Дебатқа – жеңіске жетсем екен деген оймен емес, мол ақпарат пен тәжірибе жинақтаймын деп келген адам ғана, нағыз жан-жақты тұлға болып қалыптасады

ОБЛЫСТЫҚ ІШКІ САЯСАТ БАСҚАРМАСЫ

«СТУДЕНТ ЖАСТАР ОДАҒЫ»

Жастарға пікір-сайыс ойынының

Діс-тәсілдерін үйрететін

ЕРЕЖЕЛЕР

Дебатқа – жеңіске жетсем екен деген оймен емес, мол ақпарат пен тәжірибе жинақтаймын деп келген адам ғана, нағыз жан-жақты тұлға болып қалыптасады...

Ызылорда, 2010 жыл

АМЕРИКАНДЫҚ ПАРЛАМЕНТТІК ПІКІР-САЙЫС ҮЛГІСІ

Кіріспе

  Әр раундқа жаңа Қарар таңдап алынады. Пікірсайыс…  

Спикерлер және олардың сөздері

ПРЕМЬЕР – МИНИСТРДІҢ (ПМ) КОНСТРУКТИВТІ СӨЗІ

АРАР

Кез-келген тұжырым Қарар бола алады. Мысалы, философиялық немесе саяси пайымдау, өлең жолы, адамның пікірі және т.б. Қарарлардың ерекшеліктеріне байланысты түрлі-түрлі кейстер ұсынылады («АҚШ Боснияға әскер енгізуі керек»). Білім беруді жақсарту («Аз білім – қауіпті») немесе сөз бостандығы («Сіздің көзқарасыңыз маған жат, бірақ Сіздің оны білдіру құқығыңыз үшін өмірімді қиюға әзірмін») сияқты жалпы тақырыпта болуы мүмкін.

Тікелей байланыс

Тығыз байланыс

Мысалы: «Қарарда «сізді жеңе алмайтын істерге араласпасаңыз ешкім…  

Байланыстың жоқтығы

Шын мәнінде, «байланыс жоқтығын» пайдалану – үкіметтің артықшылығы. Бұл – Үкіметтің…

Кейсті дайындау

Бірнеше ұсыныстар: 1. Әрқашан екі пікірсайысшы да қолдай алатын кейс… 2. Кейсті жақтау қиыншылықтары. Сөздің бұл бөлігі пікірсайыс мазмұнын…

Кейс түрлері

Парламенттік пікірсайыста кейстің кейбір негізгі түрлері жиі қолданылады. Әрине, бұл тізім толық бола алмайды, себебі кейбір кейс түрлері төменде көрсетілген 3 топтың ішінде жоқ. Көп жағдайда кейстер бірнеше топтың элементтерін қамтиды. Мысалы, эвтаназияға рұқсат беру жөніндегі кейс әрі саяси, әрі философиялық дәйектерді біріктіреді.

Талаптандыратын кейс

 

Философиялық (құндылықты) кейс

- бостандық теңдіктен қымбат - өлім жазасы ақталмайды - тілектес диктатура – мемлекеттік құрылыстың ең жақсы формасы

Уақыт пен кеңістікте құрылатын (УК) кейс

Бірнеше УК түрлері: - Сіз – Құдайсыз. Өмірді әділетті етіңіз. - Сіз – Билл Клинтонсыз. 1996 ж. Сайлауға қатыспаңыз.

Кейстің тиым салынатын кездері

Труизм

Егер кейске қарама-қарсы пікір айту үшін дәйек немесе жауап беру мүмкін болмаса, онда бұл жағдай өте қысылтаяң болып саналады. Бұл жағдайды труизм деп атайды және оны пайдалануға болмайды. Кейске қатысты шашыраңқы дәйектерден басқа айтуға болмайтын болған жағдай да труизм болып табылады. Труизмге мысал ретінде бір тұжырымды келтіруге болады.

Дәйектер (Аргументтер)

Премьер-министрдің мазмұнды деген сөзінде кейсті негіздеуді қолдайтын кем дегенде 3-4 дәйектің болғаны дұрыс. Олардың аталуы қарапайым болуы керек. Бұл раунд барысында аталып кеткен дәйектерге сілтеме жасауды жеңілдетеді.

 

Дәйектерді қарапайым хабарлау аз болуы мүмкін. Сондықтан да Премьер-министр өз дәйектері қабылданбаған немесе қабылданған жағдайда пайда болатын салдардың нәтижелерін сипаттап бере алуы тиіс. Дәйектің әрқайсысы кейсті тікелей қолдап тұруы тиіс және дәйектер таратылып, жақсы түсіндірілуі керек. Дәйектер жалпыға ортақ құндылықтарға негізделуі керек. Нәтижесінде мұндай дәйектерді логикалық жағынан да, сезім тұрғысынан да қолдауға болады.

