рефераты конспекты курсовые дипломные лекции шпоры

Реферат Курсовая Конспект

Татарский язык интенсивный курс

Татарский язык интенсивный курс - раздел Образование, Ф.с. Сафиуллина, К.с. Фатхуллова Татарский Язык (Интенсивный Курс)....

Ф.С. Сафиуллина, К.С. Фатхуллова

Татарский язык (интенсивный курс).

 

БЕРЕНЧЕ ДђРЕС — ПЕРВЫЙ УРОК

Исђнмесез! Здравствуйте!

А теперь — переходим к уроку:

I. Исђнмесез! Здравствуйте!
Исђнме! Здравствуй!
Сђлам! Привет!

 

а) — Исђнмесез, Антон! — Здравствуйте, Антон!
б) — Исђнмесез, Айрат! — Здравствуйте, Айрат!
б) — Исђнмесез, ђнђс! — Здравствуйте, Анас!
   
ђ) — Исђнме, Альбина! — Здравствуй, Альбина!
б) — Исђнме, Алсу! — Здравствуй, Алсу!
б) — Исђнме, ђлфия! — Здравствуй, Альфия!
   
б) — Сђлам, Андрей! — Привет, Андрей!
б) — Сђлам, Алмаз! — Привет, Алмаз!
б) — Сђлам, ђдип! — Привет, Адип!
 
II. Хђерле иртђ! Доброе утро!
Хђерле кљн! Добрый день!
Хђерле кич! Добрый вечер!

 

Этикетные формы обращения у татар таковы:

Ханым — ханум (к замужней женщине);

туташ — барышня;

ђфђнде — господин.

 

а) — Хђерле иртђ, Альбина ханым! — Доброе утро, Альбина ханум!
б) — Хђерле иртђ, Алсу ханым! — Доброе утро, Алсу ханум!
   
ђ) — Хђерле кљн, Алия туташ! — Добрый день, Алия туташ!
б) — Хђерле кљн, ђнисђ туташ! — Добрый день, Аниса туташ!
   
б) — Хђерле кич, Азат ђфђнде! — Добрый вечер, Азат эфенде!
б) — Хђерле кич, ђмир ђфђнде! — Добрый вечер, Амир эфенде!

 

III. Личные местоимения мин, син, ул:
Мин Я
Син Ты
Ул Он, она, оно

 

а) — Мин — Андрей. — Я — Андрей.
б) — Мин — Алсу. — Я — Алсу.
   
ђ) — Син — Антон. — Ты — Антон.
б) — Син — Алия. — Ты — Алия.
   
б) — Ул — Анна. — Она — Анна.
б) — Ул — Азат. — Он — Азат.
б) — Ул — ђлфия. — Она — Альфия.
   
IV. Мин бик шат! Я очень рад (рада)!
Мин дђ! Я тоже!

Диалоги

а) — Мин — ђлфия. — Я — Альфия.
б) — Мин — ђнђс. — Я — Анас.
б) — Мин бик шат! — Я очень рада!
б) — Мин дђ! — Я тоже!
   
ђ) — Мин — Андрей. — Я — Андрей.
б) — Мин — Алсу. — Я — Алсу.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад!
б) — Мин дђ! — Я тоже!

 

V. БАР — есть

 

¦Активно употребляющаяся форма вопроса — частица -МЫ/-МЕ.¦

¦Она находится в конце слова и предложения. ¦

 

а) — Азат бармы? — Азат есть?
б) — Бар. — Есть.
   
ђ) — Алсу бармы? — Алсу есть?
б) — Бар. — Есть.
   
б) — ђнђс бармы? — Анас есть?
б) — Бар. — Есть.
 
VI. ЮК — нет  
а) — Азат бармы? — Азат есть?
б) — Юк. — Нет.
б) — Алсу бармы? — Алсу есть?
б) — Юк. — Нет.
б) — ђнђс бармы? — Анас есть?
б) — Юк. — Нет.
   
ђ) — Алсу бармы? — Алсу есть?
б) — Бар. — Есть.
б) — Азат бармы? — Азат есть?
б) — Юк. — Нет.
б) — ђлфия бармы? — Альфия есть?
б) — Юк. — Нет.
   
VII. БУ — это, эта, этот, эти Бу — указательное местоимение
Бу — Альбина. Это — Альбина.
Бу — Алия. Это — Алия.
Бу — ђхђт. Это — Ахат.
   
а) — Бу Айнурмы? — Это Айнур?
б) — Бу Аннамы? — Это Анна?
б) — Бу Айратмы? — Это Айрат?
   
ђ) — Бу Азатмы? — Это Азат?
б) — Юк. — Нет.
б) — Бу Айнурмы? — Это Айнур?
б) — Юк. — Нет.
   
б) — Бу университетмы? — Это университет?
б) — Юк. — Нет.
б) — Бу театрмы? — Это театр?
б) — Юк. — Нет.
б) — Бу ресторанмы? Это ресторан?
б) — Юк. — Нет.
   
VIII. ђйе — да  
а) — Бу Айнурмы? — Это Айнур?
б) — ђйе. — Да.
   
ђ) — Бу Аннамы? — Это Анна?
б) — ђйе. — Да.
   
б) — Бу Айратмы? — Это Айрат?
б) — ђйе. — Да.
в) — Бу университетмы? — Это университет?
б) — ђйе. — Да.
   
г) — Бу театрмы? — Это театр?
б) — ђйе. — Да.
 
IX.  
а) — Син Азатмы? — Ты Азат?
б) — ђйе. — Да.
ђ) — Син Антонмы? — Ты Антон?
б) — Юк. — Нет.
   
б) — Син Алмазмы? — Ты Алмаз?
б) — ђйе. — Да.
   
в) — Син ђнђсме? — Ты Анас?
б) — Юк. — Нет.
   
г) — Син ђнисђме? — Ты Аниса?
б) — ђйе. — Да.
   
д) — Син ђлфияме? — Ты Альфия?
б) — Юк. — Нет.
   
е) — Ул Андреймы? — Он — Андрей?
б) — ђйе. — Да.
   
ж) — Ул Айратмы? — Он — Айрат?
б) — Юк. — Нет.
 
X.  
а) — Син Антонмы? — Ты Антон?
б) — ђйе. Мин — Антон. — Да. Я Антон.
   
ђ) — Син Азатмы? — Ты Азат?
б) — ђйе. Мин — Азат. — Да. Я Азат.
   
б) — Син ђнђсме? — Ты Анас?
б) — ђйе. Мин — ђнђс. — Да. Я Анас.
   
в) — Син Алмазмы? — Ты Алмаз?
б) — Юк. Мин — Антон. — Нет. Я Антон.
   
г) — Син ђлфияме? — Ты Альфия?
б) — Юк. Мин — Света. — Нет. Я Света.
   
XI. ђ — А (противительный союз)  
а) — Мин — Алсу. ђ бу — Азат. — Я — Алсу. А это — Азат.
б) — Мин — Антон. ђ бу — Анна. — Я — Антон. А это — Анна.
б) — Мин — ђнвђр. ђ бу — ђнисђ. — Я — Анвар. А это — Аниса.
   
ђ) — Мин — Антон. ђ бу — Алия. — Я — Антон. А это — Алия.
б) Син Азатмы? Ты Азат?
б) — ђйе. Мин — Азат. — Да. Я — Азат.
   
б) — Мин — Азат. ђ ул — Анна. — Я — Азат. А она — Анна.
б) Син Алмазмы? Ты Алмаз?
б) — Юк. Мин — Айрат. — Нет. Я — Айрат.
   
в) — Мин — Антон. ђ ул — Айнур. — Я — Антон. А она — Айнур.
б) Син ђнисђме? Ты Аниса?
б) — Юк. Мин — ђлфия. — Нет. Я Альфия.
 
XII. Гафу ит! — Извини!  
а) — Гафу ит, син Булатмы? — Извини, ты Булат?
б) — ђйе. — Да.
ђ) — Гафу ит, син Алияме? — Извини, ты Алия?
б) — Юк. — Нет.
   
б) — Гафу ит, син ђлфияме? — Извини, ты Альфия?
б) — ђйе. — Да.
   
в) — Гафу ит, син Азатмы? — Извини, ты Азат?
— Юк. — Нет.
   
XIII. Тњгел — не; нет  
а) — Гафу ит, син Булатмы? — Извини, ты Булат?
б) — Тњгел. — Нет.
   
ђ) — Гафу ит, син Алияме? — Извини, ты Алия?
б) — Тњгел. — Нет.
   
б) — Гафу ит, син Азатмы? — Извини, ты Азат?
б) — Тњгел. — Нет.
   
XIV. Без — Мы Личные местоимения
Сез — Вы  
Алар — Они  
СЕЗ — вежливая форма обращения на ВЫ.
а) — Cез Булатмы? — Вы Булат?
б) — ђйе. — Да.
   
ђ) — Сез Андреймы? — Вы Андрей?
б) — Юк. — Нет.
   
б) — Сез Борисмы? — Вы Борис?
б) — Тњгел. — Нет.
   
в) — Сез юристмы? — Вы юрист?
б) — ђйе. Мин — юрист. — Да. Я юрист.
   
г) — Сез профессормы? — Вы профессор?
б) — Юк. Мин — доцент. — Нет. Я — доцент.
   
д) — Сез студентмы? — Вы студент?
б) — ђйе. Мин — студент. — Да. Я студент.
 
XV. Извините! — Гафу итегез!  
а) — Гафу итегез, Сез Азатмы? — Извините, Вы Азат?
б) — ђйе. — Да.
ђ) — Гафу итегез, Сез Андреймы? — Извините, Вы Андрей?
б) — Юк. — Нет.
   
б) — Гафу итегез, Сез ђлфияме? — Извините, Вы Альфия?
б) — Тњгел. — Нет.
     

 

XVI. ¦

 

Множественное число существительных¦образуется с помощью аффиксов

-лар/-лђр -нар/-нђр

 

Туташ — туташлар

ђфђнде — ђфђнделђр

университет — университетлар

театр — театрлар

иртђ — иртђлђр

кич — кичлђр

 

После м, н, ћ — аффикс -нар/-нђр:

ханым — ханымнар

ресторан — рестораннар

кљн — кљннђр

 

Без — ханымнар. Мы — замужние женщины.
Сез — ханымнар. Вы — замужние женщины.
Алар — ханымнар. Они — замужние женщины.
Без — студентлар. Мы — студенты.
Сез — юристлар. Вы — юристы.
Алар — профессорлар. Они — профессора.

 

а) — Без студентлар. Сез профессормы? — Мы студенты. Вы профессор?
б) — Юк. Мин профессор тњгел. — Нет. Я не профессор.
   
ђ) — Сез профессормы? — Вы профессор?
б) — Мин профессор тњгел. — Я не профессор.
   
б) — Сез журналистмы? — Вы журналист?
б) — Мин журналист тњгел. — Я не журналист.
   
в) — Син студентмы? — Ты студент?
б) — Мин студент тњгел. — Я не студент.
   
г) — Ул адвокатмы? — Он адвокат?
б) — Ул адвокат тњгел. — Он не адвокат.
   
д) — Сез юристмы? — Вы юрист?
б) — Юк. Мин юрист тњгел. — Нет. Я не юрист.
   
е) — Сез адвокатмы? — Вы адвокат?
б) — Юк. Мин адвокат тњгел. — Нет. Я не адвокат.
   
ж) — Сез студентлармы? — Вы студенты?
б) — ђйе. Без студентлар. — Да. Мы студенты.

 

XVII.

Диалоги

а) — Хђерле кљн! — Добрый день!
б) — Исђнмесез! — Здравствуйте!
б) — Гафу итегез, Сез профессор Закировмы? — Извините, Вы профессор Закиров?
б) — ђйе. ђ Сез? — Да. А Вы?
б) — Мин Айрат Мортазин. — Я Айрат Муртазин.
б) — Сез студентмы? — Вы студент?
б) — Юк, мин аспирант. — Нет, я аспирант.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад!
б) — Мин дђ! — Я тоже!
   
ђ) — Хђерле кич, Алсу! — Добрый вечер, Алсу!
б) — Исђнме, Булат! Булат, — Здравствуй, Булат! Булат,
б) бу — Галия туташ. это — Галия туташ.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад.
б) — Мин дђ! — Я тоже.
б) — Сез журналистмы? — Вы журналистка?
б) — Тњгел, мин стюардесса. — Нет, я стюардесса.
б) — О-о-о! — О-о-о!
   
б) — Сђлам! — Привет!
б) — Cђлам! — Привет!
б) — Cин Айратмы? — Ты Айрат?
б) — Юк, мин Айрат тњгел. — Нет, я не Айрат.
б) — Алмазмы? — Алмаз?
б) — Юк. — Нет.
б) — Айдармы? — Айдар?
б) — Юк. — Нет.
б) — Гафу ит, син Булатмы? — Извини, ты Булат?
б) — ђйе! — Да!
   
в) — Хђерле иртђ! — Доброе утро!
б) — Хђерле иртђ! — Доброе утро!
б) — Гафу итегез, Сез директормы? — Извините, Вы директор?
б) — ђйе. — Да.
б) — Мин Айдар Харисов. Мин аспирант. — Я Айдар Харисов. Я аспирант.
б) — ђ мин — ђнђс Кђримов. — А я — Анас Каримов.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад!
б) — Мин дђ! — Я тоже!
   
XVIII. Сау булыгыз! Будьте здоровы! До свидания!
Сау бул! Будь здоров! До свидания!
Исђн булыгыз! Будьте здоровы! До свидания!
Исђн бул! Будь здоров! До свидания!
Хушыгыз! Прощайте!
Хуш! Прощай!
   
а) — Сау булыгыз, Алсу ханым! — До свидания, Алсу ханум!
б) — Сау булыгыз, Азат ђфђнде! — До свидания, Азат эфенде!
   
ђ) — Сау бул, ђнђс! — До свидания, Анас!
б) — Сау бул, Алмаз! — До свидания, Алмаз!
   
б) — Исђн булыгыз, ђлфия ханым! — До свидания, Альфия ханум!
б) — Исђн булыгыз, Булат ђфђнде! — До свидания, Булат эфенде!
   
в) — Исђн бул, Алия! — До свидания, Алия!
б) — Исђн бул, Андрей! — До свидания, Андрей!
   
г) — Хушыгыз, Антон! — Прощайте, Антон!
б) — Хушыгыз, Алсу! — Прощайте, Алсу!
   
д) — Хуш, Володя! — Прощай, Володя!
б) — Хуш, Мансур! — Прощай, Мансур!

 

Дђрес бетте. (Урок окончен.) Сау булыгыз!

 

ИКЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез!

I. Ярый можно
Ярамый нельзя
Рђхим итегез! Добро пожаловать! Пожалуйста!
Рђхмђт спасибо

 

а) — Ярыймы? — Можно?
б) — Ярый. — Можно.
   
ђ) — Гафу ит, ярыймы? — Извини, можно?
б) — Ярый. — Можно.
   
б) — Гафу итегез, ярыймы? — Извините, можно?
б) — Ярый. — Можно.
   

в) — Гафу итегез, ярыймы?

б) — Ярый.

б) — Хђерле кљн!

б) — Исђнмесез!

б) — Мин Булат Сафин. Мин — журналист.

б) — Рђхим итегез.

б) — Рђхмђт.

 

II. Кем — кто
а) — Булат, бу кем? — Булат, это кто?
б) — Бу — журналист. — Это — журналист.
   
ђ) — ђлфия, бу кем? — Альфия, это кто?
б) — Бу — ђнђс ђфђнде. — Это — Анас эфенде.
   
б) — Азат, бу кем? — Азат, это кто?
б) — Бу — Альбина ханым. — Это Альбина ханум.
   
в) — Алмаз, бу кем? — Алмаз, это кто?
б) — Бу — Галия туташ. — Это — Галия туташ.
   
III. Кайдан? — Откуда?  

 

¦-тан/-тђн — аффикс исходного падежа присоединяется¦

¦к словам, оканчивающимся на глухой согласный звук.¦

 

университет-тан — из университета
институт-тан — из института
Ташкент-тан — из Ташкента
Чимкент-тан — из Чимкента
Актаныш-тан — из Актаныша

 

кибет — кибеттђн — из магазина

мђктђп — мђктђптђн — из школы

 

Марат — университеттан. Марат из университета.
Алсу — институттан. Алсу из института.
Азат — Ташкенттан. Азат из Ташкента.
ђнђс — Чимкенттан. Анас из Чимкента.
Президент — Актаныштан. Президент из Актаныша.
Мин — кибеттђн. Я из магазина.
Ул — мђктђптђн. Он из школы.

Диалоглар

а) — Сез кайдан? — Вы откуда?
б) — Университеттан. — Из университета.
   
ђ) — Син кайдан? — Ты откуда?
б) — Институттан. — Из института.
   
б) — Сез кайдан? — Вы откуда?
б) — Ташкенттан. — Из Ташкента.
   
в) — Ул кайдан? — Она откуда?
б) — Чимкенттан. — Из Чимкента.
   
г) — Ул кайдан? — Он откуда?
б) — Мђктђптђн. — Из школы.

 

¦-дан/-дђн — аффикс исходного падежа присоединяется¦к словам, оканчивающимся на звонкий согласный или гласный звук.

¦

Америка-дан — из Америки
Канада-дан — из Канады
театр-дан — из театра
Мђскђњ-дђн — из Москвы
Финляндия-дђн — из Финляндии
Япония-дђн — из Японии
Австрия-дђн — из Австрии
   
Джон — Америкадан. Джон из Америки.
Рик — Канададан. Рик из Канады.
Алия — Себердђн. Алия из Сибири.
Саша — Мђскђњдђн. Саша из Москвы.
Айнур — Финляндиядђн. Айнур из Финляндии.
Чио-Чио-Сан — Япониядђн. Чио-Чио-Сан из Японии.
Сесиль — Австриядђн. Сесиль из Австрии.

Диалоглар

а) — Джон, Сез кайдан? — Джон, Вы откуда?
б) — Америкадан. — Из Америки.
   
ђ) — Гафу итегез, Сез кайдан? — Извините, Вы откуда?
б) — Канададан. — Из Канады.
   
б) — Син Мђскђњдђнме? — Ты из Москвы?
б) — ђйе. — Да.
   
в) — Сез Финляндиядђнме? — Вы из Финляндии?
б) — Юк. — Нет.
   
г) — Ул Япониядђнме? — Он из Японии?
б) — Тњгел. — Нет.
   
д) — Сез Австриядђнме? — Вы из Австрии?
б) — Юк. Швейцариядђн. — Нет. Из Швейцарии.

 

¦-нан/-нђн — аффикс исходного падежа присоединяется¦к словам, оканчивающимся на м, н, ћ. ¦

 

Казан-нан — из Казани Татарстан-нан — из Татарстана Лондон-нан — из Лондона Берлин-нан — из Берлина Тљмђн-нђн — из Тюмени Пермь-нђн — из Перми Азат — Казаннан. ђдип — Татарстаннан. Майкл — Лондоннан. Маргарете — Берлиннан. Булат — Тљмђннђн. Саша — Пермьнђн.

а) — Сез кайдан? — Вы откуда?
б) — Мин Казаннан. — Я из Казани.
   
ђ) — Ул кайдан? — Он откуда?
б) — Татарстаннан. — Из Татарстана.
   
б) — Алар кайдан? — Они откуда?
б) — Алар Лондоннан. — Они из Лондона.
   
в) — Маргарете кайдан? — Маргарете откуда?
б) — Ул Берлиннан. — Она из Берлина.
   
г) — Гафу ит, Булат, син кайдан? — Извини, Булат, ты откуда?
б) — Тљмђннђн. — Из Тюмени.
 
д) — Гафу итегез, Азат ђфђнде, Сез кайдан? — Извините, Азат эфенде, Вы откуда?
б) — Пермьнђн. — Из Перми.
   
е) — Гафу итегез, Саша, Сез Казаннанмы? — Извините, Саша, Вы из Казани?
б) — ђйе. Казаннан. — Да. Из Казани.
   
ж) — Гафу ит, Айрат, син Татарстаннанмы? — Извини, Айрат, ты из Татарстана?
б) — Юк. Башкортостаннан. — Нет. Из Башкортостана.
   
ќ) — Майкл ђфђнде, Сез Америкаданмы? — Господин Майкл, Вы из Америки?
б) — Юк, мин Лондоннан, Англиядђн. — Нет, я из Лондона, из Англии.
   
з) — Джон ђфђнде, Сез Англиядђнме? — Господин Джон, Вы из Англии?
б) — Юк, Англиядђн тњгел, Америкадан. — Нет, не из Англии, из Америки.
   
IV. Таныш бул! — Будь знаком! Познакомься!
а) — Азат, таныш бул, бу — Мансур. — Азат, познакомься, это — Мансур.
б) Бу — Айрат. Это — Айрат.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад!
б) — Без дђ. — Мы тоже.
   
ђ) — Галия, таныш бул! Бу — ђнисђ. — Галия, познакомься! Это — Аниса.
б) Бу — Алия. Это — Алия.
б) — Мин бик шат. — Я очень рада.
б) — Без дђ. — Мы тоже.
   
V. Таныш булыгыз! — Будьте знакомы! Познакомьтесь!
— Таныш булыгыз, бу — Азат ђфђнде, — Знакомьтесь, это Азат эфенде,
ђ бу — Фирая ханым. а это Фирая ханум.
— Без бик шат. — Мы очень рады.

Диалоглар

а) — Ярыймы? — Можно?
б) — Ярый. Рђхим итегез! — Можно. Добро пожаловать!
б) — Исђнмесез! — Здравствуйте!
б) — Исђнмесез! — Здравствуйте!
б) — Таныш булыгыз! — Знакомьтесь!
б) Бу — Майкл ђфђнде. Это господин Майкл.
б) Бу — Айдар ђфђнде Харисов. Это Айдар эфенде Харисов.
б) — Мин бик шат! — Я очень рад!
б) — Мин дђ. — Я тоже.
б) — Майкл ђфђнде, Сез кайдан? — Господин Майкл, Вы откуда?
б) — Мин Англиядђн. — Я из Англии.
б) — Лондоннанмы? — Из Лондона?
б) — Юк, Лондоннан тњгел, Плимуттан. — Нет, не из Лондона, из Плимута.
б) — Сез журналистмы? — Вы журналист?
б) — Юк, мин лингвист. — Нет, я лингвист.
б) — О-о-о! — О-о-о!
   
