Неміс ағартушылығы - раздел Социология, СОЦИОЛОГИЯ
Классикалық Неміс Философиясы қоғамдық...
Классикалық неміс философиясы қоғамдық теорияның дамуында үлкен рөл атқарды. Өткен доктриналарды сын тезінен өткізе отырып, неміс философтары теориялық таным методологиясын жүйелі түрде зерттеуге кірісті. Бұл тенденция классикалық неміс идеализмі өкілдерінің еңбектерінде неғұрлым толық жүзеге асты.
Неміс ағартушылығының көрнекті өкілі Иммануил Кант(1724 - 1804) болды. Оның творчествосынан жаратылыстану мәселелері мен жалпы “метафизикадан” адам мәселесіне дейінгі белгілі бір эволюцияны байқауға болады. Өзінің қоғамдық көзқарастарын ол алғашында шағын мақалалар топтамасында көрсетті, оған “Жалпы тарих идеясына дүниежүзілік-азаматтық көзқарас” және “Мәңгілік дүние” еңбектері кірді. Ал кейін “Әдет-ғұрып метафизикасы” (1797) трактатында тұжырымдады.
Адамның мінез-құлқы мәселелерін қарастыра келе, Кант долбарлы идеяларға басты назар аударады. Оның пайымдауынша, егер табиғатты тануда “ақиқаттың қайнар көзі тәжірибе болса”, онда адамгершілік заңдарын адамдар арасындағы қатынастардан шықты деуге болмас еді. Сондықтан мораль мен құқықтың жаратылыстану ғылымдарына ұқсас ғылыми теориясын құру мүмкін емес. Ақыл-ой тұрғысынан алғанда, моральдік философияның мақсаты - адам өзінің эмпирикалық тіршілігінде ұстанатын мінез-құлықтың жалпы ережесін көрсету.
Кант қарастырған сыни рационализм методологиясының XVІІІ ғасыр ағартушылары қарастырған рационалистік тұжырымдамалардан біршама ерекшелігі бар. Кант алдымен олардың адамның ақыл-ойына берген түсініктемесімен келіспейді. Оның көзқарасына сәйкес, ақыл-ой адамның ерекше қасиеті ретінде толығымен жеке адамда емес, тұтас адамзатта - бірін-бірі үздіксіз алмастырып отыратын ұрпақтар легінде дамиды. Оның доктринасында ағарту алғаш рет бүкіл әлемдік-тарихи процесс мәніне ие болды, осы процесс барысында адам мәдениет прогресі арқылы табиғатқа тәуелділігінен арылып, еркіндік алды. Кант сондай-ақ мәдениеттің жетілуіне адамдардың барлық ұрпақтары қатысады, бірақ олардың көпшілігі адамзат дамуының жалпы жолдарын түсінбей, өз мақсаттарын ұстана отырып, ойланбай әрекет етеді деп көрсетті. Осыдан келіп парасаттылық дегеніміз тәжірибені тұжырымдау емес, мәдениеттің өскелең нәтижесі деген қорытынды шығады.
Осы идеяларды негіздеу - әлеуметтік заңдардың, әсіресе адамдардың субъективті ниеттері тарихтағы объективті нәтижелерге сәйкес келмейді дейтін ерекшелігін үйрену жолында аса ірі алға жылжу болды. Канттың пікірінше, адамгершілік және құқықтық заңдардың көзі адамдардың ақыл-ойы немесе еркін ерік-жігері болды. Ойшылдың ойынша, адам өзінің бүкіл адамзат алдындағы жауапкершілігін түсінген жағдайда ғана моральдік тұлғаға айнала алады. Барлық адамдар өзара тең болғандықтан, әр индивидте басқа индивид үшін абсолюттік адамгершілік құндылық болады.
“Әдет-ғұрып метафизикасында” табиғи құқықтың өзіндік анықтамасы берілген. Руссоның жолын қуған Кант объективті құқық болмайтын гипотетикалық табиғи күйдің тұжырымдамасын ұстанды. Адамның өзінде о бастан-ақ бір ғана құқық - парасаттылықты таңдау еркіндігі болды. Бұдан адамдардың мынадай бөлінбейтін моральдік қасиеттері шығады: ол теңдік, өз ойларымен бөлісу қабілеттілігі және т.б. Мемлекетке дейінгі күйде адам субъективті табиғи құқыққа ие болды, соның ішінде меншік құқығы, бірақ ол индивидтің табиғи күшінен басқа еш нәрсемен қамтамасыз етілмеген. Мұндай субъективті өкілеттердің жиынтығын үстемдік етуші дәстүрге қарама-қарсы Кант жеке құқық деп атады. Оның пікірінше, жеке құқық көпшілікке арналған заңдар бекітілген мемлекетте ғана шынайы құқықтық және кепілдемелік сипатқа ие болады.
Әлеуметтік-саяси құбылыстарды түсіндірудегі долбарлы көзқарас принципіне сәйкес Кант мемлекеттің пайда болуы жөніндегі мәселені шешуден бас тартты. Осы арқылы ол табиғи құқықтар тұжырымдамасына сәйкес мемлекеттің келісім арқылы орнауы бұрын да болған және болашақта идеалды саяси биліктің құрылуына негіз болатын қарама-қайшылықты жоюға ұмтылады. Канттың ойынша алғашқы келісім ойша құрылады, ол қоғамдағы феодалдық-абсолюттік құрылымды өзгерту қажеттілігін негіздеуге арналған.
