Империализм отарлық жүйесінің пайда болуы. Империализм дәуіріндегі отарлық экспансиясының әдістері.
Шығыс дәстүрлі қатынастардың батыс отарлық капиталымен өзара әрекеті.
XIX ғ. аяғы XX ғ. басындағы отарлық шиеленістер.
Дәріс. ХҮІІғ. ортасы-ХХ ғ. басындағы Қытай империясы.
Ытайда Цинь империясының құрылуы.
Цинь империясының сыртқы саясаты.
Ытайға шет елдердің енуі. Тайпиндер көтерілісі.
Көтерілістің кезедері және себебі.
Ытайдағы екінші апиын соғысы.
Дәріс. ХҮІІ ғ. ортасы-ХХ ғ. бас. Жапония.
Жаңа дәуірдегі Жапониядағы феодалдық қатынастың дамуы.
Жапония және Қиыр Шығыстағы шетел дерважалары.
XIXғ. ортасында Жапонияның экономикалық жағдайы. Елді ашу және тең құқықсыз келісімдерді орнату.
Жж. революция және Жапониядағы қайта құрулар
Елдегі буржуазиялық революцияның алғышарттары мен саяси
ХІХ ғ. аяғы-ХХ ғ. бас. Жапонияның дамуы. Империализм дәуіріндегі Жапония.
Елдегі өнеркәсіптің дамуы.
Жапонияның дүниежүзілік сахнада империалистік күш ретінде таныла бастауы.
Жапониядағы жұмысшы қозғалысының күшеюі.
Дәріс. ХҮІІ ғ. ІІ жартысы-ХІХ ғ. басындағы Иран.
Ирандағы Сефевидтер мемлекетінің құлауы.
Надир шах тәртібінің онауы.
Ага Мохаммед және оның қызметі.
Иран-орыс соғысы және оның нәтижесі.
ХІХ ғ.соңғы ширегі мен ХХ ғ. басындағы Иран.
Иранның жартылай отарға айналуы.
Елдегі орыс-ағылшын бәсекелестігі және елді бөлу шаралары.
ХХғ. бас. Ұлт-азаттық қозғалыстың өрістеуі.
Еуропа державаларының саясаты. Мохаммед Али шахтың тақтан құлауы.
Дәріс. ХҮІІ ғ. ІІ жартысы-ХХ ғ. басындағы Осман империясы.
Жаңа кезең қарсаңындағы Осман феодалдық қоғамы.
Аржы дағдарысы және ХҮІІ ғ. ІІ ж. антифеодалдық күрес.
Осман империясының еуропа державаларымен соғыстары.
ХҮІІІғ. Империядағы қайта құрулар және Ибрагим паша саясаты.
Египет дағдарысының» туындауы. Ресеймен соғыс аяқталған соң Осман империясы вассалдық Алжирден айырылды. 1830 жылы Франция өзінің әскери жорығын ұйымдастырып, Алжир француздарлың отарына айналған болатын. Ізінше осы жағдайды қолайлы пайдаланған египеттік паша Мұхаммед Әли 1831 жылы күзінде сұлтан Махмұд ІІ-ге ашық түрде соғыс жариялағанда бірінші дағдарыс басталған болатын. Ибраһим паша бастаған египеттік әскерлер Палестина, Сирия, Киликияны басып алып, 1832 жылы желтоқсанда Коньяда шешуші шайқас жүргізді. Сұлтан әсерлері талқандалып, ұлы уәзір тұтқындалды. Осылайша Стамбулға жол ашылды.
Сұлтанды осы жолы құтқарған Ресей болды. Махмұд ІІ батыс-еуропалық державалардан көмек алмаған соң, Ресей патшасына үміт артқан еді. Орыс патшасы Николай І египеттік паша Мұхаммед Әлидің Стамбулда орнығуын Осман империясында француз үстемдігінің орнауы деп қарады. Өйткені Мұхаммед Әли осы жорықты бастауда Франциядан қолдау тапқан болатын.
