бойынша жіктеледі. Функционалдық қызмет бойынша сұрақтар функционалдық-психологиялық, мазмұндық, бақылау, фильтр- сұрақтар және респонденттің әлеуметтік-демографиялық сипаттамасына қатысты сұрақтарға бөлінеді.
Функционалдық-психологиялық сұрақтарға, ең алдымен, сұхбат алушы мен респондент арасында сенім жағдайын орнату, респондент тарапынан күдікті жою, сұхбаттың тақырыбына қандай да бір жалпы қызығушылықты орнату үшін қызмет ететін байланыс сұрақтары жатады. Мысалы, егер сұрау мақсаты мемлекет басшысының рейтінгін анықтау болса, онда сұхбатты президент қызметін 5-балдық шама бойынша бағалаудан немесе оның сыртқы саясат мәселелері жөніндегі шешімдеріне өзінің көзқарасын білдіруден бастаудың қажеті жоқ. Оданша алдымен, респондентті, оның отбасысы немесе әлеуметтік ортасына тікелей қатысты проблемалар жайында әңгіме жүргізген жөн. Функционалдық-психологиялық категорияға шиеленісті немесе шаршағандықты басу үшін сауалнамаға енгізілетін сұрақтар да жатады.
Мазмұндық сұрақтар зерттеудің негізгі проблемаларынан шығады. Оларда респонденттің хабардарлығы жөнінде (көбінесе мұндай сұрақтар тест түрінде болады), респонденттің қандай да бір оқиғағаларға, құбылыстарға, адамдарға көзқарасы, көңіл-күй, талғам, қажеттілік, құндылықтық бағдарлар туралы сұрақтарға бөлуге болады.
Бақылау сұрақтары (олардың “қақпан-сұрақтар” деп аталатын түрі болады) респонденттің адалдығын тексеру үшін және оның есте сақтауына, хабардарлығының деңгейіне, оның жауап беру кезінде қоғамда үстем ететін таптаурындар ұстануға ұмтылысымен және зерттеушілерге жақсы таныс басқа да осы секілді факторлармен байланысты бұрмалауды жою үшін қызмет етеді. Мысалы, респондентке белгілі бір партияға дауыс беруге ниеті бар ма деген сұрақ қойылады (осы партияның аты айтылады). Одан соң, сұралатынның партиялық әуестігіне қозғау салмайтын бірқатар сұрақтар қойылады. Одан әрі респондет сайлау кезінде қандай да бір бағдарламалық талапты ұсынатын партияны қолдауға ниеті бар ма деген сұрақ қойылады (мұнда партияның жалпыға мәлім ұраны көрсетіледі). Бұл бақылау сұрақ болып саналады.
Қақпан-сұрақтар өте сирек пайдаланылады, көбіне кез келген сұраққа өзінің білімсіздігін көрсетуге ұялатын және “әйтеуір, бір нәрсе айтамын” деген принцип бойынша жауап беретін респонденттерді анықтау үшін қолданылады. Мысалы, респондентке қаладағы ең бай адамды біледі ме деген сұрақ қойылады. Ол иә деген жауап береді. Одан әрі, жергілікті крез рөліне үміткерлер фамилияларының тізімі көрсетіледі, олардың бір-екеуі ойдан шығарылған. Кейде зерттеушілер жауаптар нұсқаларына өздерінің фамилиясын қосып, содаң соң өздерінің “бәлелі танымалдығын” біледі.
Фильтр-сұрақтар жалпы зерттеуге немесе сауалнаманың жеке блоктарына қатысы жоқ респонденттер бөлігін сұрыптау үшін қызмет етеді. Мысалы, мақсаты - сайлау нәтижелерін болжау болатын сұрауда “Қазақстанның азаматысыз ба?” және “Жасыңыз қанша? дегендер фильтр-сұрақтар болады.
Құрылымы жағынан сұрақтар ашық, жабық және жартылай жабық болып бөлінеді.
Жауаптар нұсқалары берілмейтін сұрақ ашық деп аталады. Сіздің пікіріңізше, демократия дегеніміз не” немесе “Кімді жыл адамы деп атар едіңіз” сияқты қарапайым ашық сұрақтармен қатар, ауызша ұқсастықтарды таңдап алуды, сөйлемнің аяқталуын немесе суретті сипаттауды қажет ететін сұрақтар да бар.
Жабық сұрақтар жауаптар нұсқаларымен қатар жүреді. Жабық сұрақтардың алуан түрлері бар. Дихотомды сұрақ респонденттен екі қарама-қарсы нұсқадан таңдауды қажет етеді (“ия - жоқ”, “қара - ақ”), баламалы сұрақ - бірнеше нұсқалардың ішінен біреуін ғана таңдауды, меню-сұрақ ұсынылған жиынтықтың ішінен бірнешеуін таңдауға мүмкіндік береді;
Шамалары бар жабық сұрақтар өте жиі пайдаланылады. Лайкерт шамасы респонденттен белгілі бір ой-тұжырыммен келісу немесе келіспеу деңгейін талап етеді. Маңыздылық шамасында респонденттің өзі немесе қоғам үшін (респонденттің пікірінше) қайсы бір факторларға баға беруін білдіреді (“Сіз үшін әтір суын таңдағанда оның қорабы қаншалықты маңызды - өте маңызды - айтарлықтай маңызды - аса маңызды емес - мүлдем маңызды емес). Балдық (5-балдық, 10-балдық және т.б.) және балдық емес (өте жақсы - өте жаман) шамалар пайдаланылады. Бағалау объектілері әр түрлі- өнімнің сапасынан үкіметтің іс-әрекеттеріне дейін болуы мүмкін.