Кант құқықтық мемлекет жөніндегі осы заманғы ілімдердің негізгі идеялары мен принциптерін тұжырымдады. “Әдет-ғұрып метафизикасында” мемлекетті құқықтық заңдарға бағынған көптеген адамдардың жиынтығы деп көрсетті. Мұнда мемлекеттің басты белгісі ретінде заңның үстемдік құруы аталады. Сонымен бірге Кант қазіргі нақты мемлекеттер жайында емес, “идеядағы, яғни таза құқықтық принциптерге сәйкес өмір сүруге тиісті мемлекет” жайында айтып отырғандығын нақтылай түседі.
Тұрақты құқықтық тәртіпке кепілдеме беруші мемлекет қоғамдық келісім мен халық егемендігі бастамалары негізінде құрылуы тиіс. Руссо сияқты Кант та, егер заң шығару билігін халық жүзеге асыратын болса, онда барлық азаматтарға тең құқықтар берілер еді деп есептейді. Философтың ойынша, азаматтарды бақытты етуді ойлау мемлекеттік биліктің міндетіне жатпайды. Осы позициялар тұрғысынан ол мемлекеттік билікті үш басты органға бөледі - заң шығарушы (парламент), атқарушы (үкімет) және қорғаушы (сот). Кант үшін мемлекетті құру жолында билікті бөлу мен субординация жүйесі басты орын алды.
Канттың қоғамдық-саяси көзқарастары әлі күнге дейін басты назарға алынып, зерттеліп, талқыланып, пікірталас тудыруда. Канттың философиясы адам мен құқыққа құндылықты жақындатып зерттеумен байланысты. “Екі нәрсе біздің жанымызды әрдайым жаңа таңданыстар мен ізгілікке толтырады, деп жазды Кант. Біз оларды қаншалықты жиі ойымызға алып, толғансақ, олар да соншалықты биікке көтеріле береді. Бұл - біздің үстіміздегі жұлдызды аспан әрі біздің санамыздағы моральдік заңдар. Адамға мақсат ретінде қарау керек, себебі әр адам еркін ерік-жігер мен адамгершілік заңдарын таратушы болғандықтан, ол ғарыш сияқты, соншалықты үлкен әрі шексіз болып табылады. Осыдан барып, жеке тұлғалардың қоғамдық болмысының шарты ретінде және барлығына тең еркіндікті қамтамасыз ету тәсілі ретінде құқыққа деген көзқарас қалыптасады.
Кант философиясының осы қағидасы ХІХ ғасырдың екінші жартысында тұлғаны әлеуметтік қауымдар мен заңдылықтарға бағындыратын социологиялық тұжырымдамалар кең тарала бастаған кезде оны танымал етті.
Гегельдің (1770 - 1831) ұлы еңбегі мынада: ол тұңғыш рет бүкіл табиғи, тарихи және рухани әлемді процесс ретінде қарастырып, оның үнемі қозғалыста, өзгерісте, қайта құрылып даму үстінде болатынын көрсетіп және осы қозғалыс пен дамудың арасындағы ішкі байланысты ашуға талпыныс жасады. Гегельдің бүкіл әлеуметтік философиясынан заңды прогрессивті даму идеясы көрініп отырады. Тарихи дамуды “әлемдік рухтың” өзіндік ашылуы ретінде түсіне отырып, ол тарихты мәні - еркіндік санасындағы прогресс деп дәлелдеді.
Гегель философиясының маңыздылығы - онда диалектикалық дүниетаным мен оған сәйкес диалектикалық зерттеу тәсілінің жүйелі түрде берілгендігінде. Гегель диалектикасының негізінде түрлі дамудың, мейлі табиғат болсын, қоғам болсын, адам ойлауының болсын, қайнар көзі - өздігінен даму болып табылатын идеалистік түсінік жатыр.
Неміс философының аса күрделі және мазмұнды еңбегінің бірі “Рух феноменологиясы” (1806) Гегельдік жүйеге өзіндік кіріспе болып табылады. Мұнда ол субъект пен объект қайшылықтарын қарастыратын жеке сана көзқарасын жеңіп шығу мақсатын алға қояды. Бұл қайшылықты сананың үдемелі дамуы жолымен жеңуге болады және бұл даму барысында жеке сана адамзаттың өзінің тарихи жолында өткен барлық кезеңдерден өтуі тиіс болатын. Сонымен, Гегель өзінің басқа да көптеген классиктердің университеттік білім алған замандастары сияқты тарихи білімнің бай қазынасына философиялық мән және философиялық түсінік береді. Сөйтіп, ол белгілі бір мағынадағы сатыны ұсынады, бұл саты бойынша әрбір жеке адам адамзат жинаған рухани тәжірибеге, әлемдік мәдениетке араласып, қарапайымнан философиялыққа дейін көтерілуге мүмкіндік алды. Осы сатыда кез келген индивид, данышпан болмаса да, дүниеге және өзіне әлемдік тарих, субъект пен объект, “сана” мен “зат” арасындағы қайшылықтар болмайтын, абсолюттік теңдік және ойлау мен болмыс үйлестігі болатын “әлемдік рух” тұрғысынан қарай алады.
Мән мен құбылыс бірлігі жөніндегі диалектикалық қағида тұрғысынан Гегель Канттың “өзіндік затты” тануға болмайтындығы жайындағы ілімін қабылдамады; табиғатта танып білуге кедергі болатын заттар жоқ деп есептеді. Әлемнің саналы дамуы - Гегель философиясының негізгі тақырыбы. Біздің назарымыздағы кез келген объектіні тек оның пайда болуы мен дамуы тұрғысынан түсінуге болады. Бүкіл әлемдік даму өзінің негізінде абсолюттік идеяның дамуымен себепті байланысты және үш негізгі кезеңге бөлінеді: шығыстық, антикалық және германдық.