Жылы ақпанда орыс эскадрасы Босфорға еніп, ізінше орыс десанттарының бір бөлігі түсірілген кезде Мұхаммед Әли қолбасшы Ибраһим пашаға жорықты тоқтатуға бұйрық береді. Бірақ египет пашасынының жеңісті қолдан оңай беруге ойы болмады. Бұған Англия араласып, ортақ келісімге келуге үгіттеді. Бір жағынан ағылшын үкіметі Мұхаммед Әлиді француздық әсерде болғаны үшін жақтыртпайтын. Сонымен қатар Англия Азиядағы араб елдері мен Египетті де өзіне бағындырғысы келетін. Екінші жағынан Англия Босфордағы орыс әскерін ығыстыру үшінде екі жақтың тез келісімге келуін ойластырды. Осы державалардан қысым көрген сұлтан келісімге қол қоюға мәжбүр болды. 1833 жылғы мамырда Кютахьедегі келіссөз бойынша өзінің билігін Мұхаммед Әли Египет, Сирия, Палестина, Кликиядағы және Тавр таулы өткеліндегі жерлерде сақтап қалды. Бұған айырбас ретінде Египет пашасы өзінің әскерін Анадолы жерінен алып кетіп, сөз жүзінде сұлттанның сюзеренитеттігін мойындауға міндет алды.
Жылы 8 шілдеде Ресей әскерлері Түркиядан кетпес бұрын орыс-түрік одақтық келісімге қол қойылды. Тарихта бұл келісім Ункяр-искелеси келісімі деп аталады. Келісім шарты бойынша егерде қайтадан империяға қажеттілік туындағанда Ресей сұлтанға қажетті қарулы күштер беруге, ал өз тарапынан сұлтан келісімнің құпия бабы бойынша Дарданелл бұғазын шетелідік әскери кемелер үшін жабуға міндет алды.
Ресейдің ықпалының күшейіп кетуінен қауіптенген еуропалық державалар Ункяр-искелеси келісіміне наразылық танытты. Англия мен Франция тез арада қарсылықтарын түрік жағалауына әскери-теңіз ереуілдерін жүргізумен білдіртсе, Австрия мазасыздық танытты. Еуропа державаларының қарсылығына қарамастан, сол кезде орыс-түрік одағы сақталып қалды.
30-шы жылдары мемлекеттік және әкімшілік құрылысында, қаржы, құқық және мәдениет салаларында бірқатар қайта құрулар жүргізілді. Сипахий жүйесі түпкілікті жойылды. Зайырлы білім беру жүйесін дамыту үшін бірқатар шаралар жүргізілді. Аудармашылар кеңсесі ашылды. Астанада медициналық училище, жалпы әскери училищесі және теңіз инженерлік училищесі ашылды. 1831 жылдан бастап Стамбулда түрік және француз тілдерінде І үкіметтік газет шығарыла бастады.
Махмұд ІІ жүргізген жаңа енгізулер Селим ІІІ-нің Осман империясын қайта құру туралы жоспарын жүзеге асыру болып табылды.
Порт үкіметінің биліті ұстай алмауы Мұхаммед Алидің тәуелсіз билеушіге айналуына көмектесті. Мұхаммед Алидің Египет үстемдігі астында үлкен империя құру ұмтылысы Портпен қатынастың шиеленісуіне әкелді.1831 жылы соғыс өртыі басталып, 1833 жылы мамырда Англия және Францияның делдалдығымен келісімге қол қойылып, Мұхаммед Али Египетті, Сирия, Палестина және Адан округын басқаруға алды. 1833 жылы 8 шілдеде орыстар Босфор жағалауынан кетер алдында Махмұд ІІ Ресеймен Ункяр-Искелесий келісіміне 8 жылға қол қойды. Келісімде Ресей сыртқы және ішкі қатерден қорғау үшін Портқа әскери көмек көрсетуі қарастырылды. Ал, Порт Ресейге қауіп төнген жағдайда барлық шетел әскери кораблдерін өткізетін бұғазды жабуға міндет алды.