 

Дәйектердің шекарасын қалыптастырған кезінде Үкімет тобы дайындаған дәйектерінің негізгі бағытын, яғни дәйектердің кейсті тікелей қолдайтындығына көз жеткізуі керек. «Барлық Әлеуметтік сақтандыру жүйесі таратылуы қажет» деген тұжырымда осы жүйедегі барлық кемшіліктерді атап шығу аз болмақ. Бұл жағдайда Үкімет бар жүйені түзету мүмкін еместігін және оны түбегейлі өзгерту керек екендігін көрсетуі керек.

Негізгі түйіндер

  Сезімге әсер етуді көздеген дәйектерді ең…

Орытынды

  Премьер-министр өз ұсыныстары мен пікірлерін…

ОППОЗИЦИЯ ЖЕТЕКШІСІНІҢ (ЛИДЕРІНІҢ) СӨЗІ

Оппозиция Лидері үкімет ұсынған сараптаманы қарастырып, оның кемшіліктерін айтуы керек. Осыған негізделе отырып оппозиция ұстанымын дамыта түсуі тиіс. Оппозиция Лидері Премьер-министр сөзін аяқтаған соң бірден шақырылады. Парламенттік пікірсайыста сөз арасында дайындалуға қосымша уақыт берілмейді.

Ақтығыс

Болжам мен анықтамалар – бірден сеніп қалмаңыздар

Есіңізде сақтаңыздар: Сіздің басты міндетіңіз Үкіметтің әрбір дәйегіне қарсылық…

Оппозиция философиясы

  Қолдайтын немесе негіздейтін идеяны ұсыну қарапайым… ü Ол Үкіметтің идеясына қарама-қарсы келетін, анық және…

Контркейс

  Тактиканың мұндай түрі «контркейс» деп аталады. Контркейс…

Толықтырулар

  Егер Оппозиция осы жерде айтып кетпеген болса, онда Оппозиция раунд бойы…  

Арнайы білім

Байланыс

  Оппозиция байланыстың жоқтығын көрсетуге әрекет…  

Талдау

Үкімет тобы белгілі бір проблеманы шешуге арналған және дүниені жақсартуға септігін тигізетін кейс (бағдарлама) ұсынып тұрмыз деп ойлайды. Оппозиция тобының міндеті – енгізілетін саясаттың немесе бағдарламаның кемшілігін, болмаса зияндығын дәлелдеп көрсету. Үкіметтің ұсынған жоспарын орындаудан кім ұтады? Дегенмен, Оппозицияның міндеті аталған жоспарды орындаудан зардап шегетін тарапты анықтау болмақ. ПМ сөзбасында өз тұжырымдарын жариялап тұрған кезде, Оппозиция лидері мен мүшесі оларды талқылап бойындағы бар кем-кетік тұстарды анықтап үлгеруі абзал.

 

Дәйектерге жауап беру барысында Оппозиция олардың аталуына, яғни екі мағыналы болмауына назар аударуы керек. Оған қоса оның логикасына (адамның сезіміне негізделмеген бе? Оны Оппозиция пайдасына қолдануға болмас па еді?) және маңыздылығына (Пошта маркасының 2 тиынға көтерілгендігі біреу-міреуді толғандырады ма?).

 

Кейстің негізделуі қаншалықта мықты болды? Үкіметтің тағы қосып айтқысы келгендігі немесе кейсін пікірсайыс барысында қалай өзгерткісі келгендігі аса маңызды емес. Оппозиция бар назарын кейстің қалай негізделгендігіне аударуы керек.

Оппозиция тобының кейбір арнайы стратегиялары:

«Мекенсіз арал» қорғаны. Бұл әдісті Үкімет тобы труистік болмасадағы, бірақ соған жақын болған кезде қолдана бастайды. Мұндайда Оппозиция тобы мұңаймай-ақ қойсын. Олар Төрешіге Үкімет тобының негізгі міндеті пікірсайыстыруға ыңғайлы болатын кейсті ұсыну екендігін көрсетуі керек. Ал мұнда «қарсы» бір-ақ дәйек айтуға болатын тұжырым айтылған. Егер Оппозиция өз ұстанымының анық бекуін қамтамасыз етсе немесе оның тарқатып дамытқан болса, онда Оппозиция тобының жеңіске жетуі ықтимал. Естеріңізде болсын, Парламенттік сайыстың алғашқы талаптарының бірі көп дәйек ұсыну емес, топтардың пікірсайыстыру дәрежесі болмақ. Айтса да қорғанудың бұл әдісін өте сақ пайдаланған дұрыс. Егер Оппозиция Үкімет тобының аталған әдісті пайдаланғандығын айтса және Төрешінің Оппозиция тобын қолдайтын бірнеше салмақты дәйегі бар болатын болса, онда бұл әдістің пайдасы болмайды. Керісінше болуы да мүмкін.

