рефераты конспекты курсовые дипломные лекции шпоры

Реферат Курсовая Конспект

Иктисодиетни эркинлаштириш шароитида Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг самарадорлигини ошириш

Иктисодиетни эркинлаштириш шароитида Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг самарадорлигини ошириш - раздел Экономика, Диплом Иш Мавзуси Иктисодиетни Эркинлаштириш Шароитида Кичик Бизнес Ва Хусуси...

Диплом иш мавзуси Иктисодиетни эркинлаштириш шароитида Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг самарадорлигини ошириш Иктисодиетни эркинлаштириш шароитида Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг самарадорлигини ошириш Кириш I. Боб. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тушунчаси, мохияти ва уни ривожлантириш учун шарт- шароитлар I.1 Иктисодиетда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ахамяти ва роли. I.2 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи. I.3 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланишини давлат томонидан куллаб кувватлаш. Чет эл тажрибаси.

II. Боб. II.1 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ташкилий хукукий формалари II.2 Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг замонавий ахволи Кириш I . Боб Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тушунчаси, мохияти ва уни ривожлантириш учун шарт- шароитлар.Тадбиркорлик бозор иктисодиетига хос иктисодий фаолиятдир.

Бошкача айтганда, у муайян ижтимоий-иктисодий натижага эришиш максадида товарлар ва хизматларни ишлаб чикариш ва айирбошлашни ташкил этиш буйича мулкдорларнинг еки улар вакилларининг онгли ва максадли иктисодий фаолиятидир.Узбекистон Республикаси тадбиркорлик тугрисида ги конунида тадбиркорликка куйидагича таъриф берилган Тадбиркорлик-мулкчилик субъектларининг фойда олиш максадида таваккал килиб ва мулкий жавобгарлик асосида амалдаги конунлар доирасида ташаббус билан иктисодий фаолият курсатишдир . Тадбиркорликнинг мохияти куйидагилар оркали янада ойдинлашади Биринчидан, тадбиркорликнинг субъекти ким булиши мумкин? Узбекистон Республикасининг Конституцияси ва Узбекистон Республикасида тадбиркорлик тугрисидаги конунга мувофик балогат ешига етган хар бир фукаро уз мулки асосида еки мулк эгасининг ваколати асосида уз ихтиер этган конунга зид булмаган фаолият тури билан шугулланиши мумкин.

Иккинчидан, юкоридаги таърифда тадбиркорликнинг яна бир томони мазмуни ифода этилган булиб, у мазмунан бой, хилма хил куринишига эга. Тадбиркорлик фаолиятини танлаш, уни ташкил этиш ва ривожлантириш мохият жихатидан давлат, жамият ахамиятига молик иш булмасдан, балки эркин танланадиган фаолиятдир.

Тадбиркорлик фаолиятининг уч тури ва унга мос равишда тадбиркорларнинг 3 гурухини алохида курсатиш мумкин янги товар еки хизмат лойихасини ташкил этиш. Тадбиркорликнинг бу тури билан интеллектуал мулк эгалари инновация тадбиркорлари шугулланади. товар ишлаб чикаришни ташкил этиш билан шугулланувчи тадбиркорлар. товарни сотиш, кайта сотиш ва тижорат ишларини ташкил этиш билан шугулланувчи тадбиркорлар.

Учинчидан, максад жихатидан тадбиркорликнинг икки турини а фойда олишни, иктисодий самарага эришишни максад килган б ижтимоий самарага масалан, табиат мухофазаси, еш авлод тарбияси, согликни саклаш эришишни максад килган турларини ажратиш мумкин.Тадбиркорларга хос хусусиятлар куйидагилардан иборат Шугулланаетган соха буйича илм, билимга эгалиги.

Таваккалчиликка асосланган карорлар кабул килиш буйича ташаббускорлик кобилияти. Иктисодий жараенларни чукур фикрлай олиш. Конунларга итоаткорлиги. Инновациячиликнинг фаоллиги. Максад сари интилувчанлик. Ташкилотчилик. Тежамкор булиши. Уз сузининг устидан чикиш. Рухий поклик ва халоллиги. Уз жамоаси учун курашувчанлик. Тадбиркорликни ривожлантириш учун куйидаги шарт-шароитлар талаб этилади Мулк муносабатларининг уйгунлашуви.Бозор иктисодиети шароитида мулкий муносабатлар уч жихат билан белгиланади эгалик килиш, яъни мулк эгаси сифатида мулкка тула хукумронлик килиш сотиш, ижарага бериш, хадя этиш фойдаланиб туриш, яъни мулк эгасининг назорати асосида маълум шарт ва тулов эвазига мулкдан вактинча фойдаланиш оператив тезкор бошкаришни, янги мулк эгасининг назорати остида ресрусларни таксимлаш ва ишлаб чикаришни ташкил этиш буйича мулкни бошкариш хукукини жорий этиш. Тадбиркорларга уз кобилиятини тула намоен этиш учун куйидаги иктисодий эркинликларнинг берилиши. махсулот ассортименти турларини ава ишлаб чикариш усулини танлаш эркинлиги хамкорликларнги мустакил танлаш маблагларни конунга зид булмаган сохаларга мустакил сарфлаш эркинлиги ва х.к. Бозорнинг очиклиги, яъни товарлар, сармоялар, маълумотлар, иш кучи, хом аше харакати учун сунъий гояларнинг йуклиги.

Бозор инфратузилмасининг мавжудлиги.

Бунга куйидагилар киради тижорат банклари товар, фонд, мехнат, валюта биржалари тижорат таваккалчилиги ва мулк сугуртаси маълумот ва реклама манбалари, оммавий ахборот воситалари, алока воситалари эксперт бюролари, сертификат марказлари, божхоналар, солик назорати ташкилотлари, арбитражлар ва х.к. Тадбиркорлик учун хукукуий кафолатнинг мавжудлиги, яъни тадбиркорликни химояловчи конунчиликнинг мавжудлиги.

Янги корхоналарга кадрлар тайерлаш, кредит олиш, солик тулаш, табиий бойликлардан фойдаланиш буйича давлат томонидан берилган имтиезлар ва х.к. Хозирда тадбиркорликни ривожлантириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик сохасига хорижий сармояларни олиб кириш учун микрофирмалар, кичик корхоналар ва урта корхоналар ташкил этилиб, макбул шароитлар яратилмокда. I.1 Иктисодиетда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ахамяти ва роли. Бизнинг мамлакатимизда хорижий мамлакатлар тажрибасига суянган холда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга давлат томонидан катта эътибор берилмокда.

Бунга 1995 йилнинг 21 декабрида Олий мажлис томонидан кабул килинган Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рагбатлантириш тугрисида ги Узбекистон Республикаси Конунини мисол килиб курсатса булади.

Эркин ракобатга тобора кенг имкон яратиш, турли мулкчилик шаклларидаги бозор субъектлари уртасида буладиган иктисодий - хукукий муносабатларни жахон андозалари даражасида ташкил этиш борасида ушбу конун мухим ахамият касб этади. Мазкур конуннинг 2- моддасида кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг микеси аник белгилаб берилган.Жумладан, саноат ва курилишда - 50 кишигача, кишлок хужалиги ва ишлаб чикаришнинг бошка сохаларида - 25 кишигача, фан ва илмий хизмат курсатиш сохаларида -10 кишигача, чакана савдода - 5 кишигача булган корхоналар кичик ва хусусий тадбиркорлик доирасидаги корхоналар булиб хисобланади.

Узбекистон Республикаси Президенти И. Каримовнинг туман-шахар саноат комбинатларини ташкил килиш хакидаги карорини 90 -йиллардаги энг кучли ва самарали карорлардан бири деб хисоблаш мумкин. Бунинг устига уларга давлат-кооператив статуси берилган. 1990 йилда кабул килинган бундай гайри табиий карор корхоналарга ижобий ташаббускорларини амалга оширишда кулларини ечишга имкон берди.

Вактнинг киска даври ичида Узбекистоннинг барча туманларида хусусий ва давлат мулки асосида деярли 200 туман саноат комбинатлари ташкил килинди. Улар учун белгиланган соликлар ва бюджет туловлари буйича имтиезлар, бинолар ва иншоатларни уларга бепул берилиши уларнинг купчилигига тез оекка туришга ва мустахкам хужаликлар яратишга имкон берди.ТШСК лари учта ягона вазифани тез суръатларда хал килдилар 1 Ижтимоий - жамоа ишлаб чикаришида банд булмаган куп сонли кишиларни, шу жумладан куп болалик оналар ва ешларни ишчи уринлар билан таъминлаш. 2 Сиесий - кишлок жойларда миллий ишчи сифини яратиш. 3 Иктисодий - халк истеъмоли товарларини ишлаб чикаришни кескин ошириш ва товар камеблигини кискартириш. Республика учун уруш ва мехнат ногиронларини, куп болалик аелларни, ишлаб чикаришда ишлаш имкониятига эга булмаган уй бекаларини ишга жойлаштириш мухим ижтимоий-иктисодий ахамиятга эга. Уларни ишга жойлаштириш учун мехнатнинг уйда ишлаш шакли ташкил килинган.

Уйда ишловчилар учун корхоналар уларнинг уйларига хом-аше, материаллар ва ярим фабрикатларни етказиб берадилар, улар ишлаб чикарган махсулотлар эса корхоналар омборларига топширилади. Уйда ишловчиларнинг сони йилдан йилга ошмокда. 1995 йилда уларнинг сони 35 мингдан ошиб кетди.

Республикада якка тартибдаги иш фаолияти борган сари кенг ейилмокда.Соддалаштирилган руйхатга олиш ва бухгалтерия хисоби тизимлари уларнинг афзалликларидир.

У патентни харид килиш ва солик идораларида руйхатдан утишдан иборатдир.Натижада, 1995 йилда республикада бундай шаклдаги мустакил бизнес билан 220 мингдан ортик киши шугулланмокда. Савдо, маиший хизмат, махаллий саноат, ижтимоий сохалар корхоналарини давлатникидан хусусийга айлантириш жараени анча кийин утди. Бу ерда аввал хусусийлаштириш йириклаштирилган ишлаб чикариш булинмалари буйича бажарилди, уларнинг заминида очик турдаги хиссадорлик жамиятлари тузилди.

Аммо хает бу жамиятларни кичиклаштиришни такозо килди, шу максадда унга кирувчи айрим таркибий бирликларга катта мустакиллик берилди. Натижада Узбексавдо, Узмаишийиттифок, Узбекбирлашув каби тармоклар буйича 13 мингга якин хусусий корхоналар ташкил этилди. 1995 йилда кичик ва хусусий корхоналар ташкил килишга энг катта ахамият берилди. Бу йил 61 минг янги тадбиркорлик тузилмалари учун тугилиш йили булди.Шундай килиб, 1995 йилнинг охирига келиб Узбекистонда деярли 100 мингта кичик ва хусусий корхоналарда ва 230 мингдан ортик якка тартибдаги мехнат фаолиятлари патентлари билан ишловчи кичик бизнес тадбиркорларининг сезиларли синфи кузга ташланди.

Узбекистон Республикасининг мулкчилик тугрисидаги, корхоналар тугрисидаги, хусусийлаштириш ва давлат тасаруффидан чикариш тугрисидаги ва бошка бир катор меъерий хужжатларда куп укладлилик асослари белгиланиб, улар мулкчиликнинг барча шаклларининг тенг хукуклилигини карор топтириш, мулкдорларнинг хукукларини катъий химояланиши, хусусий мулкни янада химоя килиш, тадбиркорликни ривожлантириш ва чет эл инвестицияларини жалб этишга каратилгандир. Товар-пул муносабатлари ривожланаетган ва бошкариладиган бозор шароитида мулкчиликнинг барча шаклига мансуб корхоналарни барпо этиш, улар фаолиятининг, уларни кайта ташкил этиш ва тугатишнинг умумий хукукий, иктисодий ва ижтимоий асослари мазкур меъерий хужжатларда кенг еритиб берилган.

Узбекистон Республикасида мулкчилик тугирисида ги 1990 йил 31 октябрь Конунида белгилаб куйилган мулк шаклларига мувофик куйидаги турдаги корхоналарга булинади - Узбекистон Республикаси фукароларининг, шунингдек ажнабий фукароларнинг индивидуал хусусий ва шахсий мулкига асосланган корхоналар - жамоа ширкат мукига асосланган жамоа, оила, махалла корхоналари, ишлаб чикариш кооперативлари кооперативларга карашли корхоналар, акцияли жамиятларга, масъулиятли чекланган жамиятларга, узга хужалик жамиятлари еки ширкатларига карашли корхоналар жамоат ташкилотларининг корхоналари, диний ташкилотларининг корхоналари ва жамоа мулкчилигининг бошка шаклларига асосланган корхоналар - давлат мулкига асосланган республика давлат корхонаси, Коракалпогистон Республикаси давлат корхонаси, вилоятлараро, вилоят, нохиялараро, нохия, шахар давлат корхонаси ва корхоналарнинг бошка турлари - тула еки улуш кушиб иштирок этишга асосланган кушма корхоналар республика мулки, Коракалпогистон Республикаси, ажнабий хукукий шахслар, фирмалар ва давлатлар мулки булган корхоналар - мулкчиликнинг аралаш шаклларига асосланган корхоналар. Мулкчилик шаклларидан катъий назар, корхона ишловчилар сонига караб кичик корхоналар жумласига 4 мавзуда еритилган киритилган, бундай корхоналарни барпо этиш ва улар фаолиятининг узига хос жихатлари, макоми, уларни руйхатга олиш шартлари, шунингдек корхоналарни бу турга киритиш тартиби, Узбекистон Республикаси Президенти хузуридаги Вазирлар махкамаси ва Каракалпогистон Республикаси Вазирлар Кенгаши томонидан тартибга солинади. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш, уни ривожлантиришнинг хукукий асослари, шунингдек рагбатлантириш йуллари Узбекистон Республикасида тадбиркорлик тугрисида 1991 йил 15 февраль ва сни ривожлантиришни рагбатлантириш тугрисида ги 1995 йил 21 декабрь Конунларида уз аксини топди.

Мазкур Конунлар Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг иктисодий ва хукукий мустакиллигига кафолат беради, уларнинг хукук ва маъсулиятини аниклайди, тадбиркорларнинг бошка корхоналар ва ташкилотлар, давлат бошкаруви идоралари билан муносабатларини тартибга солади.

Бундан ташкари, фукароларнинг тадбиркорлик кобилиятини бутун чоралар билан ишга солиш, уларнинг ишбилармонлигини ошириш, тадбиркорликни ривожлантиришнинг хукукий кафолатлрини белгилаш асосида бозор муносабатларини жадаллаштиришга каратилгандир.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик тугрисидаги меъерий хужжатлар мулкчилик ва хужалик юритиш шаклларини эркин танлаш, бу шаклларнинг тенгхукуклилик асосида амал килиши, узаро хамкорлик ва эркин ракобатлашув таъминланадиган шароитларнинг яратилишига кумаклашади.

I.2 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик нинг шаклланиши ва ривожланиш тарихи.