Ункяр- Искелесий келісімі Стамбул және Каирде батыс державаларының белсенді әрекет етуіне әкелді. 1838 жылы империя территориясында ағылшын коммерсанттарының құқығын кеңейтетін ағылшын-түрік сауда конвенциясына қол қойылды. Мұхаммед Алидің Египетте конвенцияның әрекететуіне қарсылық білдіруі сұлтанмен соғыстың жандануына әкелді. Нусайбин (солтүстік Сирия) түбіндегі шайқаста түрік әскері тағы да талқандалды. Шиеленіске еуропа державалары араласты.
Империяда сұлтан Махмұд ІІ-нің сенімін қолданған Мұстафа Решид-паша жаңа реформалар жоспарын даярлады. Хатт-и шериф (қасиетті жарлық) деп аталатын құжат 1839 жылы жарияланып, Гюльханей хатт-и шериф деген атау алды. 1839 жылғы сұлтан жарлығын іске асыру барысында Мұстафа Решид-паша улемдер, жоғарғы шенеуліктер тарапынан қарсылықтар кездестірді. Қылмыстық, коммерциялық кодекстер жарияланып, Мемлекеттік кеңес және мұсылман, мұсылман емес қауым өкілдерінен провинциалдық консултативтік кеңес-меджлис құрылды. Бұл шаралар әкімшілік тарапынан жүргізілетін заңсыз әрекеттерді шектеуге, иеліктерді конфисклеу әрекеттерін азайтуға, өлім жазалары және сұрау жүргізу кезінде қысым көресетпеуге әрекет етті. Түрік жоғарғы биліктегілері азаматтық және әскери істерде өздеріне монополияны сақтап қалды. Елдің эконокасын дамытуға ұмтылып, Мұстафа Решид-паша салық жүйесін қайта қарастыруды ұсынды. Әскери реформа іске асырылды. Әскери қызмет атқару 15 жылдан 5-7 жылға дейін қысқартылды. Зайырлы білім жүйесін тарату үшін бірқатар қадамдар жасалды. Бастауыш және орта білім беретін мектептер және басқа да училищелер ашылды. Құралдар мен оқытушылар қатарының жетіспушілігінен университетті ашу әрекеті сәтсіз болды.
1853 жылы басталған Қырым соғысы Мұстафа Решид-паша және оның жақтастарының реформаторлық қызметін үзді. Танзиматтың І кезеңі (1839-1853 жж.) әкімшілік және мемлекеттік басқармаларында, экономика және мәдениет салаларындағы қайта құрулардың жандану уақыты болды. Бұл шаралар елдің буржуазиялық дамуы үшін жолдарды тазалауға әрекет етті. Бірақ оны феодалдық бюрократия өкілдері іске асырғандықтан, ол тек жекелеген өзгерістерге ғана әкелді. Реформа нәтижесінде қала және ауыл тұрғындары қауымының жағдайына айтарлықтай әсер еткен жоқ. Державалардың араласуы үшін сылтаулар да жойылған жоқ.
ХІХ ғ. ортасында «шығыс мәселесі» қайтадан шиеленісті. Оның негізі Ресей, Англия және Францияның Таяу Шығыс рыногы үшін күресінде болды. Әсіресе, патша үкіметі халықаралық сахнадағы жоғалтқан өзінің беделін Порт үкіметіне саяси әсерін күшейту арқылы қайта қалпына келтіргісі келді. 1853 жылы ақпанда сұлтанға жіберілген Николай І-нің талаптары қабылданбай, екі ел арасындағы қатынасты шиеленістіре түсіп, соғыс өртіне әкелді. Қараша айында Осман империясындағы патша үкіметі позициясының күшейіп кетуінен қауіптенген Англия, Франция және Сардиния Портпен одақтық келісімге отырып, Ресейге қарсы соғыс ашты. Одақтастар әскерлері Қырымға түсіріліп, 1855 жылы қыркүйекте Севастополь құлады. Орыс әскерлері түрік әскерлеріне соққы бере отырып, Карсты басып алды.