«Үшінші мүмкіндік» қорғаны. Әдетте Үкімет тобы балама екі ұстанымды қамтамасыз ете отырып, Оппозицияға өзінен қалған тарапты қалдырады. Кейде үшінші, төртінші немесе бесінші тараптардың бар болуына қарамастан Оппозиция өзінің еркі бойынша немесе мәжбүрліктен ұсынған тарапты қабылдайды. Осы мүмкіндіктерді пайдалану арқылы Оппозиция жақсы қорғаныс ұйымдастыра алады, себебі Үкімет тобы Оппозицияға қалдырған тарапты қабылдайды деп сенеді және соған дайындалады.

 

«Алдын ала залалсыздандыру» қорғаны.Кейде Үкімет басында ашық және түсінікті болып көрінгенімен Үкімет мүшесінің сөзінде тавтологияға немесе труизмге жақын болатын конструкция (әдетте Үкімет Мүшесінің қосқан тың ақпараттарының әсерінен) ұсынуы мүмкін. Мұндайда Оппозиция мұны көрсетіп үлгермейді. Алайда егер ақылды, алғыр Оппозиция Лидері: «Бұл тұжырымдардың кейіннен келесідей болып түрленіп кетуінен сескенеміз» деп алдын ала назар аударған болса, онда бұл әдістің жүзеге аспайтындығына сенуге болар еді.

 

КІМЕТ МҮШЕСІНІҢ КОНСТРУКТИВТІ СӨЗІ

  Басқа жағынан қарастырсақ, мүмкін емес болып…

Міндеттер мен стратегиялар

Басқа сөзбен айтсақ, пікірсайысты Үкіметтің сипатындағы позицияларға қайта әкелу. Мысалы,…

Оппозиция дәйектерін жою немесе тыс қалдыру.

Бұл стратегияның екі нәтижесі болады. Қарастырған кейсімізде Үкімет Мүшесі дәйектерді өз…   Дегенмен, Оппозиция дәйектерін залалсыздандыру оңай болмас. Егер Оппозицияның дәйектерін…

Кімет Мүшесінің сөз құрылымы

Барлығы да дұрыс болса

1) Артқа шолу жасап (Үкіметке бұрып) – раунд кестесін жасайды. Пікірсайыстың айырмашылықтарға негізделгендігінен… 2) Келесі стратегиялардың бірін пайдалана отырып өз… ü Сілтеме: ПМ пайдаланған құрылымды пайдалана отырып, ол қолданған атауларды…

Барлығы ойдағыдай болмаған жағдайда

  1) ПМ-нің көздеген мақсаттарын түсіндіріп беру.… Премьер-министрдің сөзіне қарама-қайшылықтарды болдырмауға тырысу керек. Егер…

Сақтануды қажет ететін екі тактикалық әдіс.

№1 тактика. Үкіметтің дәйектері сараптама бөлімінде аман-есен пайда болуын қамтамасыз ету үшін оларды «тас… Премьер-министр сөзінің соңында салмақты уәж…  

ОППОЗИЦИЯ МҮШЕСІНІҢ СӨЗІ

Раундың соңғы конструктивті спикері ретінде оппозиция мүшесі екі жақтың мақсаты мен негізгі философияларын қамтитын раундтың уникальды көрінісін дамыта алады. Үкімет кейсін сараптап, негізгі мәселелерін анықтау үшін оппозиция мүшесінде 23 минуты бар.

 

Стратегия

т. б. Ол өзінің оппозиция лидерінің конструктивті сөзінде бұл пікірлердің абсурдтылығын айқын…   ОМ-нің көрсетуінше, кейбір адамдар шынымен қайтыс болады, бірақ олардың көп…

Оппозиция мүшесінің міндеттері.