Гегель қоғамды әлеуметтік реализм рухы тұрғысынан түсіндіріп, оның өзі мүшелерінен тәуелсіз, өз заңдары бойынша дамитындығын айтады. Адам еркіндігінің даму сатыларын қарастыратын әлеуметтік құрылымды Гегель үш түргебөледі: отбасы, азаматтық қоғам және мемлекет.
Гегельдің ілімі бойынша азаматтық қоғамға жеке меншіктің негізінде құрылатын қатынастар, сонымен қатар қоғамдық тәртіпті сақтаушы заңдар мен мекемелер (сот, полиция, бірлестіктер) кіреді. Гегельдің айтуынша азаматтық қоғам үш топқа бөлінеді: жер иеленуші (дворяндар - мұраға қалған иеліктер мен шаруашылықтардың меншік иесі), өндірістік (фабриканттар, саудагерлер, қол өнер иелері) және жалпы (шенеуніктер).
Азаматтық қоғам индивидтердің, олардың бірлестіктері мен таптар мүдделерінің әр түрлілігі салдарынан заңдар мен соттардың болуына қарамастан қоғамда пайда болатын әлеуметтік қайшылықтарды үнемі қадағалап отыра алмайды. Бұл үшін одан жоғары тұратын саяси билік - мемлекет құрылуы тиіс. Гегель қоғамдағы түрлі әлеуметтік антагонизмдерді тек құқықтық жолдармен жою мүмкін емес екенін түсіне отырып, қоғамдағы келісім мәселелерін саясат тәсілдерімен шешуді ұсынады. Оның ілімінде мемлекет рухани тұтас нәрсе (идеялық-саяси бірлік) ретінде көрінеді де, онда құқықтық азаматтық қоғамда орын алатын қайшылықтар болмайды. Гегель мемлекеттің объективті және субъективті жақтарын ашып көрсетеді.
Объективті жағынан, мемлекет жария билік ұйымы болып табылады. Мемлекеттік құрылым туралы ілімінде Гегель конституциялық монархияны жақтап, демократия идеяларын сынайды. Дұрыс құрылған мемлекет, оның ойынша, биліктің үш түріне ие болады: заң шығарушы, үкімет және князь билігі (биліктер төменнен жоғарыға қарай саналған). Билікті бөлу принципін қолдана отырып, Гегель сонымен бірге, олардың бір-біріне қайшы келуіне жол берілмеуін атап көрсетеді. Биліктің жекелеген түрлері тұтас, бөлінбейтін билікті құруы керек. Оның жоғарғы көрінісі монархтың билігі болады.
Заң шығару мәжілісі, Гегельдің ойынша, түрлі топтар өкілдерінен құрылуы тиіс. Жоғарғы палатасы мұрагерлік принципі бойынша дворяндардан құрылады, төменгі палатасы - депутаттар палатасы - бірлестіктер мен серіктестіктердің азаматтарынан сайланады.
Азаматтардың заң шығарушы органды құруы - үкіметке әр түрлі топтардың мүдделерін жеткізу үшін қажет. Мемлекет басқаруда шешуші рөл үкімет билігін жүзеге асыратын шенеуніктерге беріледі. Жоғарғы мемлекеттік шенеуніктер түрлі тап өкілдеріне қарағанда, мемлекеттік мақсат-мүдделерді терең түсінеді. Шенеуніктік бюрократияны дәріптей отырып, Гегель оны “заңдылық тұрғыдан алғанда” мемлекеттің басты тірегі деп атады.
Князьдік билік мемлекеттік механизмді біртұтас етіп біріктіреді. Философияның сөзімен айтқанда көркейген монархияда заң басқарады, ал монарх “менің айтқаным болады” деп қана отырады.
Субъективті жағынан мемлекет рухани қауымдастық (организм) болып табылады, оның мүшелері патриотизм рухы мен ұлттық бірлікті санасына сіңірген. Гегель мұндай мемлекеттің негізі дін формасындағы халықтық рух деп есептейді. Біз мемлекетті жердегі құдай ретінде құрметтеуіміз керек, деп жазды ол. Мемлекет - құдайдың дүниедегі салтанатты шеруі.
Гегель бұдан бұрынғы екі ғасырдағы философ-рационалистерге қарағанда, қоғамды адамдардың саналы іс-әрекеттінің жемісі деп есептемейді. Ол адамдардың мақсаты мен ұмтылыстарының және олардың іс-әрекетінің шынайы әлеуметтік нәтижелерінің арасында үлкен айырмашылықтардың бар екендігін көрсетеді. Ұлы философтың қоғамдық-саяси доктринасының методологиясы мен теориялық мазмұны әлеуметтік ойдың дамуына ұзақ уақыт терең ықпал етті. Гегельдің өз заманындағы қоғам мен мемлекетке көзқарастарының ескіруіне қарамастан, оның азаматтық қоғамның дербестігі туралы, қоғамдық құрылымның еңбек бөлінісіне тәуелділігі туралы пікірлері социологияның дамуында үлкен орын алады.
Все темы данного раздела:
Социология: Оқулық / Редакциясын басқарған проф. М.М.Тәжин. – Астана, 2004. – 506 бет.