Барча янги мустакил давлатларда ислохотлардан олдинги даврда мулкчиликнинг давлат шакли устунлик килган.

Хужаликнинг давлат секторида мехнаткашлар умумий сонининг 4 5 кисми, кооперативларда 14-15 булардан яримидан купи колхозларда , хусусий секторда 3 га якини банд булган. Саксонинчи йилларнинг иккинчи яримида хужаликнинг кооператив секторини яратиш ижарани ривожлантиришга харакат килинган.

Бу харакат бозор инфратузилмасини ривожланмаганлиги давлат мулкчилигининг хукмронлиги, хужалик юритишнинг янгича шаклларини давлат секторига карамлиги, хужалик конунларининг ноаниклиги ва бир катор сабаблар туфайли натижасиз булган. Корхоналарни давлат тасарруфидан чикариш ва хусусийлаштириш иктисодий ислохотларнинг етакчи бугинидир.Хусусийлаштириш натижасида демократик жамиятнинг ижтимоий заминини ташкил килувчи хусусий мулкчилик катлами шаклланиб борди.

Иктисодиет фанида тадбиркорлик фаолиятига доир дастлабки тадкикотлар ХVIII асрда Р. Контильон, А. Тюрго, Ф. Кене, А. Смит ва Ж.Б. Сеи асарларида амалга оширила бошланди. Бирок хозирга кадар жамоатчилик фикрида тадбиркорлик тушунчасининг куп маънолилиги сакланиб колмокда.Илмий адабиетда ушбу тушунча хакида купинча бу фавкулодда ходисанинг иктисодий, ташкилий ва рухий тавсифлари турли-туман карашлар туплашидан иборат хар хил тасаввурлар мавжуд.

Хорижий адабиетларда бизнес таърифини куп турлари мавжуддир. Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у еки бу жихатдан доимо бизнес билан боглик булган.Дастлабки боскичларда тадбиркорликнинг энг мухим аломати бирон бир шахс-тадбиркор фаолиятининг фойдали еки зарарлигини белгиловчи ноаниклик омили хисобланган. Тадбиркорликнинг ижтимоий - иктисодий вазифаси турли бозорларда талаб билан таклиф орасида мувозанат урнатишга доир таккомиллик фаолиятидан иборат деб тан олинган.

Кейинчалик сармоя эгаси ва Тадбиркор тушунчалари бир-биридан фарклана бошланди. Тадбиркор сармоянинг муомалада юритишни, купайиб боришини таъминлайди ва бу борада у венчур сармоядор, яъни жалб килинган молиявий маблагларни усталик билан тасарруф этувчи шахс сифатида ишни юритиб юборишга уз гоялари, билими ва куникмаларини татбик килиб, куп фойда олиш максадида уша маблагларни таваккали ишларга сарфлайди.Узбекистонда ва МДХда бизнес хакидаги маколалар, адабиетлар 60-йилларнинг урталарида пайдо булди.

Хусусий мулкчилик эса уша даврда бизнинг мафкурамиз учун бутунлай ед нарса эди. Лекин бизда бизнесни фан тарикасида урганиш факатгина 90-йилларнинг бошларида бозор муносабатларига аста-секин утиш билан бошланади. Бизнес - сузи инглизча суз булиб, у тадбиркорлик фаолияти еки бошкача суз билан айтганда кишиларни фойда олишга каратилган тадбиркорлик фаолиятидир. Хорижий адабиетларда бизнес таърифини куп турлари мавжуддир.Инсон жамиятининг бутун ривожланиш тарихи у еки бу жихатдан доимо бизнес билан боглик булган.

Бизнесмен тадбиркорлик сузи биринчи маротаба Англия иктисодиетида XVIII асрда пайдо булиб, у Мулк эгаси деган маънони билдиради. Жумладан, Адам Смит тадбиркорни мулк эгаси сифатида таърифлаб, уни фойда олиш учун кандайдир тижорат гоясини амалга ошириш максадида иктисодий таваккалчиликка борадиган кишидир деб таъкидлайди.Тадбиркорни узи, уз ишини режалаштиради, ишлаб чикаришни ташкил этади, махсулотни сотади ва олган даромадига узи хужайинлик килади.

Бизнес- бу аввало ишлаб чикаришни ташкил этиш, иктисодий фаолият ва муносабатлар, хаетни узи сунгра эса пул ишлаш демакдир. Бизнес- бу хорижий суздир. У бутун дуне буйича таркалгандир, ундан барча мамлакатларда фойдаланидилар. Узбек тилида эса бизнес сузи тадбиркорлик, бизнесмен эса тадбиркор демакдир. Узбекча суз хорижий сузга тугри келади, лекин унга кушимча маъно хам беради. Бу сузларни ортида иш яъни иш билан шугулланиш еки корхона ташкил килиш етади.Шундай килиб, бизнес - бу корхона ташкил килиш демакдир саноат корхонаси, савдо дукони, хизмат курсатиш корхонаси, аудиторлик контораси, адвокат идораси, банк ва х.к Демак, биз бу йук нарсадан пул килиш эмас, балки мураккаб ишлаб чикаришни еки хизмат курсатишни ташкил этиш демакдир.

Тадбиркорлик - бу доимо уз ишининг фидоийси, билимдонидир. Тадбиркорлик учун укиш керак, нафакат дастлабки пайтларда, балки тадбиркор бир умир укиши, изланишда булиши керак.Тадбиркор нималарни билиши ва килиши керак? У энг аввало, тадбиркорлик фаолиятини кандай амалга оширишни, кандай шароитда амалий харакат килишни, тадбиркор олдида учрайдиган тусикларни хал килиш йулларини ва кандай ютукларга эришишни билиши керак.

Тадбиркор - ишлаб чикаришни ташкил этишни, хамда махсулотни сотишни билиши керак. У бозор муносабатлари шароитида юзага келадиган аник шароитларни бахолашни ва тугри йул танлашни билиши керак.Хеч ким, хеч качон тадбиркорга нима килишни ургатмай ва огир пайтдларда ердамга келмайди. Хар бир тадбиркор факат уз кучига, билимига ва заковатига ишониши ва суяниши лозим.

Тадбиркорлик фаолиятини акциядорлик мулки шаклида хам, жамоа мулки шаклида хам, хусусий якка мулк шаклида хам амалга ошириш мумкин.Бирок акциядорлик мулки шакли ва жамоа мулки шакли доирасида уни ташаббус курсатиш, карорлар кабул килиш ва уз фаолияти учун жавобгарлик масалаларида ходимлар ва менежерларга хусусий мулк эгаси имкониятлари канчалик даражада берилишига боглик равишда амалга ошириш мумкин. Савдо, маиший хизмат, махаллий саноат, ижтимоий сохалар корхоналарини давлатникидан хусусийга айлантириш жараени анча кийин утди. Бу ерда аввал хусусийлаштириш йириклаштирилган ишлаб чикариш булимлари буйича бажарилди, уларнинг заминида очик турдаги хиссадорлик жамиятлари тузилди.

Аммо хает бу жамиятларни кичиклаштиришни таказо килади, шу максадда унга кирувчи айрим таркибий биргаликларга катта мустакиллик берилди.Натижада Узбексавдо ,Узмаишийиттифок, Узбекбирлашув каби тармоклар буйича 13 мингга якин хусусий корхоналар ташкил этилди . 1995-1999 йилларда кичик ва хусусий корхоналар ташкил килишга энг катта ахамият берилди.Ижтимоий йуналтирилган бозор иктисодиетига утиш даврига Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов таъкидлаб утганидек, кишлок жойларида ихчам ишлаб чикариш корхоналари ташкил этиш, кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рагбатлантириш хисобига ахолининг иш билан бандлигини таъминлаш сиесатини фаол амалга оширмокчимиз Мамлакатимизда бу сиесатни амалга оширишда асосан тадбиркорликни ривожлантиришни такозо этади.

I.3 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожланишини давлат томонидан куллаб кувватлаш.

Чет эл тажрибаси. Ўзбекистон Республикасида муста?илликнинг биринчи йилларидан кичик бизнесни ривожлантиришга берилаетган эътибор ва унинг таркиб топиб, ривожланишига хос бўлган умумий хусусиятлар ?акида сўз юритадиган бўлсак, у холда ?уйидагиларни алохида ажратиб кўрсатиш ма?садга мувофи? деб хисоблаймиз 1.И?тисодиетни ривожлантириш андозалари ўзгарди.

Яъни ми?дорий кўрсаткичлардан сифат кўрсаткичларига устуворлик берилди.Товар ва хизматларнинг сифати катта а?амият касб этмо?да. 2. Илмий - техника тара иетининг жадаллашуви натижасида кичик бизнес корхоналари фаолияти учун зарур бўлган техникалар, масалан, мини ускуналар, микропроцессорлар, мини ЭХМлар пайдо бўлди. 3. Истеъмолчилар ру?иятининг ўзгариши натижасида уларда стандарт товарлар сотиб олишга бўлган ?изи?иш кескин сўнди. Бир сўз билан айтганда талабнинг таба?алашуви ва истеъмолнинг индивидуаллашуви юз берди.

Я?инда ?абул ?илинган мамлакатимиз Президентининг фармонлари ва ?арорлари тадбиркорларнинг ?у?у? ва ?онуний манфаатларининг мустаќкам ?имоясини таъминлаш, уларнинг и?тисодиетдаги ўрни ва а?амиятини тубдан оширишга ?аратилган.Чунки тадбиркорлик, айни?са, унинг кичик бизнес шакли и?тисодий тара иетнинг му?им омили сифатида нафа?ат жамиятнинг миллий ва маънавий сало?иятини оширишга кўмаклашади, балки ?ар бир инсонинг ма?орати ва ?обилиятини рўйобга чи?ариш учун ?улай замин яратади.

И?тисодий ва илмий - техникавий сало?ияти ю?ори мамлакатларда давлат сиесатининг асосий йўналишларидан бири кичик бизнесни ?ўллаб - ?увватлаш билан бо?ли Ушбу мамлакатларда кичик бизнес улушига барча корхоналарининг 90-95 ва ялпи ички ма?сулотларининг 40 атрофида тў?ри келади.Айни?са,кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик - савдо ва хизмат кўрсатиш со?асининг ривожланишида му?им а?амиятга эга. У ўзининг фаолият со?асини ва ихтисослашувини тез ўзгартира олиш туфайли ва фан - техника янгиликларини фаол ўзлаштириш имконига эга. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ра?обат му?ити ривожланишига ердам беради ва шу билан и?тисодиетнинг монополлашув даражасини камайтиради ?амда мулкдорларни шакллантиришнинг асосий йўналишлардан бири ?исобланади. ?ажмининг кичиклиги унинг оммовийлигига сабаб бўлади ва шунинг учун ?ам янги ишчи ўринларини яратишда тадбиркорликнинг ушбу шакли ?аетда, амалиетда ?ўл келади.

Шу боис Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов Олий Мажлис ?онунчилик палатаси ва сенатининг ?ўшма мажлисдаги маърузасида и?тисодий исло?отларни амалга ошириш йўналишлари ?а?ида тўхталиб, кичик бизнес ва фермерликни ривожлантириш борасидаги ишларни чу?урлаштириш, кўламини кенгайтириш му?им устувор вазифалардан бири эканлигини ало?ида таъкидлади ва кичик бизнес учун ?ўшимча кафолат, имтиез ва шарт - шароитлар яратиб улушини камида 45 фоизда етказиш вазифасини ?ўяди. Дар?а?и?ат, Ўзбекистон ўз муста?иллигини ?ўлга киритган дастлабки кунлардан бошлаб, жамиятда тадбиркорлик ру?ини ?арор топтириш, и?тисодий тара иетининг му?им омилларидан бири сифатида унинг устувор ривожланишини ?ар томонлама ?ўллаб - ?увватлашга ва шу асосда одамларда мулкдорлик туй?усини уй?отишга жиддий эътибор ?аратилмо?да. Мамлакатимизда нисбатан ?ис?а ва?т ичида тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш, уни юритиш учун зарар бўлган ?удудий - меъерий асос яратилди.

Тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тў?рисида , Хусусий корхона тў?рисида ги ва шу каби бош?а Ўзбекистон Республикаси ?онунлари тадбиркорлик фаолиятини ташкил этишда ?атор имтиез ва имкониятлар яратиб, уни ?ўллаб - ?увватлаш ?амда ?имоялашга кафолат беради.

Жамият тара иетининг му?им омили сифатида тадбиркорлик, айни?са, кичик ва хусусий бизнес шаклларининг фаолият юритиши учун ?улай шарт - шароит яратиш, янги ташкил этилаетган тадбиркорлик субъектларини рўйхатга олишни енгиллаштириш, ю?ори ликвидли ма?сулотлар, хом-аше ва материалларни очи? биржа савдоларида сотишни ташкил этишга ?аратилган чора - тадбирлар, тадбиркорлар томонидан ишлаб чи?арилган ма?сулотларни сертификатлашга доир ?арорлар ушбу йўналишда кенг имкониятлар очиб берди.

Мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини ?ар томонлама ?ўллаб увватлаш йўли билан замонавий , диверсификацияланган ва кучли ра?обатга бардош берадиган и?тисодиётни шакллантириш юзасидан кўрилаётган чора-тадбирлар и?тисодий ўсишнинг бар?арор ю?ори суръатлари са?ланишини таъминламо?да. Жа?он молиявий-и?тисодий ин?ирозининг салбий о?ибатларини бартараф этиш, и?тисодий ўсишнинг макрои?тисодий мутаносиблиги ва бар?арор суръатларини, и?тисодиёт тармо?ларининг бар?арор ишлашишини таъминлаш, а?оли бандлигига кўмаклашиш, экспорт ?илувчилар, саноатнинг етакчи тармо?лари корхоналари ?амда кичик бизнесни ани? ?ўллаб увватлаш ма?садида Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 28 ноябрдаги И?тисодиётнинг реал сектори корхоналарини ?ўллаб увватлаш, уларнинг бар?арор ишлашини таъминлаш ва экспорт сало?иятини ошириш сора-тадбирлари дастури тў?рисида ги ПФ-4058-сонли Фармони ?абул ?илинди.