  Төрешінің Үкімет кейсін түсінгеніне көз жеткізу…  

Ребатлдар

Пікірсайыстың соңғы 9 минуты әр тарапқа өз кейстерін нығайтуға мүмкіндік береді. Көптеген раундтар осы шешуші минуттарда жеңіп те жеңіліп те көрді – мықты ребатл тіпті құрдымға кеткен жағдайда да құтқарушы бола алады

Мақсаттар

ПМ-дің мақсаты – ОМ ұсынған маңызды пункттерді талқандау үшін раундты ПМК-де көрсетілген іргелі…

Жаңа аргументтер

Дәйек: “ Авторитаризм басшылық – жанышталуға әкеліп соғады”. Алғашқы мысал: “ Ұлтшыл Германия” Ребатлда қолданыла алатын жаңа мысал: “ Сталиндік Ресей”

Стратегия

Әсіресе егер сіз «Оппозиция Мүшесінің құлату тактикасына тап болған ПМ болсаңыз, онда сізге… Ребатлға дайындала отырып, ОЛ мен ПМ сөздеріне сауал қоюы… 1. Осы раундтың басты пункты қандай мәселе? Көп жағдайда осы пункт топтардың…

Ребатл техникасы

Жинақтау

1. Таңдама (выборка) Бұл техника – «жаппай соғысқа» шақыруға… 2.Көптік жауаптар

Кешірімсіз қателіктер

ПІКІР-САЙЫС НЕГІЗДЕРІ ТУРАЛЫ ТАҒЫ БІРЕР СӨЗ

Сұрақтар (“point of information”).

Сұрақтар 4 конструктивті сөздердің алғашқы және соңғы минуттары арасында қойыла алады,… Сұрақтар мына мақсаттарда пайдаланады: 1. Нақтылауды сұрау. ПМК-де анық емес кейс ұсынылған кезде сұрақ…

Тәртіп бұзу

Тәртіпті бұзу ойдан өткізіліп, құрылып жатқан кезде сөйлеп жатқан спикерге жауап беруге… 1. Сараптама сөз кезінде жаңа дәйек енгізу. Егер де спикер… 2. Сараптама кезінде кейсті ауыстыру. Егер Үкімет тобы ПМС-де кейстің тұжырымдарын өзгертуге…

Технология

Көптеген пікірсайысшылар раундты конспектілеу (флоушит) үшін 8,5*11 не 8,5*17 дюймдік қағаз бетін пайдаланады. Флоушит жасау… Сауатты толтырылған флоушит раунд бойына дәйектермен не… Есіңізде болсын – көптеген төрешілер шешім шығарар кезде өз флоушиттеріне…

Стиль

Ең мықты дәйектердің өздері жалықтыратындай, сенімсіз ұсынылса пәрменді әсер ете алмайды. Есіңізге сақтаңыз, парламенттік пікірсайыс сендіруге негізделген, ол не ұсынылғанына ғана емес, қалай ұсынылғанына да байланысты. Осыған сәйкес, көптеген төрешілер шешім қабылдар кезде кейбір стилистикалық факторларды ескеріп отырады.

Сөйлеу стилі – бірнеше бетке сыйғызатын нәрсе емес. Стиліңізді жақсартудың ең тиімді жолы – тәжірибе. Одан кейінгісі өте тәжірибелі пікірсайысшылар мен шешендерді тыңдап, олардың бойындағы ұнаған жақтарына еліктеу. Риторика мен стилистиканың дамыған технологиялары әдістемелік құралдан тыс болғанына қарамастан, онда жас пікірсайысшылар әрдайым тап болатын стилистикалық қиыншылықтармен күресетін біршама жалпы нұсқаулар бар.

Дауыс

Көптеген жас пікірсайысшылардың ортақ проблемасы – монотонды сөйлеу. Бұл төрешіні ұйықтатудың ең оңай жолы. Тон мен фразаларды ұсынуды құбылтыңыз, ауызекі стиль мен дауыс тонын қолдануға болады. Сөзіңіздің әрі сенімді, әрі тәкәппар шығуына, тым паң болмауына тырысыңыз. Бұл төрешінің назары мен қызығушылығын тудырып отырады, Сізге маңызды сәттерде драмалық (жоғарғы) тон арқылы өз сөзіңіздей кейбір мәселелерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Төрешінің сізді естіп отырғанына көзіңізді жеткізіңіз, бірақ бар дауыспен айқайлаудың қажеті жоқ. Сіздің даусыңыз бөлменің көлеміне ыңғайлану керек, лекцияда ұтымды болғаны кішкентай класста ұнамсыз әрі ұтымсыз естіледі.