1856 жылы наурызда соғысушы жақтар Парижде бейбіт бітімге қол қойып, ол бойнынша Ресей Түркияға Карс пен Бессарабияның дунайлық жағалауын қайтаруға және Қара теңізді «бейтараптандыруға» келісім берді. Олар Қара теңізде соғыс флотын, базаларды қайта құрмауға міндет алды. Сербия, Молдавия және Валахиядағы сұлтан үкіметінің жоғарғы билігі сақталды. Англия, Франция және Австрия «Париж трактаты шекарасында Осман империясының тұтастығы мен тәуелсідігіне» кепілдеме беретін ерекше келісімге қол қойды.
Осман империясы жеңіске жеткенімен, соғыстың саладры ауыр тиді. Үлкен шығындар экономиканы әлсіретіп, қазынаны тауысты. 1854 жылы Порт ағылышын және француз банктерінен қарыз сұрады. Түркияда қаржы дағдарысы басталды.
1854 жылдан 1879 жылға дейін сыртқы қарыз 2,5 млрд франкты құрады. Қаржы қиындығы салықтың езгізінің көбейіне әкелді. Түрік халықтарының Болгария, Босния және Герцеговина, Дунай княздықтары- Молдавия, Валахия, Крит аралында Порт үкіметі саясатына наразылығқтар күшейді.
ХІХ ғ. аяғы-ХХ ғ. басындағы Түркия. Жас түріктердің үкімет басына келуі. Империяның күйрей түсуі.
Империализм қарсаңындағы Түркия.
Түркиядағы капиталистік қатынастың даму ерекшеріктері.
Шы жылдардағы дағдарыс.
Жылғы конституция.
Жж. орыс-түрік соғысы және ХІХ ғ. аяғындағы «Шығыс мәселесі».
Буржуазиялық-революциялық қозғалыстың пайда болуы.
Ж. жас түріктер революциясы.
Жас түріктердің билік басына келуі.
Дәріс. ХҮІІғ. орт-ХІХ ғ. басындағы Үндістан.
Моғол державасының құлауы. Үндістанда жаңа мемлекеттің құрылуы.
Ост –Инд компаниясының Үндістанды жаулап алуы.
Ост-Инд капиталының Үндістанға енуі.
Дәріс. ХҮІІІ-ХХ ғғ. басындағы Осман империясы құрамындағы араб елдері.
Осман империясы құрамындағы араб елдері және түрік езгісіне қарсы күрес.
Араб Мағрибі елдерінің француз және түрік басқыншыларына қарсы күресі
ХҮІІІ ғ. Мағриб араб елдерін француз және түрік іскерлерінің басып алуы.
Отарлық езгідегі араб елдері. Араб елдеріндегі отаршылдарға қарсы қарсы ұлт-азаттық көтерілістер.
Сирия, Ливан, Палестина және Ирактың жартылай отарға айналуы.
Аравиядағы ағылшын ипериализмі позициясының күшеюі.
Египеттің қаржы дағдарысы. Мемлекеттік қарыз.
Махдистер көтерілісі және Англияның Суданды жаулауы
Итальяндықтардың Ливияны жаулап алуы. Ливия халқының итальяндық агрессияға қарсы күресі
Дәріс. 1914-2013 жж. Жапония.
Д. с. нәтижесі. Демократиялық қозғалыс.
Партиялық кабинеттер және партиялар ішіндегі күрестер.
Дағдарыс жылдарындағы экономика. Жапониядағы фашизмнің п.б.