Жартылай жабық сұрақтар сұрақты жабу, яғни жауаптардың барлық ықтимал нұсқаларын таңдап алу мүмкін болмағанда пайдаланылады. Нұсқаулар жиынтығына “тағы не?”, “нақтылы не?” деген градация енгізіледі.
Сұрақты құрастыру ерекше шеберлікті қажет етеді. Сұрақ қою көпшілік үшін жеңіл жұмыс сияқты және социологтар еңбегінің күрделілігіне қатысты скептицизм тудырады. Бірақ, сауалнамалық сұрақтардың қарапайым сөйлемдердің артында творчестволық, сонымен бірге социологтан логика заңдары мен психологияны терең білуін қажет ететін аса көп еңбекті керек ететін жұмыс жасырынып жатыр.
Формализмге негізделген бұқаралық сұрауда әрбір сұрақтың мағынасын зерттеуші де, ондаған сұхбат алушылар да және жүздеген, кейде мыңдаған респонденттер де бірдей түсінуі тиіс. Оған қол жеткізу - үлкен өнер.
Сұрақ формальді логиканың жалпы талаптарына сай болып, оның үш міндетті элементі болуы тиіс. Біріншіден, онда сұрақ қоюшыға және жауап берушіге бірдей белгілі болатын кейбір ақпарат болуы тиіс; екіншіден, респонденттен білудің керек ететін ақпарат тапшылығы орын алуы тиіс; үшіншіден, жауапты іздеу саласын айқын белгілеу қажет.
Мысалы, Қазақстан қайда орналасқан? деген сұрақты алайық. Бұл жерде сұрақ қоюшыға да, жауап берушіге де Қазақстан - бұл ел деген ақпарат бірдей белгілі. Жетіспейтін ақпаратқа жөн сілтеу “қайда” деген есімдікпен көрсетілген. Бірақ қателік жоғарыда аталған логикалық ережелердің үшіншісінде жіберілген - іздеу саласы айқын көрсетілмеген. Қазақстан Азияда, бұрынғы КСРО аумағында, Орталық Азияда, Волга мен Ертіс арасында және т.б. орналасқан деген жауаптар алынуы мүмкін.
Әсіресе, сұрақтың иланушылығынан құтылған маңызды, яғни зерттеуші, өзі байқамай, респондентке өзінің нұсқауларын зорлап міндеттейді. Толығымен иланушылықтан құтылу әрдайым мүмкін бола бермейді. Негізінде, сұрақтың жабылуының өзі иланушылық элементтерінен тұрады. Сондықтан, жауап нұсқаларының пайдаланатын жиынтықтары және шамалар дәлме-дәл теңдестірілуі қажет (мысалы, жағымды және жағымсыз нұсқалардың тең санын ескеру қажет); Тіпті “...Сізді қанағаттандырады ма? сияқты дәстүрлі сұрақтың өзі иланушы болып саналады. Былай сұраған дұрыс болар: “...қанағаттандырады ма немесе қанағаттандырмайды ма ?”.
Сұрақтарды құрастырғанда жалпы қолданылатын сөздерді пайдаланып, қос мағыналы сөздерден, әсіресе абстракциялардан алысырақ жүрген жөн. Мұнда қандай да бір ақылға қонбайтын терминдер ғана емес, қарапайым ұғымдар да абстрактылы болады. Айталық, “Сіздің отбасыңызда үй кітапханасы бар ма?” деген сұрақты мәскеулік социологтардың бір зерттеулерінде респонденттер түсінген жоқ, өйткені үйдегі кітаптардың қаншалықты саны “кітапхана” болып саналатыны респонденттерге айтылмаған. Кейбір сұрақтарда “жиі”, “сирек”, “көп”, “аз” сияқты ұғымдар абстрактылыға айналады. Мысалы, “Сіз сабақтан жиі қаласыз ба ?” деген сұрақты алайық. “Жиі” дегеніміз бір студент үшін - ол күнделікті, екіншісі үшін - ол семестріне бірнеше рет болып саналады.
Сұрақтың көптігіне де жол бермеу қажет. Мысалы, “Сіз билік органдарына сенесіз бе?” деген сұрақ респондентке қиындықтар туғызуы мүмкін, өйткені ол президентке сенуі мүмкін, бірақ үкімет немесе жергілікті әкімге сенім білдірмейді.