Дастурда кўрсатилишича, кичик бизнес ривожланишини ?ўллаб увватлашни кучайтириш, а?оли бандлигига ва янги иш ўринларини ташкил этишга кўмаклашиш ма?садида 1. Кичик бизнес корхоналарининг банк кредит ресурсларидан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш айланма мабла?ларни тўлдириш бўйича кредит беришнинг максимал муддатини 12 ойдан 18 ойгача узайтириш янги ташкил этилаётган кичик бизнес ва хусусий корхоналарни устувор асосда ?ўллаб увватлаш ма?садида тижорат банклари томонидан белгиланган нормалар доирасида Имтиёзли кредитлаш жам?армаси ресурс базасини кенгайтириш йўналтирадиган суммаларини 2 баравар ошириш Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2000 йил 21мартдаги 2564-сонли фармони асосида Имтиёзли кредитлаш жам?армасидан берилган кредитлар бўйича имтиёзларнинг амал ?илиш муддатини узайтириш микрокредитбанкка 72 млрд.сўм ?ажмида бериладиган ?ўшимча ресурсларни кичик бизнесни ?ўллаб увватлашга йўналтириш. 2. Тикланиш ва тара иёт жам?армаси томонидан Миллий банк, Асака-банк, Ўзсаноат?урилиш банк ва Пахтабанк учун экспортга йўналтирилган ва импорт ўрнини босувчи ишлаб чи?аришларга чет эжлда замонавий технологиялар ва жи?озлар харид ?илиш бўйича инвестициявий лойи?аларни молиялаш ма?садида йиллик 5 фоиздан ошмайдиган ставка бўйича ва ?ар бир кредит суммаси 3 млн. долл.дан орти? бўлмаган ми?дорда кредит линияларини очиш. 3. Тижорат банклари томонидан кичик бизнес лойи?аларини молиялаш учун ОТБ, ИТБ, КФВ, ХХР ?укумати ва бош?а манбалар ?исобидан кредит линияларини жалб этиш. 4. 2009 йил 1 январидан бошлаб саноат со?асида фаолият юритаётган кичик корхоналар учун ягона соли? тўлови ставкасини 8 дан 7 фоизга ?ис?артириш. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2006 йил 17апрелдаги П 325 - сонли ?арорига кўра белгиланган рўйхат асосида молиявий, маиший ва бош?а хизматлар кўрсатувчи микрофирмалар ва кичик корхоналарни 3 йил муддатга 2009-2011 йиллар ягона соли? тўловини тўлашдан озод ?илиш. 6. ?уйидагилар муассислари дивидендларини 5 йил муддатга соли а тортишдан озод этиш нодавлат хўжалик юритувчи субъектларнинг капитализация, инвестицияларга йўналтирилган мабла?лари, аввал олинган кредитлар бўйича ?исоб-китоблар ?исми микрофирмалар ва кичик корхоналар жисмоний шахслар томонидан олинадиган дивидендлар ?исми . 7. Республиканинг барча ша?арлари ва туманларидан мухандислик коммуникацияларига эга нотурар-жой фондининг фойдаланилмаётган объектларининг инвентаризациясини ўтказиш ?амда уларни Молия вазирлиги ва И?тисодиёт вазирлиги томонидан белгиланадиган минимал ставкалар бўйича ким ошди савдоси ор?али кичик бизнес корхоналарига ижарага бериш 8. 2009 йилда хўжалик юритувчи субъектларни текширишни камида 30 фоизга ?ис?артириш.

Бу тадбирлар и?тисодий ночор корхоналарни молиявий со?ломлаштириш, модернизациялаш, техник ва технологик жи?атдан яхшилаш, тижорат банкларининг мабла?ларини кенгро? жалб ?илишни йўлга ?ўйиш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини самарали ташкил этиш учун асос бўлмо?да. Ўз навбатида, банк тизими Президентимиз И.А.Каримов томонидан белгилаб берилган Ин?ирозга ?арши чоралар дастурининг бажарилиши доирасида и?тисодиётнинг реал сектори корхоналарининг бар?арор фаолият кўрсатишини таъминлаш ва экспорт сало?иятини ошириш бўйича сезиларли молиявий кўмак кўрсатиб келмо?да. Хусусан, бугунги кунда 78 та банкрот корхона молиявий со?ломлаштириш ма?садида тижорат банклари балансига олинган.

Шундан, 30 та корхона техник ва технологик жи?атдан ?айта жи?озланиб, ишлаб чи?ариш ?увватлари тикланиши таъминланиб, банклар томонидан янги инвесторларга сотилди.

Банкрот корхоналарни тижорат банкларига сотишнинг балансига беришнинг механизмлари ?уйидагилардан иборат банкрот корхонанинг кредиторлик ?арзининг таркибини 70 ва ундан орти? фоизини банк кредитлари ташкил этса, тижорат банклари балансига бериш аукцион савдолари ор?али тижорат банкларига сотиш энг кўп нархни таклиф ?илган ва тегишли мажбуриятни ўз зиммасига олган танлов савдолари ор?али - тижорат банкларига 0 ?ийматга инвестицион мажбурият шарти билан сотиш.

Умуман ривожланган давлатларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни молиявий со?ломлаштириш со?асида катта тажрибалар тўпланган.

Бунда ?уйидагиларга таянилади кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятини ? ўллаб увватлашга ?аратилган махсус ?онунларга кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришнинг Давлат дастурларига молиявий ёрдам йўналишларига масалан, Италия кичик фирмаларнинг илмий -тад?и?от ва конструкторлик ишлари учун маълум ми?дорда молиявий ёрдам кўрсатилади кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни кафолатли ва имтиёзли кредитловчи фирмаларга масалан, Анлияда тадбиркорликни молиялаштирувчи махсус фирмалар мавжуд бўлиб, бунда улар давлат ?арзларининг 70 фоизини кафолатлайди кичик бизнес субъектлари фаолиятини имтиёзли кредитлашга, уларга соли? юкини енгиллаштиришга масалан, Францияда ?ар йили 100 мингта корхона соли?дан тўли? ва ?исман озод ?илинади . Мамлакатимизда ?ам бу со?ани ?ар томонлама ривожлантириш ма?садида турли хил имтиёзлар берилаётганлигини таъкидлаб ўтиш керак. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 19 ноябрдаги Ф-4010-сонли И?тисодий ночор корхоналарни тижорат банкларига сотиш тў?рисидаги тартибни тасди?лаш тў? рисида ги Фармойиши билан и?тисодий ночор корхоналарнинг молиявий ?обилиятини тиклаш бўйича банкрот корхоналар негизида янги ташкил этилган хўжалик юритувчи субъектларни ?ўшимча ?иймат соли?идан, уч йил давомида фойда соли?идан, ягона соли? тўлови, мулк соли?и ва ер соли?лари тўлашдан, бош?арув компанияларига берилганида фойда соли?и ва ягона соли? тўловидан икки йил давомида озод ?илинди.

Тадбиркорлик фаолиятида кузатилаетган кўплаб ?ийинчиликлар ва камчиликлар кичик бизнесни барпо этиш ва ривожлантиришни жиддий ?ўллаб - ?увватлаш зарурлигини тасди?лайди.

Бу аввало, тадбиркорлик фаолиятининг ўзи билан бо?ли? бўлган, кичик бизнесни ташкил ?илишнинг мо?иятидан келиб чи?адиган ?ийинчиликлардир.

Кўпгина кичик корхоналарда тадбиркорларнинг ўзлари таъминот, савдо, ишлаб чи?аришни ташкил ?илиш, и?тисод, бухгалтерия ва шу каби барча бош?арув функциялари билан якка тартибда шу?улланадилар.

Табиийки, бир кишига бу мураккаб функцияларнинг барчасини профессионал даражада бажариш кийинлик ?илади.

Шунинг учун хўжалик жараенларида ?абул ?илинаетган ?арорлар ?ар доим ?ам самарали бўлавермайди, бу эса кичик корхоналарнинг банкрот бўлишига олиб келаетган асосий сабаблардан биридир.

Тадбиркорлик фаолиятининг ўзига хос хусусияти сабабли тинимсиз равишда меъерланмаган маша атли ме?нат, улкан масъулият, хатарларнинг катталиги ва даромадларнинг мунтазам эмаслиги каби шахсий муаммолар вужудга келиб туради.

Шунингдек, ишбилармонларга жиноятчилик мафия, рекэт ва ?оказолар нинг таъсирини ?ам эътибордан четда ?олдирилмаслик керак.

Бундан таш?ари, маъмурий амалдорлар, мансабдор шахсларнинг бюрократлиги ва бош?а салбий ?олатлар ?али ?ам мавжудлигини эсдан чи?ариб бўлмайди.

Мисол тара?асида соли? хизматларининг нотў?ри ?аракатларини келтириш мумкин.

Бир хато учун икки марталаб жарима солиш, жарима санкцияларининг ?аддан таш?ари ю?орилиги, етарлича та?лил ва текширишларсиз жарима солиш тадбиркорларнинг ?у?у? ва манфаатларини ?имоялаш учун керакли шарт шароитларнинг йў?лиги, соли? амалдорлари жавобгарлигининг ани? белгилаб ?ўйилмаганлиги ва ?оказолар.

Белгиланган тартибга кўра фирма хом-аше материаллар сотиб олиш учун айланмадаги на?д пулларнинг фа?ат 5 фоизидан фойдаланиши мумкин.

Бу мабла?лар вужудга келаетган хўжалик масалаларини ?ал ?илиш учун етарли эмас. Буларнинг барчаси кичик корхоналарни ташкил ?илинган пайтдан бар?арор фаолият бос?ичига ?адар ? ўллаб - ?увватлаб бориш зарурлигини яна бир бор тасди?лайди. Хўш, тадбиркорлар ердамни кимдан кутиши керак? Аввало дўстлар ва танишлардан пул топиш йўлларидан бири . Эски ало?аларга мурожаат ?илиш мумкин.Яна тадбиркорларнинг турли бирлашмалари иттифо? ва уюшмалар бор. Аммо энг асосий ердам фа?ат давлат томонидан бўлади. Бундай ?ўллаб - ?увватлаш сўнги йилларда тобора кенгайиб, кучайиб бормо?да. Кичик бизнесни ривожлантириш ва ?ўллаб - ?увватлашга, ра?батлаштиришга ?аратилган янги ?онун ва фармонлар нашр ?илинмо?да ,бу ?а?да ю?орида айтиб ўтилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти ?узурида И?тисодий исло?отлар, тадбиркорлик ва хорижий инвестициялар бўйича Ма?камалараро кенгаш ишлаб турибди.

Ушбу кенгаш тадбиркорлик секторини ривожлантириш стратегиясини ишлаб чи?иш билан шу?улланади, кичик ва ўрта бизнесни ?ўллаб - ?увватлашнинг бозор и?тисодиети тамойилларидан келиб чи?адиган асосий йўналишлари, шакл ва усулларини белгилайди, кичик бизнеснинг умумий мафкурасини шакллантиради.

Вазирлар ма?камаси ?ошида кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни ра?батлантириш бўйича республика мувофи?лаштирувчи кенгаши фаолият кўрсатмо?да . Унинг ?узурида бешта ишчи гуру?и ташкил ?илинган.Давлат томонидан берилаетган ердамдан таш?ари, Ўзбекистонда тадбиркорликнинг барпо этилиши ва ривожланиши мобайнида тадбиркорларнинг но?укумат ва ва нотижорат ташкилотларига бирлашиш йўли билан ўз - ўзини ?ўллаб - ?увватлаш шакллари тобора кенг тар?алмо?да. Ушбу кенгаш республика минта?аларида кичик бизнесни ривожлантириш бўйича муайян чора тадбирларни ишлаб чи?иш билан шу?улланади шу муаммоларни ?ал ?илиш бўйича со?а органларнинг фаолиятини мувофи?лаштиради.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни давлат томонидан ? ўллаб - ?увватлаш кўлами ?ар бир мамалакат и?тисодий - ижтимоий ва сиесий а?воли ?олатинидан келиб чи?ади. Шунинг учун бу борада ани? йўл ва кўрсатамалар мавжуд бўлмасада, мавжуд тажрибаларга таяниб ?уйидаги йўналишларни тавсия этишимиз мумкин - давлат бюджети мабла?лари эвазига ?ўллаб - ?увватлаш - ?ар хил фондлар ва уюшмалар мабла?лари ?исобига - ахборотлар билан доимий равишда таъминлаб бориш ва ?оказо.

Бу борада мамалакатимизда ?ам бир ?атор ижобий ишлар амалга оширилди. Жумладан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланишига бевосита кўмак берувчи, уни ?ўллаб - ?увватловчи махсус ?ўмиталар ва кенгашлар - Ўзбекистон Республикаси Президенти ?узуридаги исло?отлар ва инвестициялар бўйича идоралараро мувофи?лаштирувчи кенгаш -Ўзбекистон Республикаси Монополиядан чи?ариш, ра?обат ва тадбиркорликни ?ўллаб - ?увватлаш давлат ?ўмитаси каби махсус идоралар ташкил этилди Мамлакат ми?есида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни давлат томонидан ?ўллаб - ?увватлаш ?амда ра?батлантириш дастурини ишлаб чи?иш ва амалга ошириш бу идораларнинг асосий вазифаси ?исобланади.

Ма?аллий органлар, ?окимликлар ?удудий хусусиятлардан келиб чи ан ?олда, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ?ўллаб увватлаш ва ра?батлантириш бўйича ўз дастурларини ишлаб чи?адилар ?амда амалга ошириладилар. Ўзбекистон Республикаси вазирлар Ма?камаси ?ар йили келгуси йилнинг давлат бюджети лойи?аларини Олий Мажлисида кўриб чи?иш ва тасди?лаш учун тавсия этади.

Му?окама жараенида кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни ра?батлантириш дастури лойи?асини киритади ва ?ар йили давлат бюджетидан шу ма?садлар учун мабла?лар ажратиш кўзда тутилади.

Бугунги кундаги асосий вазифа мамлакатимизда кичик бизнес ва тадбиркорликнинг ра?обатбардошлигини ривожлантиришни ра?батлантириш учун и?тисодий ва ?у?у?ий шароитларни яратиш бўлса, бош?а томондан унга моддий ва молиявий ресурслар киритиш кўзда тутилади.Давлат томонидан ?ўллаб увватлаш о?илона дотациялар, соли? солиш, кредитлаш, су?урталаш ва инвестициялашдаги имтиезли тартиблар ва ?оказолар шаклида намоен бўлиши керак.

Бу ?олда у бо?имандаликни раўбатлантириш бўлмайди ва кичик корхоналар томонидан доимий ?олат еки ра? обатбардошлик ва рентабелликни оширишнинг асосий манбаи сифатида ?аралмайди.Замонавий шароитларда давлат кўмагининг асосий тамойили бизнесни - маъмурий-директив бош?аришни аста-секин ?ис?артириш ва бозор хўжалигини нормал юритиш учун и?тисодий ва ?у?у?ий шароитлар яратиш бўлмоўи лозим.

Давлат кўмаги тармо?ли, географик, миллий, тарихий хусусиятлар ва анъаналар, шунингдек, хорижий тажрибани ?исобга олган ?олда тадбиркорликнинг ра?обатбардошлигини ривожлантириш учун и?тисодий ва ? у?у?ий шароитлар, омиллар яратиш сифатида намоен бўлмоўи керак.Тадбиркорликни давлат томонидан ?ўллаб увватлашнинг энг му?им вазифаси - кичик корхоналарга тенг ?у?у?ларни таъминлаш, кичик ва йирикро? корхоналар ўртасидаги хўжалик имкониятлари бўйича фар?ни имкон ?адар камайтириш, ўзбекистон хўжалигининг бозор тизимини шакллантиришнинг базавий жараенларида кичик ва йирик тадбиркорликнинг энг ма?бул нисбатини таъминлашдан иборат. Бу, биринчи галда, ра?обатли бозор мусоба?асида тенг ?у?у?лиликни, фаолият турини эркин танлаш шароитида тадбиркорлик фаолиятини юритишда тенг имкониятлар яратиш, уларнинг ?у?у?лари ва жавобгарлигини, имкониятлари ва таваккалчилигини ани? белгилашдир.