Дәріс. 1914-2013 жж. Қытай.
Д.с.ж. Қытай
Д.с оғыстан аяқталғаннан кейінгі Қытай
Дәріс. 1914-2013 жж. Түркия
Дүниежүзілік соғыстың Түркия үшін салдары
Елде басқыншыларға қарсы наразылық және Кемаль революциясы
Жж. елдегі экономикалық саясат принциптері
Дәріс. 1914-2013 жж. Иран.
Д.ж.с. және оның салдары. Иранды ағылшын және кеңестік Ресей әскерлерінің басып алуы.
Ирандағы ұлт-азаттық көтерілістің өрістеуі.
Шы жж. Иран. Елдегі мемлекеттік капитализм саясаты.
Дәріс. Қазіргі замандағы Ауғаныстан.
Дүниежүзілік соғыстан кейінгі Ауғанстан
Жылдардағы мемлекеттік-капиталисттік қайта құрулар.
Ауғанстанның ішкі саяси бағыты
Жылдардағы конституциялық реформа және елдің ішкі саяси өмірі
Оғамдық күштердің политизациясы және 1973 жылғы антимонорхиялық төңкеріс
Жж. кезеңіндегі Ауған республикасы. Сәуір төңкерілісі
ДРА. ХДАП билігі кезіндегі Ауғанстан
Лаос
1945 ж. 12 қазанда Лаос тәуелсіз мемлекет болып жарияланды. Король билігіне қарсы құрылған Ұлттық Комитетке Лао Итсала майданының өкілдері кірді. Король Луангпрабанга тақтан кетірілді. Ел Патет-Лао конституциялық монархия болып жарияланды. Франция бұл режимді тез арада жойып жіберді. 1946 ж. тамызда Франция мен корольдік режим арасында келісім жасалды, ол бойынша Лаос автономия алып, конституция қабылдады (ол 1947 ж. мамырда күшіне енді). 1947 ж. тамызда Ұлттық жиналысқа сайлау өтті, бірінші саяси партиялар пайда болды.
1949 ж. жазда үндіқытай соғысы кезінде Франция Лаоспен келісімге қол қойды, Лаостың тәуелсіздігі тек қана ол Үндіқытай және Француздық Кеңестің құрамына кірсе ғана сақталады. Бұл қадам Лао Итсал майданының құлауына әкелді. Солшыл радикалдар Суфанувонг басқаруымен тәуелсіздік үшін күресті жалғастырды. 1949 ж. наурызда коммунист К. Фомвнхан басқаруымен партизандық соғыс басталды, біртіндеп Вьетнам шекарасына жақын Лаостың Шығысында азат етілген аудандар пайда болды.
1950 ж. Еркін Лаос Майданы – ФСЛ (Нео Лао Итсала) және Суфанувонг басшылығымен Қарсылық (Сопротивление) үкіметі құрылды. 1951 ж. ФСЛ Үндіқытай халықтарының біріккен майданына кірді, 1954 ж. ФСЛ Лаос территориясының жартысын бақылап отырды.
Осы уақытта бірінші үндіқытай соғысы аяқталды. Женева Жиналысында батыс елдері Лаос территориясынан «вьетнамдық еріктілерді» шығару және ФСЛ күштерін капитуляциялауды талап етті. Лаоста әскери қимылдар тоқтатылып, француз және вьетнам әскерлері шығарылды.
Тәуелсіздіктің бірінші жылдарында Лаостың дамуы. Тәуелсіз Лаос конституциялық монархия болып қала берді. Конституция бойынша билік басында король отырды. Жоғарғы заң шығарушы орган 4 жылға сайланатын Ұлттық Жиналыс болды. Жалпыға бірдей сайлау құқығы енгізілді, король премьер-министрді тағайындау және Ұлттық жиналысты тарату құқығына ие болды. 1955 ж. Лаос Ұлттық партиясы құрылды, оны К. Фомвихан басқарды, орынбасары – принц Суфанувонг.