Респонденттердің кестелер толтыруға, есептеуге мәжбүрлейтін сұрақтардан құтылған жөн (мысалы, жылына қайсы бір өнімге кеткен шығынды есептеу). Жеке сұхбаттардың қазіргі сұрақнамаларында кестелер айтарлықтай жиі қолданылады. Бірақ, оны сұхбат алушының өзі толтырады. Респондентке тиісті сұрақтар қарапайым түрінде қойылады.
Сұрақ респонденттің есте сақтауына (“Қандай телевизиялық бағдарламалар екі жыл бұрын Сізде ең үлкен қызығушылық тудырды ?) немесе оның байқағыштығына (“Сізге тіс жуатын пастаның түтік қақпағындағы қызыл немесе қызғылт сызығының қандай түрі ұнайды?) тым жоғары талаптардан тұрмауы қажет.
Егер сұрауды кәсіби зерттеу ұйымы жүргізетін болса, ол нәтижелерді беруде әдемілік, жеңілдік беру немесе қызықтыру үшін құралдар жиынтығын жеңілдетуге, тұрпайыландыруға ешбір жағдайда жол бермеу тиіс. Социологиялық сұрау, тіпті бұқаралық ақпарат құралдарында болуымен журналистік сұхбатқа немесе ток-шоуға толық ұқсай алмайды.
2003 жылдың сәуірінде ресейлік НТВ телеарнасында Савик Шустердің “Сөз бостандығы” атты белгілі телевизиялық ток-шоуында аса беделді ресейлік зерттеу ұйымына сілтеме жасалынып сұрау нәтижелері көрсетілді: Иракта соғыстың қызған кезінде респонденттерге “Сіз АҚШ жағындасыз ба әлде Саадам Хусейн жағындасыз ба?” деген сұрақ қойылған. АҚШ жағында - 3 %, Саадам Хусейн жағында - 97 % деген сұрау нәтижелері телеэкраннан жарияланған соң, сұрау нәтижелері жетекші әлемдік БАҚ-мен сенсация ретінде беріліп, Ресейдің халықаралық мәртебесі үшін аса күшті сабақ болды.
Ал іс жүзінде бұл сұрақнамадағы мұндай дихотомия мүлдем орынды емес еді. Көптеген адамдар АҚШ-тың іс-әрекеттерін айыптады, бірақ, әрине, Саадамның режимін де ұнатқан жоқ. Соған қарағанда, сұрау процесі кезінде Ирактағы американдық саясатқа жағымсыз көзқарасы бар респонденттерді Хусейн жағына жазып отырған болар. Осы жағдайда көз алдымызда кәсіби қолданбалы социологияның беделінің түсуі көрінеді.
Сұрақтардың орналасуында, сұрақнаманың дизайнында, ең алдымен, жекелеген сұрақтарды құрастыру кезінде формальді логиканың ережелерін сұрақнаманың құрылымында толық күйінде қолдану мүмкін еместігін ескеру қажет. Кейде сауалнама былыққан, сұрақтар жүйелілігінің ешбір логикалық мәні жоқ болып көрінеді. Бірақ, іс жүзінде мұндай құрылым бүкіл сұхбат барысында респонденттің “тонусын” ұстап тұру қажеттілігімен, сауалнамаға функционалдық-психологиялық және бақылау сұрақтарын енгізумен және т.с.с. байланысты.
Социологиялық талдаудың әр түрлі құралдары ішінде сауалнама - ең көп таралған болып табылады. Социологиялық сауалнама - бұл талдау объектісі мен пәнінің сандық-сапалық сипаттамасын анықтауға бағытталған, бірыңғай зерттеу ойымен біріктірілген сұрақтар жүйесі.
Мысал ретінде қоғамдық пікір мониторингін жүргізу үшін қралдар жиынтығының құрылуын қарастырайық. Мониторинг режимінде зерттеу жүргізу келесі талаптарға сәйкестілікті белгілейді:
· сұрақтар айқын тұжырымдалып, респондентке түсінікті болуы тиіс; оның есте сақтау мен хабардарлығы мүмкіндіктерінен аспау керек;
· негізгі сұрақтар блогы бүкіл мониторинг бойы өзгертілмей қала береді;
· сауалнамада ұсынылған сұрақтар мен жауаптардың нұсқалары тым көп болмауы керек;
· сұрақ қағазы мемлекеттік және орыс тілдерінде дайындалады, сұрақтар жағымсыз эмоция тудырып, респонденттердің намысына қол тигізбеуі қажет.
Сауалнама - бұл респондентпен әңгімелесудің өзінше бір сценарийі. Сондықтан, сауалнаманың бірінші бетінде респондентке қысқаша үңдеу орналасып, онда зерттеудің тақырыбы мен мақсаты, сұрақ қағазын толтыру бойынша нұсқау көрсетіледі.
Мысал:
Все темы данного раздела:
Социология: Оқулық / Редакциясын басқарған проф. М.М.Тәжин. – Астана, 2004. – 506 бет.