Бунда ижтимоий, и?тисодий, юридик, сиесий ва бош?а ?улай шароитлар мавжуд бўлсагина бизнесни муваффа?иятли ривожлантириш мумкин.

Кичик бизнесни ?ўллаб ?увватлаш со?асидаги баъзи бир мамалакатлар тажрибасининг ?ис?ача баенини келтирамиз. А?Ш. 1953 йидае? бутун мамлакат бўйича вакилларнинг кенг тармо?ига эга кичик бизнес ишлари бўйича маъмурият ташкил ?илинган эди, унда 4 минг ходимлар хизмат ?иладилар. Бу ташкилот фаолиятининг асосий йўналиши шахсий ишни очиш ва олиб боришда ердам беришдан иборат.Кўп сонли жамоатчилик ташкилотлари - савдо палатаси, саноатчиларнинг миллий ассоциацияси, савдо, ?ишло? хўжаликдаги ?ар хил ассоциациялар, клублар, гуру?лар ва ?оказо кичик бизнесни ? ўллаб ?увватлашга ердам кўрсатадилар.

А?Шда кичик корхоналар соли? имтиезлардан фойдаланмайдилар, аммо субсидиялар, дотациялар, молиявий кафолатлар билан ?ўллаб ?увватланадилар. Япония.Кичик ва ўрта корхоналарни ?ўллаб - ?увватлашда кичик ва ўрта бизнес бўйича бош?арма, КЎК ривожлантириш бўйича давлат корпорацияси, молиялаштириш бўйича миллий корпарация, КЎК ассоциацияларнинг бутун япон федерацияси, КЎК бутун япон маркази ва бош?алар фаолият юритадалар.

Хитой. Хитойда олиб борилаетган соли? ва молиявий сиесати, таш?и савдо, инвестицион сиесат со?аларида исло?отларнинг чу?урлашуви кичик ва ўрта корхоналарнинг тез ривожланишига ердам берган. ?урилиш матариаллари ишлаб чи?аришнинг 70 , тайер кийим кечакларни 40 ?ишло? хўжалиги ма?сулотларнинг 80 КЎК нинг улушига тў?ри келади.Жанубий Корея. 1995 йилда КЎК ма?сулоти экспортининг салмо?и мамалакат умумий экспорт ?ажмининг 30 ни ташкил ?илган ва 50 млрд А?Ш долларига етган.

Бунга катта банк кредитлари ердам берган. Кредит пул сиесати шундай ?урилганки, тижорат банклари ўз ?арзларининг 30 ини КЎКга беришга мажбурлар. Мамлакатдаги кичик бизнес федерацияси, КБ банки, технологияларни су?урта ?илиш федерацияси, савдо ва саноат вазирлиги КЎКларнинг ривожланишига ердам беради.Саноатни ривожлантириш сиесатининг ажралмас ?исми сифатида КБнинг ривожланишини ?ўллаб - ?увватлаш сиесати со?асида йирик ?онунчилик базаси ташкил ?илинган КБни ра?батлантириш ?а?идаги дикрет, КБнинг субконтрактли ишларини ра?батлантириш ?а?идаги ?онун. фа?ат КБ ишлаб чи?арадиган товарлар рўйхати КБ ўзаро фонди ?а?идаги ?оидалар КБ бош?арув бар?арорлиги ва бош?алар. Ердам, биринчи навбатда ю?ори экспорт сало?иятига эга бўлган корхоналарга кўрсатилади.

Голландия.Бу мамалакатда КБни ?ўллаб - ?увватлаш учун кўпгина ташкилотлар мавжуд КБ учун голланд кенгаши КБ масалалари бўйича тад?и?отлар ва консалтинг институти и?тисодий ва ижтимоий дастурларни ишлаб чи?ади КБ учун сиесатнинг ?ироллик федерацияси Ижтимоий бизнес ташкилотлари со?авий аломат бўйича иш берувчилар ва ходимларнинг ?амкорлигини таъминлайдилар Савдо палатаси - консталтинг хизматлари кўрсатади Тадбиркорлар ўз фаолиятларини учун жавобгарликнинг тўлагича ўз зиммаларига оладилар, ?укумат эса ердамчи ролни ўйнайди.

Аммо, шунга ?арамасдан, давлат катта ердам кўрсатади.И?тисодиет вазирлиги ?ошида КБ хизматлари бўйича бош директорат ташкил ?илинган.

Ма?аллий ?окимиятлар корхоналарни тузиш, бизнес - марказларни ташкил ?илиш, тадбиркорлик фаолиятига лицензия бериш масалалари бўйича махсус хизматларни бажарадилар. Миллий даражада КБ ?ўллаб - ?увватлаш сиесати давлатнинг топшири?и бўйича ?аракат ?илувчи вазирликлар ва муассасалар томонидан назорат ?илинади. Ю?орида кўрсатиб ўтилган мамлакатларда ?ўлланиладиган кичик бизнесни ?ўллаб - ?увватлаш механизмлари фа?ат умумий кўринишда баен ?илинган.Ердамнинг айрим йўналишларини ани?ро? ўрганиш ва Ўзбекистон и?тисодиети шароитларида улардан фойдаланиш имкониятларини белгилаш кичик бизнесни ривожлантириш учун шуб?асиз фойда келтирилган бўлар эди. Бизнинг мамлакатимизда хорижий мамлакатлар тажрибаларига суянган холда, тадбиркорликни ривожлантиришга давлат томонидан катта эътибор берилмокда.

Бунда 1995 йилнинг 21 декабрда Олий Мажлис томонидан кабул килинган Кичик ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришни рагбатлантириш тугрисида ги Узбекистон Республикаси конунини мисол килиб курсатса булади. Эркин ракобатга тобора кенг имкон яратиш, турли мулкчилик шаклларидаги бозор субъектлар уртасида буладиган иктисодий хукукий муносабатларни жахон андозалари даражасида ташкил этиш борасида ушбу конун мухим ахамият касб этади.

Мазкур конуннинг 2-моддасида кичик ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг микеси аник белгилаб берилган.Жумладан, саноат ва курилишда - 50 кишигача, кишлок хужалиги ва ишлаб чикаришнинг бошка сохаларида -25 кишигача, фан ва илмий хизмат курсатишда-10 кишигача, чакана савдода-5 кишигача булган корхоналар кичик ва хусусий тадбиркорлик доирасидаги корхоналар булиб хисобланади.

Хуш, кичик бизнес ва тадбиркорлик ривожланган давлатларда кандай эътироф этилади ва унинг мохияти нимадан иборат? АКШда 500 тагача ходими булган корхона кичик корхона булиб хисобланади. Германия ва бошка Гарбий Европа давлатларида эса, 300 тагача ходими булган корхона кичик корхона хисобланади.Хорижий мамлакатларда кичик корхоналарнинг иккита тамоман узгача турларга булиш мумкин 1 хаетни таъминловчи корхоналар 2 тез усувчи корхоналар.

Одатда кичик корхоналарнинг карийиб 80-90 фоизи ута кичик булиб, улар усиш учун чекланган имкониятларга эга. Бундай корхоналар хаетни таъминловчи корхоналар деб юритилади. Ушбу турдаги корхоналарга консультацион хизмат курсатувчи фирмалар, тор доирада ихтисослашган дуконлар, кафе ва шу кабилар киради.Улардаги ходимлар тулик булмаган иш кунига эга булиб, фирма манзиллари сифатида тадбиркорлар уз уйларидан фойдаланадилар.

Хаетни таъминловчи корхоналар кичик бизнес корхонаси булиб, унинг эгаси етарли турмуш даражасини таъминлаш максадида ташкил этади. Иккинчи турдаги корхоналар тез усувчи корхоналар деб номланади. Уларнинг бундай номланишига сабаб, улранинг максади тезрок кичик бизнес чегарасидан чикиб ривожланишдир. Тез усувчи корхоналар кичик бизнес корхонаси булиб, улар тезкор усиш тенденциясига ва куйилган сармоянинг юкори кайтимлигига хисобланади.Одатда, бундай туркум корхоналарга бир неча киши рахбарлик килади. Тез усувчи корхоналар йирик инвестиция манбаларига тез якинлаша оладилар ва бунинг натижасини кенг бозорда янги товарлар ва хизматларини киритиш имконига эга буладилар.

Бундай турдаги корхоналарни хар йили АКШда чоп этиладиган Инк журналида эълон килишади. 1990 йили 500та шундай компаниянинг йиллик обороти 9,6 млрд. долларга тенг булди ва 56,8 минг иш жойи хосил килди. 1990 йилда бу руйхатда Конжентрикс фирмаси пешкадамлик эгаллаб, унинг асосий фаолияти Шарлотта шахрида шим. Королина штати электростанцияларни куриш ва таъминлаш булган.

Маълум йилларда ушбу руйхатда Чарлз Шваб ва Микрософт корпорациялари карвонбошилик килганлар. Хозирги пайтда ушбу корпорациялар юксак ривожланган корпорациялар сафига киради. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик уз куллами жихатдан иктисодиетни узлуксизлигини ва баркарорлигини таъминлашда катта урин эгаллайди.Кичик бизнес ва тадбиркорликнинг иктисодиетга таъсир кулами бир катор иктисодий, ижтимоий, маданий, маърифий ва жихатларни уз ичига олади.

Биз факатгина иктисодий жихатдан мухим булган хусусиятлар хусусида тухталамиз. Булар куйидагилардир а иш жойларини ташкил этишдаги мавкенинг юксалиши. Утган 10 йил мобайнида АКШ кичик бизнес буйича бошкармасининг ахборотига кура янги иш жойларининг ярмидан купи 100 кишидан кам ходим ишлаетган корхоналар хисссасига тугри келади. Тез усувчи фирмалар янги фирмаларнинг 27 фоизи ташкил этиб улар 60 фоиз янги иш жойларини хосил килиишда катнашмокдалар.Шу билан бирга кичик бизнес хосил килинган иш жойларининг иш хакига кушимча туловлар, имтиезларнинг бир мунча пастлиги иш жойларини карийиб 25 фоизи нотулик иш куни тартибида шаклланади уларда ишловчилар таркибининг турли-туманлиги яъни маълумот дастлаб ишламаганлар, еш жихатдан урта ешлар ва урта ешдан утганлар салмогини куплиги билан ажралиб туради. б янги товарлар ва хизматларни тадбик килиш.

АКШ миллий фондининг хисобларига кура 98 фоиз янги махсулот хусусидаги тадкикотлар кичик бизнесда яратилган.

Бу ута мухим курсаткичдир. Энг йирик кашфиетлар хавфсиз устаралар, электрон соатлар, верталетлар, зангламас пулат ва бошка товарлар кулами бевосита кичик бизнесда яратилган. в йирик коорпорациялар эхтиежини кондириш. Йирик компаниялар махсулотини сотиш, уни бозор талаблари асосида шаклланишига кумак беришда кичик корхоналарнинг роли юкоридир. Уз навбатида йирик ривожланувчи фирмалар уз иктисодий стратегияларида майда таъминотчилар билан алока урнатишни самарали хисоблайдилар.Чунки улар мослашувчанлик хусусиятига эгадир. г махсус товарлар ва хизматлар билан таминлаш вазифаси.

Кичик корхоналар мижозларнинг узгача махсус эхтиежларини кондиришга етакчи урин эгалайдилар. Чунки 1-дан, махсус талабнинг оммавий тусга эга эмаслиги ва унинг йирик ишлаб чикаришда ташкил этиш самарали булмаслиги сабаб булса, 2-дан эса, бой харидорларнинг узига хос истакларини мавжудлигидир.Кичик бизнесни ташкил этишда мухим урини фирмани барпо этиш ва уни самарали сохасини аник белгилаш эгалайди.

Шу билан бирга статистика янги ишни бошлашдаги куп омадсизликдан далолат беради. Купчилик уни 30 микдорда дейди, чунки 85 янги корхоналар 10 йилик дастлабки ишлаш давридаек инкирозга учрайдилар.Шу билан бирга кайд этилган кичик фирмаларнинг 40 5 йилдан сунг уз ишларини давом жэтирмокдалар. Тадбиркорликни иктисодиетда тутган урнини биринчи жадвал маълумотларидан куриш мумкин. 1. жадвал Ривожланган мамлакатларда турли мулк шаклидаги корхоналарда саноат махсулотлари хажмининг таксимланиши жаъмига нисбатан Курсаткичлар АКШ Фран ция Япон Ния Корх онала р шак ли йирик урта кичик йирик урта кичик йирик урта Кичик Корхоналарининг умумий сони 0,5 7,9 91,6 0,1 1,5 98,4 1,4 21,6 77,0 Саноат махсулотлари хажми хиссаси, 35,0 28,4 36,6 42,1 19,1 38,8 34,4 30,1 35,4 Кичик бизнес ва тадбиркорликнинг ривожланишига бир катор омиллар таъсир курсатади.

Булар куйидагилардир. Корхоналарни йириклашуви тенденциясининг пасайиши.АКШда якин 15-20 йил ичида корхоналарнинг йириклашуви тенденцияси пасаяди.

Бу асосан, хизмат курсатиш сохасидаги силжишлар билан боглик. Албатта, бу хизмат курсатиш сохасида фаолият масштабини унча кенгайтириш имкони пастлиги билан белгиланади. Хозирги па1йтда хизмат курсатиш сохасидаги кичик корхоналар йирик ракобатчиларга нисбатан айрим юмушларини самарали ташкил кила олмокдалар. Бу биринчи навбатда бошкариш тизимининг соддалиги ва ихчамлиги билан богликдир.Аеллар иш кучининг иктисодга кириб келиши. 80-йилларнинг узидагина 2 млн. Аеллар уз иш жойларини очдилар.

Хозир АКШ да 4-5 корхона аелларга тегишли булиб, улар мамлакатдаги жаъми кичик корхоналарнинг 30 фоизини ташкил этади. Бу тенденция давом этса.ю 2000 йилга бориб, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда аеллар ва эркаклар сони тенглашади. Йирик ишлаб чикаришда ходимларни кискариши. Бу айрим жихатдан демографик омиллар билан боглик. Жумладан демографик портлаш даврида тугилганлар хозирги 30-40 ешга ,яъни уз ишини мустакил бошлаш вактига етдилар.Бундан ташкари, йирик корхоналарда иш урни учун кураш,урта бутун ходимларнинг кискарилиши бевосита кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ривожланишига таъсир курсатади. 4 Янги корхоналар очиш суръатининг ортиши.

АКШда хар йили уртача 200 мингга якин ахоли узининг фирмасини очади. Уларнинг ярмидан купи 20 минг доллардан кам оборот билан уз фаолиятиларини бошлайдилар. Уларнинг карииб 75 фоизини уз фирмаларида 50 соат ишлайдилар, 25 фоизи эса, 70 соат ва ундан ортик ишлайдилар.Карийиб 2 3 кисми янги бизнесни бошловчилар янги еки бошлаетган компаниялар хисобланадилар.