Жылдамдық

Парламенттік пікірсайыс – бұл жоғарғы жылдамдықтағы саяси пікірсайыс емес. Егер сіз “Карл Попперде пікірсайыстың жоғары жылдамдығын пайдалануға үйреніп кетсеңіз, бұл әдеттен құтылудың уақыты келді. Төрешілер тез сөйлеудің арнайы тренингтерінен өтпеген, сондықтан егер сіздің жылдамдығыңыз минутына 200 сөзді құраса, бұл өте тез, төреші сіздің кейбір дәйектеріңізді жазуға үлгермей қалуы мүмкін. Шын мәнінде әрбір пікірсайысшыға жылдамдықты сәл басу жақсы кеңес болар еді. Кілтті пункттердің арасында жаңа дәйектердің алдында, маңызды мысалдан кейін кідіріс жасаудан қорықпаңыз. Көптеген жас пікірсайысшылар конструктивті сөздердің көбінде 8 минут бойы қобалжыған күй кешеді: одан құтылудың бір жолы – сізде бар минуттың артықшылықтарын іске асыру, жылдамдықты басыңыз, сонда сөзіңіз әрі түсінікті, әрі тез жететін болады.

Дикция

Нақты сөйлей отырып ауызекі стильді сақтаңыз. Сөздерді жұтпаңыз және бұрмаламаңыз, әйтпесе төреші сіздің сөзіңіздегі маңызды нәрсені жіберіп алуы мүмкін. Сөйлеу қоспаларынан құтылыңыз, сөйлемдеріңізді үрей тудыратын “Умммм” және “Ээээ..” сияқтылармен бөлмеңіз. Бұлар сөзіңіздің мәнінен көңілді аудартып жібереді. Өз әріптесіңізге бұларды қолданбауын қадағалап тұруына өтініш жасаңыз. Және де үлкен өтініш – маужырап, ұйықтап кетпеңіз және еркек спикерді “спикер ханым”, ал әйел спикерді “спикер мырза” деп атамаңыз. Олар мұны түсініп өкпелемейтін шығар, бірақ бұл шын мәнінде ыңғайсыз естіледі.

Тыңдаушылармен байланыс

Сөзіңіз жазылған параққа қарауға тырыспаңыз. Оның орнына көзіңізді…

Ым (жест) мен қолдың қимылы

Имыл

Сөйлеу кезінде ең жақсы қимыл – қимылдың болмауы болар. Егер сіз сөйлеу кезінде жүре алмайтыныңызды сезсеңіз, онда қадамды пунктті түсіндіру кезінде емес, олардың арасында жасаңыз. Мысалы: бірінші пунктты аяқтаңыз; подиумда алға қарай жүріңіз; екінші пунктты бастаңыз; оны бітіріңіз; орныңызға қайтып келіңіз. Аяғыңызды нық басыңыз; аяқтың ұшымен жүрмеңіз, алдыға-артқа теңселмеңіз.

Жалпы қобалжу

Төрешілік

Төрешілік критерийлері (талаптары) Парламенттік пікірсайыстың негізгі критерийі – сендіре білу. Басқа…

Дәйектеме және сараптама

Бұл – парламенттік пікірсайыстың іргетасы. Тұжырымдар мен эмоцияға ғана жүгінетін топ емес, тізбектелген, логикалық сараптама жүргізген топ сенімді жеңіске жетеді. Дәйектер нақты, сенімді әрі қарсыластардың құндылықтарымен қақтығысты қамтамасыз ете алатындай болу керек.

Мазмұны

Парламенттік пікірсайыс факт пен статистикаға негізделмесе де, шынайы өмірден алынған мысалдар мен дәлелдерді білу Сіздің позицияңызды нығайту үшін әрдайым көмектеседі. Сізді сарапату міндетінен құрқаратын тірек ретінде дәлелдерді қолданудың қажеті жоқ, дегенмен олар абстрактілі дәйектемені күшейту үшін қызмет ете алады.

Терістеу

Сөз құрылымы (организация) Төрешілер дәйектері нақты белгіленіп ұсынылған…

Стиль мен риторика

Әзіл-қалжың (юмор) Әзіл – парламенттік пікірсайыстың маңызды бөлігі, оны…

Сұрақтар

“Сұрақтарды” пайдаланған пікірсайысшы раунд бойы артықшылыққа ие болады. Өткір сұрақ қою мен оған тез әрі ұтымды жауап беру арқылы өзіңіздің импровизаторлық ойлауыңызды көрсетесіз. Бұл қасиетті төрешілер жоғары бағалайды.

Топпен жұмыс

Пікірсайысшыдан топтық жұмыс, бір-бірінің дәйектерін күшейту және раунд бойы философияны біртіндеп дамыту күтіледі. Өз әріптесіңізге қарама-қайшы келмеңіз, одан да ертерек енгізілген дәйекті кеңейтіп, өз әріптесіңізге мақсатқа жетуге көмектесіңіз.

Спикерлік ұпайлар

  Дәлірек айтқанда олар спикер көрсеткен…