ISBN
Оқулықты баспаға Қазақстан социологтары ассоциациясының кәсiби бiрлестiгi мүшелерiнен құрал
М.ТӘЖИННІҢ АЛҒЫ СӨЗІ
Қалыптасып қалған санада социол
КІРІСПЕ
Социология - қызықты және іс жүзінде маңызды ғылым. Ол қоғамда және адамдар арасында не болып жатқанын, әлеуметтік өзгерістер
Социологияның объектісі мен пәні
Кез келген ғылымды зерделеу алдымен оның объектісін, пәнін, басқа ғылымдар жүйесіндегі және қоғам өміріндегі орны мен рөлін айu
Социологиялық білімнің құрылымы
Социологияның ғылым ретінде айтарлықтай күрделі, көп деңгейлі құрылымы бар. Кез келген ғылымдағыдай оның негізгі &#
Социологияның функциялары
Әрбір ғылымның атқаратын қызметі қоғамның күнделікті өмірімен өзара әрекеті және байланыстарының сан қырлыл
Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу
Категориялар жүйесі - ғылыми зерттеудің зерделенетін эмпирикалық объектілерді сипаттау және түсіндіру үшін пайдаланылатын маңызды құрал.
Оғам жүйе ретінде
Қоғам түсінігі социологияның басты категорияларының бірі болып табылады.
Бірақ қоғамның анықтамасын бермес бұрын “таби
Және қарым-қатынастар
“Әлеуметтік іс-әрекет” ұғымы - социологиядағы негізгі түсініктердің бірі. Социологияда “әлеуметтік іс-әрекет” ұu
Оғам құрылымындағы тұлға
Әлеуметтік іс-әрекеттер мен қарым-қатынастардың ұйытқысы жеке тұлға болып табылады. Адам тұлғасын зерделегенде оны мынадай дең
Леуметтік мәртебелер және рөлдер
Адам әлеуметтік тіршілік иесі болғандықтан түрлі әлеуметтік топтармен қарым-қатынас жасайды. Ол белгілі бір топтың ғана мүшесі болатын жа
Леуметтік стратификация
Теңсіздіктер мен әлеуметтік стратификация проблемасы іс жүзінде әлеуметтік және философиялық теориялардың барлығының да басты назарында болады.
Леуметтік топтар
Әлеуметтік топтар мен әлеуметтік қауымдастықтар қоғамның әлеуметтік құрылымының маңызды элементтері болып табылады.
Леуметтік институт
Әлеуметтік институттар алғашқы қауымдық қоғамнан қазіргі заманға дейінгі кез келген қоғамда болған. Оларсыз қоғам
Леуметтік ұйымдар
Әлеуметтік институттар әлеуметтік ұйымдармен тығыз байланысты. Н.Смелзер ұйымды қысқаша былай анықтайды: бұл “белгілі бір мақсаттарғ
Алыптасу негіздері
Социологияның ғылым ретінде пайда болуына алдымен әлеуметтік-саяси және социологиялық идеяларды қалыптастыратын әлеуметтік ойдың даму
Азақстанда социология ғылымының қалыптасуы
(ретроспективті шолу)
Отандық социологияның қалыптасуы едәуір дәрежеде бұл ғылымның кеңестік қоғам д|
Дамуының негізгі бағыттары
Ғылымның дамуы ғылыми қауымдастықтың, мектептердің және бағыттардың бар екенін білдіретін тұжырымдамалардың,
Азақстан Республикасының “Социология” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
№№
Жоғары оқу орнының атауы
Аспирантурасының бар-жоғы
Магистратурасының бар- жоғы
Оғамдық пікір социологиясы
· Социология общественного мнения. Учебно-методическое пособие. Биекенов К.У., Жаназарова З.Ж., Нурбекова Ж.А. - Алматы, “Қазақ университеті”, 2001. - 58с.
· Эмпирия общественн
Леуметтік білім эволюциясы
Социология тарихы неден басталады және оның пайда болуын қай кезеңнен бастап есептеген дұрыс? Бұл сұрақтың жауабы көп жағдайда соци
Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
Социологиялық ой дамудың бірнеше кезеңдерінен өткен. Үш кезеңді бөліп қарауға болады - АЛДЫҢҒЫ ТАРИХИ (Ежел
Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
Ежелгі Қытайдың әлеуметтік ойының гүлденуі б.з.д. VІ - ІІІ ғасырларға жатады. Ежелгі Қытайдың неғұрлым ықпалд
Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
Ежелгі Үндістанның саяси және құқықтық идеологиясының жетекші бағыттары брахманизм мен буддизм болды [5]. Олар б.з.д. І м
Ежелгі Грецияның әлеуметтік білімі
Көне ой әлеуметтік саланы зерттеулерге күшті серпін берді және социология негіздерінің іргесіне бірқатар элементтер қалады. Платонның
Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
Еуропадағы қоғамдық-саяси көзқарастар
Орта ғасырлар Еуропа тарихында V ғасырдағы Р
Араб шығысының социологиялық ойы
Шығыстың философиялық ойының барлық тарихында осы аймақтың көрнекті ойшылдары өздерінің қоғамдық-саяси
Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары
Жаңа дәуір - XVІ - XІX ғасырларды қамтитын үлкен тарихи кезең. Бұл кезеңде Еуропада буржуазиялық тәртіп орнады. Осы кезеңдегі еуроп
Айта өрлеу дәуірі
Қайта өрлеу дәуірін (XV - XVІ ғасырлар) әлеуметтік ой дамуының жаңа кезеңі деп есептеуге әбден болады. Адамға және
Ағылшын ағартушылығы
Жаңа дәуірде қоғамдық ойдың дамуына Томас Гоббстың (1588 - 1679) адам, мемлекет және құқық т
Француз ағартушылығы
XVІІІ ғасырдағы Франциядағы феодалдық дүниетанымға қарсы күресте буржуазияның саяси санасының қалыптасуы идеялы
Неміс ағартушылығы
Классикалық неміс философиясы қоғамдық теорияның дамуында үлкен рөл атқарды. Өткен доктриналарды сын тезінен өткізе отыры
Орытынды
Сонымен, біз әлеуметтік ілімнің ежелгі заманнан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына дейінгі эволюциясын қарастырдық. Жалпы, ежелгі ағартушылық кезең
Огюст Конт
Огюст Конт (August Conte) (1798 - 1857) - француз философы, социологы, ғылым методологы, социологияның ғылым ретінде негізін салушы, философияда&#
Джон Стюарт Милль
Джон Стюарт Милль (John Stuart Mіll) (1806 - 1873) - ағылшын экономисі, философ, тарихшы және ойшыл, саяси және экономикалық либерализмнің теоретигі.