ђ) — Сђлам, Рљстђм! — Привет, Рустем!
б) — Сђлам, Ринат! — Привет, Ринат!
б) — Ринат, таныш бул. — Ринат, знакомься. Это Азамат.
б) Бу — Азамат. Ул Башкортостаннан. Он из Башкортостана.
б) — Мин бик шат. — Я очень рад.
б) — Мин дђ. — Я тоже.
б) — Сез Уфаданмы? — Вы из Уфы?
б) — ђйе. — Да.
б) — Кайдан? — Откуда?
б) — Университеттан. — Из университета.
б) — Сез кем? — Вы кто?
б) — Аспирант. Мин — физик. — Аспирант. Я — физик.
б) ђ Сез кем? А Вы кто?
б) — ђ мин — математик. — А я — математик.
   
VI. Таныш — знакомый  
а) — Хђерле кич! — Добрый вечер!
б) — Хђерле кич! — Добрый вечер!
б) — Таныш бул, Булат. — Знакомься, Булат.
б) Бу — Айрат. Это — Айрат.
б) — Без танышлар. — Мы знакомы.
б) — Исђнме, Айрат! — Здравствуй, Айрат!
б) — Сђлам, Булат! — Привет, Булат!
б) — Сез кайдан? — Вы откуда?
б) — Без театрдан. — Мы из театра.
б) — Ярый, сау булыгыз. — Ладно, до свидания.
б) — Сау булыгыз. — До свидания.
   
ђ) — Исђнмесез! — Здравствуйте!
б) — Исђнмесез! Сез танышлармы? — Здравствуйте! Вы знакомы?
б) — Юк. — Нет.
б) — Таныш булыгыз. Бу — Айнур. — Знакомьтесь. Это Айнур.
б) Ул Финляндиядђн. ђ бу — ђлфия. Она из Финляндии. А это — Альфия.
б) — Финляндиядђнме?! Мин бик шат. — Из Финляндии? Я очень рада.
б) — Мин дђ. — Я тоже.
б) — Айнур, Сез Хельсинкиданмы? — Айнур, Вы из Хельсинки?
б) — Юк, Тампередан. ђ Сез кайдан? — Нет, из Тампере. А Вы откуда?
б) — Мин Казаннан. Мин юрист. — Я из Казани. Я юрист.
б) ђ Сез кем? А Вы кто?
б) — Мин дђ юрист. — Я тоже юрист.
б) — О-о-о! Без — коллегалар. — О-о-о! Мы — коллеги.

ЗАДАНИЯ (БИРЕМНђР).

1. Ответьте на вопросы (письменно):

Ярыймы?  
Бу кем?  
Азат кайдан?  
Сез кайдан?  
Ул кайдан?  
Сез Казаннанмы?  
Майкл Лондоннанмы?  
Сез танышмы?  
Сез танышлармы?  

2. Переведите:

Рђхим ит  
Рђхим итегез  
Рђхмђт  
Кем  
Кибет  
Мђктђп  
Таныш  
Таныш бул  
Таныш булыгыз  

3. Скажите по-татарски:

Можно

Нельзя

Спасибо

Кто

Магазин

Школа

Знакомый

Будь знаком

Будьте знакомы

 

Коммуникативные задания (Коммуникатив биремнђр).

1. Поздоровайтесь с другом по-татарски.

2. Спросите соседа, как его зовут, кто он по профессии, откуда он.

3. Спросите у Айнур, откуда она.

4. Спросите у Азата, откуда он.

5. Спросите у Майкла, из Англии ли он.

6. Познакомьте Майкла с Азатом.

7. Попрощайтесь с другом по-татарски.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

љЧЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез!

I. Хђллђр ничек? Как дела?
Яхшы Хорошо
Бик яхшы Отлично
ђйбђт Хорошо
Ярыйсы Ничего
Уртача Средне
Начар Плохо
Начар тњгел Неплохо

а) — Галия, хђллђр ничек?

б) — Рђхмђт. Яхшы.

ђ) — Хђллђр ничек, Азат?

б) — Рђхмђт. ђйбђт.

б) — Хђллђр ничек, Алия туташ?

б) — Рђхмђт, Азат ђфђнде, бик яхшы.

в) — Хђллђр ничек, ђнђс ђфђнде?

б) — Рђхмђт, Салих ђфђнде. Ярыйсы.

г) — Хђллђр ничек, Саша?

б) — Уртача.

д) — Хђллђр ничек, Айрат?

б) — Начар.

е) — Хђллђр ничек, ђдип?

б) — Рђхмђт. Начар тњгел.

 

II. Нихђл? — Как дела?

а) — Нихђл, Рљстђм?

б) — Рђхмђт. Яхшы.

ђ) — Нихђл, Гњзђл?

б) — Рђхмђт. Уртача.

б) — Нихђл, Гљлназ?

б) — Рђхмђт. Ярыйсы.

 

в) — Нихђл, Алмаз?

б) — Начар.

 

III. Ни хђллђр бар? — Как идут дела?

а) — Гњзђл, ни хђллђр бар?

б) — Рђхмђт, Азат. Яхшы.

ђ) — Ни хђллђр бар, Айрат?

б) — Рђхмђт, Артур. Ярыйсы.

б) — Ни хђллђр бар, Булат?

б) — Начар.

в) — Камил, ни хђллђр бар?

б) — Рђхмђт. Бик яхшы.

г) — Галия, ни хђллђр бар?

б) — Рђхмђт, Азат ђфђнде, уртача.

 

IV. Переходим к числительным.
бер — один ќиде — семь
ике — два сигез — восемь
љч— три тугыз — девять
дњрт — четыре ун— десять
биш — пять унбер — одиннадцать
алты — шесть унике — двенадцать

 

V. Сђгать ничђ? Который час? Сколько времени?

 

а) — Сђгать ничђ? б) — Бер. — Который час? — Час.
     
ђ) — Сђгать ничђ? б) — Ике. — Который час? — Два.
     
б) — Сђгать ничђ? б) — љч. — Который час? — Три.
     
в) — Сђгать ничђ? б) — Дњрт. — Который час? — Четыре.
     
г) — Сђгать ничђ? б) — Биш. — Который час? — Пять.
     
д) — Сђгать ничђ? б) — Алты. — Который час?. — Шесть.
     
е) — Сђгать ничђ? б) — ќиде б) — Рђхмђт.. — Который час? — Семь. — Спасибо.
     
ж) — Сђгать ничђ? б) — Сигез. б) — Рђхмђт. — Который час? — Восемь. — Спасибо.
     
ќ) — Сђгать ничђ? б) — Тугыз. б) — Рђхмђт. — Который час? — Девять. — Спасибо.
     
з) — Сђгать ничђ? б) — Ун. б) — Рђхмђт. — Который час? — Десять. — Спасибо.
     
и) — Сђгать ничђ? б) — Унбер [умбер]. б) — Рђхмђт. — Который час? — Одиннадцать. — Спасибо.
     
к) — Сђгать ничђ? б) — Унике. б) — Рђхмђт. — Который час? — Двенадцать. — Спасибо.
     
   
л) — Гњзђл, сђгать ничђ? б) — Бер. б) — Рђхмђт. — Гузель, который час? — Час. — Спасибо.
     
м) — Гата, сђгать ничђ? б) — Сђгать ике. б) — Рђхмђт. — Гата, который час? — Два часа. — Спасибо.
     
н) — Гљлшат, сђгать унмы? б) — ђйе. — Гульшат, десять часов? — Да.
     
ћ) — Галя, сђгать дњртме? б) — ђйе, сђгать дњрт. — Галя, четыре часа? — Да, четыре часа.

 

о) — Гљлназ, сђгать алтымы? б) — Юк. п) — Гафу итегез, сђгать ничђ? ) — Сђгать биш.
   
љ) — Гљлнара, сђгать сигезме? б) — Юк, сђгать сигез тњгел. Сђгать ќиде. р) — Гафу итегез, сђгать ничђ ? ) — Алты. ) — Рђхмђт.

 

III. Шулаймыни? — Разве?

а) — Гњзђл, сђгать ничђ?

б) — Унбер.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе.

ђ) — Рљстђм, сђгать ничђ?

б) — Унике.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе.

 

IV. Белмим. — Не знаю.
Берни тњгел — ничего, ничего не стоит, пожалуйста, не за что

 

а) — Гафу итегез, сђгать ничђ?

б) — Белмим.

ђ) — Гафу итегез, сђгать ничђ?

б) — Ике.

б) — Рђхмђт.

б) — Берни тњгел.

б) — Гафу ит, сђгать ничђ?

б) — Ун.

б) — Рђхмђт.

б) — Берни тњгел.

в) — Гафу итегез, сђгать ничђ?

б) — Унике.

б) — О-о-о! Рђхмђт.

б) — Берни тњгел.

 

V. Ничђ? — Сколько?
Ничђнче? — Который по счету?

 

¦ -нче/-нчы, -енче/-ынчы — аффиксы

¦порядковых числительных

 

бер — один беренче — первый
ике — два икенче — второй
љч — три љченче — третий
дњрт — четыре дњртенче — четвертый
биш — пять бишенче — пятый
алты — шесть алтынчы — шестой
ќиде — семь ќиденче — седьмой
сигез — восемь сигезенче — восьмой
тугыз — девять тугызынчы — девятый
ун — десять унынчы — десятый
унбер — одиннадцать унберенче — одиннадцатый
унике — двенадцать уникенче — двенадцатый.

 

а) — Сђгать ничђ? — Который час?
б) — Беренче. — Первый.
   
ђ) — Сђгать ничђ? — Который час?
б) — љченче. — Третий.
   
б) — Сђгать ничђ? — Который час?
б) — ќиденче. — Седьмой.
   
в) — Гафу ит, сђгать ничђ? — Извини,который час?
б) — Беренче 5 минут. — Пять минут первого.
   
г ) — Гафу итегез, сђгать ничђ? — Извините,который час?
б) — Икенче 10 минут. — Десять минут второго.
   
д) — Гафу итегез, сђгать ничђ? — Извините,который час?
б) — љченче 11 минут. — Одиннадцать минут третьего.

 

VI. Сложные числа
Унбер — одиннадцать
Унике — двенадцать
Унљч — тринадцать
Ундњрт — четырнадцать
Унбиш — пятнадцать
Уналты — шестнадцать
Унќиде — семнадцать
Унсигез — восемнадцать
Унтугыз — девятнадцать
Егерме — двадцать
Егерме бер — двадцать один
Егерме љч — двадцать три
Егерме биш — двадцать пять
Егерме ќиде — двадцать семь
Егерме тугыз — двадцать девять
Утыз — тридцать

 

VII. Ярты — Половина
 

 

а) — Сђгать ничђ?

б) — Беренче ярты.

б) — Сђгать ничђ?

б) — Икенче ярты.

в) — Сђгать ничђ?

б) — љченче ярты.

г) — Гафу итегез, сђгать ничђ?

б) — Бишенче ярты.

д) — Гафу ит, сђгать ничђ?

б) — Дњртенче ярты.

б) — Ой! Шулаймыни? Рђхмђт.

б) — Берни тњгел.

Кабатлыйбыз (повторяем)!

Санамыш (считалка)

Тай — жеребенок. чыгып тай — вылетай;

Бер тай, ике тай, љч тай, дњрт тай, биш тай, алты тай, ќиде тай, сигез тай, тугыз тай, ун тай — чыгып тай!

Чыпчык — воробей. очып чык — вылетай;

Бер чыпчык, ике чыпчык, љч чыпчык, дњрт чыпчык, биш чыпчык, алты чыпчык, ќиде чыпчык, сигез чыпчык, тугыз чыпчык, ун чыпчык — очып чык!

Сљйлђшђбез (говорим)!

а) — Сђлам! Хђллђр ничек, Азат?

б) — Яхшы, Булат. Рђхмђт.

б) — Син кайдан?

б) — Университеттан.

б) — Гафу ит, Булат, сђгать ничђ?

б) — ќиденче унќиде минут.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе.

б) — Ярый, Булат, сау бул!

б) — Сау бул.

 

ђ) — Хђерле кич, Гњзђл ханым!

— Хђерле кич. Исђнмесез, Алмаз

б) ђфђнде.

б) — Хђллђрегез ничек, Гњзђл ханым?

б) — Рђхмђт. Яхшы. ђ Сез нихђл?

б) — Рђхмђт. Ярыйсы. Ой, Алмаз

б) ђфђнде, сђгать ничђ?

б) — ќиденче ярты.

б) — Шулаймыни? Гафу итегез.

б) Сау булыгыз.

б) — Ярый. Сау булыгыз, Гњзђл ханым.

БИРЕМНђР

1. Переведите (тђрќемђ итегез):

 

Хђллђр ничек?—   Дњртенче —  
Яхшы —   Бишенче —  
Бик яхшы —   Алтынчы —  
ђйбђт —   ќиденче —  
Ярыйсы —   Сигезенче —  
Уртача —   Тугызынчы —  
Начар —   Унынчы —  
Начар тњгел —   Унберенче —  
Нихђл? —   Уникенче —  
Ни хђллђр? —   Унљч —  
Бер —   Ундњрт —  
Ике —   Унбиш —  
љч —   Уналты —  
Дњрт —   Унќиде —  
Биш —   Унсигез —  
Алты —   Унтугыз —  
ќиде —   Егерме —  
Сигез —   Егерме бер —  
Тугыз —   Егерме љч —  
Ун —   Егерме биш —  
Унбер —   Егерме ќиде —  
Унике —   Егерме тугыз —  
Сђгать —   Утыз —  
Ничђ —   Ярты —  
Белмим —   Тай —  
Берни тњгел —   Чыгып тай —  
Беренче —   Чыпчык —  
Икенче —   Очып чык —  
љченче —   Шулаймыни?—  

 

2. Скажите по-татарски (татарча ђйтегез):

Как дела? Сколько?
Хорошо. Не знаю.
Ничего. Как идут дела?
Средне. Половина.
Плохо. Разве?
Неплохо. Часы.
     

3. Ответьте (ќавап бирегез):

а) — Ни хђллђр? ђ) — Нихђл? б) — Хђллђр ничек? в) — Сђгать ничђ? г) — Сђгать берме? д) — Сђгать икенче яртымы? е) — Сђгать ќиденчеме? ж) — Сђгать бишенче ун минутмы?

4. Спросите Азата:

а) Как идут дела?

ђ) Который час?

5. Посмотрите на рисунки и скажите время.

6. Переведите стихотворение с помощью “Татарско-русского словаря” (Казань, 1995).

Юлда

Бер таяк.

Ике аяк.

љч авыл.

Ун чакрым.

Егерме тљш.

Утыз ике теш.

Кырык уй.

Йљз исђп.

Мећ адым...

Уф, ардым!

Биш чакрым.

љч књпер.

Ике авыл.

Бер књлђгђ.

Ярты юл.

Алдымда —

Биш чакрым.

љч њзђн.

Ике њр.

Бер авыл.

Ярты юл...

џђм тагын —

Бер кояш.

Бер ђби.

Бер бабай.

Аларга

кунакка

баручы

мин —

малай.

 

 

(Р.Фђйзуллин).

Коммуникатив биремнђр.

а) Поблагодарите Азата за ответ.

ђ) Пожелайте Азату доброго утра.

б) Пожелайте Азату доброго вечера.

в) Пожелайте Азату доброго дня.

г) Попрощайтесь с Азатом.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ДњРТЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. Сљйлђшђбез.

 

а) — Исђнме, Гњзђл!

б) — Исђнме Айрат.

б) — Ни хђллђр?

б) — Рђхмђт. Яхшы.

ђ) — Хђерле кљн, Азат ђфђнде.

б) — Хђерле кљн, Гали ђфђнде.

б) — Хђллђр ничек?

б) — Рђхмђт. Яхшы.

б) — Ни хђллђр, Гњзђл?

б) — Рђхмђт. Ярыйсы.

в) — Ни хђллђр, Алмаз?

б) — Рђхмђт. Уртача.

г) — Ни хђллђр, ђнђс?

б) — Рђхмђт. Начар тњгел.

д) — Нихђл, Асия?

б) — Бик яхшы, Алмаз.

е) — Нихђл, Гата?

б) — Яхшы. Рђхмђт.

ж) — Нихђл, Айрат?

б) — Ярыйсы . Рђхмђт.

ќ) — Нихђл, Галим?

б) — ђйбђт.

з) — Гњзђл, сђгать ничђ ?

б) — Бер.

б) — Рђхмђт.

— Сау бул.

и) — Гљлназ, сђгать ничђ?

б) — Ун.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе.

к) — Гафу итегез, сђгать ничђ?

б) — Сђгать биш.

б) — Рђхмђт.

б) — Сау булыгыз.

л) — Мин Азат Галимов. Бу —

б) Гњзђл Вђлиева.

б) ђ Сез кем?

б) — Мин — Алсу Алмазова. Мин

б) Уфадан.

б) Мин бик шат.

б) — Без дђ бик шат.

 

м) — Мин — Айрат ђминов. Казаннан.

б) — Мин — Джон Смит. Америкадан.

б) — Мин — Айгљл Галиева. ђлмђттђн.

б) — Без — танышлар.

н) — Мин — Антон Иванов. Мђскђњдђн.

б) — Мин — Рљстђм Нуриев. Ташкенттан.

б) — Мин — Алексей Петров. Пермьнђн.

б) — Без — аспирантлар.

ћ) — Гафу итегез, Сез кем?

б) — Мин — Алмаз Бариев.

б) — Сез кайдан?

б) — Мин ђлкидђн.

о) — Гафу итегез, Сез кем?

б) — Мин Андрей Грачев.

б) — Сез кайдан?

б) — Мин Самарадан.

љ) — Гафу итегез, Сез кем?

б) — Мин — Кит Цанг Мок.

б) — Сез кайдан?

б) — Мин Гонконгтан.

п) — Алсу ханым, Сез кайдан?

б) — Мин Арчадан.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе.

р) — Мин ђлфия Галиева. Мин —

б) ђлмђттђн.

б) — Мин — Азат Айдаров. Мин дђ

б) ђлмђттђн.

б) — Шулаймыни? Сез дђ ђлмђттђнме?

б) — ђйе. Мин дђ ђлмђттђн.

 

II. Нђрсђ? — Что?

 

Китап — Книга Књзлек — Очки Кљзге — Зеркало Тарак — Расческа
а) — Бу нђрсђ? б) — Бу — китап. ђ) — Бу нђрсђ? б) — Бу — књзлек. б) — Бу нђрсђ? б) — Бу кљзге. в) — Бу нђрсђ? б) — Бу — тарак.

 

III. ђти Папа
ђни Мама

 

ђби / дђњ ђни — Бабушка Бабай / дђњ ђти — Дедушка Кыз — Девочка Малай — Мальчик

 

IV.Кемнеке? —Чей? Чья?Чье?

а) — Китап кемнеке?

б) — Китап ђбинеке.

ђ) — Књзлек кемнеке?

б) — Књзлек бабайныкы.

б) — Кљзге кемнеке?

б) — Кљзге кызныкы .

в) — Тарак кемнеке?

б) — Тарак ђнинеке.

г) — Китап кемнеке?

б) — Китап ђтинеке.

д) — Књзлек кемнеке?

б) — Књзлек малайныкы.

е) — Бу нђрсђ?

б) — Китап.

б) — Кемнеке?

б) — Азатныкы.

б) — Азат кем?

б) — Студент.

ж) — Бу нђрсђ?

б) — Тарак.

б) — Кемнеке?

б) — ђнђснеке.

б) — ђнђс кем?

б) — Ул да студент.

ќ) — Китап ђбинекеме?

б) — ђйе. ђбинеке.

з) — Књзлек бабайныкымы?

б) — ђйе. Бабайныкы.

и) — Кљзге кызныкымы?

б) — ђйе. Кызныкы.

к) — Тарак малайныкымы?

б) — ђйе. Малайныкы.

л) — Китап ђтинекеме?

б) — ђйе. ђтинеке.

м) — Књзлек ђнинекеме ?

б) — ђйе. ђнинеке.

н) — Китап бабайныкымы?

б) — Юк. Бабайныкы тњгел.

 

ћ) — Књзлек ђнинекеме?

б) — Юк. ђнинеке тњгел.

о) — Кљзге ђбинекеме?

б) — Юк. ђбинеке тњгел.

п) — Тарак кызныкымы?

б) — Юк. Кызныкы тњгел.

 

V. Минеке Мой, моя, мое
Синеке Твой, твоя, твое
Аныкы Его, ее
Безнеке Наш, наша, наше
Сезнеке Ваш, ваша, ваше
Аларныкы Их

 

а) — Бу китап синекеме?

б) — Минеке.

ђ) — Бу књзлек синекеме?

б) — Юк. ђбинеке.

б) — Бу тарак сезнекеме?

б) — ђйе. Минеке.

в) — Бу тарак сезнекеме?

б) — Юк. Минеке тњгел.

г) — Бу кљзге сезнекеме?

б) — ђйе. Безнеке.

д) — Бу кљзге сезнекеме?

б) — Юк. Безнеке тњгел.

е) — Бу тарак безнекеме?

б) — ђйе. Сезнеке.

ж) — Бу тарак безнекеме?

б) — Юк. Сезнеке тњгел.

ќ) — Бу китап аныкымы?

б) — ђйе.

з) — Бу тарак аныкымы?

б) — Юк. Аныкы тњгел.

и) — Бу китап аларныкымы?

б) — ђйе.

к) — Бу китап аларныкымы?

б) — Юк. Аларныкы тњгел.

л) — Бу китап кемнеке?

б) — Минеке.

б) — Шулаймыни?

б) — ђйе. Минеке.