ISBN
Оқулықты баспаға Қазақстан социологтары ассоциациясының кәсiби бiрлестiгi мүшелерiнен құрал
М.ТӘЖИННІҢ АЛҒЫ СӨЗІ
Қалыптасып қалған санада социол
КІРІСПЕ
Социология - қызықты және іс жүзінде маңызды ғылым. Ол қоғамда және адамдар арасында не болып жатқанын, әлеуметтік өзгерістер
Социологияның объектісі мен пәні
Кез келген ғылымды зерделеу алдымен оның объектісін, пәнін, басқа ғылымдар жүйесіндегі және қоғам өміріндегі орны мен рөлін айu
Социологиялық білімнің құрылымы
Социологияның ғылым ретінде айтарлықтай күрделі, көп деңгейлі құрылымы бар. Кез келген ғылымдағыдай оның негізгі &#
Социологияның функциялары
Әрбір ғылымның атқаратын қызметі қоғамның күнделікті өмірімен өзара әрекеті және байланыстарының сан қырлыл
Социологияның категориялары мен ұғымдарын жіктеу
Категориялар жүйесі - ғылыми зерттеудің зерделенетін эмпирикалық объектілерді сипаттау және түсіндіру үшін пайдаланылатын маңызды құрал.
Оғам жүйе ретінде
Қоғам түсінігі социологияның басты категорияларының бірі болып табылады.
Бірақ қоғамның анықтамасын бермес бұрын “таби
Және қарым-қатынастар
“Әлеуметтік іс-әрекет” ұғымы - социологиядағы негізгі түсініктердің бірі. Социологияда “әлеуметтік іс-әрекет” ұu
Оғам құрылымындағы тұлға
Әлеуметтік іс-әрекеттер мен қарым-қатынастардың ұйытқысы жеке тұлға болып табылады. Адам тұлғасын зерделегенде оны мынадай дең
Леуметтік мәртебелер және рөлдер
Адам әлеуметтік тіршілік иесі болғандықтан түрлі әлеуметтік топтармен қарым-қатынас жасайды. Ол белгілі бір топтың ғана мүшесі болатын жа
Леуметтік стратификация
Теңсіздіктер мен әлеуметтік стратификация проблемасы іс жүзінде әлеуметтік және философиялық теориялардың барлығының да басты назарында болады.
Леуметтік топтар
Әлеуметтік топтар мен әлеуметтік қауымдастықтар қоғамның әлеуметтік құрылымының маңызды элементтері болып табылады.
Леуметтік институт
Әлеуметтік институттар алғашқы қауымдық қоғамнан қазіргі заманға дейінгі кез келген қоғамда болған. Оларсыз қоғам
Леуметтік ұйымдар
Әлеуметтік институттар әлеуметтік ұйымдармен тығыз байланысты. Н.Смелзер ұйымды қысқаша былай анықтайды: бұл “белгілі бір мақсаттарғ
Алыптасу негіздері
Социологияның ғылым ретінде пайда болуына алдымен әлеуметтік-саяси және социологиялық идеяларды қалыптастыратын әлеуметтік ойдың даму
Азақстанда социология ғылымының қалыптасуы
(ретроспективті шолу)
Отандық социологияның қалыптасуы едәуір дәрежеде бұл ғылымның кеңестік қоғам д|
Дамуының негізгі бағыттары
Ғылымның дамуы ғылыми қауымдастықтың, мектептердің және бағыттардың бар екенін білдіретін тұжырымдамалардың,
Азақстан Республикасының “Социология” мамандығы бойынша кадрлар даярлайтын жоғары оқу орындары
№№
Жоғары оқу орнының атауы
Аспирантурасының бар-жоғы
Магистратурасының бар- жоғы
Оғамдық пікір социологиясы
· Социология общественного мнения. Учебно-методическое пособие. Биекенов К.У., Жаназарова З.Ж., Нурбекова Ж.А. - Алматы, “Қазақ университеті”, 2001. - 58с.
· Эмпирия общественн
Леуметтік білім эволюциясы
Социология тарихы неден басталады және оның пайда болуын қай кезеңнен бастап есептеген дұрыс? Бұл сұрақтың жауабы көп жағдайда соци
Социологиялық ойдың дамуын кезеңге бөлу
Социологиялық ой дамудың бірнеше кезеңдерінен өткен. Үш кезеңді бөліп қарауға болады - АЛДЫҢҒЫ ТАРИХИ (Ежел
Ежелгі Қытайдағы әлеуметтік ілімдер
Ежелгі Қытайдың әлеуметтік ойының гүлденуі б.з.д. VІ - ІІІ ғасырларға жатады. Ежелгі Қытайдың неғұрлым ықпалд
Ежелгі Үндістанның әлеуметтік-саяси көзқарастары
Ежелгі Үндістанның саяси және құқықтық идеологиясының жетекші бағыттары брахманизм мен буддизм болды [5]. Олар б.з.д. І м
Ежелгі Грецияның әлеуметтік білімі
Көне ой әлеуметтік саланы зерттеулерге күшті серпін берді және социология негіздерінің іргесіне бірқатар элементтер қалады. Платонның
Орта ғасырлардағы әлеуметтік таным
Еуропадағы қоғамдық-саяси көзқарастар
Орта ғасырлар Еуропа тарихында V ғасырдағы Р
Араб шығысының социологиялық ойы
Шығыстың философиялық ойының барлық тарихында осы аймақтың көрнекті ойшылдары өздерінің қоғамдық-саяси
Жаңа дәуірдің социологиялық ойлары
Жаңа дәуір - XVІ - XІX ғасырларды қамтитын үлкен тарихи кезең. Бұл кезеңде Еуропада буржуазиялық тәртіп орнады. Осы кезеңдегі еуроп
Айта өрлеу дәуірі
Қайта өрлеу дәуірін (XV - XVІ ғасырлар) әлеуметтік ой дамуының жаңа кезеңі деп есептеуге әбден болады. Адамға және
Ағылшын ағартушылығы
Жаңа дәуірде қоғамдық ойдың дамуына Томас Гоббстың (1588 - 1679) адам, мемлекет және құқық т
Француз ағартушылығы
XVІІІ ғасырдағы Франциядағы феодалдық дүниетанымға қарсы күресте буржуазияның саяси санасының қалыптасуы идеялы
Орытынды
Сонымен, біз әлеуметтік ілімнің ежелгі заманнан ХІХ ғасырдың бірінші жартысына дейінгі эволюциясын қарастырдық. Жалпы, ежелгі ағартушылық кезең
Огюст Конт
Огюст Конт (August Conte) (1798 - 1857) - француз философы, социологы, ғылым методологы, социологияның ғылым ретінде негізін салушы, философияда&#
Джон Стюарт Милль
Джон Стюарт Милль (John Stuart Mіll) (1806 - 1873) - ағылшын экономисі, философ, тарихшы және ойшыл, саяси және экономикалық либерализмнің теоретигі.