Карл Маркс
Карл Маркс (Karl Marx) (1818 - 1883) - неміс философы, социологы, марксизмнің негізін қалаушы.
1818 жылы Трир қаласында (Германия) адвокаттың отбасы
Герберт Спенсер
Герберт Спенсер (1820 - 1903) - ағылшын философы, социологы, психологы және инженер, социологияның негізін қалаушылардың бірі, социологиялық эвол
Вильфредо Парето
Вильфредо Парето (Wіlfredo Pareto) (1848 - 1923) - итальян экономисі, социолог. 1848 жылы 15 шілдеде Парижде өзінің либералдық және республикалық к
Фердинанд Теннис
Фердинанд Теннис (Ferdіnand T(nnіes) (1855 - 1936) - неміс социологы, немістің классикалық социологиясының негізін қалаушы.
1855 жылы 26 шілдеде Оль
Эмиль Дюркгейм
Эмиль Дюркгейм (Emіl Durkhgame) (1858 - 1917) - француз социологы, социологияны ғылым, мамандық және оқу пәні ретінде қалыптастырушылардың
Гаэтано Моска
Гаэтано Моска (Gaetano Mosca) (1858 - 1941) - итальян саясаттанушысы әрі социологы, саяси қайраткер, заңгер.
Моска “Элементтері” (1895) шыққан
Георг Зиммель
Георг Зиммель (Georg Sіmmel) (1858 - 1918) - неміс философы әрі социологы, “формальді социологияның” негізін салушы, “өмір философиясының” алдыңғ
Макс Вебер
Макс Вебер (Max Weber) (1864 - 1920) - аса көрнекті неміс социологы, тарихшы, экономист және заңгер.
Эрфурт қаласында заңгердің отбасынд
Тарау. ҚАЗІРГІ ЗАМАН СОЦИОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ МЕН ТҰЖЫРЫМДАМАЛАРЫ
Социология жеке индивидтерді, түрлі әлеуметтік топтарды, жалпы қоғамды, әлемдік немесе қазіргі атауы ғаламдық қауымдастық
Жаһанданудың қазіргі теориялары
Жаһандану теориясын жазу мен талдамас бұрын “жаһандану” термині мен жаһандану процесі арасында айқындылықтың жоқ екендігін айта кетей
Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
Жаһанданудың ең танымал теорияларының бірі Рональд Робертсонның (АҚШ) мәдени центристік тұжырымдамасы болып табылады. Робертсон ал
Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
Энтони Гидденс - теориялық социология мәселелерін зерттеуге зор үлес қосқан қазіргі заманғы ірі социологтардың бірі.
Гидденс
Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
Әлем-жүйелік сараптау теориясын қарастыруды әлем-жүйелік сараптаудың басты жорамалдарын талдаудан бастаған тиімді болады:
1. |
Және жаһандану процесі
Мануэль Кастельс - қазіргі әлемдегі ең беделді әлеуметтік ойшылдар мен зерттеушілердің бірі, АҚШ-тың Калифорния университетінің (Берк
Айраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
Қазіргі социологиялық теориядағы шешуші проблемалардың бірін “қайраткер - құрылым” дилеммасы құрайды.