VI. Бњген Сегодня
Кичђ Вчера
Иртђгђ Завтра
Ел Год
Ай Месяц; Луна
Кљн День

 

Хђерле кљн!

Тљн Ночь
Хђерле тљн!  
Иртђ Утро
Хђерле иртђ!  
Кич Вечер
Хђерле кич!  
Кичђ беренче май иде. Вчера было первое мая.
Бњген икенче май. Сегодня второе мая.
Иртђгђ љченче май. Завтра третье мая.

 

VII. Кљннђр — Дни недели

Дњшђмбе Понедельник Сишђмбе Вторник Чђршђмбе Среда Пђнќешђмбе Четверг ќомга Пятница Шимбђ Суббота Якшђмбе Воскресенье
 
Бњген дњшђмбе. Иртђгђ сишђмбе. Бњген беренче май, дњшђмбе. Иртђгђ икенче май, сишђмбе. Бњген чђршђмбе. Иртђгђ пђнќешђмбе. Бњген љченче май, чђршђмбе. Иртђгђ дњртенче май, пђнќешђмбе. Бњген ќомга. Иртђгђ шимбђ. Бњген бишенче май, ќомга. Иртђгђ алтынчы май, шимбђ. Бњген якшђмбе. Бњген ќиденче май, якшђмбе.
     

 

а) — Бњген дњшђмбеме?

б) — ђйе.

ђ) — Бњген сишђмбеме?

б) — Юк.

б) — Бњген чђршђмбеме?

б) — ђйе.

в) — Бњген пђнќешђмбеме?

б) — Тњгел.

г) — Бњген ќомгамы?

б) — ђйе. ќомга.

д) — Бњген шимбђме?

б) — Тњгел. ќомга.

Сљйлђшђбез!

а) — Сђлам, Галия!

б) — Исђнме, Гњзђл!

б) — Хђллђр ничек?

б) — ђйбђт.

б) — Син кайдан?

б) — Мин концерттан. ђ син?

б) — Мин вокзалдан. ђ бу кем?

б) — Бу — Айрат. Айрат, таныш бул.

б) Бу — Галия.

— Мин бик шат.

б) — Мин дђ.

б) — Ярый, сау булыгыз.

б) — Сау булыгыз.

ђ) — Исђнме Айрат!

— Сђлам, Ринат!

— Ни хђллђр бар?

— Ярыйсы.

— Бу машина кемнеке?

— Артурныкы.

— О-о-о!

— Номеры ничек?

— С 528 КМ.

— Машина кайдан?

— Германиядђн.

— Шулаймыни?

— ђйе.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

књзлек   ел  
кљзге   тљн  
нђрсђ   кљн  
тарак   иртђ  
бабай   кич  
ђби   чђршђмбе  
ђни   сишђмбе  
ђти   дњшђмбе  
малай   ќомга  
кыз   пђнќешђмбе  
кемнеке   шимбђ  
минеке   якшђмбе  
синеке   беренче  
безнеке   икенче  
аныкы   сигезенче  
сезнеке   тугызынчы  
аларныкы   уникенче  
кичђ   унбишенче  
бњген   егерменче  
иртђгђ   утызынчы  
ай   китап  
ничђнче      

 

2. Татарча языгыз:

 

книга   год  
очки   ночь  
зеркало   день  
что   утро  
расческа   вечер  
дедушка   среда  
бабушка   вторник  
мама   понедельник  
папа   пятница  
мальчик   четверг  
девочка   воскресенье  
чей   суббота  
мой   первый  
твой   третий  
наш   пятый  
его   шестой  
ваш   десятый  
их   тринадцатый  
вчера   пятнадцатый  
сегодня   двадцатый  
завтра   тридцатый  
месяц      

 

 

3. ќавап бирегез:

— Бу нђрсђ?

— Китап кемнеке?

— Китап Артурныкымы?

— Књзлек ђбинекеме?

— Тарак Галиянекеме?

— Кљзге кызныкымы?

— Портфель малайныкымы?

— Бу китап кемнеке?

— Бу китап синекеме?

— Бу тарак аныкымы?

— Бу портфель сезнекеме?

 

— Бу машина аларныкымы?

— Бу квартира синекеме?

— Бњген дњшђмбеме?

— Бњген беренче маймы?

— Иртђгђ сишђмбеме?

— Кичђ шимбђ идеме?

— Сђгать ничђ?

— Сђгать беренчеме?

— Сђгать унынчымы?

— Бњген егерме беренче маймы?

— Иртђгђ утызынчы маймы?

 

 

4. Выберите знакомые вам слова. Пользуясь словарем, переведите стихотворение:

 

* * *

Янган йљрђк, сузылган кул —

минеке.

Ике толым, кап-кара књз —

синеке.

Егерме ике кояш эзе —

минеке.

Уналты яз-гљлчђчђклђр —

синеке.

 

... Ал йљрђгем! Бњгеннђн ул

синеке.

Синећ йљрђк булсын лђкин

минеке.

Ал кулларым! Нык каты кул —

синеке!

Языћ, ямећ синећ булсын минеке.

Син ризамы? Юк дисећме?

Синећ эш.

Сљймђ мине, оныт! — дисећ?

Синећ эш!

... Тик оныту џђм онытмау

Минем эш.

Р.Гатауллин

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Айрата, какой сегодня день недели.

2. Уточните у Азата, сегодня пятница ли.

3. Спросите у Алсу, какое сегодня число.

4. Спросите у друга, какой сейчас месяц.

5. Спросите у знакомого, который час.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

БИШЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. Кирђк — надо, нужно

а) — Азат, китап кирђкме?

— Кирђк.

 

— Алсу, кљзге кирђкме?

— Кирђк.

 

— Артур, тарак кирђкме?

— Кирђк.

 

— Гњзђл ханым, књзлек кирђкме?

— Кирђк.

 

ђ) — ђни, журнал кирђкме?

— ђйе. Кирђк.

 

— ђти, китап кирђкме?

— ђйе. Кирђк.

 

— Бабай, књзлек кирђкме?

— ђйе. Кирђк.

 

— ђби, тарак кирђкме?

— ђйе. Кирђк.

 

— ђни, кљзге кирђкме?

— Юк. Кирђк тњгел.

 

— ђти, альбом кирђкме?

— Юк. Кирђк тњгел.

— ђби, билет кирђкме?

— Юк. Кирђк тњгел.

 

— Бабай, тарак кирђкме?

— Юк. Кирђк тњгел.

б) — Бу ничђнче автобус?

— Бишенче.

 

— Бу ничђнче троллейбус?

— љченче.

 

— Бу ничђнче трамвай?

— ќиденче.

 

— Бу ничђнче вагон?

— Икенче.

 

— Бу беренче трамваймы?

— ђйе.

 

— Бу ќиденче автобусмы?

— Юк.

 

— Бу унсигезенче автобусмы?

— ђйе. Унсигезенче.

 

— Бу алтынчы троллейбусмы?

— Юк. Алтынчы тњгел.

в) — Азат, ничђнче автобус кирђк?

— Уникенче.

 

— ђлфия, ничђнче троллейбус кирђк?

— Егерме дњртенче.

 

— ђнђс, унтугызынчы автобус кирђкме?

— ђйе.

 

— Артур, сигезенче трамвай кирђкме?

— ђйе. Сигезенче.

 

— Алмаз, љченче троллейбус кирђкме?

— Юк.

 

— Саша, унќиденче автобус кирђкме?

— Юк. Унќиденче тњгел.

г) — Айрат, ничђнче троллейбус кирђк?

— Икенче.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

— Алсу, бу ничђнче автобус?

— Алтынчы.

— Ничђнче кирђк?

— Дњртенче.

 

— Ничђнче автобус кирђк: алтынчымы, ќиденчеме?

— Белмим.

 

— Ничђнче трамвай кирђк?

ќиденчеме?

— ђйе. ќиденче кирђк.

 

— Ничђнче автобус кирђк?

Дњртенчеме?

— Юк. Дњртенче тњгел. љченче кирђк.

— Шулаймыни?

— ђйе. љченче кирђк.

 

II. Утыз Тридцать
Кырык Сорок
Илле Пятьдесят
Алтмыш Шестьдесят
ќитмеш Семьдесят
Сиксђн Восемьдесят
Туксан Девяносто
Йљз Сто
Мећ Тысяча
Миллион Миллион

бер унбер йљз дђ унбер бер мећ бер йљз унбер
ике егерме ике ике йљз егерме ике ике мећ ике йљз егерме ике
љч утыз љч љч йљз утыз љч љч мећ љч йљз утыз љч
дњрт кырык дњрт дњрт йљз кырык дњрт дњрт мећ дњрт йљз кырык дњрт
биш илле биш биш йљз илле биш биш мећ биш йљз илле биш
алты алтмыш алты алты йљз алтмыш алты алты мећ алты йљз алтмыш алты
ќиде ќитмеш ќиде ќиде йљз ќитмеш ќиде ќиде мећ ќиде йљз ќитмеш ќиде
сигез сиксђн сигез сигез йљз сиксђн сигез сигез мећ сигез йљз сиксђн сигез
тугыз туксан тугыз тугыз йљз туксан тугыз тугыз мећ тугыз йљз туксан тугыз

 

а) — Ничђ китап бар?

— Илле алты.

ђ) — Ничђ альбом бар?

— ќитмеш сигез.

б) — Ничђ тарак бар?

— Сиксђн ике.

в) — Ничђ кљзге бар?

— Утыз бер.

г) — Ничђ журнал бар?

— Алтмыш дњрт.

 

Йљз бер (йљз дђ бер) Йљз егерме љч
Йљз ике (йљз дђ ике) Йљз утыз биш
Йљз љч (йљз дђ љч) Йљз кырык алты
Йљз дњрт (йљз дђ дњрт) Йљз илле ќиде
Йљз биш (йљз дђ биш) Йљз алтмыш сигез
Йљз алты (йљз дђ алты) Йљз туксан ике
Йљз ќиде (йљз дђ ќиде) љч йљз унбиш
Йљз сигез (йљз дђ сигез) Биш йљз ундњрт
Йљз тугыз (йљз дђ тугыз) Тугыз йљз унсигез
Йљз ун ( йљз дђ ун) Мећ тугыз йљз туксан ќиде
Йљз унике (йљз дђ унике)

 

Мећ тугыз йљз туксан ќиденче ел 1997 год

 

III. Сум — рубль

Ничђ сум? — Сколько рублей?

а) — Китап ничђ сум?

— Биш мећ сум.

 

— Журнал ничђ сум?

— љч мећ сум.

 

— Тарак ничђ сум?

— Бер мећ сум.

 

— Кљзге ничђ сум?

— Алты мећ сум.

ђ) — Азат, билет ничђ сум?

— Сигез йљз сум.

 

— Гњзђл, бу китап ничђ сум?

— Ике мећ биш йљз сум.

 

— ђти, бу журнал ничђ сум?

— љч мећ дњрт йљз сум.

 

— ђби, бу портфель ничђ сум?

— Белмим.

 

— ђни, бу кљзге ничђ сум?

— Сигез мећ сум.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

— Бу књзлек ундњрт мећме?

— ђйе, бабай.

— Рђхмђт.

 

— Бу китап ун мећме?

— Юк, ђби, бер мећ.

— Шулаймыни?

— ђйе, ђби.

— Рђхмђт.

 

— Алия, бу тарак синекеме?

— ђйе. Минеке.

— Ничђ сум?

— Дњрт мећ сум.

 

— Алмаз, бу журнал синекеме?

— ђйе.

— Ничђ сум?

— Ике мећ биш йљз.

 

— Бу китап Булатныкымы?

— ђйе. Булатныкы.

— Ничђ сум?

— Белмим.

 

— Бу портфель ђнђснекеме?

— ђйе. ђнђснеке.

— Ничђ сум?

— Кырык мећ.

 

IV. ¦

 

-да/-дђ, -та/-тђ — аффиксы местно-временного падежа;

¦-да/-дђ присоединяется к словам, оканчивающимся¦на гласные и звонкие согласные звуки, а также на сонанты;

¦-та/-тђ присоединяется к словам, оканчивающимся на ¦глухие согласные звуки.

-да/-дђ

а) Гњзђл Казанда. Гузель в Казани.
Майкл Лондонда. Майкл в Лондоне.
Маргарете Берлинда. Маргарете в Берлине.
Саша Мђскђњдђ. Саша в Москве.
Айнур Финляндиядђ. Айнур в Финляндии.
Чио-Чио-Сан Япониядђ. Чио-Чио-Сан в Японии.
Сесиль Австриядђ. Сесиль в Австрии.

 

ђ) — Саша кайда?

— Ул Мђскђњдђ.

 

— Айнур кайда?

— Ул Финляндиядђ.

 

— Чио-Чио-Сан кайда?

— Ул Япониядђ.

 

— Сесиль кайда?

— Ул Австриядђ.

 

— Гњзђл кайда?

— Ул Казанда.

 

— Майкл кайда?

— Ул Лондонда.

б) — Маргарете Берлиндамы?

— ђйе.

 

— ђлфия Казандамы?

— ђйе. Казанда.

 

— Айнур Финляндиядђме?

— Юк.

 

— Ивон Австриядђме?

— Юк. Австриядђ тњгел.

в) — Казан кайда?

— Татарстанда.

 

— Париж кайда?

— Франциядђ.

 

— Лондон кайда?

— Англиядђ.

 

— Рим кайда?

— Италиядђ.

г) — Вена Австриядђме?

— ђйе.

 

— Вашингтон Америкадамы?

— ђйе. Америкада.

 

— Ташкент њзбђкстандамы?

— ђйе.

 

— Уфа Башкортостандамы?

— ђйе. Башкортостанда.

д) — Казан Австриядђме?

— Юк.

 

— Мђскђњ Италиядђме?

— Юк. Италиядђ тњгел.

 

— Рим Франциядђме?

— Юк. Франциядђ тњгел.

 

— Париж Америкадамы?

— Тњгел. Франциядђ.

 

 

-та/-тђ

 

Саша университетта. Саша в университете.
Гњзђл институтта. Гузель в институте.
Марат мђктђптђ. Марат в школе.
ђни кибеттђ. Мама в магазине.

 

а) — Артур кайда?

— Ул мђктђптђ.

 

— Марат кайда?

— Ул кибеттђ.

 

— Андрей кайда?

— Ул университетта.

 

— ђни кайда?

— Ул кибеттђ.

ђ) — ђлфия кибеттђме?

— ђйе. Кибеттђ.

 

— Алсу мђктђптђме?

— ђйе. Мђктђптђ.

 

— Антон институттамы?

— ђйе. Институтта.

 

— ђдип университеттамы?

— ђйе. Университетта.

 

— Ул Ташкенттамы?

— ђйе.

 

— Ул Чимкенттамы?

— ђйе.

 

— Алар Актаныштамы?

— Юк.

 

Диалоглар

а) — Исђнмесез, Гњзђл ханым!

— Исђнмесез, ђнђс ђфђнде!

— Хђллђр ничек?

— Яхшы. Рђхмђт.

— Гњзђл ханым, профессор

Закиров кайда?

— Германиядђ.

— Шулаймыни?

— ђйе.

ђ) — Саша, сђлам!

— Сђлам, Ринат!

— Ни хђллђр?

— Ярыйсы.

— Саша, Марат кайда?

— Театрда.

— ђ Алсу кайда?

— Ул да театрда.

— ђ-ђ-ђ!

V. Миндђ У меня
Синдђ У тебя
Анда У него, у нее
Бездђ У нас
Сездђ У вас
Аларда У них

 

а) — Синдђ бу китап бармы?

— ђйе. Миндђ бар.

— Анда бу журнал бармы?

— ђйе. Бар.

 

— Сездђ бу китаплар бармы?

— Бездђ юк.

— Аларда бу журналлар бармы?

— Аларда юк.

Диалоглар

а) — Исђнме, Алия!

— Исђнме, Артур!

— Хђллђр ничек, Алия?.

— ђйбђт, Артур. Рђхмђт.

— Алия, бу китап синдђ бармы?

— Юк.

— Кирђкме?

— Бик кирђк.

— Рђхим ит.

— Рђхмђт.

ђ) — Бу китап кайда бар?

— Кибеттђ.

— Ничђ сум?

— Унбиш мећ сум.

б) — Бу журнал кайда бар?

— Киоскта.

— Ничђ сум?

— Сигез мећ сум.

в) — Билетлар кайда бар?

— Кассада.

— Ничђ сум?

— Егерме мећ сум.

 

VI.Урын место
Рђт ряд
Бу — бишенче рђт. Это пятый ряд.
Бу — уникенче рђт. Это двенадцатый ряд.
Бу — уналтынчы рђт. Это шестнадцатый ряд.
Бу — егерме љченче рђт. Это двадцать третий ряд.

 

а) — Бу ничђнче рђт?

— Бу — ќиденче рђт.

— Бу ничђнче рђт?

— Бу — унтугызынчы рђт.

— Бу ничђнче рђт?

— Бу — утызынчы рђт.

ђ) — Бу бишенче рђтме?

— ђйе, бишенче.

— Бу љченче рђтме?

— Юк. Дњртенче.

— Бу ничђнче урын?

— Егерме алтынчы.

 

— Бу унбишенче урынмы?

— ђйе.

 

— Бу тугызынчы урынмы?

— Юк. Унынчы.

Диалоглар

а) — Бу ничђнче рђт?

— ќиденче.

— Ничђнче урын?

— Ундњртенче.

— Рђхмђт.

— Берни тњгел.

ђ) — Бу урын кайда?

— љченче рђттђ.

б) — Гафу итегез, бу егерменче рђтме?

— ђйе.

в) — Гафу итегез, бу унбишенче рђтме?

— Юк .

Сљйлђшђбез!

а) — Марат, сђлам!

— Сђлам, Алмаз!

— Марат, син кайдан?

— Театрдан.

— Кассада билетлар бармы?

— ђйе. Бар.

— Ничђ сум?

— Унбиш мећ сум.

— Ой, Алмаз, сђгать ничђ?

— Унынчы ярты.

— Рђхмђт. Ярый, сау бул, Алмаз.

— Сау бул, Марат.

ђ) — Гафу итегез, концерт ничђдђ?

— ќидедђ.

— Сђгать ничђ?

— ќиденче ярты.

— Билетлар бармы?

— Бар, бар. Ничђ билет кирђк?

— Ике . Ничђ сум?

— Егерме мећ сум. Рђхим итегез.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз.

б) — Хђерле кич, Галия ханым!

— Хђерле кич, Азат ђфђнде!

— Азат ђфђнде, бу ќиденче рђтме?

— ђйе, ќиденче.

— Рђхмђт. Азат ђфђнде, таныш булыгыз, бу — Маргарете ханым. Ул Берлиннан. Ул — филолог.

— Шулаймыни!? Мин бик шат, Маргарете ханым.

— Мин дђ.

 

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Илле   Туксан  
Кайда   Анда  
Синдђ   Сездђ  
Кирђк   Рђт  
Сум   ќитмеш  
Миндђ   Кырык  
Урын   Бездђ  
Утыз   Алтмыш  
Сиксђн   Йљз  
Мећ   Аларда  

2. Татарча языгыз:

Надо   Где  
Тридцать   У меня  
Сорок   У тебя  
Пятьдесят   У него  
Шестьдесят   у нее  
Семьдесят   У нас  
Восемьдесят   У вас  
Девяносто   У них  
Сто   Место  
Тысяча   Ряд  
Рубль      

3. ќавап бирегез:

Китап кирђкме?

Бу ничђнче автобус?

Журнал ничђ сум?

Тарак синекеме?

Саша кайда?

Алсу Казандамы?

Париж Франциядђме?

Мђскђњ Италиядђме?

Гњзђл мђктђптђме?

Тарак синдђме?

Китап синдђ бармы?

Бу љченче рђтме?

 

4. Прочитайте стихотворение. Найдите знакомые вам слова.

ќирдђ мића ни кирђк?

 

ќирдђ мића ни кирђк?

ђти дђ ђни кирђк!

ќирдђ мића ни кирђк?

Без яшђгђн љй кирђк!

ќирдђ мића ни кирђк?

ђллњкиле кљй кирђк!

ќирдђ мића ни кирђк?

Тукай, туган тел кирђк!

ќирдђ мића ни кирђк?

Туган-њскђн ил кирђк!

ќирдђ мића ни кирђк?

Мђћге имин ќир кирђк!

(Шђњкђт Галиев)

 

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите Азата, нужна ли эта книга.

2. Спросите Алсу, сколько стоит эта книга.

3. Спросите, какой это автобус.

4. Спросите Азата, какой автобус нужен.

5. Спросите, сколько здесь книг.

6. Спросите в кассе, сколько стоит билет.

7. Спросите, чье это зеркало.

8. Спросите, где Саша.

9. Спросите, в Берлине ли Маргарете.

10. Спросите, в какой стране Рим.

11. Спросите, где Артур.

12. Спросите, в магазине ли Коля.

13. Спросите, есть ли у него эта книга.

14. Спросите, какой это ряд (в театре).

15. Спросите у Рустама, какое это место.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

АЛТЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. Сљйлђшђбез

а) — Исђнмесез!

— Хђерле кљн!

— Мин — Алсу. ђ сез кем ?

— Рљстђм.

— Рљстђм, сездђ кафедра телефоны бармы?

— Бар.

— Ничек?

— 99-80-20.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз!

 

II. ђлбђттђ — Конечно

а) — Саша, сђлам!

— Сђлам, Алсу!

— Саша, сездђ телефон бармы?

— ђлбђттђ.

— Номеры ничек?

— 40-25-22.

— ђ сездђ бармы?

— Бездђ дђ бар.

— Ничек?

— 28-63-92.

— Бик яхшы. Рђхмђт.

— Сау бул!

— Исђн бул!

III. Хђзер сейчас
Зур большой, большая, большое
Кечкенђ маленький, маленькая, маленькое
Матур красивый, красивая, красивое

 

Аффиксы принадлежности выражают принадлежность¦предмета, лица к I, II, III лицам единственного и множественного чисел.