1960 ж. жазда елде әскери төңкеріс болды. 1961 ж. көктем-жазда Лаос мәселесін шешу үшін Халықаралық конференция шақырылды. Ел ішінде солшылдар (Суфанувонг), оңшылдар (Бун Ум) және бейтараптылар (Суванна Фума) арасында әр түрлі келіссөздер жүрді, олардың негізгісі – келешек үкіметте орындар. АҚШ солшылдарды, КСРО, ҚХР, ДВР – Лаос патриоттық майданын (ПФЛ), Франция – Суванна Фуманы қолдады. Жеңіс Суванна Фума жағында болды. 60 жж. соңында екі зона арасында яскери жанжал асқынды. ПФЛ радикализациясы күшейді, ПФЛ-дың 1968 ж. қабылдаған бағдарламасы («12 пункт») АҚШ-ты жақтаушылармен күресуді көздеді.
1972 ж. НПЛ-дың құпия съезінде елдегі билікті тезірек алу, капитализмнен секіріп, социализмге өту мәселелері қаралды. Партия Халықтық-демократиялық (НРПЛ) аталатын болды, көш басшысы – К.Фомвихан.
1973 ж. Парижде Вьетнам, Лаоста әскери қимылдарды тоқтату туралы конференцияға қол қойылғаннан кейін жаңа саяси жағдай қалыптасты. 1975 ж. Вьентьянда келісімге қол қойылды, ол бойынша уақытша үкімет және басқа органдар қалыптасты. Премьер-министр – Суванна Фума, Суфанувонг Ұлттық саяси коалициялық қеңесті (НПКС) басқаруы керек болды, ол кейіннен маңыздылығы жағынан үкіметтен де асып кетті.
1975 ж. Ұлттық жиналыс таратылды, оның құрамында көбінесе оңшылдар болды. Осы уақытта коммунистер Оңтүстік Вьетнам мен Камбоджаны жаулап алды. 1975 ж. күзде жергілікті атқарушы органдарына сайлау өткізілді. Заң жүзінде биліктің ресми өтуі 1975 ж. Вьентьянда өткен Халық өкілдерінің ұлттық конгресінде болды. Монархия орнына Лаос Халықтық-Демократиялық Республика (ЛНДР) құрылды. Уақытша үкімет пен НКПС орнына Жоғарғы халықтық жиналыс (ВНС) құрылды. Оның төрағасы және ел президенті Суфанувонг болды. Лаостың саяси билігі премьер-министр К. Фомвихан қолында болды.
Лаос халықтық-демократиялық республиканың дамуы. 1975 ж. желтоқсаннан бастап Лаос тәуелсіз мемлекет болды. Конституцияның қабылдануы созыла бастады, оны Халықтық конргесс өкілдерінің декларациясы ауыстырды. Барлық билік НРПЛ қолына шоғырланды. Ел саяси-әлеуметтік дамуы жағынан артта қалды. 80 жж. соңында Лаоста саяси өмірдің либерализациясы басталды, 1992 ж. К. Фомвихан қайтыс болғаннан кейін партия басшысы Кхамтай Сипхадон болды. 1991 ж. Лаоста конституция қабылданды, ол саяси және экономикалық өмірді кішкене болса да демократияландырды. НРПЛ елді басқаратын жалғыз саяси партия болып қала берді. Нарықтық реформалардың арқасында халықтың әлеуметтік деңгейі көтерілді, мысалы, 1996 ж. 350 АҚШ долларына тең болды (ол Вьетнамнан 1,5 есе үлкен). Бірақ экономика бірқалыпты дамымайды, Лаос әлі де онша дамымаған елдердің қатарында қала берді. Сыртқы саясатында Лаос достастық принципін ұстанады. Ол Вьетнам, ҚХР, Солтүстік Корея және Кубамен қатынастарын дамытты.