“Қайраткер
Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
Социология үшін маңызды болып табылатын “құрылым - қызмет” проблемасын қарастыратын белгілі және беделді теориялардың бірі Маргарет А
Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
Энтони Гидденс - біздің заманымыздағы аса ірі социолог-теоретиктердің бірі. Гидденстің теориялық құрылымдарында социологиялық классик
Ызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
Жиырмасыншы ғасыр түгелімен, оның бірінші жартысы да, екінші жартысы да әр түрлі әлеуметтік мектептердің текетіресімен өтті. Әс
Жаңа институционализм теориясы
Социологияның негізгі пәні қоғам болып табылады, жоғарыда қарастырылған теориялар қоғамға тұрғындардың
Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
Беркли университетінің (Калифорния, АҚШ) социология профессоры Нил Флигстайн түсіндіруі бойынша институционализмнің жаңа теорияларының сыни рефле
Бөлім. ОРТА ДЕҢГЕЙ ТЕОРИЯСЫ
Социология өзге ғылым секілді өзінің даму барысында ішкі құрылымдану процесін өткереді. Әлеуметтік құбылыстар мен процест
Экономикалық социология пәні
Нарыққа өту кезеңінде экономикалық өмір социологиялық зерттеудің ең маңызды объектілерінің біріне айналды. Экономик
Экономикалық социологияның тарихи дамуы
Экономикалық-әлеуметтік білімнің алғашқы элементтері қайта өркендеу және жаңа заман дәуірінде пайда болған. Алайда
Экономикалық социологияның негізгі категориялары
Ғылыми пән өзінің ерекше амалдарын жасап шығаруға мүмкіндік беретін, дербес қалыптасқан теориялық аппараты құ
Нарық социологиясы
Нарық әлеуметтік қатынастардың саласы ретінде соңғы кездері социологтар тарапынан үлкен қызығушылық тудыруда. Батысты
Кәсіпкерлік социологиясы
Тұрақты даму мен халықтың халін қалыпты деңгейге жеткізудің стратегиялық факторларының бірі, Қазақстан Республикасы
Шаруашылық ұйым социологиясы
М.Вебердің пікірі бойынша, ұйым - жабық немесе ерекше адамдар тобы (әдетте өкілдік билікке ие басшы, әкімшілік аппарат) реттеп отыратын, сырттан
Социологиясы
Еңбек нарығы мен жұмыспен қамту тақырыбы отандық социология үшін жаңа және өзекті болып табылады. Өйткені еңб
Тарау. САЯСИ СОЦИОЛОГИЯ
Саясат (грекше polіtіka-мемлекеттік және қоғамдық істер) - қоғамның ұйымдасқан және реттеуші-бақылаушылық орт
Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
Маманданған сала ретінде саяси социология (саясат социологиясы) ХХ ғасырдың 30-50 жылдары орныға бастады. Саяси социологияның алғы шарты - саясат
Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы
Саясаттану және саяси социология ғылымының екі саласы ретінде бөлек қарастырылғанына қарамастан, олардың зерттеу объектісі мен пәні өте &
Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні
Саяси социологияның объектісін саяси институттар, жүйелер, адамдардың осы шеңбердегі іс-қимылдары, саясатқа адамдардың, әлеуметтік &#
Саяси социологияның субъектісін түсіну
Саяси социологияда саяси субъектілер - саяси қатынастар генераторы және саяси қатынастардың иеленушілері ұғымдарына жіктеледі. Бірінші жағд
Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары
Саяси социология зерттеу әдісінің нақтылы бір ғана түрі пайдаланып қоймай, өз мәнінде пәнаралық ғылым болып табылад
Категориясы ретінде
Қоғамдағы институттанудыру процестері саяси социология үшін шешуші мәнге ие. Мысалы, әлеуметтік институт оның қорлары және
Билікке түсінік беру
Саясаттың негізгі мәселесі - бұл саяси билік жөнінде. Соңғысы белгілі бір әлеуметтік күштердің өздерінің саяси ерік
Саяси социологиядағы мемлекет категориясы
Мемлекеттің өмір сүруінің міндетті алғышарты мен талабы болып өзіндік ерекшелігі бар және айқын көрінген саяси кеңістігін
Азаматтық қоғам және оның институттары
Еуропалық ғылымда мемлекет пен қоғамды айыру идеясына алғаш келгендердің бірі Дж.Локк еді. Ол өз ойларында принциптік маңызды жаu
Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны
Саяси социологияда тұлға әлеуметтік индивид, саяси жүйенің өзіндік бейнесі бар алғашқы бөлінбейтін элементі ретінде, саяси сала
Саяси жетекшілік
Белсенді саяси рөлге ұмтылушы тұлға саяси социологияның жеке зерттеу объектісін білдіреді. Бұл жағдай жетекшілердің, әсіресе са
Оғамдық пікірдің саяси социологиясы
“Қоғамдық пікір” (publіc opіnіon) ұғымы алғаш рет ХІІ ғасырда қолданған деп саналады. Бұл ұғымның автор
Ылым социологиясы
Ғылым социологиясы - социологиялық білімнің жаңа саласы. Ол ғылымтанудың бір тармағы болып шықты, бірақ қоғам дамуы
Білім беру социологиясы
Білім беру педагогика, психология, философия, тарих, экономика, социология секілді ғылымдар қатарын зерттеудің объектісі мен пәні болып табылады. Олардыv
Мәдениет социологиясы
“Мәдениет” термині латын сөзінен шыққан, алғашында мәдениет деп табиғи себептерден туындаған өзгерістерге қарағанда
Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы
Ғылымда діннің мәні қалай бағаланып түсіндірілгенімен, социология қоғамның дінге әсер ету жәйтін мойындамай алмайды
Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары
Дін қоғамда әлеуметтік организм өмірінің бір көрінісі ретінде өмір сүреді. Дін мен қоғам арасындағы байланысы екі д
Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы
Дін зайырлы институттармен әрекеттесе отырып, “әлемде” өмір сүру үшін қандай да бір әлеуметтік ұйымдасқан формаға айналу
Тарау. ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ
Этносоциология ғылыми бағыт ретінде этнология, әлеуметтік психология мен социологияның тоғысқан жерінде пайда болды.