Аффиксы I лица един. числа -ым, -ем, -м;

Аффиксы II лица един. числа -ыћ, -ећ, -ћ;

Аффиксы III лица един. числа -ы, -е, (-сы, -се).

Телефон-ым мой телефон
Телефон-ыћ твой телефон
Телефон-ы его, ее телефон
Китап(б)-ым моя книга
Китап(б)-ыћ твоя книга
Китап(б)-ы его, ее книга
Сђгат(ь)-ем мои часы
Сђгат(ь)-ећ твои часы
Сђгат(ь)-е его, ее часы

 

-ым/-ем, -ыћ/-ећ

 

а) — Алсу, хђзер телефоным бар.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Ничек?

— Телефоным — 75-23-02.

— Рђхмђт, Галия.

 

ђ) — Саша, телефоныћ бармы?

— Телефоным юк, пейджерым бар.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Номеры ничек?

— 63-15-25 №545.

— Рђхмђт.

— Берни тњгел.

б) — Хђерле кич!

— Исђнмесез!

— Гафу итегез, профессор Закиров университеттамы?

— ђйе.

— Гафу итегез, телефон бармы?

— 84-53-82.

— Зур рђхмђт. Сау булыгыз.

— Исђн булыгыз.

 

IV. Бик — Очень

— Китабыћ матурмы?

— Китабым бик матур.

— Сђгатећ зурмы?

— Сђгатем зур тњгел.

 

— Сђгатећ зурмы?

— Сђгатем кечкенђ.

 

— Китабыћ зурмы?

— Бик зур.

 

— Сђгатећ матурмы?

— Бик матур.

 

— Альбомыћ матурмы?

— Альбомым матур.

 

— Портфелећ зурмы?

— Зур тњгел, кечкенђ.

 

— Кызыћ зурмы?

— Бик кечкенђ.

 

— Кызыћ зурмы?

— Кызым зур.

 

— Журналыћ матурмы?

— Бик матур.

¦

Телефон-ы его, ее телефон
Китап — китап-ы его, ее книга
Кыз-ы его, ее дочь
Журнал-ы его, ее журнал
Альбом-ы его, ее альбом
Тарак — тараг-ы его, ее расческа
Билет -ы его, ее билет

 

а) — Сђлам, Алсу!

— Сђлам, Рљстђм!

— Алсу, ђлфия бармы?

— Ул университетта.

— Телефоны бармы?

— Бар, 83-14-78 .

— Рђхмђт, Алсу.

— Берни тњгел.

 

ђ) — Галия ханым Казандамы?

— ђйе.

— Билеты бармы?

— ђлбђттђ.

б) — Саша вокзалдамы?

— ђйе.

— Билеты бармы?

— Билеты юк.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

в) — Бу альбом кемнеке?

— Сашаныкы.

— Китабы бармы?

— Юк.

 

¦- е ¦

Сђгать — сђгат-е его, ее часы
Књзлек — књзлег-е его, ее очки
Портфель — портфел-е его, ее портфель

 

а) — ђлфия кафедрадамы?

— Юк.

— Портфеле бармы?

— Портфеле дђ юк.

ђ) — Алсу лекциядђме?

— Лекциядђ.

— Сђгате бармы?

— Бар.

б) — ђби театрдамы?

— ђйе.

— Књзлеге бармы?

— ђлбђттђ.

г) — Профессор Закиров кафедрадамы?

— Юк.

— ђ портфеле бармы?

— Портфеле бар.

 

Кызым дочка (моя)
Улым сынок (мой)

 

а) — Кызым, сђгатећ бармы?

— Бар, ђби.

— Сђгать ничђ, кызым?

— Сђгать ун, ђби.

— Рђхмђт, кызым.

— Берни тњгел, ђби.

ђ) — Улым, сђгатећ бармы?

— Бар, бабай.

— Сђгать ничђ, улым?

— Унберенче ярты, бабай.

— Рђхмђт, улым.

— Берни тњгел, бабай.

¦ -сы /-се (аффикс присоединяется к словам,

¦ оканчивающимся на гласные звуки)

Баба-сы его, ее дед
Сумка-сы его, ее сумка
Папка-сы его, ее папка
Машина-сы его, ее машина
Кљзге-се его, ее зеркало
ђби-се его, ее бабушка
ђни-се его, ее мама
ђти-се его, ее папа

 

а) — Лена, бу кем?

— Бу — Азат.

— Бабасы бармы?

— Бар.

— Кайда?

— Ташкентта.

ђ) — Азат, бу кем?

— Бу — Булат.

— Машинасы бармы?

— ђлбђттђ, бар. "Мерседес".

— О-о-о! Номеры ничек?

— С 548 КН.

б) — Таныш бул, Алсу, бу — Гњзђл. ђнисе — Галия ханым, ђтисе — Айрат ђфђнде.

— Мин бик шат.

— Гњзђл — университет студенткасы, ђнисе — адвокат, ђ ђтисе — журналист.

— Мин дђ студентка. ђнием — врач, ђтием — банкир.

— Без дђ бик шат.

в) — Таныш бул, Айрат. Бу — Рљстђм. Бу — бабасы, Гали бабай, ђ бу ђбисе — Гљлсем ђби.

— Мин бик шат. Рђхмђт.

— Без дђ бик шат.

V. Исђн-сау(лар) — Живы-здоровы

а) — Хђллђр ничек, Айдар?

— Рђхмђт. Яхшы.

— ђниећ исђн-саумы?

— Рђхмђт. ђнием дђ исђн-сау, ђтием дђ исђн-сау.

— ђбиећ, бабаећ исђн-саулармы?

— Рђхмђт. ђбием дђ, бабаем да исђн-саулар.

ђ) — Исђнмесез, Галия ханым!

— Исђнме, Айдар. ђтиећ исђн-саумы?

— Рђхмђт. Исђн-сау.

— ђниећ ничек?

— ђнием дђ исђн-сау.

— ђбиећ нихђл?

— ђбием дђ исђн-сау. ђ Сез нихђл, Галия ханым?

— Рђхмђт, Айдар. Ярый.

 

 

VI. Дус — друг, подруга

а) — Азат, дустыћ бармы?

— Бар.

— Ничђ?

— Биш.

— О-о-о!

ђ) — Галия, дусларыћ бармы?

— Бар.

— Алар кайда?

— Казанда, Мђскђњдђ, Германиядђ.

— Ташкентта юкмы ?

— Юк.

— Германиядђ кем?

— Дороти туташ.

— Ул кем?

— Ул — студентка. Ул Берлиннан.

Текст.

Бу — Саша. Ул — программист. Саша — Казаннан. Дуслары да бар: Коля — Мђскђњдђн, Миша — Новгородтан, Артур — Казаннан, Джек — Лондоннан, Гуан — Кытайдан.

 

Татар татарин, татарка; татарский
Рус русский, русская; русский
Фин фин, финка; финский
Инглиз англичанин, англичанка; английский
Тљрек турок, турчанка; турецкий
Француз француз, француженка; французский
Алман немец, немка; немецкий
Башкорт башкир, башкирка; башкирский

 

а) — Бу — Айрат.

— Ул татармы?

— ђйе.

ђ) — Бу — Артур.

— Ул русмы?

— ђйе.

б) — Бу — Юлай.

— Ул татармы?

— Юк. Башкорт.

в) — Бу — Джон.

— Ул французмы?

— Юк. Инглиз.

г) — Бу — Маргаретеме?

— ђйе.

— — Ул кайдан?

— Германиядђн.

— Ул алманмы?

— ђйе.

 

VII. Тел — Язык

 

Татар теле татарский язык
Башкорт теле башкирский язык
Алман теле немецкий язык
Француз теле французский язык
Кытай теле китайский язык
Инглиз теле английский язык
Фин теле финский язык.

Текст.

Бу — татар теле кафедрасы. Кафедрада студентлар бар. Алмаз — татар, Казаннан. Антон — рус, Мђскђњдђн. Зибила — алман, Германиядђн. Тейя — фин, Финляндиядђн. Майкл — инглиз, Англиядђн. Кит Цанг — кытай, Гонконгтан. Натали — француз, Франциядђн. Алар — яхшы студентлар. Алар — дуслар.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Конечно

Сейчас

Большой

Маленький

Красивый

Дочка

Сынок

Друг

Татарин, татарка

Немец

Турок

Англичанин

Башкир

Язык

2. Русча ђйтегез:

ђлбђттђ

Зур

Хђзер

Матур

Кечкенђ

Улым

Татар

Кызым

Алман

Тел

Тљрек

Башкорт

Инглиз

Бик

Ничђнче?

Ничђ?

3. ќавап бирегез:

— Телефон бармы?

— Номеры ничек?

— Пейджерыћ бармы?

— Китабыћ матурмы?

— Сђгатећ зурмы?

— Кызы кечкенђме?

— Портфеле бармы?

— Бабаећ бармы?

— ђбиећ бармы?

— ђтисе журналистмы?

— ђтисе адвокатмы?

— Бабасы исђн-саумы?

— Азат татармы?

— Маргарете алманмы?

 

4. Мђкальлђрне ятлагыз. Запомните пословицы. Тђрќемђ итегез:

Иле барныћ теле бар.

Тел Тљмђнгђ илтђ.

Коммуникатив биремнђр.

1. Узнайте, есть ли телефон у Азата.

2. Спросите, какой номер телефона у Азата.

3. Спросите, есть ли у Галии часы.

4. Спросите, большие ли у Галии часы.

5. Узнайте, красивый ли альбом у Альбины.

6. Узнайте, есть ли билет у Галии ханум.

7. Спросите, есть ли у Саши книга.

8. Спросите, есть ли очки у бабушки.

9. Узнайте, есть ли у Азата дед.

10. Узнайте у Андрея, есть ли у него машина.

11. Узнайте, кто у Галии мама.

12. Спросите, как поживают папа и мама у Андрея.

13. Спросите, есть ли у Саши друзья.

14. Кто твой друг по национальности?

15. Кто по национальности Рудольф Нуриев?

—П.И.Чайковский?

—Анна Ахматова?

—Бэлла Ахмадуллина?

—Софья Губайдуллина?

—Ян Сибелиус?

—Бетховен?

—Бакый Урманче?

ђПИПђ

Бас, кызым, ђпипђ,

Син басмасаћ, мин басам;

Синећ баскан эзлђрећђ

Мин дђ китереп басам.

 

Бас, кызым ђпипђ,

Син басмасаћ, мин басам;

ђпипђнећ калачларын

Ашап калыйм ичмасам.

 

Бас, кызым ђпипђ,

Идђннђре селкенсен;

Идђннђре селкенсен дђ,

Кияњ књћеле ќилкенсен.

 

Бас, кызым ђпипђ,

Сындыр идђн тактасын;

Сындырсаћ идђн тактасын,

Кияњ тњлђр акчасын.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ќИДЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. Нинди какой, какая, какое
ќылы теплый, тепло
Салкын холодный, холодно
Аяз безоблачный, ясный
Болытлы облачный, пасмурный

 

1.

а) — Бњген кљн ќылымы?

— ђйе. ќылы.

ђ) — Бњген кљн ќылымы?

— Бњген кљн ќылы тњгел.

б) — Бњген кљн нинди?

— Бњген кљн ќылы.

в) — Бњген кљн салкынмы?

— ђйе. Салкын.

г) — Бњген кљн салкынмы?

— Юк. Салкын тњгел.

 

д) — Бњген кљн нинди?

— Бњген кљн салкын.

 

е) — Бњген салкынмы?

— ђйе. Бик салкын.

 

ж) — Бњген ќылымы?

— Юк.ќылы тњгел.

2.

а) — Бњген ничђ градус?

— Бњген љч градус салкын.

ђ) — Бњген ничђ градус?

— Бњген унбиш градус ќылы.

б) — Бњген кљн салкынмы?

— ђйе. Салкын.

— Ничђ градус?

— Ун градус.

— Шулаймыни?

— ђйе.

в) — Бњген кљн ќылымы?

— ђйе. ќылы.

— Ничђ градус?

— Егерме биш градус.

— Егерме биш градусмы?

— ђйе.

 

3.

а) — Кичђ ничђ градус салкын иде?

— Унќиде градус.

ђ) — Иртђгђ ничђ градус?

— Унбиш градус.

б) — Майда кљннђр нинди иде?

— Салкын иде.

— Ничђ градус?

— Тугыз — унбер градус.

— Минусмы?

— Плюс.

в) — Августта кљннђр нинди?

— Бик ќылы.

— Уртача ничђ градус?

— Унсигез — егерме дњрт градус.

 

4.

а) — Бњген кљн нинди?

— Аяз.

ђ) — Бњген кљн аязмы?

— ђйе. Аяз.

б) — Кичђ кљн аяз идеме?

— Юк.

в) — Бњген кљн нинди?

— Болытлы.

 

г) — Бњген кљн болытлымы?

— ђйе. Болытлы.

д) — Кичђ кљн болытлы идеме?

— Юк.

II.Кояш солнце
Яћгыр дождь
ќил ветер
Кар снег
 
     

а) — Бњген яћгырмы?

— ђйе. Яћгыр.

 

ђ) — Бњген ќилме?

— ђйе. ќил.

б) — Бњген кармы?

— ђйе. Кар.

 

в) — Бњген кљн нинди?

— Матур.

— Кояш бармы?

— Бар.

г) — Бњген кљн нинди?

— Болытлы.

— Яћгырмы?

— ђйе.

д) — Бњген кљн салкынмы?

— Салкын.

— ќилме?

— ђйе. ќил.

е) — Кичђ кљн нинди иде?

— ќылы иде.

ж) — Кичђ кљн нинди иде?

— Салкын иде.

ќ) — Кичђ кљн нинди иде?

— Яћгыр иде.

з) — Кичђ кљн нинди иде?

— Кар иде.

и) — Кичђ кљн нинди иде?

— Кояш иде.

III. Шђџђр город
Авыл село, деревня

 

1.

а) — Азат, син кайдан?

— Шђџђрдђн.

ђ) — Алсу, син кайдан?

— Авылдан.

б) — ђбиећ кайдан?

— Ул авылдан.

— ђ бабаећ кайдан?

— Ул да авылдан.

в) — Гњзђл ханым кайдан?

— Ул шђџђрдђн.

— ђ Булат ђфђнде кайдан?

— Ул да шђџђрдђн.

2.

а) — Айнур, ђдип кайда?

— Ул авылда.

ђ) — Галия, ђнисђ кайда?

— Ул шђџђрдђ.

б) — Алсу, ђбиећ авылдамы?

— ђйе. Авылда.

в) — Булат, Антон шђџђрдђме?

— Юк. Шђџђрдђ тњгел.

г) — Мђктђп директоры кайда?

— Ул шђџђрдђ. Казанда.

д) — Журналист Галиев кайда?

— Ул авылда. Актанышта.

 

IV.

 

-га/-гђ, -ка/-кђ — аффиксы направительного падежа; -га/-гђ присоединяется к словам на гласные, сонанты и звонкие согласные звуки; -ка/-кђ присоединяется к словам, оканчивающимся на глухие согласные звуки.

1. Кая ? Куда?
Театрга в театр
Ресторанга в ресторан
Кафедрага на кафедру
Авылга в деревню
 

а) — Азат, син кая?

— Театрга.

ђ) — Булат, син кая?

— Ресторанга.

б) — Роза ханым,сез кая?

— Кафедрага.

в) — ђнђс ђфђнде, сез кая?

— Авылга.

г) — Азат, син театргамы?

— ђйе. Театрга.

д) — Булат, син ресторангамы?

— Юк. Ресторанга тњгел.

е) — Гњзђл ханым, сез кафедрагамы?

— ђлбђттђ, кафедрага.

ж) — ђдип ђфђнде,сез авылгамы?

— Юк. Авылга тњгел, дачага.

2. Шђџђргђ в город
Финляндиягђ в Финляндию
Мђскђњгђ в Москву
Германиягђ в Германию

 

а) — Галия ханым, сез кая?

— Мђскђњгђ.

ђ) — Флера ханым, сез кая?

— Германиягђ.

б) — Салих ђфђнде ,сез кая?

— Финляндиягђ.

в) — ђби, син кая?

— Шђџђргђ, кызым.

г) — Сез Мђскђњгђме?

— ђйе.

д) — Сез Германиягђме?

— Юк. Германиягђ тњгел.

е) — Сез Финляндиягђме?

— Юк. Япониягђ.

 

ж)— Бабай, сез шђџђргђме?

— ђйе, улым.

3. Университетка в университет
Институтка в институт
Ташкентка в Ташкент
Актанышка в Актаныш

 

а) — Булат, син кая?

— Университетка.

ђ) — Алсу, син кая?

— Институтка.

б) — Галия ханым, сез кая?

— Ташкентка.

в) — Гали ђфђнде, сез кая?

— Актанышка.

г) — Айнур, син университеткамы?

— ђйе. Университетка.

д) — Артур, син институткамы?

— Юк. Институтка тњгел.

е) — ђнисђ ханым, cез Ташкенткамы?

— ђйе. Без Ташкентка.

ж) — Альбина ханым, Cез Актанышкамы?

— Юк. Актанышка тњгел. Сарманга.

 

4. Мђктђпкђ в школу
Кибеткђ в магазин

 

а) — ђни, син кая?

— Кибеткђ.

ђ) — Улым, син кая?

— Мђктђпкђ.

б) — Гњзђл, син кибеткђме?

— ђйе. Кибеткђ.

в) — Алсу ханым, сез мђктђпкђме?

— ђйе. Мђктђпкђ.

г) — Азат, син мђктђпкђме?

— Юк. Мђктђпкђ тњгел, кибеткђ.

д) — Гафу итегез, бу ничђнче поезд?

— Егерме ќиденче.

— Мђскђњгђме?

— ђйе. Мђскђњгђ.

— Рђхмђт.

— Берни тњгел.

е) — Исђнмесез, Гњзђл ханым.

— Хђерле кљн, ђдип ђфђнде.

— Гњзђл ханым, Cез кая?

— Уфага. Конгресска.

— О-о-о! Бик яхшы.

ж) — Галия ђби, исђнме !

— Исђнме, Булат улым.

— Хђллђр ничек, ђби?

— Рђхмђт, улым. Яхшы.

— Галия ђби, син кая?

— Казанга.

ќ) — Нихђл, Марат?

— Ярыйсы.

— Син мђктђпкђме?

— ђйе. Экзаменга.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Ярый. Сау бул!

V. Бар иди, поезжай
Кил приходи, приезжай
ђле пожалуйста, -ка

 

Алсу, син университетка бар. Алсу, иди в университет.
Гњзђл, син кибеткђ бар. Гузель, иди в магазин.
Марат, син безгђ кил. Марат, приходи к нам.
Артур, син аларга кил. Артур, приходи к ним.

 

а) — Алсу, кибеткђ бар ђле.

— Ярый, ђни.

ђ) — Марат, бњген безгђ кил ђле.

— Ярый, Артур.

б) — ђби, Казанга кил ђле.

— Рђхмђт, улым.

в) — ђдип, бњген Артурга бар ђле.

— Бњгенме?

— ђйе. Бњген.

 

VI.

 

-ды/-де, -ты/-те — аффиксы категорического¦(очевидного) прошедшего

времени¦

-ды/-де

 

1. Кичђ Азат театрга барды. Вчера Азат ходил в театр.
Кичђ Булат ресторанга барды. Вчера Булат ходил в ресторан.
Кичђ Алсу безгђ килде. Вчера Алсу приходила к нам.
Кичђ Айнур шђџђргђ килде. Вчера Айнур приехала в город.

 

Мин бар-ды-м Мин кил-де-м

Син бар-ды-ћ Син кил-де-ћ

Ул бар-ды Ул кил-де

Дњшђмбедђ мин кинога бардым.

Сишђмбедђ син театрга бардыћ.

Чђршђмбедђ ул паркка барды.

Пђнќешђмбедђ мин шђџђргђ килдем.

ќомгада син университетка килдећ.

Шимбђдђ ул институтка килде.

 

а) — Дњшђмбедђ син кая бардыћ?

— Кинога.

ђ) — Чђршђмбедђ ул кая барды?

— Паркка.

б) — ќомгада син университетка килдећме?

— Килдем.

в) — Шимбђдђ ул институтка килдеме?

— Килде.

 

 

Кайт Возвращайся, вернись
Кит Уходи, уезжай

 

Азат, сђгать ќидедђ кайт. Азат, возвращайся в семь часов.
Гњзђл, сђгать уникедђ кайт. Гузель, возвращайся в двенадцать часов.
ђнђс, сђгать тугызда кит. Анас, уходи в девять часов.
Айнур, сђгать дњрттђ кит. Айнур, уходи в четыре часа.

 

а) — Азат, сђгать унда кайт ђле.

— Ярый. Яхшы.

ђ) — Алмаз, иртђгђ кайт ђле.

— Яхшы.

 

б) — Гњзђл, дњшђмбедђ авылга кит ђле.

— Ярый.

в) — Алсу, шимбђдђ шђџђргђ кит ђле.

— Яхшы.

 

-ты/-те

 

2. Мин кайт-ты-м Мин кит-те-м

Син кайт-ты-ћ Син кит-те-ћ

Ул кайт-ты Ул кит-те

 

Мин сђгать алтыда кайттым.

Син сђгать биштђ кайттыћ.

Ул сђгать дњрттђ кайтты.

Мин университетка сђгать унда киттем.

Син институтка сђгать сигездђ киттећ.

Ул концертка сђгать ќиденче яртыда китте.

 

а) — Кичђ син ничђдђ кайттыћ?

— Биштђ.

ђ) — Кичђ ул ничђдђ кайтты?

— ќидедђ.

б) — Син университетка ничђдђ киттећ?

— љчтђ.

в) — Ул институтка ничђдђ китте?

— Сигездђ.

г) — Син биштђ кайттыћмы?

— ђйе. Биштђ.

д) — Ул ќидедђ кайттымы?

— Юк. ќидедђ тњгел. Сигездђ.

е) — Син университетка икедђ киттећме?

— ђйе.

ж) — Ул театрга алтыда киттеме?

— Юк. Алтынчы яртыда.

Cљйлђшђбез!

1. — Исђнме, Азат!