Яъни, улар амалда ишлаетган корхоналарни сотиб олмаганлигидан узлари хусусий бизнесни бошлайдилар. Уларниг 80 фоизидан ортиги уз ишларини ута самарали гояни эмас.ю балки оддий ишларни тартьибли хал килиш билан бощлайдилар.Демак, кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятини ривожланишига таъсир этувчи омилларни умумийлаштирсак, улар куйидагилардан иборат Корхоналар йириклашуви тенденциясининг пасайиши аеллар иш кучининг иктисодиетга кириб келиши йирик ишлаб чикаришда ходимларнинг кискариши янги корхоналарни очиш суръатининг ортиши ва бошкалардир.

Тадбиркорлик и?тисодиет субъектларининг мавжуд и?тисодий, табиий, ме?нат ва а?лий сало?иятлардан самарали фойдаланиб ю?ори пировард натижаларга эришиши билан тавсифланиб, бозор муносабатлари ривожланиши жараенида и?тисодиетнинг ?аракатлантирувчи кучига айланади. II. Боб. II.1 Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ташкилий хукукий формалари Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг ташкилий хукукий формалари бизни Республикамизда мустакилликнинг дастлабки йилларидаёк тугри йулга куйилган.

Хусусан олиб карайдиган булсак Узбекистон Республикаси Тадбиркорлик тугрисида ги Конунга кура Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик билан шугулланувчи тадбиркорликнинг ташкилий-хукукий шакллаари куйидагилардан иборат - якка татибдаги мехнат фаолияти - айрим фукаро томонидан ёлланма мехнатни жалб этиш асосида амалга ошириладиган жамоа тадбиркорлиги - бир гурух фукаролар томонидан амалга ошириладиган жамоа тадбиркорлиги - юридик шахслар ва фукаролар уз мулклари ва мулкий хукукларинибирлаштириш асосида амалга ошириладиган хамкорликдаги тадбиркорлик.

Айни вактда, тадбиркоркорлик фаолиятини амалга ошириш максадида тадбиркорлик субъектлари,яъни тадбиркорлик ташкилотлари корхоналар тузилади.Узбекистонда тадбиркорлик ташкилотларини тузиш, уларнинг фаолият курсатиши, кайта ташкил этиш ва тугатишнинг умумий, хукукий, иктисодий ва ижтимоий асослари Узбкистон Республикасининг Узбекистон Республикасидаги корхоналар тугрисида ги Конуни билан тартибга солинади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ташкилий-хукукий тизимида якка мехнат фаолияти хусусий тадбиркорлик фаолиятининг энг оддий шакли булиб, айни вактда мамлакатимизда анъанавий кадимги бир катор сохаларда гоят ривожланганлиги билан ажралиб туради. Якка мехнат фаолияти хунармандчилик ва оилавий мехнат анъанаси билан чамбарчас богликдир.Якка мехнат фаолиятининг оммавийлиги конун хужжатларида уни амалга оширишнинг энг соддалаштирилган тартибларида белгиланган.

Чунончи, юридик шахс хосил килмай, конун ва хужжатларда рухсат этилган тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи жисмоний шахслар фаолияти Узбекистон Республикасининг Тадбиркорлик фаолияти билан шугулланувчи жисмоний шахслардан руйхатдан утказиш туловини олиш ва руйхатдан утказиш тартиби тугрисида ги Конунга мувофик амалга оширилади.Шунингдек, лицензия асосида йул куйиладиган якка тартибдаги хусусий тадбиркорлик фаолиятининг айрим турлари якка шифокор врач лик, фармацевтика ва бошкалар Вазирлар Махкамасининг карорлари ва махсус низомлари билан тартибга солинади. Айни вактда махсулотларни тайёрлаш ва сотиш билан шугулланувчи хусусий тадбиркорлар муайян мажбуриятларни бажаришлари жумладан,мунтазам тиббий курикдан утиш шарт. Хусусий тадбиркор уз фаолиятида ёлланма менатдан фойдаланса, у юридик шахс хисобланади ва тадбиркорликни Узбекистон Республикасининг Корхоналар тугрисида ги, Тадбиркорлик тугрисида ги, Мулкчилик тугрисида ги конунлари ва бошка меъёрий хужжатлар асосида амалга оширишга мажбур.

Кишлок хужалигида хусусий тадбиркорликнинг ташкилий-хукукий шакллари Узбекистон Республикасининг 1998 йил 30 апрелда кабул килинган Фермер хужалиги тугрисида , Дехкон хужалиги тугрисида , Кишлок хужалиги кооперативи ширкат хужалиги тугрисида ги конунларида уз ифодасини топган.

Дехкон хужалиги оилавий майда товар хужалиги булиб, оила аъзоларининг шахсий мехнати асосида, мерос килиб колдириладиган умрбод эгалик килиш учун оила бошлигига берилган томорка ер участкасида кишлок хужалиги махсулотлари етиштиради ва реализация килади.

Дехкон хужалигидаги фаолият тадбиркорлик фаолияти жумласига киради хамда дехкон хужалиги аъзоларининг истагига кура юридик шахс ташкил этган холда ёки юридик шахс тащкил этмасдан амалга ошрилиши мумкин.Дехкон хужалиги уз фаолиятида ёлланма мехнатдан доимо фойдаланиши мумкин эмас. Дехкон хужалиги аъзоларига биргаликда яшаётган ва дехкон хужалигин биргаликда юритаётган оила бошлиги, унинг хотини эри , болалари, шу жумладан, фарзандлика олган болалари, тарбияга олган болалари, ота-оналари, мехнатга кобилиятли ёшга етган бошка кариндошлари киради.

Фермер хужалиги узига узок муддатли ижарага берилган участкаларидан фойдаланган холда товар етиштирувчи,кишлок хужалиги билан шугулланувчи, фермер хужалиги аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс хукукига эга мустакил хужалик юритувчи субъектдир.Фермер хужалиги узига узок муддатли ижарага берилган ер участкаларидан фойдаланган холда товар етиштирувчи, кишлок хужалиги билан шугулланувчи, фермер хужалиги аъзоларининг биргаликдаги фаолиятига асосланган, юридик шахс хукуларига эга мустакил хужалик юритувчи субъектдир.

Фермер хужалиги аъзолари жумласига фермер хужалигини биргаликда юритаётган, бу хужаликдаги иш узининг асосий мехнат фаолияти жойи булган фермер хужалигининг бошлиги, унинг хотини эри , болалари, шу жумладан, фарзандликка ёки тарбияга олинган болалари, ота-оналари, кариндошлари хамда мехнатга кобилиятли ёшга етган бошка шахслар киради.

Фермер хужалигида мехнат шартномаси асосида ишлаётган шахслар фермер хужалиги аъзоси хисобланмайди.Ишлаб чикариш кооперативлари кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликда тадбиркорлик фаолиятининг ташкилий хукукий шакли булиб, йирик товар хужалиги эканлиги билан ажралиб туради. Ишлаб чикариш кооперативи фукароларнинг шахсий иштироки ва аъзо иштирокчи ларнинг мулкий пай бадаллларини бирлаштиришларига асосланган булиб, биргаликда ишлаб чикариш ёки бошка хужалик фаолияти юритиш учун аъзолик асосида тузиладиган ихтиёрий бирлашмадир.

Ишлаб чикариш кооперативи тижорат ташкилоти хисобланади ва маътлубот кооперативидан фарк килади матлубот кооперативида олган даромадалар унинг аъзолари уртасида таксимланиши мумкин эмас . Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ташкилий-хукукий шакллари тизимида хужалик ширкатлари ва жамиятларининг хар хил турлари етакчи урин тутади.Хужалик ширкати умумий ном остида биргаликда тадбиркорлик фаолиятини олиб бориш учун бир нечта шахснинг бирлашувидир.

Хужалик жамияти тадбиркорлик фаолиятини олиб бориш учун бир шахс ёки бир нечта шахснинг мулкларини бирлаштириш ажратиш йули билан ташкилланадиган корхонадир.Хужалик ширкатлари ва жамиятлари тулик ширкат, коммандит ширкат,маъсулияти чекланган жамият, кушимча масъулиятли жамият, акционерлик жамияти каби шаклларга эга. Иштирокчилари ширкат номидан узаро тузилган шартномага мувофик тадбиркорлик фаолияти билан биргаликда шугилланадиган ва ширкатнинг мажбуриятлари буйича узларига тегишли барча мулк билан жавобгар ширкат тулик ширкатдир.

Иштирокчиларнинг бир кисми ширкат фаолияти билан боглик зарар учун кушилган сумма ёки бадаллар чегарасида таваккал киладиган ва ширкат амалга оширадиган ттадбиркорлик фаолиятида иштирок этмайдиган ширкат коммандит ширкат деб айтилади.Маъсулияти чекланган жамият устав фонди сармоя таъсис хужжатларида белгиланган микдордаги улушларга булинган, бир ёки бир неча шахслар томонидан таъсис килинган жамиятдир.

Бужамият иштирокчилари унинг мажбуриятлари буйича жавобгар булмайди ва жамият фаолияти билан боглик зарарлар учун узи кушган бадал киймати доирасида таваккал килади.Масъулияти чекланган жамиятнинг таъсис хужжати таъсисчилар имзолаган шартнома ва таъсисчилар тасдиклаган уставдир агар масъулияти чекланган жамиятни бир киши таъсис хужжати устав хисобланади . Кушимча масъулиятли жамиятда иштирокчилар унинг умумий мажбуриятлари буйича жамиятнинг мулки етишмаганда кушимча равишда ва тулик шерикликдагидек бутун уз мулклари буйича тулик эмас, балки узлари кушган бадалга каррали равишда уч карра, олти карра ва хоказо жавобгар булади.

Акциядорлик жамияти - хужалик жамияти шаклларидан бири. Акционерлик жамиятларини тузиш ва фаолиятини ташкил килиш Узбекистон Республикаси Олий Мажлиси кабул килинган Акционерлик жамиятлари ва акциядорларнинг хукуларини химоя килиш тугрисида ги Конун оркали тартибга солинади.Ушбу Конуннинг иккинчи моддасига кура устав фонди жамиятнинг акциядорларга нисбатан мажбуриятларини тасдикловчи муайян акйиялар сонига булинган хужалик юритувчм субъект акциядорлик жамияти деб юритилади.

Акциядорлик жамияти АЖ очик турда ва ёпик турда булади.Очик турдаги АЖ акциядорлари узларига тегишли акцияларини бошка акциядорларни розилигисиз эркин тасарруф кила оладиган жамиятдир.Чикарилган акцияларга очик обуна утказиш ва уларни эркин сотиш хукукига эга.Таъсисчиларнинг энг кам сони ва акциядорларнинг сони хам чекланмаган. Ёпик турдаги АЖ - акциялар факат унинг таъсисчилари уртасида белгиланган шахслар доираси ичида таксимланадиган жамият булиб, унинг таъсисчилари камида уч киши, акциядорлар сони эса эллик кишидан ортмаслиги лозим.

Мамлакатимизда бозор иктисодиёти ва муносабатларининг жадал ривожланиши негизида миллий иктисодиётнинг жахон хужалиги билан интеграциялашуви-кушма корхоналар юзага келди ва иктисодиётда мухим урин тутмокда.Кушма корхона мамлакат худудида хорижий инвестор иштирокида барпо этилган корхонадир.

Кушма корхонанинг устав фондига хар бир иштирокчининг хиссаси муддати, хажми, тартиби бахоланиши таъсис хужжатларида белгилаб куйилади. Кушма корхоналар Узбекистон худудида тузилиши, унинг филиал ва ваколатхоналари бошка мамлакатларда хам булиши мумкин. Кушма корхоналарни ташкил килиш ва уларнинг фаолияти Узбекистон худудида тузилиш фаолияти Узбекистонда амалдаги конунларга асосланади.Умуман, хужалик субъектлари тижорат ва нотижорат ташкилотларига булинади.

Тижорат ташкилотлари фаолиятининг асосий максади фойда олишдан иборат. Нотижорат ташкилотлари диний, турли жамоат, халкаро ташкилотлар нинг асосий максади эса фойда олиш эмас, балки бегараз ердам курсатиш булиб, фойда олинган такдирда хам корхона аъзолариуртасида таксимланмайди.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ташкилий-хукукий шакли турли мулкчилик куринишлари,каитал эгалари макоми, олинган фойда ва зарарларни таксимланиши, хужалик субъектлари иштирокчиларнинг сони, мулкий масъулият ва жавобгарлик, мол-мулк манбалари ва бошкариш билан хам богликдир. Ўзбекистонда и?тисодиётнинг бозор муносабатларига ўтишдаги ?озирги бос?ичида масъулияти чекланган жамиятлар МЧЖ кенг тар?алди. Бундай жамият бир ёки бир нечта шахслар томонидан таъсис этилади.

Унинг устав капитали таъсисчилар ?ужжатларида ани?ланган улуши ми?дорига бўлинади.Масъулияти чекланган жамиятнинг мажбуриятлари бўйича унинг иштирокчилари жавоб бермайдилар. Улар жамият фаолияти билан бо?ли? зарар учун ўзлари ?ўшган ?иссалари ?иймати доирасида жавобгардирлар.

Масъулияти чекланган жамиятдан фар?ли ?ўшимча масъулиятли жамият иштирокчилари унинг мажбуриятлари бўйича ўз мол-мулклари билан ?ўшган ?иссалари ?ийматига нисбатан ?амма учун бир хил бўлган, жамиятнинг таъсис ?ужжатларида белгиланадиган каррали ми?дорда солидар тарзда субсидиар жавобгар бўладилар. Демак, жамият мажбуриятлари бўйича ?амма иштирокчилар шериклик солидар асосида каррали ми?дорда бир текисда ?ўшимча субсидиар жавобгар бўладилар.

Бунда иштирокчилардан биронтаси банкрот бўлса, жавобгарлик бош?а иштирокчилар ўртасида уларнинг ?иссаларига мутаносиб равишда та?симланиши ?ам назарда тутилади. Замонавий шароитларда тадбиркорликнинг кенг тар?алган шакли акционерлик жамиятлари ?исобланади.Уларнинг кўпчилиги давлат ва ма?аллий корхоналарни хусусийлаштириш йўли билан яратилади. Акционерлик жамиятида унинг устав фонди муайян ми?дордаги акцияларга бўлинган бўлади. унинг иштирокчилар акционерлик жамиятининг мажбуриятлари бўйича жавоб бермайдилар, лекин жамият фаолиятини амалга оширишдан келиб чи ан зарарлар учун уларнинг акциялари ?иймати доирасида жавобгар бўладилар.