Этносоцилогия |
Этникалылықтың теориялық мәселелері
Этникалылық терминінің қалыптасуының өзіндік тарихы бар, ол этникалылықты әр түрлі әлеуметтік ғылымдар мен жекелеген
Этносаралық қатынастар
Этносаралық қатынастар проблемасы - шет елдік және отандық социологияның ойлары бір жерден шығатын білім саласы.
Ресейлік ғалымдар
Социологиялық зерттеу
Қазақстандағы ұлттық қатынастар мәселесін социологиялық зерттеу кеңес заманында да жүргізілген және оның ішін
Этносоциологиялық зерттеу методологиясы
Ұлтаралық қатынастар саласы барлық мемлекеттік құрылымдардың және ғылыми-зерттеу институттарының, әр түрлі ба
Таңдамалы жиынтықтың жалпы саны - 2000 респондент
2003 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша жасалған.
1. Олардың ішінде аймақтарға үле
Леуметтік жанжал табиғаты
“Жанжал” (конфликт) сөзі латын тілінен аударғанда “қақтығыс” дегенді білдіреді. Ағылшын социологы Э.Гидденс жанжал екі жақтан жұмылды
Жанжалды жіктеу
Әлеуметтік жанжалдың көптеген түрлері бар. Социологиялық талдаудың ыңғайлылығы үшін, жанжалдың өзіндік ерекше
Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі
Саяси жанжал әлеуметтіктің: биліктің, ықпалдың, абыройдың әр түрлілігі болып табылады. Билік ресурсы биліктің себептерінен пайд
Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері
Бәрімізге белгілі болғандай, пайда болған жанжалдың алдында кез келген, керек десеңіз оның жақсы қызмет етуіне қатысатын ұ
Түрі ретінде
Ертедегі капиталистік индустралияландыру кезеңі үшін төңкерістің биіктеуіне әлсін-әлсін үрей туғызған, өндірістік және ә
МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН ЛОГИКАСЫ
Бұл бөлімнің материалын зерттеуге кіріспес бұрын, ең алдымен осы оқулықтың жоғарыда қарастырылған бөлімдеріні
Мен логикасы
Методология (гректің metodoV = methodos - таным тәсілі немесе әрекет тәсілі; және гректің logoV = logos - ұғым; ой,
Социологиялық зерттеудің кезеңдері
Жалпы, социологиялық зерттеудің логикасы оның өткізілу кезеңдерімен анықталады. Социологиялық зерттеу кезеңдерінің көпшілік мақ
Социологиялық зерттеудің бағдарламасы
Бағдарлама - эмпирикалық социологиялық зерттеудің негізгі құжаты. Социологияның теориясы мен методологиясы жөніндегі әдебиетте
Ріктеу жиынтығы
Іріктеу жиынтығын есептеу. Біздің ойымызша, ең алдымен қарастырылатын мәселе бойынша негізгі ұғымдық аппаратын анықтап а
Сипатты есептеу
Іріктеудің сипаттылығы - бұл зерттелетін құрамның көрсетілген өлшемдерінің (белгілерінің) жалпы жиынтықтағы
Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
Квоталық іріктеу әдісі респонденттердің іріктеп таңдалуы (жынысы, ұлты, жасы, білімі, әлеуметтік-кәсіби мәртебесі) жүретін бір
Ріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы
Іріктеу жиынтығы элементтерінің қажетті белгілер бойынша бөлінуінің құрылымы оның пайыздық тұрғыдағы жалпы жиынтық элем
Социологиялық зерттеулерді жіктеу
Нақтылы, өлшеуге және тексеруге болатын ақпаратқа, фактілерге сүйену, айтарлықтай тәжірибелік нәтижелерге бағыт алу - соц
Панелдер
Бүгінде стандартты “синтетикалық” панельдер Target Group Іndex (TGІ) - Мақсатты топтар индексі мен Medіa Marketіng Іndex (MMІ) - Медиа-маркетинг индексі кеv
Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік
Алдағы парламент сайлауында сайлаушылардың ниеттері мен ұнатуларын анықтау мақсатында сұрау жүргізіп жатқанынызды көз алдыv
Сандық және сапалық әдістемелер қалай өзара әрекеттесіп, бірін-бірі ауыстырады?