— Сђлам, Айнур!

— Хђллђр ничек?

— Ярыйсы.

— Бњген кљн бик матур.

— ђйе.

— Ничђ градус ќылы?

— Унбиш градус.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

2. — Азат, Казанда кичђ ничђ градус иде?

— Унике градус ќылы иде.

— Уникеме?

— ђйе.

— Яћгыр идеме?

— ђйе, яћгыр.

— ђ-ђ-ђ!

 

3. — Исђнмесез, Галия ханым.

— Хђерле кљн, ђсма ханым.

— Хђллђрегез ничек?

— Рђхмђт. Яхшы. ђ сез исђн-саулармы?

— Без дђ исђн-сау. Рђхмђт.

— ђсма ханым, сез кая?

— Авылга.

— Актанышкамы?

— ђйе. Актанышка.

— Актанышта кем бар?

— ђнием, ђтием.

— Актаныш зурмы?

— ђйе. Зур. Матур.

— Ярый, сау булыгыз.

— Сау булыгыз!

 

4. — Хђерле кич, ђнђс. Син кая?

— Мин театрга, Булат.

— Спектакль ничђдђ?

— ќидедђ.

— Билетыћ бармы?

— Бар.

— Билетыћ ничђнче рђткђ?

— љченче.

— О, яхшы!

— Ничђнче урын?

— Унбишенче.

— Бик яхшы.

— Билет ничђ сум?

— Егерме мећ.

— Ярый, мин киттем, ђнђс.

— Сау бул, Булат.

 

5. — Гафу итегез, профессор Закиров кафедрадамы?

— Юк.

— ђ ул кайда?

— Ул Германиягђ китте.

— Кичђ киттеме?

— Юк. Унбишенче майда.

— Конференциягђме?

— ђйе.

— Рђхмђт. Сау булыгыз.

 

А теперь посмотрим, как Вы усвоили урок.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

шђџђр   кайт  
авыл   кил  
кая   кит  
кояш   бардым  
аяз   килдећ  
болытлы   китте  
кар   ќил  
яћгыр   салкын  
бар   ќылы  

2. Татарча языгыз:

город   холодно  
деревня   приходи  
солнце   возвращайся  
облачный   иди  
снег   уходи  
дождь   я ушел  
ветер   ты вернулась  
тепло   он приехал  

3. ќавап бирегез:

— ђбиећ кая китте?

— Син ничђдђ кайттыћ?

— Ул ничђдђ килде?

— Син сигездђ кайттыћмы?

— ђтиећ авылга киттеме?

 

4. Мђкальлђрне ятлагыз. Тђрќемђ итегез:

Лђйсђн — рђхмђт яћгыры.

Кљзге яћгыр — майлы яћгыр.

Бер болыттан кар да явар, яћгыр да явар.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите Азата, какой сегодня день.

2. Расспросите Азата, какая вчера была погода.

3. Узнайте у Азата, куда уехала его мама.

4. Спросите у Азата, ходил ли он в воскресенье в театр.

5. Узнайте у Азата, на какой ряд и на какие места были билеты.

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

СИГЕЗЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. Туган — родной, родственник

Абый — старший брат, дядя, форма обращения к мужчине, старшему по возрасту.

Апа — старшая сестра, тетя, форма обращения к женщине, старшей по возрасту.

Эне — младший брат, форма обращения к мужчине, моложе по возрасту.

Сећел — младшая сестра, форма обращения к женщине, которая моложе по возрасту.

 

II. џђм — и
 
1. Апа џђм абый тетя и дядя
Апа џђм сећел тетя и сестренка
Апа џђм эне тетя и братишка
Сећел џђм эне сестренка и братишка
Абый џђм апа дядя и тетя; старший брат и старшая сестра.
Сећел џђм апа младшая сестра и старшая сестра; сестренка и тетя.

 

2. Галия апа џђм Алмаз абый — туганнар.

Рљстђм абый џђм Гњзђл апа — туганнар.

ђдип абый џђм Марат энем — туганнар.

 

III. Исем — имя, название.

 

а) — Бу кем?

— Апам.

— Исеме ничек?

— Галия.

ђ) — Бу кем?

— Абыем.

— Исеме ничек?

— Алмаз.

б) — Таныш бул, бу — энем.

— Исеме ничек?

— Айрат.

— Мин бик шат, Айрат.

— Мин дђ.

в) — Таныш булыгыз, Булат ђфђнде, бу сећелем. Исеме — Гњзђл.

— Мин бик шат, Гњзђл.

— Мин дђ, Булат ђфђнде.

г) — Исђнмесез! Хђерле кич!

— Исђнмесез, Рђшит ђфђнде. Рђхим итегез. Таныш булыгыз, Рђшит ђфђнде, бу — ђнием, бу — ђтием. ђ бу апам, бу — абыем. Бу — энем.

— Рђхмђт. Мин бик шат.

— Без дђ.

IV.

 

Аффиксы принадлежности множественного числа: ¦

I лицо -быз/-без, -ыбыз/-ебез

II лицо -гыз/-гез, -ыгыз/-егез

III лицо -лары/-лђре, -нары/-нђре

1. Абый старший брат
абыем мой старший брат
абыебыз наш старший брат
Апа старшая сестра
апам моя старшая сестра
апабыз наша старшая сестра
Эне младший брат
энем мой младший брат
энебез наш младший брат
Сећел младшая сестра
сећелем моя младшая сестра
сећелебез наша младшая сестра

 

а) — Таныш бул, Камил. Бу — абыебыз. Исеме — Айрат.

— Мин бик шат.

— Мин дђ.

ђ) — Таныш булыгыз, дуслар.

Бу — апабыз. Исеме — Галия.

— Без бик шат, Галия апа.

— Мин дђ.

б) — Таныш булыгыз, дуслар. Бу — энебез. Исеме — Фђрит. Ул журналист.

— Без бик шат, Фђрит.

— Мин дђ.

в) — Дуслар, исђнмесез!

Таныш булыгыз. Бу — сећелебез Кадрия.

— Без бик шат, Кадрия.

— Мин дђ.

— Кадрия, сез кем?

— Мин студентка.

— О-о-о, бик яхшы. Без дђ студентлар.

Абый старший брат
абыећ твой старший брат
абыегыз ваш старший брат
Апа старшая сестра
апаћ твоя старшая сестра
апагыз ваша старшая сестра
Эне младший брат
энећ твой младший брат
энегез ваш младший брат
Сећел младшая сестра
сећелећ твоя младшая сестра
сећелегез ваша младшая сестра

 

а) — Галия ханым, абыегыз кайда?

— Ул Америкада.

— Шулаймыни?

— ђйе. Командировкада.

 

ђ) — Булат ђфђнде, апагыз кем?

— Апам — банкир.

— О-о-о!

б) — Фђридђ, энегез бармы?

— Бар.

— Ул кем?

— Энем — археолог.

— Ул хђзер кайда?

— Ул Болгарда.

— Шулаймыни?

— ђйе.

в) — Камил ђфђнде, бу сећелегезме?

— Юк, апам.

— Исеме ничек?

— Кадрия.

— Мин бик шат, Кадрия ханым.

— Мин дђ.

— Кадрия ханым кем?

— Ул архитектор.

 

Абый старший брат
абыйсы его (ее) старший брат
абыйлары их старший брат, их старшие братья
апа старшая сестра
апасы его (ее) старшая сестра
апалары их старшая сестра, их старшие сестры
эне младший брат
энесе его (ее) младший брат
энелђре их младший брат, их младшие братья
сећел младшая сестра
сећелесе его (ее) младшая сестра
сећеллђре их младшая сестра, их младшие сестры

 

а) — Таныш бул, Айнур. Бу — Камил џђм Алмаз.

— Абыйлары бармы?

— Бар. Абыйлары Казанда.

— Ул кем?

— Ул юрист.

ђ) — Галия, сез танышлармы?

— Юк.

— Таныш бул, бу Айрат. ђ бу — Рљстђм. Абыйлары да бар.

— Ничђ?

— Ике абыйсы бар.

— Абыйлары кем?

— Бизнесменнар.

б) — Таныш булыгыз, бу — Гљлназ ханым. Сећеллђре бар.

— Ничђ?

— Ике.

— Алар кайда?

— Сећеллђре авылда.

— Авылда? Кайда?

— Актанышта.

— Сећеллђре кемнђр?

— Бер сећлесе — бухгалтер, икенче сећлесе — судья.

 

в) — Таныш бул, Рљстђм, бу — Марат ђфђнде. ђ бу — энелђре. Бу — Артур. Бу — Алмаз. Энелђре — химиклар.

— Мин дђ химик. Без — коллегалар. Мин бик шат.

— Без дђ.

г) — Камил, сез Казаннанмы?

— ђйе.

— Казанда туганнар бармы?

— Бар. Ике туганым бар. Бер туганым — юрист, икенче туганым — милиционер.

д) — Кадрия ханым, туганнарыгыз бармы?

— Бар. Дњрт туганым бар. Бер туганым — апам — Ташкентта. Икенче туганым — абыем — Казанда. љченче туганым — сећлем — Омскида. Дњртенче туганым — энем — хђзер Америкада.

V.

 

-ныћ/-нећ — аффикс притяжательного ¦

(родительного) падежа ¦

 

Кемнећ? чей; у кого?
Нђрсђнећ? чего;

 

1. ђти — ђтинећ у отца
ђни — ђнинећ у матери
ђби — ђбинећ у бабушки
бабай — бабайныћ у деда
абый — абыйныћ у брата (дяди)
апа — апаныћ у сестры (тети)

 

сећел — сестренка сећлем — моя сестренка сећлемнећ — у моей сестренки
эне — братишка энем — мой братишка энемнећ — у моего братишки
туган — родственник туганым — мой родственник туганымныћ — у моего родственника

 

Марат — Маратныћ у Марата
ђлфия — ђлфиянећ у Альфии
Алсу — Алсуныћ у Алсу
авыл — авылныћ деревни
шђџђр — шђџђрнећ города
Казан — Казанныћ Казани
Мђскђњ — Мђскђњнећ Москвы
Америка — Американыћ Америки
Татарстан — Татарстанныћ Татарстана.

 

2. а) ђтинећ китабы зур. Папина книга большая.
ђнинећ сумкасы матур. Мамина сумка красивая.
ђбинећ књзлеге кечкенђ. Бабушкины очки маленькие.
Бабайныћ сђгате зур. Дедушкины часы большие.
Абыйныћ китабы кечкенђ. Книга брата маленькая.
Апаныћ портфеле матур. Портфель сестры красивый.

 

ђ) Сећлемнећ дусты бар. У моей младшей сестры есть друг.
Энемнећ альбомы бар. У моего млдашего брата есть альбом.

 

Туганымныћ дачасы бар.

Маратныћ туганы юк.

Камилнећ машинасы бар.

ђлфиянећ телефоны юк.

Алсуныћ књзлеге бар.

Авылныћ клубы бар.

Шђџђрнећ паркы бар.

Казанныћ гербы бар.

б) Татарстанныћ Президенты — Минтимер Шђймиев.

Россиянећ Президенты — Борис Ельцин.

Американыћ Президенты — Билл Клинтон.

Диалоглар

1) — ђтиећнећ машинасы бармы?

— Бар.

— Ничђ?

— ђтиемнећ ике машинасы бар.

 

2) — Алсу, ђниећнећ туган кљне бњгенме? — Алсу, день рождения матери сегодня?
— Юк, иртђгђ. — Нет, завтра.

 

3) — Гљлназ, ђбиећнећ књзлеге кайда? — Гульназ, где бабушкины очки?

— Белмим, ђни. — Не знаю, мама.

 

4) — Марат, бабаећныћ ордены ничђ? — Марат, у твоего деда сколько орденов?
— Ике. Бабаем — фронтовик. — Два. Мой дед — фронтовик.
— Исеме ничек? — Как его зовут?
— Солтан. — Султан.
— Бабаећ исђн-саумы? — Твой дед жив-здоров?
— Рђхмђт, бабаем исђн-сау. — Спасибо, мой дед жив-здоров.
     

 

5) — Бњген ђниебезнећ туган кљне.

— ђниегезгђ ничђ яшь?

— ќитмеш.

— О-о-о!

 

6) — Казанныћ вокзалы матурмы?

— Ярыйсы.

— ђ Мђскђњнеке?

— Мђскђњнеке дђ ђйбђт.

 

7) — Кадрия, авылыгызныћ клубы зурмы?

— Зур. Матур да.

— Спорт залы бармы?

— ђлбђттђ, бар.

 

VI. Эш — работа

Эшлђ-ргђ — работать

 

 

Профессии — џљнђрлђр:

Сатучы — продавец Укытучы (апа) — учительница
Нефтьче — нефтяник Укучы — ученик
Спортчы — спортсмен Тљзњче — строитель
Шахматчы — шахматист Язучы — писатель
Тегњче — портниха, портной Табиб (ђ) — врач (женщина-врач)
Ташчы — каменщик Рђссам — художник
Кљтњче — пастух Балыкчы — рыбак

 

а) ђнием мђктђптђ эшли. Ул — укытучы.

б) Апам кибеттђ эшли. Ул — сатучы.

в) Абыем фирмада эшли. Ул — тљзњче.

г) Апам — Казанда. Ул — язучы.

д) Бабаем колхозда эшли. Ул — кљтњче.

е) ђнием клиникада эшли. Ул — табибђ.

ж) Дустым Камил Америкада. Ул — рђссам.

 

Диалоглар

а) — Марат, ђтиећ кайда эшли?

— Мђктђптђ.

— Ул укытучымы?

— ђйе.

ђ) — Гљлназ, ђниећ кайда эшли?

— Кибеттђ.

— Ул директормы?

— Юк. Сатучы.

б) — Айрат, абыећ кайда эшли?

— Фирмада.

— Прорабмы?

— Юк. Тљзњче. Ташчы.

в) — Алмаз, апаћ кем?

— Ул — табибђ. Клиникада эшли.

— Кайда?

— Саратовта.

г) — Кадрия, ђбиећ кайда?

— Авылда.

— Ул эшлиме?

— Юк. Ул пенсиядђ.

д) — Фђридђ, энећ бармы?

— Бар.

— Исеме ничек?

— Булат.

— Кайда эшли?

— Банкта.

— Кем?

— Программист.

д) — Галия ханым, сећлегез Германиядђн кайттымы?

— Кайтты. Дњшђмбедђ.

— Ул хђзер эшлиме?

— ђйе. Эшли.

— Кайда?

— Консерваториядђ.

— Ул пианистмы?

— ђйе.

VII. башкала — столица  

Татарстанныћ башкаласы — Казан.

Россиянећ башкаласы — Мђскђњ.

Башкортостанныћ башкаласы — Уфа.

Чувашстанныћ башкаласы — Чабаксар.

Мари Элнећ башкаласы — Йошкар-Ола.

Удмуртиянећ башкаласы — Ижевск.

њзбђкстанныћ башкаласы — Ташкент.

Кыргызстанныћ башкаласы — Бишкек.

Германиянећ башкаласы — Берлин.

Франциянећ башкаласы — Париж.

 

VIII. Союзы:  

1) џђм — и

 

а) Бабай џђм ђби — Казанда.

ђни џђм ђти — авылда.

Апа џђм абый — Мђскђњдђ.

Сећелем џђм энем — шђџђрдђ.

ђ) Марат џђм Камил — студентлар.

Айдар џђм Рљстђм — укучылар.

Айрат абый џђм Азат абый — тљзњчелђр.

Гњзђл апа џђм Алсу апа — укытучылар.

б) Тукай џђм ќђлил — шагыйрьлђр.

Чайковский џђм Салих Сђйдђшев — композиторлар.

Гата Камский џђм Гарри Каспаров — шахматчылар.

Рудольф Нуриев џђм Ирек Мљхђммђтов — балет артистлары.

Бакый Урманче џђм Чынгыз Ахмеров — рђссамнар.

в) Авылныћ клубы зур џђм матур.

Шђџђрнећ паркы кечкенђ џђм матур.

Бњген кљн салкын џђм болытлы.

Кичђ кљн ќылы џђм аяз иде.

2) Лђкин — но, однако

Бњген кояш, лђкин ќылы тњгел.

Бњген салкын, лђкин ќил юк.

Бњген болытлы, лђкин яћгыр юк.

Китабым бар, лђкин портфелем юк.

Альбомым бар, лђкин карандашым юк.

Сумкам бар, лђкин кљзгем юк.

Студентлар бар, лђкин укытучы юк.

Галиянећ абыйсы бар, лђкин энесе юк.

Маринаныћ бабасы бар, лђкин ђбисе юк.

Гњзђлнећ телефоны бар, лђкин номеры миндђ юк.

 

3) Белђн — союз и

Белђн — предлог с, на

а) ђни белђн ђти театрда.

Галия белђн Гљлназ Германиядђ.

Кадрия белђн ђлфия магазинда.

Фђридђ белђн Булат эштђ.

ђ) Мин ђти белђн театрга бардым.

Кызы ђнисе белђн кибеткђ барды.

Галия дусты белђн музейга барды.

Майкл белђн Рик ресторанга бардылар.

Айрат белђн Алмаз Мђскђњгђ киттелђр.

ђни белђн ђти авылга киттелђр.

Абый белђн сећлем Актанышка киттелђр.

Илдар белђн ђлфия безгђ килделђр.

Кадрия белђн Роза аларга килделђр.

б) Мин эшкђ автобус белђн бардым.

Ул театрга троллейбус белђн барды.

Син базарга машина белђн бардыћмы?

ђти авылга автобус белђн кайтты.

Азат абый Уфага поезд белђн китте.

Маргарете Казанга самолет белђн килде.

Камил университетка такси белђн килде.

Туристлар Казанга теплоход белђн килделђр.

IХ. Ал — бери, возьми

1. а) — Азат, бу китап матур. Ал!

— Ярый. Рђхмђт, Алсу.

ђ) — Гљлназ, бу кљзге матур! Ал!

— Юк. Кирђк тњгел.

б) — Галия, бу сумка зур. Ал!

— Юк, кирђк тњгел. Миндђ бар.

в) — Камил, почтага бар ђле, "Татарстан" журналы ал ђле.

— Ярый.

 

г) — ђни, Камил почтага бардымы?

— Барды.

— Журнал алдымы?

— Белмим, кызым.

д) — Гњзђл, кибеткђ бардыћмы?

— Бардым.

— Нђрсђ алдыћ?

— Китап алдым.

— Ничђ сум?

— 20 мећ сум.

е) — ђлфия, кызлар кибеткђ бардымы?

— Бардылар.

— Нђрсђ алдылар?

— Гњзђл китап алды, Айгљл сумка алды, Алсу тарак алды, ђнисђ портфель алды.

— ђ син нђрсђ алдыћ?

— Мин зур џђм матур альбом алдым.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Абый   Укучы  
Апа   Шагыйрь  
Энем   Сатучы  
Сећелем   Тљзњче  
Туган   Рђссам  
Лђкин   Табиб  
Исем   Кљтњче  
џђм   Белђн  
Кемнећ   Башкала  
Эш   Ал  
Туган кљн   Кил  
Эшли   Кит  
Ташчы   Кайт  
Укытучы   Бар  

2. Татарча языгыз:

Родной, родственник   Каменщик  
Младший брат   Работа  
Старшая сестра   И  
Учитель   Имя  
Продавец   Но, однако  
Работает   Ученик  
Художник   С  
Младшая сестра   Возьми  
День рождения   Столица  
Поэт   Уходи  
Врач   Приезжай  

3. ќавап бирегез:

а) Алмаз кем? Алмаз — Галиянећ абыйсы.
Галия кем? Галия — ...
   
ђ) Айрат кем? Айрат — Гњзђлнећ энесе.
Гњзђл кем? Гњзђл — ...
   
б) Айрат абый кем? Айрат абый — Маратныћ ђтисе.
Марат кем? Марат — ...
   
в) Гљлназ кем? Гљлназ — Гњзђлнећ апасы.
Гњзђл кем? Гњзђл — ...
   
г) Галия апа кем? Галия апа — Айрат џђм Гњзђлнећ ђнисе.
Айрат џђм Гњзђл кемнђр? Айрат џђм Гњзђл — ...

4. Дайте полные ответы:

— Абыегыз Мђскђњдђн кайттымы?

— Апагыз авылга киттеме?

— ђниегез џђм ђтиегез театрга бардылармы?

— Галия белђн Гњзђл авылдамы?

— ђтиегезнећ ђтисе исђнме?

— ђниегезнећ ђнисе исђнме?

— ђниегезнећ туганнары исђн-саумы?

— Абыегызныћ машинасы зурмы?

5. Мђкальлђрне ятлагыз. Тђрќемђ итегез:

Бер малай — юк малай, ике малай — бер малай.

Бер яхшы кыз ќиде улга тора.

Кыз баланыћ алтысы — ир баланыћ яртысы.

Балалы кеше — бай кеше.

Улы барныћ кулы бар.

Ана ќылысы — кояш ќылысы.

 

  1. Укыгыз. Ятлагыз.

БЕЗНЕћ ГАИЛђ

ђткђй, ђнкђй, мин, апай, ђби, бабай џђм бер песи.

Безнећ љйдђ без ќидђњ: безнећ песи — ќиденчесе.

Бергђ ашый, чђй эчђ, безнећлђ бергђ йоклый ул,

Хезмђте дђ бар: љйне тычкан явыздан саклый ул.

(Г.Тукай)

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Азата, есть ли у него бабушка.

— дедушка.

— старшая сестра.

— младшая сестра.

— старший брат.

— младший брат.

— родственники в деревне.

— родственники в городе.

 

2. Спросите у Азата, где работают его мама.

— его отец.

— старший брат.

— младший брат.

— старшая сестра.

— младшая сестра.

 

3. Узнайте у Азата, как зовут его маму.

— папу.

— бабушку.

— дедушку.

— старшего брата.

— младшего брата.

— старшую сестру.

— младшую сестру.

 

4. Спросите у Марата, с кем он ходил в кино.

— в театр.

— на базар.

— в магазин.

 

5. Спросите у Булата, на чем он ездил на работу.