Жамиятнинг мажбурияти бўйича акционернинг жавоб бериши ?а?ида ?ам ?оида назарда тутилади. Бундай ?оида акциялар ?а?ини батамом тўламаган акционерларга таалу?лидир. Улар ўзларига ?арашли акциялар ?ийматининг тўланмаган ?исми доирасида жамият мажбурияти бўйича биргаликда жавобгар бўладилар.Акционерлик жамияти очи? ва ёпи? бўлиши мумкин. очи? жамият иштирокчилари ўзларига тегишли акцияларни ?олган акционерларнинг розилигисиз бош?а шахсларга беришлари мумкин. бундай жамият ўзи чи?арган акцияларга очи? обуна ўтказишга ва уларни эркин сотишга ?а?лидир. Ёпи? жамиятнинг ОАЖдан фар?и, унда акциялар фа?ат ўзининг таъсисчилари иштирокчилари орасида ёки олдиндан белгилаб ?ўйиладиган бош?а шахслар доирасида та?симланади.

Бундай жамият ўзи чи?арган акцияларга очи? обуна ўтказишга ёки уларни сотиб олиш учун чекланмаган шахслар доирасида бош?ача тарзда тавсия этишга ?а?ли эмас. ЁАЖ акциялари ушбу жамиятнинг бош?а акционерлари сотадиган акцияларни сотиб олишда устивор ?у?у а эга. ФКда шўъба ва ?арам корхоналарга ?уйидаги тариф берилган. Устав фондига ?исса ?ўшишда хўжалик жамиятида иштирок этган жамият шўъба хўжалик жамияти дейилади.

Устав фондида иштирок устун мав?ега эга бўлган хўжалик асосий хўжалик дейилади.Хўжаликларнинг шўъба ва асосий даражага эга бўлиши улар ўртасида тузилган шартномалар асосида ёки бири иккинчисининг ?арорлпарига мувофи? иш тутишибилан ?ам ифодаланади. ?арам хўжалик жамиятлари анча бош?а и?тисодий статусга эга. Хўжалик жамиятида ?атнашувчи жамиятнинг бири 20 дан кўпро? ёки масъулияти чекланган жамиятнинг устав фондининг йигирма фоизидан кўпро?ига эга бўлса, иккинчи жамият ?арам хўжалик жамияти дейилади.

Бундай жамият ?ам юридик шахс ?исобланади.Тадбиркорлик корхоналарининг ўзига хос ташкилий ?у?у?ий шаклларидан бири ишлаб чи?ариш кооперативлари ?исобланади.

Фу?ароларнинг шахсий иштирок этиш ?амда аъзоларнинг ?иштирокчиларнинг мулк билан ? ўшиладиган пай бадалларини бирлаштириш асосида биргаликда ишлаб чи?ариш ёки бош?а хўжалик фаолиятини олиб бориши учун аъзолик негизида ихтиёрий бирлашмаси ишлаб чи?ариш кооперативи ?исобланади. ЎзРда кооперация жисмоний ва юридик шахсларнинг турли хил и?тисодий ва ижтимоий фаолият со?аларида умумий ма?садларга эришиш учун ташкилий расмийлаштирилган ширкат жамоа мулки шаклига асосланган ўз хохиши билан бирлашуви кооперативлар ни ўзида акс эттиради. Унитар корхоналар тадбиркорлик корхоналари ўртасида ало?ида ўрин эгаллайди. Ўзи мулк эгаси бўлмасдан унга мулкдор томонидан берилган мулк асосида фаолият юритувчи тижоратчи ташкилот унитар корхона ?исобланади.

Унитар корхонанинг мол-мулки бир бутун бўлиб, бўлинмасдир ва унга ?ўшилган ?иссалар улушлар, пайлар корхона ходимлари ўртасида ?ам та?симланмайди.Унитар тарзда фа?ат давлат ва муниципиал корхоналар тузилиши мумкин. унитар корхонанинг мол-мулки давлат ёки ма?аллий ?окимиятнинг мулки ?исобланиб, унга хўжалик юритиш ёки оператив бош?ариш ?у?у?и билан берилади.

Хўжалик юритиш ?у?у?ига эга корхона мулкдор ва ваколатли органнинг ?арорига мувофи оператив бош?ариш ?у?у?ига эга корхона ЎзР мулки асосида Ўзбекистон ?укумати ?арорига асосан ташкил этилади.Хусусий тадбиркорлик - хўжалик юритишнинг шундай ташкилий ?у?у?ий шакли-ки, унда мулк эгаси битта шахс ёки оила булади ва фаолиятдан келган даромадни ?аммасига эгалик килади, бизнесдаги хавф-хатар ва таваккалчилик учун якка узи жавоб беради.

II.2 Узбекистонда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг замонавий ахволи Муста?илликнинг дастлабки йилларидано? Президентимиз И.А.Каримов Тадбиркорлик - и?тисодий тангликдан олиб чи?ишнинг, и?тисодий тара иетга олиб боришнинг асосий и?тисодий воситаси, тара иет локомотиви деб дтаъкидлаган эдилар. Ўзбекистонда и?тисодий исло?отларнинг чу?урлашуви жараени устун даражада тадбиркорлик фаолиятининг фаоллиги билан белгиланади.

Тадбиркорлар ишлаб чи?ариш омилларидан о?илона фойдаланишлари ва самарали фаолият юритишлари билан ажралиб турадилар.Кичик бизнес фаолиятини фаоллаштириш тадбиркорлик фаолиятининг и?тисодий мо?иятини чу?ур назарий жи?атдан билиш ва ўрганишга бо?ли?дир. Мамлакатимизнинг и?тисодчи олимларидан А.Ўлмасов ва М.Шарифхўжаевлар, Тадбиркорлик фа?ат пул топиш эмас, балки яратувчанлик фаолияти ор?али даромад олиш омилидир - деб таъкидлаб, шунингдек, тадбиркорлик шунчалик бир фаолият эмас, балки даромад топишга мўлжалланган и?тисодий фаолият бўлиб, агар у фаоллашмаса и?тисодий ўсиш рўй бермаслигини асослайдилар ва улар айнан тадбиркорликнинг сифат жи?атига эътиборни ?аратадилар.

Ш.Шодмонов Тадбиркорлик фаолияти - шакли ва со?асидан ?атъий назар фойда олиш ва ундан самарали фойдаланиш ма?садига ?аратилган и?тисодий фаолиятдир деб таъкидлайди. Абул?осимов эса тадбиркорликни ?онун йўли билан ман ?илинмаган и?тисодий унумли фаолият тури деб таърифлайди.Тадбиркорлик фаолиятининг мо?иятини очишда Муфтайдинов томонидан берилган таъриф ўзига хослиги ва кенг ?амровлиги билан ажралиб туради.

Тадбиркорлик и?тисодий фаолиятни ?аракатлантирувчи кучи сифатида и?тисодий маховик бўлиб, бозор и?тисодиети шароитида тадбиркорлик фаолиятини ва истеъмол талабларини эътиборга олган ?олда кенгайтирилган такрор ишлаб чи?аришнинг узлуксизлигини таъминлайди 16 деган ?ояни илгари суради.Ушбу таърифда муаллиф бош?алардан фар?ли ўларо? тадбиркорликка и?тисодий фаолиятни ?аракатлантирувчи кучи сифатида такрор ишлаб чи?ариш узлуксизлигини таъминлаши, унинг самарадорлиги эса турли механизмлардан фойдаланиш даражасига бо?ли? эканлигига ало?ида ур?у бермо?да. Бизнинг фикримизча, тадбиркорликнинг ўз и?тисодий табиати мавжуд бўлиб, ушбу мавжудлик унинг икки томонлама хусусиятида намоен бўлади бир жи?атдан тадбиркорлик мулкчилик сифатида бўлса, иккинчи томондан, тадбиркорлик хўжаликни о?илона юритиш ва бош?аришдир. Ўтказилган тад?и?отлар ва илмий та?лилларимиз натижасида шунга амин бўлдикки, тадбиркорлик бир томондан, тадбиркор мулкчиликнинг турли шаклларига асосланган ?олда, ўз мулкидан капитал сифатида фойдаланиб, тижорат билан шу?улланиб, янги усул ва ю?ори технологияларни ?ўллаган ?олда бойликдан бойлик орттиради.

Бу эса, ўз навбатида мамлакатнинг и?тисодий ?удратини оширади.

Иккинчи томондан, ушбу усулни амалга ошириш устун даражада тадбиркорнинг ташкилотчилик даражасига бо?ли? бўлади. Тадбиркорнинг даромад олиши ва ми?дори товарларга бўлган талаб билан узвий бо?ли Тадбиркорнинг бозорда ўз ўрнини топа олиши ва муваффа?иятга эришиши маркетинг тад?и?отларини ўтказишдаги фаоллик, ташаббускорлиги даражасига бевосита бо?ли?дир. Та?лилларимизга асосланиб, тадбиркорликка ?уйидагича таъриф берамиз тадбиркорлик и?тисодий категория сифатида мулкчиликнинг турли шаклларига ва янги технологияга асосланган даромад орттиришнинг ташаббусли фаолияти бўлиб, у бозор шароитида ишлаб чи?ариш омилларининг ўзаро о?илона ало?адорлигини таъминлаш эвазига хўжалик фаолиятини юритиш ва бош?аришда бозор и?тисодиетининг му?им дастаги сифатида амал ?илади.

Бизнинг фикримизча, тадбиркорлик маълум бир давлат еки минта?анинг ижтимоий-и?тисодий ривожланиш сиесати йўналишларига ?ам бо?ли?дир. Ушбу хусусиятлар Ўзбекистоннинг бозор и?тисодиетига бос?ичма-бос?ич ўтиш даврида ?уйидагиларда ўз аксини топмо?да биринчидан, и?тисодиетда мулкчиликнинг хусусий тадбиркорлик ва кичик бизнес, де он, фермер хўжаликлари, ?ўшма корхоналар, акциядорлик жамиятлари каби шаклларининг устувор ривожланиши та?озо этилаетган бўлса, иккинчидан, тадбиркорликнинг хўжалик юритиш ну?таи-назаридан бозорни тад?и? ?илиш ва фаолиятини о?илона юритиш ва бош?ариш масалалари долзарб эканлиги намоен бўлмо?да. Хал?нинг турмуш фаровонлигини оширишда ма?аллий ва ички бозорни истеъмол товарлари билан таъминлашнинг, а?олига турли-туман хизматлар кўрсатишни ташкил этишда кичик бизнес фаолиятининг а?амияти тобора ортиб бормо?да. Тадбиркорлик ?анча ривожланса, моддий ишлаб чи?ариш ва хизмат кўрсатиш ?ам шунчалик ривожланади. Шунинг учун ?ам XXI асрда тадбиркорлик субъектларининг фа?ат сон жи?атидан ўсишига эмас, балки, сифат жи?атидан ортишига эътибор ?аратиш лозим.

Ю?оридаги сабабларга кўра услубий жи?атдан тадбиркорлик фаолиятининг исло?отлар жараенида фаоллашувини тад?и? этишни фаолият ва фаоллик , ишчи кучи ва тадбиркорлик ?обилияти , ме?нат унумдорлиги ва тадбиркорлик фаоллиги тушунчаларини та?лил этишдан бошлаш ма?садга мувофи?дир. Улар мо?иятан бир-бирини тўлдиради ва яхлит механизм бўлиб ?аракатга келади.

Ушбу и?тисодий тушунчалар и?тисодий исло?отларни чу?урлаштириш бос?ичида мо?ияти жи?атидан ало?ида хусусиятга эга эканлиги ва тадбиркорлик фаоллиги янги атама сифатида реал во?еликда намоен бўлаетганлигини ало?ида таъкидлаш лозим.

Шуни таъкидлаш жоизки, тадбиркорлик фаолиятида ишчи кучи ва тадбиркорлик ?обилияти омилларининг сало?ияти, тафаккур тарзи ва улуши муста?ил намоен бўлади. Корхонанинг тадбиркорлик фаоллиги таш?аридан жалб ?илинадиган пул тушумлари ва даромадларга нисбатан самаралиро? бўлишини та?озо этади.

Тадбиркорлик фаолиятининг ижобий самараси шу со?ада банд бўлган а?олининг даромадлари ми?дори ва турмуш тарзига жиддий таъсир кўрсатадиган омилдир.

Бозор и?тисодиетида ишчи кучининг ?иймати ю?ори унумдорлик билан фойдаланадиган иш жойига кўчириш имконини берадиган кўринмас ?ўлга айланади.Фикримизча, тадбиркорлик фаоллиги муайян ма?садга йўналтирилган ? аракат бўлиб, объектив ва субъектив омиллар ўртасидаги зиддиятларни бартараф этишда му?им а?амият касб этади.

Ишчи кучининг ?ўнимлилиги корхонанинг тадбиркорлик фаоллиги даражасига бо?ли? бўлади. Ишлаб чи?ариш тузилмасини бозор талабларидан келиб чи ан ?олда мунтазам равишда ўзгартириш бозор и?тисодиетининг асосий шартларидан биридир. Ме?нат фаолиятининг мо?ияти ва тадбиркорлик фаолиятини тад?и? этишда уларнинг умумийлик томонларига ва улар орасидаги тафовутни ажратиш лозим.Бизнинг фикримизча, тадбиркорлик ?обилияти ва тадбиркорлик фаоллиги тушунчаларининг умумийлиги шундаки, ?обилият ва фаоллик тадбиркорлик фаолиятида бир-бири билан уй?унлашади.

Биринчидан, тадбиркорлик билан ?обилиятга эга инсон шу?улланади, иккинчидан, таваккал фаолият бошлаган тадбиркор мавжуд имкониятдан самарали фойдалансагина ижобий натижага эришади.Ю?оридаги икки тушунча ўртасидаги фар?нинг асосини ишлаб чи?ариш жараенида ? ўлланаетган ме?нат ресурсларининг икки ?олати биринчидан, ишлаб чи?ариш жараенида ?ўлланадиган инсоний ресурслар иккинчидан, ишлаб чи?ариш жараенида истеъмол ?илинадиган инсоний ресурслар ташкил этади. ?ўлланадиган инсоний ресурсларни ишчи кучи ва тадбиркорлик ?обилияти ташкил этса, истеъмол ?илинадиган инсоний омилни эса ме?нат ва тадбиркорлик ташкил этади.

Ишчи кучи ва тадбиркорлик ?обилиятини ишлаб чи?ариш учун ? ўллашда яро?лилиги билан, ме?нат ва тадбиркорлик эса ишлаб чи?ариш жараенида янги истеъмол ?иймати яратиши билан тавсифланади.Товар ва хизматлар ишлаб чи?ариш жараенида ме?нат унумдорлиги ?исобидан тадбиркорлик фаоллигига эришилади.

Ресурсларнинг самарадорлиги корхона даражасида намоен бўлади. Бизнинг фикримизча, ишлаб чи?ариш жараенида инсоний омиллар самарадорлиги уч бос?ичда шаклланган пирамидани ?осил ?илади. Ўз-ўзидан ме?нат фаолияти ва тадбиркорлик фаолияти тушунчаларининг фар?и я ол намоен бўлади. Ушбу категорияларнинг тафовут жи?атлари уларнинг и?тисодий негизидадир.Биринчидан, ишчи кучини истеъмол ?илиш ме?нат ?исобланса, тадбиркорлик ?обилиятини истеъмол ?илиш - тадбиркорликдир.Иккинчидан, ме?нат барча мулк шаклига, шу жумладан, давлат мулкига дахлдор бўлса, тадбиркорлик хусусий ва акциядорлик асосида шаклланган мулк турлари негизида эркин ривожланади.