Карл Маркс
Карл Маркс (Karl Marx) (1818 - 1883) - неміс философы, социологы, марксизмнің негізін қалаушы.
1818 жылы Трир қаласында (Германия) адвокаттың отбасы
Герберт Спенсер
Герберт Спенсер (1820 - 1903) - ағылшын философы, социологы, психологы және инженер, социологияның негізін қалаушылардың бірі, социологиялық эвол
Вильфредо Парето
Вильфредо Парето (Wіlfredo Pareto) (1848 - 1923) - итальян экономисі, социолог. 1848 жылы 15 шілдеде Парижде өзінің либералдық және республикалық к
Фердинанд Теннис
Фердинанд Теннис (Ferdіnand T(nnіes) (1855 - 1936) - неміс социологы, немістің классикалық социологиясының негізін қалаушы.
1855 жылы 26 шілдеде Оль
Эмиль Дюркгейм
Эмиль Дюркгейм (Emіl Durkhgame) (1858 - 1917) - француз социологы, социологияны ғылым, мамандық және оқу пәні ретінде қалыптастырушылардың
Гаэтано Моска
Гаэтано Моска (Gaetano Mosca) (1858 - 1941) - итальян саясаттанушысы әрі социологы, саяси қайраткер, заңгер.
Моска “Элементтері” (1895) шыққан
Георг Зиммель
Георг Зиммель (Georg Sіmmel) (1858 - 1918) - неміс философы әрі социологы, “формальді социологияның” негізін салушы, “өмір философиясының” алдыңғ
Макс Вебер
Макс Вебер (Max Weber) (1864 - 1920) - аса көрнекті неміс социологы, тарихшы, экономист және заңгер.
Эрфурт қаласында заңгердің отбасынд
Тарау. ҚАЗІРГІ ЗАМАН СОЦИОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛАРЫ МЕН ТҰЖЫРЫМДАМАЛАРЫ
Социология жеке индивидтерді, түрлі әлеуметтік топтарды, жалпы қоғамды, әлемдік немесе қазіргі атауы ғаламдық қауымдастық
Жаһанданудың қазіргі теориялары
Жаһандану теориясын жазу мен талдамас бұрын “жаһандану” термині мен жаһандану процесі арасында айқындылықтың жоқ екендігін айта кетей
Рональд Робертсонның мәдени центристік теориясы
Жаһанданудың ең танымал теорияларының бірі Рональд Робертсонның (АҚШ) мәдени центристік тұжырымдамасы болып табылады. Робертсон ал
Энтони Гидденстің жаһандану теориясы
Энтони Гидденс - теориялық социология мәселелерін зерттеуге зор үлес қосқан қазіргі заманғы ірі социологтардың бірі.
Гидденс
Эммануил Валлерстайнның әлем-жүйе теориясы
Әлем-жүйелік сараптау теориясын қарастыруды әлем-жүйелік сараптаудың басты жорамалдарын талдаудан бастаған тиімді болады:
1. |
Және жаһандану процесі
Мануэль Кастельс - қазіргі әлемдегі ең беделді әлеуметтік ойшылдар мен зерттеушілердің бірі, АҚШ-тың Калифорния университетінің (Берк
Айраткер - құрылым” теориялары қазіргі қоғамды зерттеудің құралы ретінде
Қазіргі социологиялық теориядағы шешуші проблемалардың бірін “қайраткер - құрылым” дилеммасы құрайды.