— в деревню.

— в Москву.

— в Германию.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ТУГЫЗЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн, дуслар!

 

I. 1. Ал бери, купи
Бир дай
Тњлђ плати
њлчђ взвесь
Акча деньги
Тђћкђ / Сум рубль

 

2.

а) — ђни, китап ал ђле.

— Ярый, кызым.

ђ) — Азат, билет алдыћмы?

— ђйе. Алдым.

б) — Кем сђгать алды?

— ђти алды.

в) — Марат, књзлек бир ђле.

— Хђзер, ђби.

г) — Гњзђл, бњген экзамен бирдећме?

— Бирдем.

д) — Кем ђнигђ тарак бирде?

— Апам.

е) — ђби, кассага акча тњлђ.

— Ярый. Хђзер. Ничђ сум?

— Ун мећ сум.

— Ярый, ярый.

ж) — ђни, китапка ничђ сум тњлђдећ?

— Алтмыш мећ.

— О-о-о!

— ђйе. Алтмыш.

ќ) — Кем акча тњлђде?

— ђлбђттђ, мин.

з) — Булат, бу китап ничђ тђћкђ?

— Биш мећ тђћкђ.

— ђ бу альбом ничђ сум?

— Ун мећ сум.

и) — Галия апа, бер кило конфет њлчђ ђле.

— Хђзер.

 

II. Аша кушай, ешь
Эч пей
Ит мясо
Май масло
Тоз соль
Чђй чай
Су вода
Каймак сметана

 

Икмђк — хлеб Књмђч — булка Балык — рыба Шикђр — сахар Сљт — молоко

 

а) — Улым, кибеткђ бар ђле. Икмђк белђн сљт ал.

— Хђзер, ђни.

ђ) — Кызым, кибеткђ бар ђле. Май џђм каймак ал.

— Ярый, хђзер, ђни.

б) — Сездђ тоз бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Кирђк, ике кило.

в) — ђбием, балык аша.

— Рђхмђт, кызым.

г) — Бабай, чђй эч.

— Хђзер, хђзер, улым.

д) — Марат, ит аша ђле.

— Рђхмђт.

е) — Алсу, сыр аша ђле.

— Юк, рђхмђт.

ж) — Апа, минераль су бармы?

— Бар. Нинди кирђк?

— "Нарзан" ничђ сум?

— 2500 сум.

ќ) — ђни, кая бардыћ?

— Кибеткђ.

— Кибеттђ нђрсђлђр бар?

— Ипи, књмђч, сљт, май, ит, балык, сыр, чђй, шикђр, тоз џђм минераль сулар бар.

— ђ син нђрсђлђр алдыћ?

— Мин каймак, сљт, катык џђм конфет алдым.

— ђ балык алдыћмы?

— Юк.

— Ничђ кило конфет алдыћ?

— Ярты кило.

— Ничђ сум?

— Егерме мећ сум.

з) — ђби, чђй эчтећме?

— Эчтем.

— Кем белђн?

— Апаћ белђн.

— Апам кайда?

— Кибеткђ китте.

— Кем белђн?

— Алсу џђм Марат белђн китте.

 

 

III. Пешер вари, пеки, готовь
Яса делай
Сал положи, клади
Тђмле вкусный
Тђмсез невкусный
Баллы сладкий
Тозлы соленый
Ачы горький
Аш суп
Ботка каша
Шулпа бульон

 

а) — ђнием, аш пешер ђле.

— Юк,улым, ботка пешердем.

ђ) — Апам, салат яса ђле.

— Ярар, сећлем, ясыйм.

б) — Кызым, ашка тоз сал ђле.

— Салдым, ђби.

в) — ђбием, ботка тђмлеме?

— Бик тђмле, кызым.

— Ботканыћ тозы бармы?

— Бар.

г) — ђни, бњген нђрсђ пешердећ?

— Ит шулпасы.

— Шулаймыни?

— ђйе. Бик тђмле. Аша.

— Рђхмђт, ђнием.

д) — Апа, балык тозлымы?

— Бик тозлы.

— Тђмлеме?

— Ярыйсы.

е) — ђби, чђећ баллымы?

— Юк, баллы тњгел.

— Шикђр кирђкме?

— Бир.

ж) — Бу балык консервасы тђмлеме?

— Юк. Тђмсез.

 

IV. Без аша-ды-к Мы ели
Сез аша-ды-гыз Вы ели
Алар аша-ды-лар   Они ели
Без тњлђ-де-к Мы заплатили
Сез тњлђ-де-гез Вы заплатили
Алар тњлђ-де-лђр   Они заплатили
Без кайт-ты-к Мы вернулись
Сез кайт-ты-гыз Вы вернулись
Алар кайт-ты-лар   Они вернулись
Без эч-те-к Мы пили
Сез эч-те-гез Вы пили
Алар эч-те-лђр Они пили

 

а) — Галия ханым, кичђ кибеткђ бардыгызмы?

— Бардык.

— Кем белђн бардыгыз?

— Алсу белђн.

— Нђрсђ алдыгыз?

— Ит, май, сыр, шикђр алдык.

— ђ балык алдыгызмы?

— ђйе. Балык та алдык.

ђ) — Азат абый, якшђмбедђ базарга бардыгызмы?

— Бардым.

— Авыл сљте џђм каймагы алдыгызмы?

— ђлбђттђ, алдым.

— Каймак ничђ сум ?

— Ярты литры тугыз мећ сум.

— Шулаймыни?

— ђйе.

б) — Сез кичђ кая бардыгыз?

— Кафега бардык.

— Нђрсђлђр ашадыгыз?

— Балык шулпасы, ит белђн ботка.

— Нђрсђ эчтегез?

— Лимон белђн чђй.

— Кафеда яхшымы?

— Бик яхшы.

в) — Исђнмесез!

— Хђерле кљн.

— Сездђ кофе бармы?

— Юк. Чђй бар. Кирђкме?

— Кирђк. Ике стакан бирегез.

— Рђхим итегез.

— Ничђ сум кирђк?

— Бер мећ ике йљз.

— Рђхмђт Сезгђ.

— Сау булыгыз.

 

V.Аз мало
Књп много

 

1.Университетта студентлар књп.

Мђктђптђ укучылар књп.

Театрда урыннар књп.

Шђџђрдђ мђктђплђр књп.

Авылда кибетлђр аз.

Кафеда студентлар аз.

Сумкада китаплар аз.

Кибеттђ сђгатьлђр аз.

 

а) — Азат, бњген университетта студентлар књпме?

— ђйе. Књп.

ђ) — Бу мђктђптђ укучылар књпме?

— ђйе, бик књп. 2000 укучы.

б) — Кибеттђ китаплар књпме?

— ђйе.

в) — Базарда ит књпме?

— ђлбђттђ, бик књп.

г) — Сумкаћда китаплар бармы?

— Бар.

— Књпме?

— Књп.

д) — Авылыгызда кибетлђр књпме?

— Юк. Књп тњгел.

е) — Альбомнарыћ књпме?

— Юк. Аз.

ж) — Туганнарыгыз књпме?

— Књп тњгел. Аз.

ќ) — Бу мђктђптђ укучылар азмы?

— ђйе. Аз. 150 укучы.

з) — Бу группада студентлар азмы?

— Аз тњгел.

-рак/-рђк — аффиксы сравнительной степени прилагательных¦

 

Матуррак — красивее

Зуррак — больше

Кечкенђрђк — меньше

ќылырак — теплее

Салкынрак — холоднее

Тђмлерђк — вкуснее

Баллырак — слаще

Тозлырак — соленее

Теге — тот, та, то

Бу китап матур, ђ теге китап матуррак.

Бу кибет зур, ђ теге кибет зуррак.

Бу мђктђп кечкенђ, ђ теге мђктђп кечкенђрђк.

Ботка тђмле, ђ аш тђмлерђк.

Кофе баллы, ђ чђй баллырак.

Ит тозлы, ђ балык тозлырак.

 

а) — Азат, аш тђмлеме?

— Тђмле, лђкин кичђ тђмлерђк иде.

ђ) — Алмаз, бњген лекциядђ студентлар књпме?

— Књп. Лђкин кичђ књбрђк иде.

б) — Бњген кљн ќылымы?

— ќылы. Лђкин кичђ ќылырак иде.

в) — Октябрьдђ салкын идеме?

— ђйе. Лђкин хђзер салкынрак.

Сљйлђшђбез!

Кибеттђ.

а) — Исђнмесез!

— Исђнмесез!

— Гафу итегез, сездђ ит, балык, сљт, каймак, тоз, шикђр бармы?

— Бар, бар. Сезгђ нђрсђ кирђк?

— Ике кило ит, бер кило балык, љч пакет каймак, бер литр сљт бирегез ђле.

— Тоз да кирђкме?

— ђлбђттђ, кирђк.

— Ничђ пачка?

— љч. Шикђр дђ њлчђгез ђле.

— Бер киломы?

— ђйе. Бер кило кирђк.

— Рђхим итегез. ќитмеш биш мећ.

— Ярый, хђзер.

ђ) — Кичђ безгђ Галия апа белђн Азат абый килде.

— Авылданмы?

— ђйе. Авылдан.

— ђбиегез дђ килдеме?

— Юк.

— Нђрсђ пешердегез?

— ђни аш пешерде, ит пешерде.

— Салат ясадыгызмы?

— ђйе. Апам салат ясады.

— Нђрсђ белђн чђй эчтегез?

— Галия апа лимон белђн эчте, Азат абый конфет белђн эчте, ђ мин варенье белђн эчтем.

— ђниећ нђрсђ белђн эчте?

— ђ ђнием сљт белђн эчте. Сљт белђн тђмлерђк.

— Ничђдђ киттелђр?

— Кич белђн.

— Сђгать ничђдђ?

— Унда.

— Нђрсђ белђн киттелђр?

— Машина белђн.

— Шулаймыни?

— ђйе.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Сљт   Књп  
Акча   Тњлђ  
Балык   Аша  
Май   Тоз  
Су   Яса  
Ал   Аз  
Пешер   Тђмле  
Баллы   Тђћкђ  
Аш   Ит  
Ботка      

2. Татарча языгыз:

Молоко   Каша  
Масло   Много  
Рыба   Суп  
Вода   Мало  
Кушай   Рубль  
Плати   Булка  
Соль   Чай  
Вкусный   Бери  
Сладкий      

3. ќавап бирегез:

Кичђ син нђрсђ ашадыћ? ђби чђй эчтеме? ђни кибеттђ нђрсђ алды? ђни ничђ сум тњлђде? Сатучы ничђ кило ит њлчђде? Син балык алдыћмы? Сез аш пешердегезме? Аш тђмлеме? Кофе баллымы? Чђй баллыракмы? Авылда кибетлђр књпме? Шђџђрдђ кибетлђр књбрђкме?

4. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Аз кап — май кап.

Аз булсын, тђмле булсын.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите, что вчера мама готовила.

2. Узнайте, сладкий ли чай.

3. Спросите, слаще ли кофе.

4. Спросите, что Галия ханум купила в магазине.

5. Спросите, сколько рублей она заплатила в кассу.

6. Спросите, много ли студентов в этой группе.

7. Спросите, больше ли в той группе студентов.

8. Спросите, много ли магазинов в этой деревне.

9. Поинтересуйтесь, где работает мама Альфии.

10.Поинтересуйтесь, с кем Азат ездил в Америку.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УНЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез!

 

I. 1. Минем мой; у меня
Айрат — минем дустым. Минем бер дустым бар.
Галия — минем коллегам. Минем коллегаларым књп.
Алмаз — минем танышым. Минем Чаллыда танышым бар.
Гљлназ — минем сећелем. Минем сећелем юк.
Айдар — минем абыем. Минем ике абыем бар.
Камил — минем энем. Минем кечкенђ энем юк.

 

а) — Минем бњген туган кљнем. Безгђ кил, Гљлназ.

— Ярый. Рђхмђт.

ђ) — Айрат, таныш бул, бу — минем ђнием. Исеме — Галия ханым.

— Мин бик шат, Галия ханым.

— Мин дђ.

б) — Таныш булыгыз, дуслар. Бу — минем абыем. Исеме — Ар тур.

— Без бик шат, Артур.

— Мин дђ.

в) — Сђгать ничђ, Камил?

— Минем сђгатем юк.

— Шулаймыни?

— ђйе.

г) — Минем концертка билетым юк. Кемдђ бар?

— Миндђ. Кирђкме?

— Кирђк.

— Ничђ сум?

— Егерме мећ.

— Мђ!

— Рђхмђт.

 

2. Синећ — твой, у тебя

а) — Синећ сђгатећ бармы, Камил?

— Бар.

— Сђгать ничђ, ђйт ђле!

— Сигезенче ярты.

ђ) — Синећ ђтиећ кайда эшли, Рљстђм?

— ђтием — инженер.

б) — Синећ абыећ бармы, Галия?

— Бар.

— Ул кайда эшли?

— Банкта.

— Кем ул?

— Экономист.

в) — Синећ Америкада дусларыћ бармы?

— Бар.

— Исемнђре ничек?

— Джон, Билл, Майкл.

— Алар кемнђр?

— Студентлар.

г) — Синећ стипендияћ ничђ сум, Артур?

— Стипендия књп тњгел, сиксђн мећ.

— Бик аз!

— Ярый инде.

д) — Минем абыем — шофер.

— Синећ абыећ кем?

— Минем абыем тљрек фирмасында эшли. Ул — программист.

— Яхшы.

е) — Синећ квартираћ Казандамы?

— Юк, районда.

— Квартираћ зурмы?

— Зур тњгел.

 

3. Аныћ — его,ее ; у него,у нее

 

а) — Абыећ кайттымы, Рљстђм?

— Кайтты.

— Аныћ телефоны бармы?

— Бар.

— ђйт ђле.

— 76-32-94.

ђ) — Кадрия, синећ ђниећ исђн-саумы?

— Рђхмђт, исђн-сау.

— Аныћ апасы исђнме?

— Рђхмђт. Исђн-сау.

— ђниећ авылда яшиме?

— ђйе. Авылда.

б) — Камил, Рамил кайда?

— Ул эштђ.

— Аныћ телефоны бармы?

— Бар.

— Ничек?

— 32-17-43.

в) — Рљстђм, сђлам! Айрат бармы?

— Юк.

— Аныћ компьютеры бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Кирђк.

г) — Артур, Камилнећ машинасы бармы?

— Бар.

— Нинди марка?

— "Волга".

— Аныћ машинасы матурмы?

— Бик матур.

— Мића хђзер машина кирђк. Камилгђ ђйт ђле.

— Ярый.

 

 

4. Безнећ — наш; у нас а) — Безнећ ђнинећ бњген туган кљне! — Кемнђр килђ? — Абыебыз килђ. Апабыз килђ. Энебез дђ килђ. Сећлебез дђ килђ. — Шђп! ђ) — Безнећ университетта спортзал бик зур. — Матурмы? — Ярый. б) — Безнећ абый иртђгђ Финляндиягђ китђ. — Кайчан? — "Татарстан" поезды белђн Мђскђњгђ китђ. Мђскђњдђн Хельсинкига да поезд белђн бара. — Синећ абыећ кем? — Абыем — артист. Ул татар театрында эшли. в) — Безнећ магазин матур! — Безнећ магазин кечкенђ. — Безнећ магазин зур!   5. Сезнећ — ваш, у вас а) — Сезнећ телефоныгыз бармы? — Безнећ телефон юк ђле. Безнећ ђнилђрнећ телефоны бар. — Ничек? — 32-47-85. ђ) — Камил, сезнећ машинагыз бармы? — Безнећ машина бар. — Машинагыз нинди? — "Жигули". б) — Камил, исђнмесез! — Сђлам, Гљлназ! — Хђллђрегез ничек? — ђйбђт. Сезнећ ничек? — Безнећ дђ хђллђр ярыйсы. в) — Артур, сезнећ шђџђр матурмы? — Бик матур. — ђ Казан матурмы? — Казан матуррак. г) — Айрат, сезнећ телефон ничек? — 36-51-98. — ђ сезнеке ничек? — Безнећ — 32-47-56.  

 

6. Аларныћ — их; у них

а) — Безгђ кичђ Америкадан студентлар килде.

— Шулаймыни?! Аларныћ Казанда дуслары бармы?

— Бар.

ђ) — Таныш булыгыз! Бу Камил белђн Айрат. Бу — аларныћ ђнисе — Галия апа.

— Мин бик шат.

— Без дђ.

б) — Безгђ Италиядђн туристлар килде.

— Алар кемнђр?

— Бизнесменнар, адвокатлар, банкирлар...

— Аларныћ гиды бармы?

— Юк. Гид Казаннан була.

в) — Кызлар, таныш булыгыз. Бу — Артур, бу — Айрат. ђ бу — аларныћ укытучысы Рљстђм.

— Без бик шат.

— Без дђ.

 

II. Яме? — ладно?  

а) — Улым, син магазинга бар, яме?

— Ярый, ђни.

 

ђ) — Кызым, син аш пешер, яме?

— Ярый, ђни.

б) — Рљстђм, син салат яса, яме?

— Ярар, ђни.

в) — Саша, син чђй яса, яме?

— Ярый, Галия апа.

 

III. 1. Мића —мне  

а) — Гафу итегез, мића Айрат кирђк. Ул бармы?

— Бар. Рђхим итегез.

— Рђхмђт.

— Айрат, Рљстђм авылдан килдеме?

— Килде.

— Ярый. Рђхмђт.

б) — Дуслар, мића хат килде. Мђскђњдђн. Мин хђзер — кандидат.

— О-о-о! Шђп!

в) — Мића ике кило май, бер кило шикђр њлчђгез ђле.

— Ярый.

— Рђхмђт.

г) — Мића бер књмђч бирегез ђле.

— Ярый.

— Рђхмђт. Ничђ сум?

— Ике мећ дњрт йљз сум.

д) — Мића ике батарея кирђк. Бирегез ђле.

— Рђхим итегез.

— Рђхмђт.

 

2. Сића — тебе

а) — Камил, сића акча кирђкме?

— Кирђк.

— Књпме?

— 200 мећ сум.

ђ) — Рљстђм, сића костюм кирђкме?

— Кирђк. Кайда бар?

— Магазинда?

— Кайда?

— Универмагта.

б) — Галия, сића фотоаппарат кирђкме?

— Юк кирђк тњгел. Рђхмђт. Акчам юк.

в) — Айрат, кичђ сића Камил килде.

— Нђрсђ бар?

— Берни юк. Камил сића китап бирде.

— Рђхмђт. Бик яхшы китап!

г) — Саша, сића газета бирделђр.

— Кем бирде?

— Рљстђм.

— Яхшы.

 

3. Аћа — ему, ей

а) — Дуслар! Таныш булыгыз! Бу — Дороти. Ул Германиядђн, Берлиннан. Аћа егерме бер яшь.

— Мин бик шат.

— Без дђ.

ђ) — Сића ничђ яшь, Алмаз?

— Мића егерме яшь. ђ сића?

— Мића унсигез яшь.

— Син миннђн кечкенђрђк.

— ђ син миннђн зуррак.

б) — Сића теге китап кирђкме?

— Мићамы?

— ђйе, сића.

— Кирђк. Бир ђле.

— Мђ.

в) — Камил, син Коляларга бардыћмы?

— Бардым.

-

г) — Алсу, сића сумка кирђкме?

— Мића кирђк тњгел, аћа кирђк.

— Кемгђ?

— Гљлназга.

 

4. Безгђ — нам, к нам

а) — Кызлар, сезгђ нђрсђлђр кирђк?

— Безгђ кљзге кирђк.

— Безгђ тарак кирђк.

— Безгђ сумка кирђк.

— Безгђ альбом кирђк.

— Безгђ китап кирђк.

ђ) — Дуслар, безгђ Англиядђн бер ђфђнде килде.

— Кем ул?

— Ул — лингвист.

— Аныћ исеме ничек?

— Джон Смит.

— Аћа ничђ яшь?

— 47 яшь.

— Аныћ Казанда дуслары књпме?

— Књп тњгел, лђкин бар.

— Ул ничђ кљнгђ килде?

— Бер айга.

— Бик яхшы.

б) — Улым, авылдан туганнар килде. Кибеткђ бар ђле.

— Безгђ магазиннан нђрсђлђр кирђк, ђни?

— Безгђ, улым, балык, сыр, конфет, торт кирђк. Бар ђле, улым.

— Хђзер, ђни.

— Ай, рђхмђт, улым.

 

5. Сезгђ — вам, к вам

а) — Сезгђ акча кирђкме?

— ђлбђттђ.

ђ) — Сезгђ бњген кем килде?

— Авылдан бабай килде.

б) — Алло, Сезгђ кем кирђк?

— Мића профессор Закиров кирђк.

— Ул хђзер юк ђле. Директорга китте.

— Гафу итегез!

— Берни тњгел!

в) — Сезгђ премия бирделђрме?

— ђйе. ђ сезгђ?

— Безгђ — юк...

г) — Сезгђ ђниегез нђрсђ пешерде?

— Ит, ботка, шулпа пешерде. Салат та ясады.

— Яхшы!

 

6. Аларга — им, к ним

а) — Галия ханым, бу журналистлар — безгђ.

— Аларга кем кирђк?

— Директор кирђк.

— Директор юк ђле. Ул Министрлар Кабинетында.

— Сђгать ничђдђ китте?

— Сђгать унда.

— Гафу итегез.

ђ) — Бњген ђти белђн ђнинећ юбилее.

— Нђрсђ алдыгыз?

— Сервиз.

— Ничђ сумга?

— Дњрт йљз илле мећ сумга.

— Бик яхшы.

б) — Апалар Казандамы, Рљстђм?

— ђйе. Аларга бер абый килде. Ул — ђтинећ дусты. Авылдан.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

7. Кеше — человек

а) — Бу кеше кем, Рљстђм?

— Ул инженер-программист.

— Кайда эшли?

— Институтта.

— Ул безгђ бик кирђк. Аныћ телефоны бармы?

— Бар.

ђ) — Теге кеше кайдан?

— Ул — Англиядђн.