Учинчидан, ме?натдаги эркинлик фа?ат инсоннинг ўзига нисбатан, тадбиркорликда эса инсонга ва фаолиятга нисбатан ?ўлланилади. Инсонларга ?онун доирасида берилган и?тисодий фаолият эркинлиги ўз самарасини беради. Бунинг натижасида оила, жамоа ва давлат бойлиги ортиб боради.Бунинг учун тадбиркорлик фаолияти ва тадбиркорлик фаоллиги тушунчалари бир-бирига мутаносибликда бўлиши керак.

Чунки тадбиркорлик фаоллиги фаолиятнинг сифат даражасини белгилайдиган мезондир. Кичик бизнес фаолиятини фаоллаштирмай туриб, ишлаб чи?аришни бозор и?тисодиети талаблари даражасида такомиллаштириб бўлмайди. Ба?оуддин На?шбанд таълимотидаги Ва?т, замон ?ар нафасдан ого? бўлиш, уни назорат этиш гўе бугунги кун тадбиркори учун айтилгандек.Кичик бизнеснинг ўзига хос бўлган хусусияти шундаки, ме?нат фаолияти давомида ишлаб чи?ариш омиллари бир-бири билан узвий бо?ланиб хўжаликни самарали юритиш ва о?илона бош?аришга ?аратилади.

Ушбу ?олатнинг икки жи?ати мавжуд бўлиб, бир томондан самарали тадбиркорлик фаолияти корхонани исти? болли даражага кўтариши, иккинчи ?олатда эса корхонанинг ин?ирозга юз тутишига сабаб бўлиши мумкин.Фикримизча, тадбиркорлик фаоллиги тадбиркорлик билан шу?улланиш жараенида бозор му?итининг ўзгарувчанлик хусусиятига мослашиш, мавжуд а?лий, моддий, молиявий, ташкилий имкониятлардан самарали фойдаланишдир.

Тадбиркорлик фаоллигининг ми?дорий пировард натижаси бозор талабларидан келиб чи ан ?олда ма?сулот ва хизматлар ишлаб чи?арилишидаги эришилган ме?нат унумдорлиги даражаси ва ма?сулотни сотилишидан олинган фойда ми?дори ?амда эришилган самарадорликда намоен бўлади. И?тисодий адабиетда тадбиркорлик фаоллиги тушунчаси етарли даражада ўрганилмаган бўлиб, мавжуд манбаларда унинг айрим жи?атлари берилган холос.Кичик бизнес субъектларининг тадбиркорлик фаоллиги ушбу фаолиятнинг ма?сади ва эришилган натижалари ўртасидаги ало?адорликни таъминлайди.

Ушбу ало?а кичик бизнес субъектининг режалаштирилган ?атти аракатлар билан амалга оширишдаги даражаси ор?али изо?ланади. Биринчидан, ра?обат му?итини яхшилаш бўйича ани? ?атти аракатлар режасининг тузилиши, иккинчи томондан, тадбиркорлик фаолияти пировардида ижобий натижаларга эришиш имконини беради.Ягона режа, стратегия, ма?сад ва сало?иятга эга бўлган тадбиркорликда турли хил фаоллик туфайли турлича натижаларга эришилади.

Бу эса тадбиркорлик фаоллигида ягона бошлан?ич шарт-шароитларда турлича натижаларга эга бўлишни изо?лайди 1-расм Кичик бизнеснинг фаол ва нофаол кўрсаткичлари Кичик бизнес КБ фаолиятининг вазифаси фойда олиш, ю?ори ра?обатбардошликни таъминлаш, хўжалик юритишни такомиллаштириш ва кенгайтиришга эриша олишга асосланади.Ривожланаетган бозор шароитларида тадбиркор ўзининг бўлажак фаолиятини танлашда бозор фаолияти ва ундаги ўзгаришлари тажрибаларига амал ?илади, акс ?олда, фаолияти самарасиз якунланади. Бундай ?олат кичик бизнес фаолиятининг нофаоллиги билан тавсифланади.

Пировард натижада муайян бир тадбиркорлик фаолиятининг бозор тизимидаги мав?еи ва бозордаги фаоллик кўрсаткичларини ба?олаш имконияти ту?илади. 2-расмдан кўриниб турибдики, ?ар бир кўрсаткичнинг ўзи ?атор таш?и ва ички омиллар таъсирида мунтазам равишда ўзгариб туради.Ушбу ўзгаришларнинг ижобийлиги еки салбийлигини уларнинг кичик бизнес тадбиркорлик фаоллигига таъсир доирасини ба?олаш учун маълум мезонлар ишлаб чи?ишни та?озо этади.

Ушбу ендашув кичик корхоналарнинг самарадорлигини ошириш ва бозор и?тисодиети шароитида хўжалик юритиш кўникмаларини ривожлантириш, уларнинг ижтимоий нуфузини оширишга ?аратилган маркетинг тадбирларини олиб бориш ор?али корхона фаолияти нуфузи тў?рисида ани? маълумот олиш имкониятини беради.Корхона тадбиркорлик фаоллиги кўрсаткичлари тизими 2-расм. Корхонанинг ижтимоий нуфузи деганда, унинг ўз манфаатлари учун эмас, балки жамоатчилик ва истеъмолчилар манфаатлари, ?удуд ва бош?а ижтимоий манфаатларини инобатга олган ?олда, и?тисодий фаолият кўрсатиши, и?тисодий нафлилиги назарда тутилади.

Корхоналарнинг и?тисодий нафлилиги деганда эса, мазкур корхонанинг ишлаб чи?ариш ва тадбиркорлик сало?иятини рўебга чи?ариш эвазига кўрадиган даромади ?исобидан турли э?тиежларни ?ондира олиш хусусияти тушунилади.Ю?орида келтирилган кўрсаткичларга асосланиб, биз кичик бизнес субъектлари фаолиятининг сифат даражаларини, уларнинг и?тисодий нафлилик ?олати ва даражасини ми?дорий ўлчаш йўли билан ани?лашни ма?садга мувофи? деб ?исоблаймиз.

Фаолиятни юритиш ва бош?аришда мавжуд кўрсаткичлардан фойдалана олиш хусусияти ва э?тиежларнинг ?ондирилиши кўлами бўйича корхоналар даромадларини ?уйидаги и?тисодий нафлилик ?олатига ?араб ажратамиз и?тисодий ночор фаолият корхона эгасининг манфаати даражасидаги нафлилик, яъни и?тисодий етук фаолият корхона эгаси ва елланма ишчилар манфаати даражасидаги нафлилик, яъни и?тисодий ривожланган фаолият ижтимоий нафлилик, яъни исти?болли фаолият ?ўшилмаган нафлилик, яъни но?онуний тадбиркорлик йўли билан олиб борилган фаолият. ?ар бир эришилган даражанинг ўзига хос бўлган таснифлари мавжуд бўлиб, улар кичик бизнес фаоллигини оширишда та?лилий-меъерий кўрсаткичлар ор?али фаолиятнинг мезони сифатида ба?олаш имконини беради.

Тадбиркорлик фаоллигини ошириш объектив зарурат эканлигини иккита талаб биринчидан, ишлаб чи?аришнинг ривожланиши, ижтимоий бойлик ва турмуш даражаси, маълумот ва маданий савия ўсиши натижасида инсонларнинг э?тиежи доим кенгайиб бориши бўлса, иккинчидан, техника-технологиянинг ривожланиш жараенида ме?нат унумдорлиги ва ишлаб чи?ариш самарадорлигининг ўсиши, ма?сулот сифатининг ю?ори бўлишини фа?ат инсонлар учун тегишли шарт-шароит яратилгандагина таъминлаш мумкинлиги та?озо этади.

Бозор и?тисодиети шароитида инсон ишлаб чи?аришнинг асосий омилига айланиб, тадбиркор шаклида мулк эгасига айланади.Биз, шу сабабдан, тадбиркорликнинг фаоллашувига таъсир этадиган инсон омилини и?тисодий ну?таи-назардан ўрганиб чи?ишни тў?ри йўл деб ?исоблаймиз.

Бозор и?тисодиети шароитида ишлаб чи?аришнинг инсоний омили сифатидаги тадбиркорлик ?обилиятининг шаклланиши ва уни ишчи кучидан ажралиб айирбошлаш предметига айланади. Инсонни и?тисодий субъект тарзидаги ?иефаси тўртта даражада шаклланади ишчи кучи сифатида, ани? ме? нат субъекти сифатида, тадбиркор сифатида, менежер сифатидаги инсон ?иефасида.Ривожланган мамлакатлар тажрибасининг кўрсатишича, кичик бизнеснинг самарали ривожланишига эришиш учун зарур тадбиркорлик фаоллиги таъминланишининг ташкилий-и?тисодий асосларини такомиллаштириш зарур.

Фикримизча, тадбиркорликнинг ривожланишига таъсир ?илувчи бешта омил мавжуд, шу жумладан, рўйхатдан ўтказиш, давлат назорати, банклар, соли?лар, экспорт-импорт. Ушбу жараенларнинг мукаммал равишда амал ?илиши тадбиркорликни ривожлантиради ва тадбиркорлик му?итини яхшилаш имконини беради.Бозор и?тисодиети шароитида бозор и?тисодиети институтлари фаолиятларининг ?анчалик такомиллашиб бориши тадбиркорлик фаолиятида юзага келиши мумкин бўлган муаммо ва ?аршиликларнинг камайишига хизмат ?илади.

Бундай институтларнинг фаолиятлари тадбиркорлик фаоллигини ошириш имконини берадиган механизм бўлиб ?аракатга келади.Бизнеснинг муваффа?ияти устун даражада, юксак профессионал даражадаги муста?ил аудитни, су?уртанинг замонавий шаклларини ривожлантиришга бо?ли Мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг и?тисодий кўрсаткичлари жа?он мамлакатлари даражасига я?инлашиб бораетганлиги ушбу со?ага жиддий эътибор ва фаолият кўрсатиш учун зарур шарт-шароитлар яратилганлигидан далолат беради 2-жадвал . Та?лиллар шуни кўрсатмо?даги, кичик бизнесни ривожлантириш ор?али а?оли бандлик даражасини ошириш муаммоси ?ал этиб борилмо?да. Тадбиркорлик ривожланиши жараенида жамият аъзоларининг даромадлари оширилиши учун моддий асос яратилди.

Масалан, 2000 йилда кичик бизнес томонидан 302000 янги иш ўринлари яратилган бўлса, 2007 йилда ушбу кўраткич 513700 тани ташкил этди. Республикамизда яратилаетган янги иш ўринларининг 90 фоизи кичик бизнес ?иссасига тў?ри келади.

Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларида ишловчиларнинг умумий бандликдаги улушини ривожланган мамлакатлар кўрсаткичларига та осласак, умумий бандликдаги улуши Францияда 56,6 , Буюк Британияда 55,0 , А?Шда 50,1 , Канадада 47,1 , ?индистонда 45,0 каби ривожланган мамлакатлари даражасидан ?ам ю?ориро? яъни, 72,3 га эришилгани кичик бизнеснинг Ўзбекистон и?тисодиетидаги ўрни ю?ори эканлигини кўрсатмо?да. 1-жадвал Ўзбекистон Республикасида кичик бизнес корхоналарининг ривожланиш кўрсаткичлари Кўрсаткичлар 2000 й. 2005 й. 2007 й. 2007 йилда 2000 йилга нисбатан, да 1 Рўйхатга олинган КБ корхоналари сони минг бирликда 142,9 308,7 422,3 295,5 2 КБ со?асида банд бўлганлар сони минг киши ?исобида 4462,7 6679,0 7762,18 173,9 3 КБ со?асида банд бўлганларнинг умумий бандлар сонидаги улуши, фоизда 50,0 65,5 72,3 - 4 КБ бизнес корхоналарини ялпи ички ма?сулот ЯИМ даги солиштирма салмо?и, фоизда 31,0 38,2 45,7 - 5 КБда янгидан яратилган иш ўринлари сони, минг бирликда 302,0 434,2 513,7 130,0 6 ?ар 1000 кишига тў?ри келадиган КБ субъектлари 7,0 10,3 16,2 231,4 7 КБ субъектларининг умумий экспорт ?ажмидаги улуши, фоизда 12 6,0 14,8 - Кичик бизнес субъектларини ривожлантиришдан кўзланган ма?сад унинг ЯИМдаги ?ажмини ошириш баробарида а?оли фаровонлигини таъминлашдан иборатдир.

Мамлакатимизда кичик бизнес субъектларининг ЯИМ даги улуши тара ий этган давлатларнинг кўрсаткичларидан 45,7 паст эканлигини кўрсатмо?да. Олиб борилган тад?и?отлар мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик со?асида улкан юту?лар ?ўлга киритилаетганига ?арамасдан, яратилган имкониятлардан ?али тўли? фойдаланилмаетган жи?атлар мавжудлигидан далолат беради. Ўзбекистон а?олисининг ?ар 1000 нафарига 16,2 бирлик кичик бизнес корхонаси тў?ри келса, Европа Иттифо?и давлатларида а?олининг ?ар 1000 нафарига 37-46 бирлик кичик корхона тў?ри келади.

Демак, республикамизда корхоналар сонининг ўсишига ?арамай, ?али уларнинг тара ий этган мамлакатлар даражасига етмаганлигини кўриш мумкин.

Кичик бизнес субъектларини тармо? таркибидаги улушида ўзгариш юз бермо?да. кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ? ўллаб увватлаш борасида ?укумат томонидан амалга оширилаётган чора-тадбирлар, уларга бир ?атор соли? ва кредит имтиёзларининг берилиши ушбу со?анинг янада ривожланишига имкон яратди. 2009 йилда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларига барча молиялаш манбалари ?исобидан ажратилган кредит ресурсларининг умумий ?ажми 50 фоизга ошиб, 1 трлн. 852 млрд. сўмни ташкил этди. Ушбу кредитларнинг 322,1 млрд. сўми кичик бизнес субъектларига ажратилган микрокредитлар бўлиб, бу кўрсаткич 2008 йилга нисбатан 1,6 бараварга кўпдир. Фаолият юритаётган кичик бизнес субъектларининг сони 2009 йилда 16,3 мингтага ўсиб, 2010 йилнинг 1 январь ?олатига кўра 196,5 мингтага етиб, улар томонидан ялпи ички ма?сулотнинг ?арийб 50 фоизи ишлаб чи?арилмо?да. Бундай натижа, биринчи навбатда, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик давлат томонидан доимий ?ўллаб увватланаётганининг самарасидир. 2009 йилда кичик саноат корхоналари учун ягона соли? тўлови 8 фоиздан 7 фоизгача пасайтирилди, якка тадбиркорлар учун эса ?айд этилган соли? ми?дори ўртача 1,3 баробар камайтирилди.

Шунингдек, кичик бизнес со?асида а?оли бандлигини янада ошириш борасида а?амиятга молик ишлар бажарилди.