“Қайраткер
Маргарет Арчердің морфогенез теориясы
Социология үшін маңызды болып табылатын “құрылым - қызмет” проблемасын қарастыратын белгілі және беделді теориялардың бірі Маргарет А
Энтони Гидденстің құрылымдық теориясы
Энтони Гидденс - біздің заманымыздағы аса ірі социолог-теоретиктердің бірі. Гидденстің теориялық құрылымдарында социологиялық классик
Ызмет және құрылым: Джеффри Александердің жаңа функционализмі
Жиырмасыншы ғасыр түгелімен, оның бірінші жартысы да, екінші жартысы да әр түрлі әлеуметтік мектептердің текетіресімен өтті. Әс
Жаңа институционализм теориясы
Социологияның негізгі пәні қоғам болып табылады, жоғарыда қарастырылған теориялар қоғамға тұрғындардың
Нил Флигстайнның жаңа институционализм теориясының сараптамасы
Беркли университетінің (Калифорния, АҚШ) социология профессоры Нил Флигстайн түсіндіруі бойынша институционализмнің жаңа теорияларының сыни рефле
Бөлім. ОРТА ДЕҢГЕЙ ТЕОРИЯСЫ
Социология өзге ғылым секілді өзінің даму барысында ішкі құрылымдану процесін өткереді. Әлеуметтік құбылыстар мен процест
Экономикалық социология пәні
Нарыққа өту кезеңінде экономикалық өмір социологиялық зерттеудің ең маңызды объектілерінің біріне айналды. Экономик
Экономикалық социологияның тарихи дамуы
Экономикалық-әлеуметтік білімнің алғашқы элементтері қайта өркендеу және жаңа заман дәуірінде пайда болған. Алайда
Экономикалық социологияның негізгі категориялары
Ғылыми пән өзінің ерекше амалдарын жасап шығаруға мүмкіндік беретін, дербес қалыптасқан теориялық аппараты құ
Нарық социологиясы
Нарық әлеуметтік қатынастардың саласы ретінде соңғы кездері социологтар тарапынан үлкен қызығушылық тудыруда. Батысты
Кәсіпкерлік социологиясы
Тұрақты даму мен халықтың халін қалыпты деңгейге жеткізудің стратегиялық факторларының бірі, Қазақстан Республикасы
Шаруашылық ұйым социологиясы
М.Вебердің пікірі бойынша, ұйым - жабық немесе ерекше адамдар тобы (әдетте өкілдік билікке ие басшы, әкімшілік аппарат) реттеп отыратын, сырттан
Социологиясы
Еңбек нарығы мен жұмыспен қамту тақырыбы отандық социология үшін жаңа және өзекті болып табылады. Өйткені еңб
Тарау. САЯСИ СОЦИОЛОГИЯ
Саясат (грекше polіtіka-мемлекеттік және қоғамдық істер) - қоғамның ұйымдасқан және реттеуші-бақылаушылық орт
Саяси социологияның пайда болуы мен дамуы
Маманданған сала ретінде саяси социология (саясат социологиясы) ХХ ғасырдың 30-50 жылдары орныға бастады. Саяси социологияның алғы шарты - саясат
Саясаттану және саяси-әлеуметтік пікір алысулардың айырмашылығы
Саясаттану және саяси социология ғылымының екі саласы ретінде бөлек қарастырылғанына қарамастан, олардың зерттеу объектісі мен пәні өте &
Саяси социологияның зерттеу объектісі мен пәні
Саяси социологияның объектісін саяси институттар, жүйелер, адамдардың осы шеңбердегі іс-қимылдары, саясатқа адамдардың, әлеуметтік &#
Саяси социологияның субъектісін түсіну
Саяси социологияда саяси субъектілер - саяси қатынастар генераторы және саяси қатынастардың иеленушілері ұғымдарына жіктеледі. Бірінші жағд
Саяси социологияның әдістері және заңдылықтары
Саяси социология зерттеу әдісінің нақтылы бір ғана түрі пайдаланып қоймай, өз мәнінде пәнаралық ғылым болып табылад
Категориясы ретінде
Қоғамдағы институттанудыру процестері саяси социология үшін шешуші мәнге ие. Мысалы, әлеуметтік институт оның қорлары және
Билікке түсінік беру
Саясаттың негізгі мәселесі - бұл саяси билік жөнінде. Соңғысы белгілі бір әлеуметтік күштердің өздерінің саяси ерік
Саяси социологиядағы мемлекет категориясы
Мемлекеттің өмір сүруінің міндетті алғышарты мен талабы болып өзіндік ерекшелігі бар және айқын көрінген саяси кеңістігін
Азаматтық қоғам және оның институттары
Еуропалық ғылымда мемлекет пен қоғамды айыру идеясына алғаш келгендердің бірі Дж.Локк еді. Ол өз ойларында принциптік маңызды жаu
Саяси социологияны анықтаудағы тұлғаның орны
Саяси социологияда тұлға әлеуметтік индивид, саяси жүйенің өзіндік бейнесі бар алғашқы бөлінбейтін элементі ретінде, саяси сала
Саяси жетекшілік
Белсенді саяси рөлге ұмтылушы тұлға саяси социологияның жеке зерттеу объектісін білдіреді. Бұл жағдай жетекшілердің, әсіресе са
Оғамдық пікірдің саяси социологиясы
“Қоғамдық пікір” (publіc opіnіon) ұғымы алғаш рет ХІІ ғасырда қолданған деп саналады. Бұл ұғымның автор
Ылым социологиясы
Ғылым социологиясы - социологиялық білімнің жаңа саласы. Ол ғылымтанудың бір тармағы болып шықты, бірақ қоғам дамуы
Білім беру социологиясы
Білім беру педагогика, психология, философия, тарих, экономика, социология секілді ғылымдар қатарын зерттеудің объектісі мен пәні болып табылады. Олардыv
Мәдениет социологиясы
“Мәдениет” термині латын сөзінен шыққан, алғашында мәдениет деп табиғи себептерден туындаған өзгерістерге қарағанда
Дін социологиясының қалыптасуы мен дамуы
Ғылымда діннің мәні қалай бағаланып түсіндірілгенімен, социология қоғамның дінге әсер ету жәйтін мойындамай алмайды
Дін және қоғам. Діннің әлеуметтік функциялары
Дін қоғамда әлеуметтік организм өмірінің бір көрінісі ретінде өмір сүреді. Дін мен қоғам арасындағы байланысы екі д
Діни ұйымдар мен діни индивид типологиясы
Дін зайырлы институттармен әрекеттесе отырып, “әлемде” өмір сүру үшін қандай да бір әлеуметтік ұйымдасқан формаға айналу
Тарау. ЭТНОСОЦИОЛОГИЯ
Этносоциология ғылыми бағыт ретінде этнология, әлеуметтік психология мен социологияның тоғысқан жерінде пайда болды.