— Ул Казанда нђрсђ эшли?

— Ул конференциягђ килде.

— Университеткамы?

— ђйе.

б) — Марат, бу нинди кешелђр?

— Бу — алман студентлары.

— Алар кайдан?

— Гиссеннан.

— Алар књпме?

— Књп тњгел, тугыз кеше.

— Ничђ айга килделђр?

— Бер айга.

 

Сљйлђшђбез!

а) — Хђерле кљн, Азат ђфђнде!

— Исђнмесез, Марат ђфђнде!

— Хђллђрегез ничек?

— Бик яхшы. Рђхмђт.

— Азат ђфђнде, Сез кичђ театрга бардыгызмы?

— ђйе. Бардык.

— Кем белђн?

— Улым џђм кызым белђн.

— Сезнећ урыннар ничђнче рђттђ иде?

— Сигезенче рђттђ.

— О-о-о! Яхшы.

ђ) — Алсу, сђлам!

— Cђлам, Камил!

— Алсу, сића бу китап кирђкме?

— Бик кирђк! Ул китап кайда бар?

— Кибеттђ.

— Ничђ сумга алдыћ?

— Унбиш мећгђ.

— Камил, мића да ал ђле, яме.

— Ярый, Алсу.

— Рђхмђт. Сау бул!

— Сау бул!

б) — Гљлназ, синећ апаћ бармы?

— Бар.

— Аћа ничђ яшь?

— Егерме сигез.

— Аныћ исеме ничек?

— Гљлнара.

— Ул эшлиме?

— ђйе, эшли.

— Кайда?

— Университетта.

— Ул — укытучымы?

— ђйе.

— Яхшы.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

мића   безгђ  
аћа   синећ  
кеше   яме  
эшли   аларныћ  
сезгђ   сезнећ  
минем   сића  
аныћ   аларга  

2. Татарча языгыз:

мой   тебе  
твой   ко мне  
у меня   к тебе  
у тебя   ему  
его   ей  
наш   к нему  
у него   к ней  
у нас   нам  
у вас   вам  
их   к нам  
ваш   к вам  
у них   им  
ладно?   к ним  
мне   человек  

3. ќавап бирегез:

— Синећ исемећ ничек?

— Синећ дустыћ бармы?

— Аныћ исеме ничек?

— Аныћ дусты Казаннанмы?

— Минем костюмым матурмы?

— Аныћ телефоны бармы?

— Безнећ шђџђр матурмы?

— Сезнећ авылыгыз кечкенђме?

— Аларныћ машинасы бармы?

— Аларныћ бабайлары кайда?

— Мића телеграмма юкмы?

— Сића сђгать кирђкме?

— Сића чђй кирђк тњгелме?

— Аћа ничђ яшь?

— Безгђ бњген кем килде?

— Сезгђ акча кирђкме?

— Сезгђ кичђ кем килде?

— Аларга дуслары килдеме?

— Бу кеше кем?

— Теге кеше кайдан?

— Бу нинди кешелђр?

4. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез:

Бер гњзђл эш мећ гњзђл сњздђн яхшырак.

Кайда яхшы эш, шунда яхшы исем.

Бер сњз аз, ике сњз књп.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите Антона, есть ли у Азата сестра.

2. Спросите Антона, есть ли у Рустама старший брат.

3. Спросите Антона, есть ли у Булата машина.

4. Спросите Антона, есть ли у них родственники в деревне.

5. Спросите Антона, есть ли у Алмаза компьютер.

6. Спросите Антона, есть ли у Айрата телефон.

7. Спросите у Артура, сколько ему лет.

8. Спросите у Айрата, сколько лет его другу Рустему.

9. Спросите брата, кто к нам приходил утром.

10. Спросите Камиля, кто пришел к нему.

11. Спросите у Артура и Алмаза, кто пришел к ним.

12. Расскажите о себе по данному образцу:

Мин — Фђридђ Закирова. Мића 20 яшь. Мин банкта эшлим. ђнием — укытучы, ђтием — табиб. Алар авылда. Апам бар. Аныћ исеме — Гљлназ. Абыем бар. Аныћ исеме — Алмаз. Ике энем бар. Алар — укучылар. Безнећ ђби џђм бабай бар. Алар да авылда.

 

СИН КАЙДА ИДЕћ?

 

НђБИ ДђњЛИ шигыре РљСТђМ ЯХИН кље

 

Син кайда идећ,

Кайларда йљрдећ,

Ничек мин сине,

Књрмђдем икђн?

Син торган йортны,

Синећ урамны

Ничек кенђ мин

Белмђдем икђн?

 

Дљньялар гиздем,

Зур юллар кичтем,

Чакырды мине

Синећ књзлђрећ.

Синећ исемећне

Мин белми идем;

Сине сагындым,

Сине эзлђдем.

 

Тик сића гына

ќырлармын диеп,

Мин йљрђгемдђ

Бер ќыр йљреттем.

Бер кљнне ђле

Очрарсыћ диеп,

Иртђ дђ кичен

Мин сине кљттем.

 

Бњген син минем

Каршыма килдећ,

“Мин дђ бит сине

Эзлђдем, — дидећ. —

Мин дђ бит сине

Сагындым”, — дидећ.

Кайларда йљрдећ,

Син кайда идећ?

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

УНБЕРЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез!

 

I. Повторяем категорическое прошедшее время глаголов и склонение местоимений.

а) — Булат, син кичђ кая бардыћ?

— Концертка.

— Нинди концертка?

— Джазга.

— О-о-о!

ђ) — Алмаз, кичђ сезгђ кем килде?

— Кичђ безгђ ђбием килде.

— Синећ ђбигђ ничђ яшь?

— ќитмеш биш.

— Ул нђрсђ белђн килде?

— Поезд белђн.

 

II. ¦

 

Настоящее время глагола образуется добавлением к корню и основе аффиксов -а/-ђ, -ый/-и.

Единственное число

Мин бар-а-м Я иду (еду)
Син бар-а-сыћ Ты идешь (едешь)
Ул бар-а Он (она) идет (едет)

 

1. Мин театрга барам.

Мин Уфага барам.

Мин авылга барам.

Мин кибеткђ барам.

Мин Актанышка барам.

Мин Австриягђ барам.

Мин ђбилђргђ барам.

Мин туганнарга барам.

Мин Маратларга барам.

 

2. а) — Син кая барасыћ?

— Мин музейга барам.

 

ђ) — Син кая барасыћ?

— Мин Уфага барам.

 

б) — Син кая барасыћ?

— Мин Америкага барам.

 

в) — Син кая барасыћ?

— Мин апаларга барам.

 

г) — Син кая барасыћ?

— Мин аларга барам.

 

3. — Ул бњген кая бара?

Ул бњген концертка бара.

Ул бњген табибка бара.

Ул бњген базарга бара.

Ул бњген магазинга бара.

Ул бњген кафега бара.

Ул бњген Мђскђњгђ бара.

Ул бњген авылга бара.

Ул бњген ђнилђргђ бара.

Ул бњген туганнарга бара.

Ул бњген Азатларга бара.

 

Диалоглар

а) — Син бњген кая барасыћ?

— Апаларга барам.

— Кайчан?

— Кич белђн.

— Кем белђн?

— Абыем белђн.

ђ) — Мин бњген дачага барам. Син барасыћмы?

— Барам.

— Машинаћ бармы?

— Бар.

— Урын бармы?

— Бар. Ике урын.

— Ярый. Рђхмђт. Барам.

III. Мин кил-ђ-м Я прихожу, приезжаю
Син кил-ђ-сећ Ты приходишь, приезжаешь
Ул кил-ђ Он (она) приходит, приезжает

 

1. Мин сезгђ килђм.

Мин апаларга килђм.

Мин Азатка килђм.

Мин шђџђргђ килђм.

Мин аларга килђм.

Мин сића килђм.

 

а) — Син ничђдђ килђсећ?

— Мин икедђ килђм.

 

ђ) — Син љчтђ килђсећме?

— Юк, дњрттђ.

 

б) — Син Камил белђн килђсећме?

— Юк, Саша белђн.

— Син машина белђн килђсећме?

— Юк, автобус белђн.

 

в) — Син бњген килђсећме?

— Юк, иртђгђ.

 

2. — Ул сезгђ кайчан килђ?

Ул иртђгђ килђ.

Ул бњген килђ.

Ул кич белђн килђ.

Ул якшђмбедђ килђ.

Ул апрельдђ килђ.

 

IV. Укы читай; учись
Мин укыйм Я читаю (учусь)
Син укыйсыћ Ты читаешь (учишься)
Ул укый Он (она) читает (учится)

 

а) — Син кайда укыйсыћ?

— Мин университетта укыйм.

ђ) — Син кайда укыйсыћ?

— Мин мђктђптђ укыйм.

б) — Марат нђрсђ укый?

— Ул газета укый.

в) — ђби нђрсђ укый?

— Ул журнал укый.

 

V. Эшлђ — работай, делай
Мин эшлим Я работаю, делаю
Син эшлисећ Ты работаешь, делаешь
Ул эшли Он (она) работает, делает

 

а) — Син кайда эшлисећ?

— Магазинда.

ђ) — Син кайда эшлисећ?

— Тљзелештђ.

б) — Ул кайда эшли?

— Ул фирмада эшли.

в) — Марат кайда эшли?

— Лицейда.

г) — Алсу кайда эшли?

— Кибеттђ.

 

VI. Бул — будь

а) — Марат, бњген сђгать икедђ университетта бул, яме!

— Ярар.

ђ) — Гљлназ, сђгать тугызынчы яртыда вокзалда бул,яме!

— Тугыздамы?

— Юк, тугызынчы яртыда.

— Яхшы.

 

1. Мин бул-а-м Я бываю
Син бул-а-сыћ Ты бываешь
Ул бул-а Он бывает

 

а) — Син бњген сђгать биштђ институтта буласыћмы?

— ђйе, булам.

ђ) — Профессор Закиров бњген буламы?

— Була.

б) — Мин кич белђн ђбилђрдђ булам. Син буласыћмы?

— Сђгать ничђдђ?

— Алтыда.

— Мин ќидедђ килђм.

 

2. Мин булдым Без булдык

Син булдыћ Сез булдыгыз

Ул булды Алар булдылар

 

а) — Галия ханым, сез кичђ кая булдыгыз?

— Конференциядђ.

— Казандамы?

— Юк, Чабаксарда.

ђ) — Артур, син кичђ лекциядђ булдыћмы?

— ђлбђттђ.

— Азат та булдымы?

— ђйе, ул да булды.

б) — Якшђмбедђ мин дачада булдым.

— Кем белђн?

— Дусларым белђн.

— Яхшы булдымы?

— Бик яхшы булды. Кљн ќылы, матур иде.

 

VII. 1. Миннђн — от меня

а) — Алло, Алсу, бу синме?

— ђйе, бу мин.

— Бу — Гљлназ.Миннђн посылка килдеме?

— ђйе, алдым. Зур рђхмђт.

ђ) — Хђерле кљн, Галия ханым. Сез миннђн телеграмма алдыгызмы?

— ђйе, иртђ белђн алдым, рђхмђт.

— Галия ханым, минем поезд сђгать ќидедђ Казанга килђ.

— Ярар, ярар, Марат.

 

 

2. Синнђн — от тебя

а) — Алло, бу Маратмы?

— ђйе бу мин.

— Бу — Алсу. Марат, нихђл?

— Ярыйсы.

— Марат, Артур синнђн киттеме ђле?

— ђйе. Сђгать биштђ китте.

— Ярый, рђхмђт.

ђ) — ђби, без синнђн открытка алдык.

— Бњгенме?

— ђйе. Рђхмђт сића.

— Исђн-сау булыгыз!

 

 

3. Аннан (аћардан) — от него (от нее)

— ђлфия, Кадрия Казанга килдеме ђле?

— Юк.

— Мића аннан телеграмма бар.

— Кайчан килђ?

— Бњген, кич белђн.

Сљйлђшђбез!

а) — Сез танышлармы?

— ђйе. Без — танышлар.

— ђлфия, син университетта укыйсыћмы?

— Юк, мин эшлим.

— Кайда?

— Лицейда. Мин — укытучы. ђ син?

— Мин — студент. Мин академиядђ укыйм.

ђ) — Камил, син Мђскђњгђ барасыћмы?

— Барам.

— Кайчан? Июньдђме?

— ђйе.

— Кем белђн барасыћ?

— Бер дустым белђн.

— Аныћ исеме ничек?

— Саша.

— Поезд белђн барасыћмы?

— Юк, самолет белђн.

— Ярый, исђн-сау булыгыз!

б) — Бњген апамныћ туган кљне. Син дђ кил, Камил!

— Ярый. Рђхмђт. Кемнђр килђ?

— Зур абый килђ, кечкенђ апа килђ. Сећлебез Гљлназ килђ. Энебез дђ килђ.

— Рљстђмме?

— ђйе.

— О, кеше књп була!

— Син дђ кил!

— Рђхмђт. Мин килђм.

в) — Наташа, бњген безгђ кил. ђниемнећ туган кљне.

— Рђхмђт.

— Кил ђле, Наташа, яме! ђни тђмле ашлар пешерде. Тђмле шулпа, ит, торт пешерде, тозлы балык бар. ђни тђмле салат ясый.

— Рђхмђт, Алсу. Мин килђм.

— Ярый.

 

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

укы   аннан  
барам   бездђн  
килђсећ   аћарда  
булам   бездђ  
булды   сездђн  
миндђ   аћардан  
синнђн   миннђн  
анда      

2. Татарча языгыз:

читай   учусь  
читаю   приходит  
учись   идешь  

3. ќавап бирегез:

— Мин бњген театрга бараммы?

— Син базарга иртђ белђн барасыћмы?

— Ул иртђгђ кая бара?

— Джон Казанга кайчан килђ?

— Марат кайда укый?

— ђби нђрсђ укый?

— Галия апа кайда эшли?

— Ул сезгђ кайчан килђ?

— Син безгђ килђсећме?

— Бњген аш пешердећме?

— Иртђгђ шулпа пешерђсећме?

—Бњген ипи алдыћмы?

—Кибеттђ конфетка ничђ сум акча тњлђдећ?

—Кибеттђ сљт, каймак бармы?

—Ашыгыз тозлымы?

—Кофегыз баллымы?

—Бу балык тозлыракмы?

—Кибеттђ књмђч бармы?

—Базарда ит књпме?

—Классыгызда ничђ укучы бар?

—Казанда ничђ кеше яши?

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Азата, куда он сейчас идет.

2. Спросите у Гузель, куда Алсу идет вечером.

3. Узнайте, где работает мама Галии.

4. Узнайте, куда уехал брат Азата.

5. Узнайте, когда приехал отец Кадрии из Москвы.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УНИКЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Наш урок — о знании языков, о татарском языке.

 

I. Татарча по-татарски

Русча по-русски Инглизчђ по-английски Французча по-французски Немецчђ (алманча) по-немецки Тљрекчђ по-турецки Кытайча по-китайски Японча по-японски Марича по-марийски Удмуртча по-удмуртски Башкортча по-башкирски Казахча по-казахски Бу китап татарча.

 

Бу журнал инглизчђ.

Бу газет русча.

Бу кассета тљрекчђ.

 

а) — Сездђ немецчђ китаплар бармы?

— Бар.Рђхим итегез.

ђ) — Бу китап тљрекчђме?

— Юк,башкортча.

б) — Бу киоскта инглизчђ видеокассеталар бармы?

— Бар. Књп.

 

II. Бел знай
Сљйлђ говори
Сљйлђш разговаривай
ђйт скажи
љйрђн изучай, научись
Тыћла слушай
Аћла понимай
Яз пиши
Сора спрашивай, спроси
Бераз немного
Дљрес правильно; правильный

 

Образец арабского письма, которым татары пользовались в течение тысячи лет.

III. Мин бел-ђ-м Я знаю
Син бел-ђ-сећ Ты знаешь
Ул бел-ђ Он знает
Мин ђйт-ђ-м Я говорю
Син ђйт-ђ-сећ Ты говоришь
Ул ђйт-ђ Он говорит
Без бел-ђ-без Мы знаем
Сез бел-ђ-сез Вы знаете
Алар бел-ђ-лђр Они знают
Без ђйт-ђ-без Мы говорим
Сез ђйт-ђ-сез Вы говорите
Алар ђйт-ђ-лђр Они говорят

 

а) — Син татарча белђсећме?

— ђйе, бераз белђм.

ђ) — Сез русча белђсезме?

— ђлбђттђ, белђм.

б) — Марат, син кытайча белђсећме?

— Юк.

в) — Галия ханым, Сез японча белђсезме?

— Белмим.

г) — Студентлар инглизчђ белђлђрме?

— Бик яхшы белђлђр.

д) — Камил белђн Айрат башкортча белђлђрме?

— ђйе.

е) — "ђни" русча ничек була? ђйт ђле.

— ђлбђттђ, "мама".

— Дљрес.

ж) — Бу китап татарчамы?

— ђйе. Татарча.

ќ) — Бу журнал французчамы?

— Юк. Немецчђ.

з) — Мин дљрес ђйтђмме?

— Дљрес.

и) — Син ничек ђйтђсећ?

— Дљрес ђйтђм.

к) — Марат рђхмђт ђйттеме?

— ђйтте.

л) — Без дљрес ђйтђбезме?

— Бик дљрес ђйтђсез.

м) — Кызлар сезгђ ђйтђлђрме?

— Юк, безгђ тњгел.

 

Когда корень или основа глагола оканчивается на -а/-ђ, эти звуки в настоящем времени переходят на -ый/-и

IV. Мин сљйл(ђ)-и-м Я говорю
Син сљйл(ђ)-и-сећ Ты говоришь
Ул сљйл(ђ)-и Он говорит
Без сљйл(ђ)-и-без Мы говорим
Сез сљйл(ђ)-и-сез Вы говорите
Алар сљйл(ђ)-и-лђр Они говорят
Мин сљйлђш-ђ-м Я разговариваю
Син сљйлђш-ђ-сећ Ты разговариваешь
Ул сљйлђш-ђ Он разговаривает
Без сљйлђшђбез Мы разговариваем
Сез сљйлђшђсез Вы разговариваете
Алар сљйлђшђлђр Они разговаривают

 

а) — Иртђгђ семинарда кем сљйли?

— Мин сљйлим.

— Мин сљйлимме?

— Ярый, син дђ сљйлђ.

ђ) — Син бик матур сљйлисећ.

— Рђхмђт.

б) — Сез бик яхшы сљйлисез.

— Рђхмђт.

в) — Без кемгђ сљйлибез? Сезгђме?

— ђйе, безгђ.

г) — Алар телевизордан бњген сљйлилђрме?

— Юк, иртђгђ.

д) — Син татарча сљйлђшђсећме?

— ђйе. Сљйлђшђм.

е) — Саша немецчђ сљйлђшђме?

— Бераз сљйлђшђ.

ж) — Коля инглизчђ сљйлђшђме?

— Яхшы сљйлђшђ.

ќ) — Кызлар нинди телдђ сљйлђшђлђр?

— Японча сљйлђшђлђр.

V. Мин татарча љйрђн-ђ-м  

Син русча љйрђн-ђ-сећ.

Ул инглизчђ љйрђн-ђ.

Без японча љйрђн-ђ-без.

Сез алманча љйрђн-ђ-сез.

Алар французча љйрђн-ђ-лђр.

 

а) — Син татарча белђсећме?

— Юк, лђкин љйрђнђм.

ђ) — Саша инглизчђ љйрђнђме?

— Юк, ул инглизчђ яхшы белђ.

б) — Наташа, син французча љйрђнђсећме?

— Юк, мин немецчђ љйрђнђм.

в) — Кызлар, сез тљрекчђ белђсезме?

— ђйе, бераз белђбез џђм љйрђнђбез.

г) — Теге абыйлар японча белђлђрме?

— Хђзер љйрђнђлђр.

VI. Мин аћл(а)-ый-м Я понимаю
Син аћл(а)-ый-сыћ Ты понимаешь
Ул аћл(а)-ый Он понимает
Без аћл(а)-ый-быз Мы понимаем
Сез аћл(а)-ый-сыз Вы понимаете
Алар аћл(а)-ый-лар Они понимают

 

а) — Син татарча аћлыйсыћмы?

— Бик яхшы аћлыйм.

ђ) — Гариф ђфђнде, Сез инглизчђ аћлыйсызмы?

— Бераз аћлыйм.

б) — Кызлар кытайча аћлыйлармы?

— Аћлыйлар. Алар кытай теле љйрђнђлђр.

в) — Студентларыгыз тљрекчђ аћлыйлармы?

— Яхшы аћлыйлар џђм яхшы сљйлђшђлђр.

— О-о-о!

VII. Мин тыћл(а)-ый-м Я слушаю
Син тыћл(а)-ый-сыћ Ты слушаешь
Ул тыћл(а)-ый Он слушает
Без тыћл(а)-ый-быз Мы слушаем
Сез тыћл(а)-ый-сыз Вы слушаете
Алар тыћл(а)-ый-лар Они слушают

 

Мин музыка тыћлыйм.

Ул татарча музыка тыћлый.

Син опера тыћлыйсыћ.

Без оперетта тыћлыйбыз.

Сез романс тыћлыйсыз.

Алар ария тыћлыйлар.

 

а) — Артур, син нђрсђ тыћлыйсыћ?

— Радио тыћлыйм.

ђ) — Коля нђрсђ тыћлый?

— "Бим Радио" тыћлый.

б) — Галия ханым нђрсђ тыћлый?

— "Курай" радиосы тыћлый.

в) — Кызлар нђрсђ тыћлыйлар?

— Романс тыћлыйлар.

— Азат ђфђнде, сез нђрсђ тыћлыйсыз?

— "Азатлык" радиосы.

Сљйлђшђбез!

а) — Артур, син кайда укыйсыћ?

— Университетта укыйм.

— Ничђнче курста?

— љченче курста.

— Нинди факультетта?

— Юридик факультетта.

— Нинди теллђр љйрђнђсећ?

— Рус теле, татар теле џђм инглиз теле.