2000 жылы BІSAM Central Asіa Социологиялық және маркетингтік зерттеулер орталығы Дүниежүзілік Банктен “Қазіргі ауылды Қазақстан” атты зерттеу жоба
Формализмге негізделген сұрау
Сұрау сандық әрі сапалық әдістемелерде қолданылады. Оған қоса, сұрау - тек социологиялық әдіс қана емес, ол психология, медиц
Формализмге негізделмеген сұхбат
Әдебиетте бұл әдістің еркін, стандартты емес, құрылымдық емес сұхбат деген өзге атаулары кездеседі. Көп жағдайда “т
Фокус-топ
Барлық сапалы әдістемелер ішінен соңғы кездері ең көп таралғаны фокус-топтар болып табылады. Бұл - зерттелетін объект жөнінде а
Бақылау
Социологиялық бақылау өзінің әр түрінде зерттеушіге сандық, сол сияқты сапалық, кейде екеуінің бір жиынтығында а
Халықаралық ережелері
Бірқатар елдерде, атап айтқанда, Еуропалық Одақтың көптеген елдері мен АҚШ-та әлеуметтік және маркетингтік ақпарат жинауды реттейтін арна
Тарау. ЗЕРТТЕУДІҢ ҚҰРАЛДАРЫН ҚҰРАСТЫРУ
Құралдар жиынтығы ұғымы ақпарат жинаудың әр түрлі кезеңдерінде зерттеу бағдарламасы негізінде жасалынатын жән
Ымбатты “N”-лық!
Сізді республикадағы қоғамдық өмір проблемалары жөніндегі сұрауға қатысуға шақырамыз. Әрбір сұрақ пен оныv
Атысқаныңыз үшін рахмет!
Анықтауды қажет ететін респондент өлшемдерінің саны зерттеудің талдамалық міндеттеріне байланысты. Болжамда зерттеуші мынадай болжам жасайды дейі
Фокус-топтың гайды
Фокус-топтың гайды пікір алысу жоспарын білдіреді. Әрине, топтық динамика пікір алысуды әрдайым осы жоспардан ауытқып жіберуі мүмкін, бірақ
Бағдарламамен танысу
SPSS 10.0.5. for Wіndows - статистикалық өңдеудің барлық спектрін жасауға мүмкіндік беретін кәсіби кешен. Қолда бар графикалық формада ст
Терезелер
SPSS-те терезелердің 7 түрі бар:
Мәліметер редакторы (Data Edіtor). Бұл терезеде мәліметтердің ағымдағы фай
Диалогтық терезелер
SPSS-тегі көптеген меню терезелері диалогтық терезелерді ашады. Олар талдау үшін өзгермелілер мен өлшемдерді таңдау үшін пайдаланылады.
Сурет. Диалогтық терезенің басқару элементтері.
Таңдалған өзгермелілер
Мәліметтермен жұмыс. Мәліметтерді талдаудағы негізгі қадамдар
SPSS-те мәліметтерді талдау қарапайым. Ол үшін мыналарды істеу керек:
SPSS-ке мәліметтерді салу. Ол үшін мәліметтер редакторында жасалы
Сурет. Мәліметтер редакторының терезесі.
Мәліметтерді енгізу
Мәліметтерді енгізу - бұл кесте ұяшықтарын алғашқы ақпаратта орын алған сандармен толтыру болып табылады. SPSS-те мәліметтерді
Мәліметтерді түзету
Ұяшықтағы мәліметтерді өзгерту үшін мыналар қажет:
маус немесе пернетақтадағы стрелкалар арқылы қажетті &
Save Data
Сол жақтағы екінші батырманы басып, құралдар панелін де пайдалануға болады. Өзгертілген мәліметер файлы алдынғы нұсқадан жоғары са&
Нәтижелерін шығару
SPSS рәсімдерінің орындалу нәтижелері Output Navіgator (Қорытынды навигаторы) деп аталатын терезеге шығарылады.
Қорытынды навигаторын мы
Q68 Респонденттің жынысы
Frequencіes
Percent
Valіd Percent
Cumulatіve Percent
Valіd 1.ерлер
Графиктер құру
Графиктер құру алдында мәліметтерді енгізу қажет. Оны әр түрлі тәсілдер арқылы жасауға болады: Мәліметтер редакторында м&
Мәліметтерді статистикалық өңдеу
SPSS бағдарламасының көмегімен алуан түрлі статистикалық есептеулер жүргізуге болады. Мысалы, t - өлшемді есептеу, қос және жек
Тарау. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘЛІМЕТТЕРІН ТАЛДАУ
Социологиялық мәліметтерді талдаудың объективтілігі көбінесе социологтың зерттеу объектісі мен пәнін білуіне байланысты.
Алынған мәліметтерд
Мәліметтерді талдау кезеңдері
Бірінші кезең - мәліметтерді сипаттау. Социологиялық зерттеудің нәтижелерін сипаттау мынаны білдіреді:
зерттелетін объектінің тіркелеті
Зерттеу нәтижелерін ұсыну
Социологиялық зерттеудің қорытындысы есеп түрінде көрінеді. Есеп - директивті шешімдер мен монографиялар, ұжымдық жариялан
Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
Социологиялық зерттеу нәтижелері жабық сипатта болмаса, оларды жұртшылыққа жеткізу қажет. Сонымен бірге бұқаралық ақ
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ..................................................................................................................
I бөлім. СОЦИОЛОГИЯНЫҢ ҰҒЫ
Новости и инфо для студентов