Жумладан, 2009 йилда кичик бизнесда иш билан банд бўлганларнинг жами иш билан банд бўлган а?оли таркибидаги улуши 74,8 фоизга етди. Шу боис, кичик бизнесни ривожлантиришнинг ма?садли ?удудий дастурини минта?а хусусиятига мос равишда ишлаб чи?иш ва унда йирик корхоналар билан кичик бизнес субъектларининг ўзаро интеграциясига эришишда йирик саноат корхоналари таркибида кичик бизнес субъектларини ташкил этишни режалаштириш ма?садга мувофи?дир. Фаолият кўрсатаетган кичик бизнес субъектларининг ?олати ва исти?болларини ани? ба?олашда анкета-сўровнома маълумотлари му?им ахборот манбаларидан бири бўлиб ?исобланади.

Кичик бизнес фаолиятини ривожлантириш ва унинг фаоллигини оширишни омилли ба?олаш бўйича сўровнома ўтказилди.

Тад?и?отнинг асосий вазифалари кичик бизнес субъектлари фаолиятини ривожлантиришга таъсир этувчи омилларни, а?олининг тадбиркорликка бўлган мойиллиги ва ?арашларини ани?лаш ва маълумотлар ор?али та?лил ?илиш асосида кичик бизнеснинг тадбиркорлик фаоллигини янада ривожлантириш учун исти?болли режалар тузишдан иборатдир.

Кичик корхоналар ва фермер хўжаликлари ра?барлари, келгусида тадбиркорлик фаолияти билан шу?улланиш истагида бўлган еки айни пайитда тадбиркорлик билан бевосита шу?улланаетган сирт?и бўлим талабалари ўртасида танлама-кузатув асосида сўровнома ўтказилди.

Жумладан, сўровномадаги Сизнингча, тадбиркорлик, ?андай тавсифланади деган саволга берилган жавоблар вариантлари та?лилига кўра, кичик корхона ра?барлари томонидан ?ўшимча мабла? топиш 40 , фермер хўжаликлари ра?барлари бойликка интилиш 54 , деб тафсифлайдилар.

Тадбиркорликнинг бойлик жам?ариш ма?садида тижорий фаолият сифатида ба?оланиши ю?ори кўрсаткични ташкил этган. Замонавий тадбиркорликнинг ?аракати фа?ат и?тисодий ма?садлар билан чегараланмайди ва жамиятдаги ижтимоий муаммоларни ?ал ?илишдаги ўз ?иссаларини ?ўшиш жи?атлари билан ?ам а?амиятлидир.Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаоллиги ўзига хос омиллар таъсирида содир бўлади. Ва?оланки, барча со?аларда ишлаб чи?ариш фаоллиги тенглашса ижобий натижаларга эришилади.

Бу борадаги бизнинг доимий вазифамиз-мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг ўрни ва роли изчил ўсишини таъминлаш, 2007 йилда унинг ялпи ички ма?сулотдаги улушини 45 га, 2010 йилда эса 50-52 га етказишдан иборат . Бизнинг инерцион-даврийлик ?исобларимизга кўра, 2015 йилга бориб республика бўйича кичик бизнеснинг ЯИМ ?ажмидаги улушини 61,1 га етказиш учун кичик тадбиркорлик субъектлари йиллик ма?сулот ишлаб чи?аришининг ўсиши 2,5 дан кам бўлмаган даражаси таъминласа, ушбу кўрсаткичга эришиш мумкин.

Мамлакатимизда 2000-2007 йиллардаги и?тисодий кўрсаткичлар та?лили ЯИМнинг бир йилдаги ўсиши 1,8 га тў?ри келганини кўрсатди. Республикамиздаги корхоналарнинг ЯИМдаги улушини ошириш учун тайер ма?сулотлар ишлаб чи?ариш ва сотиш борасидаги ривожланган мамлакатлар ил?ор тажрибасидан мамлакатимизнинг миллий хусусиятларидан келиб чи ан ?олда фойдаланиш ма?садга мувофи? деб ?исоблаймиз.Масалан, Италия и?тисодиетининг турли со?аларида фаолият юритаетган кичик бизнес корхоналарини технологик жи?атдан бирлаштиришнинг ташкилий шакли констелляция нинг а?амияти ало?ида эътироф этилади.

Бунда бир-бирига бо?ли? бўлган мураккаб, тайер ма?сулотни ишлаб чи?аришда чекланган ми?дордаги кичик корхоналар ўзаро бирлашиб фаолият юритади.Бундай ташкилий шаклда бирлашган кичик корхоналардан бири ма?сулот тайерлаш жараенини бажарса, бош?алари технологик жараен учун масъул бўладилар, баъзилари эса, савдо билан шу?улланадилар.

Натижада, ма?сулотни ишлаб чи?ариш ва сотиш муаммоси ?ал бўлади, ишлаб чи?ариш кўлами ?ам кенгаяди. Бундай жараенда етакчиликни констелляцияда охирги бос?ичдаги ишларни бажарадиган корхона амалга оширади. Мамлакатимиз и?тисодиетини я?ин келажакдаги ривожланиши асосан кичик бизнес субъектларининг фаол ривожланиши эвазига рўй беради. Бу эса, улар томонидан ишлаб чи?ариладиган ма?сулот ми?дорининг ўсиш динамикасини таъминлайди.Мамлакатнинг и?тисодий кўрсаткичлари ўртасидаги ўзаро ало?а ва та?симотнинг ми?дорий жи?атдан еритилишида эконометрик усулнинг ?ўлланилиши кўрсаткичлар ўртасида ўзаро бо?ли?лик ?онунияти мавжудлигини ани?лашга имкон беради.

Эконометрик регрессия тенгламаларининг эгилувчанлиги экзоген ўзгарувчиларининг турли комбинациялари орасидан чегаравий башорат ?ийматлари чекланмайдиган ва натижалар яхши и?тисодий тал?инини берадиган турини танлаб олиш имконини беради.Шу боис, ушбу тадбиркорликнинг ривожланиш дастурлари ва прогнозининг ишлаб чи?илиши, ?амда уларнинг бажарилиши устидан назорат олиб бориш имконини беради 3-жадвал . Эконометрик та?лил натижалари ор?али республикада кичик бизнес ривожланишининг исти?бол кўрсаткичлари ани?ланди.

Фаолият кўрсатаетган кичик бизнес субъектлари сони яратилаетган янги иш ўринларининг ўзгариши республика а?олиси сони ва кичик бизнесда банд бўлган а?олининг моддий манфаатдорлиги ўртача маош кўрсаткичига бо?ли Бундай моддий манфаатдорлик республика ялпи ички ма?сулотида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик улушини ўсиб боришига таъсир кўрсатади.

Бунда, та?симот муносабатларини такомиллаштириш, кичик бизнесда банд бўлган а?олининг даромадларини ўстириш ва уларнинг ра?батлантирувчанлик ролини ошириш мутаносибликни таъминлайди. 2-жадвал Республикада кичик бизнес ривожланишининг исти?бол кўрсаткичлари Кўрсаткич номи 1997 й. 2007 й. 2010 й. 2015 й. 1. Республика а?олиси, минг киши 23137,9 26800,6 27899,5 29763,8 2. КБ субъектлари сони 101497 351986 432929 552408 3. КБ субъектларининг ЯИМдаги улуши, фоизда 27,9 45,7 51,9 59,1 4. Янги иш ўринлари сони 217600 513770 724495 1141930 t ва?т 1 дан 19 гача R2 98,04 R2 83,29 КБЯИМ t 24,887 1,643 t R2 93,58 ЯИЎ y 202649e0,091x R2 93,55 Фикримизча, кичик бизнес субъектларининг тадбиркорлик фаоллигини оширишнинг йўналишларини икки гуру?га бўлиш мумкин а тадбиркорлик имкониятларини ишга соладиган йўналишлар б бизнес фаолияти натижаларини яхшилашга ?аратиладиган йўналишлар.

Биринчи гуру? йўналишлари ?уйидагилардан иборат кичик бизнеснинг ?у?у?ий-меъерий ва ташкилий асосларини и?тисодиетда турли омиллар таъсирида рўй бераетган ўзгаришларга мос равишда узлуксиз такомиллаштириб бориш, давлат томонидан кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ?ўллаб - ?увватлаш механизмлари самарадорлигини ошириш бу борада хорижий мамлакатлар тажрибасидаги янги механизмларни амалиетда ?ўллаш, кичик бизнесни молиявий жи?атдан таъминлашдаги механизмлар самарадорлигини ошириш ва молиялаштиришнинг янги манбаларини жалб этиш негизида ?улай инвестиция му?итини яратиш кичик бизнесни таш?и и?тисодий фаолият механизмларини такомиллаштириш ва кичик бизнес со?аси учун малакали кадрлар тайерлаш, кичик бизнесда кооперацияни чу?урлаштириш.

Иккинчи гуру? йўналишларига ?уйидагиларни киритишни ма?садга мувофи? деб ?исоблаймиз кичик бизнесда менежмент сифатини яхшилаш, корпоратив бош?арув тизимини ?ўллаш, кичик бизнес субъектларининг инновацияларини яратиш ва ўзлаштиришга мойиллигини ошириш маркетинг усулида хўжалик юритишни йўлга ?ўйиш, инсоннинг тадбиркорлик ?обилиятини шакллантириш ва ривожлантириш, фойда ?исобидан бизнес ?ийматини кўпайтириш эвазига янги ишчи ўринларини яратиш ма?сулот иш, хизмат сифатини яхшилаш, кичик бизнесда ишлаб чи?аришнинг ташкил этишнинг моддий таъминотини такомиллаштириш, таваккални олдини олиш ва су?урталашни йўлга ?ўйиш ор?али кичик бизнес субъектларининг ижтимоий нафлилик даражасини ошириш, ишчи-ходимларни ра?батлантириш ва ижтимоий ?имоясини таъминлаш корхона жойлашган ?удудни инфратузилмасини ривожлантиришга ?исса ?ўшиш тадбиркорликни электрон бизнес кўникмаларини ривожлантириш.

– Конец работы –

Используемые теги: Иктисодиетни, эркинлаштириш, шароитида, Кичик, бизнес, хусусий, тадбиркорлик, фаолиятининг, самарадорлигини, ошириш0.118

Если Вам нужно дополнительный материал на эту тему, или Вы не нашли то, что искали, рекомендуем воспользоваться поиском по нашей базе работ: Иктисодиетни эркинлаштириш шароитида Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик фаолиятининг самарадорлигини ошириш

Что будем делать с полученным материалом:

Если этот материал оказался полезным для Вас, Вы можете сохранить его на свою страничку в социальных сетях:

Еще рефераты, курсовые, дипломные работы на эту тему:

История бизнеса. В данном бизнес плане история бизнеса не представлена, так как предприятие только создаётся
Резюме В резюме изложены основные идеи бизнес плана для создания предприятия Здесь и способы место производства продукции и персонал и... История бизнеса В данном бизнес плане история бизнеса не представлена так... Характеристика продуктов В характеристике указано конкретное описание товара и способы его производства...

История бизнеса. В данном бизнес плане история бизнеса не представлена, так как предприятие только создаётся
Резюме В резюме изложены основные идеи бизнес плана для создания предприятия Здесь и способы место производства продукции и персонал и... История бизнеса В данном бизнес плане история бизнеса не представлена так... Характеристика продуктов В характеристике указано конкретное описание товара и способы его производства...

Бизнес в стиле Virgin. Чему вас не научат в бизнес‑школе
Бизнес в стиле Virgin Чему вас не научат в бизнес школе... Ричард Брэнсон...

Сеть 4 ЦЕННОСТЬ 3: Ценность доступа в бизнес В сектора без высокой стоимости построения и поддержания бизнеса
quot Школа бизнеса Для тех кому нравиться помогать другим Восемь ценностей... СОДЕРЖАНИЕ...

Бизнес в стиле Virgin. Чему вас не научат в бизнес‑школе
Бизнес в стиле Virgin Чему вас не научат в бизнес школе...

Малый бизнес Японии в сравнении с малым бизнесом США и РФ
В Японии малыми предприятиями считаются компании, в которых работают не более 300 человек, с оборотом не более 100 млн. иен. Критерии отнесения… Об этом говорит и практика Японии, в хозяйстве которой мелкие предприятия… В Японии на поддержку малого и среднего бизнеса ежегодно выделяется около 180 млрд. иен в год. В Японии сложились…

Калинина К.Н Бизнес план по дисциплине Бизнес планирование
Бизнес план по дисциплине Бизнес планирование...

Бизнес план на тему: Каким видом бизнеса вы хотели бы заниматься?
Всем этим должны в полной мере обладать предприниматели. По складу моего характера я принимаю этот вид деятельности. Предпринимательской является… Экономическая свобода дополняет свободу личную и позволяет каждому развиваться… Вместе с тем, полноценный и сбалансированный корм для животных улучшает его здоровье, повышает кондиции. В связи с…

Хорошо для бизнеса, хорошо для общества, или этика бизнеса
Это послужит основой для рассмотрения ряда конкретных ситуаций и поможет понять, какие методы деловой практики порождают этические проблемы. Думаю,… Однако, как видно из названия книги, Смита главным образом интересовал вопрос… Сделанный им вывод гласит, что для индивидуальных бизнесменов - это продвижение собственных деловых интересов. Однако…

Бизнес и коррупция: проблемы противодействия
На сайте allrefs.net читайте: "Бизнес и коррупция: проблемы противодействия"

0.026
Хотите получать на электронную почту самые свежие новости?
Education Insider Sample
Подпишитесь на Нашу рассылку
Наша политика приватности обеспечивает 100% безопасность и анонимность Ваших E-Mail
Реклама
Соответствующий теме материал
  • Похожее
  • По категориям
  • По работам
  • Теория компьютерной презентации (психология бизнеса) На сайте allrefs.net читайте: "Теория компьютерной презентации (психология бизнеса)"
  • Малый бизнес: проблемы становления и развития На сайте allrefs.net читайте: "Малый бизнес: проблемы становления и развития "...
  • Организационные формы крупного бизнеса Не обошел стороной этот процесс и нашу страну: «В Беларуси на смену периоду дезинтеграции приходит период укрупнения.Наступило время образования… Организации-учредители осуществляют совместное управление и контроль за… Международный стратегический альянс отличает: происхождение партнеров по крайней мере из двух различных стран,…
  • малый бизнес Основным нормативно-правовым актом, регулирующим на современном этапе сферу налогообложения субъектов малого бизнеса, является Налоговый кодекс КР. … Формы налогообложения доходов субъектов МБ Общий режим налогообложения… I I. Упрощенная система налогообложения на основе единого налога Упрощенная система налогообложения, учета и…
  • Влияние экономического кризиса на туризм и гостиничный бизнес в России Небольшие туристические фирмы закроются или присоединятся к более крупным. Для туристов, несомненно, этот факт носит оптимистический характер: они… Но и здесь всё не так просто: возможное образование монополизированного рынка… Уже сейчас, в связи с исчезновением инвесторов выяснилось, что жизнеспособными оказались лишь единичные проекты,…