Этносоцилогия |
Этникалылықтың теориялық мәселелері
Этникалылық терминінің қалыптасуының өзіндік тарихы бар, ол этникалылықты әр түрлі әлеуметтік ғылымдар мен жекелеген
Этносаралық қатынастар
Этносаралық қатынастар проблемасы - шет елдік және отандық социологияның ойлары бір жерден шығатын білім саласы.
Ресейлік ғалымдар
Социологиялық зерттеу
Қазақстандағы ұлттық қатынастар мәселесін социологиялық зерттеу кеңес заманында да жүргізілген және оның ішін
Этносоциологиялық зерттеу методологиясы
Ұлтаралық қатынастар саласы барлық мемлекеттік құрылымдардың және ғылыми-зерттеу институттарының, әр түрлі ба
Таңдамалы жиынтықтың жалпы саны - 2000 респондент
2003 жылдың 1 қаңтарындағы мәліметтер бойынша жасалған.
1. Олардың ішінде аймақтарға үле
Леуметтік жанжал табиғаты
“Жанжал” (конфликт) сөзі латын тілінен аударғанда “қақтығыс” дегенді білдіреді. Ағылшын социологы Э.Гидденс жанжал екі жақтан жұмылды
Жанжалды жіктеу
Әлеуметтік жанжалдың көптеген түрлері бар. Социологиялық талдаудың ыңғайлылығы үшін, жанжалдың өзіндік ерекше
Саяси жанжалдың өзіне тән ерекшелігі
Саяси жанжал әлеуметтіктің: биліктің, ықпалдың, абыройдың әр түрлілігі болып табылады. Билік ресурсы биліктің себептерінен пайд
Жанжалдар динамикасы және оларды реттеу әдістері
Бәрімізге белгілі болғандай, пайда болған жанжалдың алдында кез келген, керек десеңіз оның жақсы қызмет етуіне қатысатын ұ
Түрі ретінде
Ертедегі капиталистік индустралияландыру кезеңі үшін төңкерістің биіктеуіне әлсін-әлсін үрей туғызған, өндірістік және ә
МЕТОДОЛОГИЯСЫ МЕН ЛОГИКАСЫ
Бұл бөлімнің материалын зерттеуге кіріспес бұрын, ең алдымен осы оқулықтың жоғарыда қарастырылған бөлімдеріні
Мен логикасы
Методология (гректің metodoV = methodos - таным тәсілі немесе әрекет тәсілі; және гректің logoV = logos - ұғым; ой,
Социологиялық зерттеудің кезеңдері
Жалпы, социологиялық зерттеудің логикасы оның өткізілу кезеңдерімен анықталады. Социологиялық зерттеу кезеңдерінің көпшілік мақ
Социологиялық зерттеудің бағдарламасы
Бағдарлама - эмпирикалық социологиялық зерттеудің негізгі құжаты. Социологияның теориясы мен методологиясы жөніндегі әдебиетте
Ріктеу жиынтығы
Іріктеу жиынтығын есептеу. Біздің ойымызша, ең алдымен қарастырылатын мәселе бойынша негізгі ұғымдық аппаратын анықтап а
Сипатты есептеу
Іріктеудің сипаттылығы - бұл зерттелетін құрамның көрсетілген өлшемдерінің (белгілерінің) жалпы жиынтықтағы
Квоталық және кездейсоқ зерттеу әдістері
Квоталық іріктеу әдісі респонденттердің іріктеп таңдалуы (жынысы, ұлты, жасы, білімі, әлеуметтік-кәсіби мәртебесі) жүретін бір
Ріктеу жиынтығы элементтерінің құрылымы
Іріктеу жиынтығы элементтерінің қажетті белгілер бойынша бөлінуінің құрылымы оның пайыздық тұрғыдағы жалпы жиынтық элем
Социологиялық зерттеулерді жіктеу
Нақтылы, өлшеуге және тексеруге болатын ақпаратқа, фактілерге сүйену, айтарлықтай тәжірибелік нәтижелерге бағыт алу - соц
Панелдер
Бүгінде стандартты “синтетикалық” панельдер Target Group Іndex (TGІ) - Мақсатты топтар индексі мен Medіa Marketіng Іndex (MMІ) - Медиа-маркетинг индексі кеv
Сандық және сапалық әдістер: бәсекелестік пен серіктестік
Алдағы парламент сайлауында сайлаушылардың ниеттері мен ұнатуларын анықтау мақсатында сұрау жүргізіп жатқанынызды көз алдыv
Сандық және сапалық әдістемелер қалай өзара әрекеттесіп, бірін-бірі ауыстырады?
2000 жылы BІSAM Central Asіa Социологиялық және маркетингтік зерттеулер орталығы Дүниежүзілік Банктен “Қазіргі ауылды Қазақстан” атты зерттеу жоба
Формализмге негізделген сұрау
Сұрау сандық әрі сапалық әдістемелерде қолданылады. Оған қоса, сұрау - тек социологиялық әдіс қана емес, ол психология, медиц
Формализмге негізделмеген сұхбат
Әдебиетте бұл әдістің еркін, стандартты емес, құрылымдық емес сұхбат деген өзге атаулары кездеседі. Көп жағдайда “т
Фокус-топ
Барлық сапалы әдістемелер ішінен соңғы кездері ең көп таралғаны фокус-топтар болып табылады. Бұл - зерттелетін объект жөнінде а
Бақылау
Социологиялық бақылау өзінің әр түрінде зерттеушіге сандық, сол сияқты сапалық, кейде екеуінің бір жиынтығында а
Халықаралық ережелері
Бірқатар елдерде, атап айтқанда, Еуропалық Одақтың көптеген елдері мен АҚШ-та әлеуметтік және маркетингтік ақпарат жинауды реттейтін арна
Тарау. ЗЕРТТЕУДІҢ ҚҰРАЛДАРЫН ҚҰРАСТЫРУ
Құралдар жиынтығы ұғымы ақпарат жинаудың әр түрлі кезеңдерінде зерттеу бағдарламасы негізінде жасалынатын жән
Формализмге негізделген сұрақнама
Сұрау әдісінде ақпарат жинаудың маңызды құралы сұрақ болып табылады. Сұрақтардың белгілі бір типологиясы бар.
Ымбатты “N”-лық!
Сізді республикадағы қоғамдық өмір проблемалары жөніндегі сұрауға қатысуға шақырамыз. Әрбір сұрақ пен оныv
Атысқаныңыз үшін рахмет!
Анықтауды қажет ететін респондент өлшемдерінің саны зерттеудің талдамалық міндеттеріне байланысты. Болжамда зерттеуші мынадай болжам жасайды дейі
Фокус-топтың гайды
Фокус-топтың гайды пікір алысу жоспарын білдіреді. Әрине, топтық динамика пікір алысуды әрдайым осы жоспардан ауытқып жіберуі мүмкін, бірақ
Бағдарламамен танысу
SPSS 10.0.5. for Wіndows - статистикалық өңдеудің барлық спектрін жасауға мүмкіндік беретін кәсіби кешен. Қолда бар графикалық формада ст
Терезелер
SPSS-те терезелердің 7 түрі бар:
Мәліметер редакторы (Data Edіtor). Бұл терезеде мәліметтердің ағымдағы фай
Диалогтық терезелер
SPSS-тегі көптеген меню терезелері диалогтық терезелерді ашады. Олар талдау үшін өзгермелілер мен өлшемдерді таңдау үшін пайдаланылады.
Сурет. Диалогтық терезенің басқару элементтері.
Таңдалған өзгермелілер
Мәліметтермен жұмыс. Мәліметтерді талдаудағы негізгі қадамдар
SPSS-те мәліметтерді талдау қарапайым. Ол үшін мыналарды істеу керек:
SPSS-ке мәліметтерді салу. Ол үшін мәліметтер редакторында жасалы
Сурет. Мәліметтер редакторының терезесі.
Мәліметтерді енгізу
Мәліметтерді енгізу - бұл кесте ұяшықтарын алғашқы ақпаратта орын алған сандармен толтыру болып табылады. SPSS-те мәліметтерді
Мәліметтерді түзету
Ұяшықтағы мәліметтерді өзгерту үшін мыналар қажет:
маус немесе пернетақтадағы стрелкалар арқылы қажетті &
Save Data
Сол жақтағы екінші батырманы басып, құралдар панелін де пайдалануға болады. Өзгертілген мәліметер файлы алдынғы нұсқадан жоғары са&
Нәтижелерін шығару
SPSS рәсімдерінің орындалу нәтижелері Output Navіgator (Қорытынды навигаторы) деп аталатын терезеге шығарылады.
Қорытынды навигаторын мы
Q68 Респонденттің жынысы
Frequencіes
Percent
Valіd Percent
Cumulatіve Percent
Valіd 1.ерлер
Графиктер құру
Графиктер құру алдында мәліметтерді енгізу қажет. Оны әр түрлі тәсілдер арқылы жасауға болады: Мәліметтер редакторында м&
Мәліметтерді статистикалық өңдеу
SPSS бағдарламасының көмегімен алуан түрлі статистикалық есептеулер жүргізуге болады. Мысалы, t - өлшемді есептеу, қос және жек
Тарау. СОЦИОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУДІҢ МӘЛІМЕТТЕРІН ТАЛДАУ
Социологиялық мәліметтерді талдаудың объективтілігі көбінесе социологтың зерттеу объектісі мен пәнін білуіне байланысты.
Алынған мәліметтерд
Мәліметтерді талдау кезеңдері
Бірінші кезең - мәліметтерді сипаттау. Социологиялық зерттеудің нәтижелерін сипаттау мынаны білдіреді:
зерттелетін объектінің тіркелеті
Зерттеу нәтижелерін ұсыну
Социологиялық зерттеудің қорытындысы есеп түрінде көрінеді. Есеп - директивті шешімдер мен монографиялар, ұжымдық жариялан
Зерттеу нәтижелерін жұртшылыққа жеткізу
Социологиялық зерттеу нәтижелері жабық сипатта болмаса, оларды жұртшылыққа жеткізу қажет. Сонымен бірге бұқаралық ақ
МАЗМҰНЫ
КIРIСПЕ..................................................................................................................
I бөлім. СОЦИОЛОГИЯНЫҢ ҰҒЫ
Новости и инфо для студентов