— Яхшы белђсећме?

— Уртача белђм. Русча бик яхшы сљйлђшђм. Инглизчђ дђ ярыйсы. Татарча начаррак белђм.

— Татар теле укытучысы кем?

— Клара ханым.

— Ул доцентмы?

— Юк, ассистент. Лђкин ул бик яхшы укытучы.

ђ) — Исђнмесез! Бу татар теле кафедрасымы?

— ђйе. Рђхим итегез. Сез кем буласыз?

— Мин Агнесса Кефели. Мин Америкадан. Мин Аризонада, университетта эшлим.

— Рђхим итегез! Без бик шат. Таныш булыгыз! Мин — доцент Алсу Кђримова, бу ассистент Гљлназ туташ Галиева, бу — ассистент Кадрия ханым, ђ бу лаборантыбыз — Гњзђл ханым.

— Мин бик шат!

— Сез татарча сљйлђшђсез...

— Мин — ярты тљрек, ярты француз. Мин теллђр љйрђнђм.

— Сез нинди теллђр белђсез?

— Мин французча, инглизчђ, тљрекчђ, русча белђм.

— Татарча кайда љйрђндегез?

— ђтиемнђн бераз љйрђндем. Китаплардан љйрђндем.

— Бик яхшы!

— Сез татар теле укытучысымы?

— Хђзер — ђйе. Унике укучым бар. Алар инженерлар, архи-текторлар, программистлар, композиторлар... Татар теле љйрђнђлђр.

— О-о-о! Яхшы!

VIII. Хат письмо
Мђкалђ статья
Яз; язучы пиши; писатель

 

Мин яз-а-м Я пишу Без яз-а-быз Мы пишем
Син яз-а-сыћ Ты пишешь Сез яз-а-быз Вы пишете
Ул яз-а Он пишет Алар яз-а-лар Они пишут

 

Мин хат язам.

Син роман язасыћ.

Ул лекция яза.

Без китап язабыз.

Сез мђкалђ язасыз.

Алар музыка язалар.

 

а) — Артур, нђрсђ язасыћ?

— Хат язам.

— Кемгђ?

— ђбигђ.

— ђбиећ кайда?

— Уфада.

ђ) — Айрат, син нђрсђ язасыћ?

— Мђкалђ язам.

— Нинди мђкалђ?

— Газетага.

— Нинди газетага?

— "Сабантуйга"га.

б) — Галия ханым, исђнмесез! Хђллђрегез ничек?

— Яхшы.

— Нђрсђ эшлисез?

— Лекция язам.

— Студентларгамы?

— ђйе. Иртђгђ лекция.

— Яхшы.

в) — Алсу, ђбигђ хат кайчан язасыћ?

— Иртђгђ, ђнием.

— Бездђн сђлам ђйт.

— Ярый. ђйтђм.

г) — Бу язучы нђрсђ яза?

— Ул роман яза.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Яхшы язамы?

— Бик яхшы.

IХ. Мин сор(а)-ый-м Я спрашиваю
Син сор(а)-ый-сыћ Ты спрашиваешь
Ул сор(а)-ый Он спрашивает
Без сор(а)-ый-быз Мы спрашиваем
Сез сор(а)-ый-сыз Вы спрашиваете
Алар сор(а)-ый-лар Они спрашивают

 

Мин акча сорыйм.

Син китап сорыйсыћ.

Ул альбом сорый.

Без сђгать сорыйбыз.

Сез машина сорыйсыз.

Алар билет сорыйлар.

 

а) — Азат, бу ападан сора ђле, ул кайдан?

— Юк, кирђк тњгел, ярамый.

— Ярый, сора ђле.

— Апа, Сез кайдан?

— Мин Казахстаннан.

— ђ Сез казахча белђсезме?

— Бераз белђм.

— Хђзер Сез кая барасыз?

— Мин авылга кайтам.

— Авылда кемнђрегез бар?

— Туганнарыбыз.

ђ) — Сђгать ничђ, Камил?

— Мин белмим. Мараттан сора!

— Марат, сђгать ничђ?

— Мин белмим, Рљстђмнђн сора!

— Рљстђм, сђгать ничђ?

— Мин белмим, сђгатем юк!

— Уф-ф!

б) — Алсу, бњген укытучы синнђн сорадымы?

— Сорады.

— Иртђгђ дђ сорыймы?

— Белмим.

в) — Азат, бу матур кыздан сора ђле, исеме ничек?

— Хђзер сорыйм. Туташ, исемегез ничек?

— ђ сезнећ исемегез ничек?

— Мин — Азат. ђ бу Марат.

— Минем исемем юк. Сау булыгыз!

— Эх!

 

Х. бит — ведь, же

инде — пожалуйста; уже

 

а) — Кызлар, поезд килде бит!

— Шулаймыни? Киттек!

ђ) — Алмаз, ђни ђйтте бит, кибеткђ бар!

— Хђзер! Хђзер! Киттем!

б) — Сезгђ ђйттем бит, директор юк.

— Ул кайчан килђ?

— Белмим.

в) — ђлфия, син миннђн китап алдыћ бит?

— ђйе.

— Мића бир ђле.

— Ярый. Хђзер.

г) — Улым, газета бир инде.

— Хђзер, ђби.

д) — Улым, укы инде!

— Ярый инде, бабай, укыйм бит.

е) — Кызым, аша инде, тђмле бит.

— ђни, ашыйм бит инде.

ж) — Азат, иртђрђк кайт инде. Театрга барабыз бит.

— Кайтам инде, ђнисе, хђзер кайтам.

 

-ны/-не — аффикс винительного падежа ¦

ђни — ђнине (маму)

ђти — ђтине (папу)

ђби — ђбине (бабушку)

Бабай — бабайны (дедушку)

Кыз — кызны (девушку, девочку)

Абый — абыйны (старшего брата, дядю)

Энем — энемне (моего младшего брата)

Сећелем — сећелемне (мою младшую сестру)

Китап — китапны (книгу)

Казан — Казанны (Казань)

Татарстан — Татарстанны (Татарстан)

Аш — ашны (суп)

Сљт — сљтне (молоко)

Ит — итне (мясо)

Тоз — тозны (соль)

Ярат — люби

Мин ярат-а-м Без ярат-а-быз

Син ярат-а-сыћ Сез ярат-а-сыз

Ул ярат-а Алар ярат-а-лар

 

а) — Азат, син Коляны белђсећме?

— Бик яхшы белђм.

ђ) — Коля, син Азатны белђсећме?

— Бераз белђм.

б) — Азатны кем белђ?

— Азатны без яхшы белђбез.

в) — Син Казанны яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

г) — Син нинди шђџђрлђрне яратасыћ?

— Казанны яратам, Петербургны яратам, Хельсинкины яратам.

д) — Камил, нинди язучыларны яратасыћ?

— Мин Тукайны яратам. Пушкинны яратам. Азиз Несинны яратам.

— ђ ќђлилне яратасыћмы?

— ђйе. ќђлилне дђ яратам. ђ син?

— Мин Сергей Есенинны яратам. Зљлфђтне яратам.

— Аларныћ китаплары синдђ бармы?

— Бар. Књп.

— Яхшы.

е) — Сез Казаннанмы?

— ђйе.

— ђти-ђниегез исђн-саулармы?

— Рђхмђт. Исђн-саулар.

 

ж) — ђбиећ бармы, Илдус?

— Бар.

— ђбиећне яратасыћмы?

— Яратам. ђбием бик яхшы. Ул да мине ярата.

 

ХI. Мине меня
Сине тебя
Аны его, ее
Безне нас
Сезне вас
Аларны их

 

а) — Гафу итегез, мине кем сорый?

— Сезне студентлар сорый.

ђ) — Алмаз, сине сорыйлар.

— Кем?

— Белмим. Бер кыз.

— Нинди кыз?

— Бик матур бер кыз сорый.

— Яхшы.

б) — Сез Алсуны белђсезме?

— Галиеванымы?

— ђйе. Мин аны яхшы белђм. Ул укытучы бит.

— Сез аны яратасызмы?

— Бик яратабыз. Ул — яхшы укытучы.

в) — Кызлар, сез кирђк.

— Кем?

— Сез инде, сез.

— Безне сорыйлармы?

— ђлбђттђ, сезне.

— Хђзер килђбез.

г) — Безгђ ике кыз килде. Алар Америкадан. Алар татарча бераз белђлђр.

— Сез аларны белђсезме?

— Юк. Аларны Саша белђ.

Текст

Мин Артур. Мин — студент. Мин университетта укыйм. Мин юридик факультетта, икенче курста укыйм. Мин русча, татарча, инглизчђ яхшы белђм. Университетта французча љйрђнђм.

Укытучыбызныћ исеме — Натали. Ул Франциядђн. Без аныћ белђн французча сљйлђшђбез, француз музыкасы тыћлыйбыз, французча китаплар укыйбыз, язабыз.

Француз теле — бик матур тел.

БИРЕМНђР

1. Татарча языгыз:

по-татарски   слушай  
по-русски   письмо  
по-немецки   статья  
по-французски   пиши  
по-английски   спроси  
по-японски   ведь  
по-китайски   уже  
по-башкирски   люби  
по-удмуртски   научи  
по-казахски   меня  
знай   тебя  
говори   его  
разговаривай   ее  
учи   нас  
правильно   вас  
скажи   правильный  
понимай      

2. ќавап бирегез:

Син татарча белђсећме?

Ул рђхмђт ђйтђме?

Сез русча белђсезме?

Алар французча белђлђрме?

Марат рђхмђт ђйттеме?

Алсу немецчђ сљйлђшђме?

Сез татарча љйрђнђсезме?

Алар тљрекчђ белђлђрме?

Син японча аћлыйсыћмы?

Булат музыка тыћлыймы?

Алар нђрсђлђр тыћлыйлар?

ђби нђрсђ яза?

Сез китап сорыйсызмы?

Алар билет сорыйлармы?

Сђгать ничђ?

Сез аћа рђхмђт ђйттегезме?

Сез ђниегезне яратасызмы?

Сез нђрсђ яратасыз?

Сез нинди язучыларны яратасыз?

Без нђрсђ сорыйбыз?

Сез безне белђсезме?

 

5. Мђкальлђрне љйрђнегез џђм тђрќемђ итегез:

Ике уйла, бер эшлђ.

Ике уйла, бер сљйлђ.

Аз сљйлђ, књп тыћла.

Аз сљйлђ, књп эшлђ.

Аз сњз белђн књпне ђйт.

 

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у студентов, говорят ли они по-татарски.

2. Узнайте у Рустама, говорит ли он по-французски.

3. Спросите у Алсу, хорошо ли она знает английский язык.

4. Спросите у учащихся, какие языки они изучают.

5. Узнайте у Алмаза, понимает ли он по-турецки.

6. Спросите у Галии ханум, слушает ли она оперу.

7. Спросите у Булата, какую музыку он слушает.

8. Спросите Клару, кому она пишет письмо.

9. Узнайте у Айрата, что он пишет.

10.Подтвердите, что вы взяли эту книгу.

11.Подтвердите, что вы прочитали эту книгу.

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

УНљЧЕНЧЕ ДђРЕС

Хђерле кљн! Исђнмесез!

I.  

 

Инфинитив — основная форма глаголов.

Аффиксы инфинитива: -рга/-ргђ, -ырга/-ергђ, -арга/-ђргђ. Глаголы даются в словарях в такой форме. Соответствует неопределенной форме глагола в русском языке.

Бар — барырга идти, ехать
Кил — килергђ прийти, приходить
Кит — китђргђ уйти, уходить
Ал — алырга взять, брать
Бир — бирергђ дать, отдать
Тњлђ — тњлђргђ платить, заплатить
Аша — ашарга есть, кушать
Эч — эчђргђ пить
Эшлђ — эшлђргђ работать
Бул — булырга быть
Бел — белергђ знать
ђйт — ђйтергђ сказать
Сљйлђ — сљйлђргђ говорить
Сљйлђш — сљйлђшергђ разговаривать

 

II. љйрђт — учи, научи.
Мин љйрђт-ђ-м Без љйрђт-ђ-без
Син љйрђт-ђ-сећ Сез љйрђт-ђ-сез
Ул љйрђт-ђ Алар љйрђт-ђ-лђр

 

Мин Алмазны укырга љйрђтђм.

Ул Алсуны язарга љйрђтђ.

ђнисе Кадрияне аш пешерергђ љйрђтђ.

ђтисе Камилне эшлђргђ љйрђтђ.

Укытучы Айратны сљйлђргђ љйрђтђ.

Галия ханым студентларны татарча сљйлђшергђ љйрђтђ.

Без укучыларны тыћларга љйрђтђбез.

Сез рђхмђт ђйтергђ љйрђтђсез.

Алар Маратны џђм Айратны шофер булырга љйрђтђлђр.

 

а) — ђни, син мине татарча сљйлђшергђ љйрђтђсећме?

— ђлбђттђ, улым.

ђ) — Галия ханым, сез студентларны рђхмђт ђйтергђ љйрђтђсећме?

— љйрђтђм.

б) — Алар безне язарга љйрђтђлђрме?

— ђйе, язарга да, укырга да љйрђтђлђр.

в) — ђни, син мине ботка пешерергђ љйрђт ђле.

— Ярый, улым, љйрђтђм.

Марат китап укый. Ул китап укырга ярата.

Алмаз хат яза. Ул хат язарга ярата.

ђби аш пешерђ. Ул аш пешерергђ ярата.

Камил музыка тыћлый. Ул музыка тыћларга ярата.

Без татарча сљйлђшђбез. Без татарча сљйлђшергђ яратабыз.

Алар татарча љйрђнђлђр. Алар татарча љйрђнергђ яраталар.

Ул торт ашый. Ул торт ашарга ярата.

Ул минераль су эчђ. Ул минераль су эчђргђ ярата.

Галия ханым театрга бара. Ул театрга барырга ярата.

III. Кирђк — кирђкми, кирђк тњгел — не надо
Ярый — ярамый — нельзя
Мљмкин — мљмкин тњгел — невозможно
Тиеш — тиеш тњгел — не должен

 

а) — Камил, сића бњген лекциягђ барырга кирђкме?

— ђйе, кирђк.

ђ) — Рљстђм, сића иртђгђ Мђскђњгђ китђргђ кирђкме?

— Кирђк, бик кирђк.

б) — Галия ханым, Сезгђ бу мђкалђне укырга кирђкме?

— Кирђк тњгел. Рђхмђт.

в) — Азат, сића директорга хат язарга кирђкме?

— ђйе, бњген язарга кирђк.

 

2. а) — Бу китапны алырга ярыймы?

— Ярый. Рђхим итегез.

ђ) — Бу журналны укырга ярыймы?

— Ярамый.

б) — Теге кеше белђн сљйлђшергђ ярыймы?

— Юк. Ярамый.

 

 

3. а) — Азат, мића китђргђ мљмкинме?

— Мљмкин, ђлбђттђ. Бар.

ђ) — Камил, телефоннан сљйлђшергђ мљмкинме?

— Мљмкин, лђкин телефон юк.

б) — Гали ђфђнде, сездђн сорарга мљмкинме?

— Мљмкин.

в) — Вокзалга троллейбус белђн барырга мљмкинме?

— Хђзер мљмкин тњгел. Ремонт.

 

4. а) — Азат, син бњген сђгать алтыда кайтырга тиеш.

— Ярар. Кайтам.

ђ) — Алсу, мин бу китапны укырга тиешме?

— Юк, тиеш тњгел.

б) — Мин лекциягђ барырга тиешме?

— Тиеш тњгел.

IV. Анда там, туда
Монда здесь, тут, сюда
Тегендђ там
Биредђ здесь, тут

 

1. а) — Анда кем бар, ђти?

— ђбиегез килде.

ђ) — Монда кеше бармы?

— Бар. Кем кирђк?

— Галия ханым кирђк иде.

б) — Тегендђ кемнђр бар?

— Анда кеше књп.

в) — Биредђ студентлар бармы?

— Бар. Без — студентлар.

г) — Бњген сез анда барасызмы?

— Белмим.

д) — Профессор Закиров мондамы?

— Монда булырга тиеш.

е) — Кызлар, монда килегез!

— Хђзер, апа.

 

2. а) — Сђлам, Артур!

— Исђнме, Мансур!

— Артур, бњген сђгать љчтђ лекция була. Кил.

— Анда барырга кирђкме?

— ђлбђттђ.

— Ярый, килђм.

ђ) — Галия ханым, хђерле кљн!

— Исђнмесез, Азат ђфђнде!

— Мђктђп директоры биредђме?

— Биредђ иде.

— Аныћ белђн сљйлђшергђ мљмкинме?

— ђлбђттђ, мљмкин.

— Рђхмђт Сезгђ, Галия ханым.

— Сау булыгыз, Азат ђфђнде.

б) — Алсу, тегендђ кемнђр ул?

— Студентлар.

— Алар кайдан?

— Германиядђн.

— Алар татарча белђлђрме?

— ђйе. Алар татар теле љйрђнђлђр.

— Исемнђре ничек?

— Дороти, Маргарете, Сара, Ян џђм Моника.

 

V. Кызык, кызыклы интересно, интересный

Артурныћ китабы бик кызык.

Бу кеше бик кызык сљйли.

Спектакль бик кызыклы булды.

Бу роман кызыкмы?

Кичђ телевизордан кызык кино булды.

 

а) — Алсу, китабыћ кызыкмы?

— ђйе. Бик кызык.

ђ) — Галия ханым, кичђ спектакль кызык булдымы?

— Бик кызык булды.

б) — Бу мђкалђ кызыкмы?

— Юк. Кызык тњгел.

 

в)— Хђерле кљн, Флера ханым!

— Исђнмесез, Азат ђфђнде.

— Хђллђрегез ничек?

— Рђхмђт, яхшы. Сезнеке ничек?

— Безнећ дђ яхшы. Мин бер китап яздым ђле.

— Шулаймыни? Нинди китап?

— "Татарча сљйлђшђбез".

— О-о-о! Бик кызык. Мића да кирђк иде.

VI. Турында — о, об, про

љчен — для, за, из-за, чтобы, ради

 

ђни Германия турында сљйли.

Марат Мђскђњ турында китап укыды.

Без Татарстан турында књп белђбез.

Бу роман татарлар турындамы?

Бу китап сезнећ љчен.

Мин синећ љчен килдем.

Альбом љчен књпме тњлђдећ?

Сезнећ љчен мин бик шат.

 

 

Бу китап Казан турында. Бу китап Габдулла Тукай турында.

 

а) — Укытучы кем турында сљйлђде?

— Тукай турында сљйлђде.

— Тукай кем ул?

— Ул татар шагыйре.

ђ) — Мин бик кызык китап укыдым.

— Нђрсђ турында?

— Космос турында.

— Кайдан алдыћ?

— Алмаздан.

— Мића да бир ђле.

— Ярар. Ничђ кљнгђ?

— Ике кљнгђ.

б) — Гафу итегез, сездђ астрология турында китаплар бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Кирђк иде.

— Рђхим итегез.

— Бу китаплар љчен књпме тњлђргђ?

— Кырык биш мећ сум.

— Кассага тњлимме?

— Юк. Мића.

в) — Галия апа, бу тортны алырга ярыймы?

— Кем љчен?

— Сећелем љчен.

— Сећелећ торт яратамы?

— ђйе. Ул торт ашарга ярата.

— Конфет та яратамы?

— Конфет та ярата.

г) — ђби, бу кљзгене кем љчен алдыћ?

— ђниегез љчен.

— ђ-ђ-ђ. Матур.

— Ничђ сум?

— Унќиде мећ.

— Кайдан алдыћ?

— Авылдан. Кибеттђн.

— Мића да ал ђле.

— Ярар, кызым.

VII. ђнђ вон
Менђ вот
ђнђ Кремль. Менђ китап.
ђнђ кибет. Менђ Марат.
ђнђ мђктђп. Менђ — студентлар.
ђнђ Азат. Менђ Казан.
ђнђ тегендђ кызлар. Менђ монда — сђгатьлђр.

 

а) — ђнђ теге кем?

— Белмим.

ђ) — Менђ бу кем?

— Бу — профессор Закиров.

б) — ђнђ теге китапны бир ђле!

— Хђзер.

в) — Менђ бу кљзге кемнеке?

— Минеке.

г) — Исђнмесез!

— Исђнмесез!

— Сездђ китаплар, открыткалар, альбомнар бармы?

— Бар. Бик књп.

— Менђ бу альбомны алырга ярыймы?

— Алыгыз.

— Ничђ сум?

— Йљз мећ сум.

— ђ теге альбом ничђ сум?

— Ул альбом сиксђн мећ сум.

д) — Сђлам, Артур!

— Сђлам, Марат!

— Ни хђллђр?

— Рђхмђт. Ярыйсы.

— Син нихђл?

— Бик яхшы.

— Син кичђ театрга бардыћмы?

— Бардым.

— Анда кызык булдымы?

— О-о-о ! Бик кызык спектакль булды.

— Спектакль нђрсђ турында?

— ђбилђр турында.

— Кем белђн бардыћ?

— Алсу туташ белђн.

— Ул Казандамы?

— ђйе, ул биредђ.

— Яхшы.

— Ярый, сау бул.

— Сау бул.

VIII.
ќђй — лето Кљз — осень Кыш — зима Яз — весна

 

а) — Син кайчан авылга кайтасыћ?

— ќђй кљне.

ђ) — Сез кайчан Тљркиягђ барасыз?

— Кљз кљне.

б) — Яз кљне кљннђр матурмы?

— ђйе. Бик матур.

в) — Кыш кљне кар књпме?

— Књп.

г) — Исђнмесез, Галия ханым.

— Исђнмесез, Роза ханым.

— Хђллђрегез ничек?

— Бик яхшы. Рђхмђт. Сез ничек?

— Ярыйсы.

— Сез ќђй кљне кайда булдыгыз?

— Франциягђ бардым.

— Франциядђ ќђй матурмы?

— Бик матур, кљннђр бик ќылы.

— Кљз кљне кая барасыз?

— Кљз кљне Кытайга барырга кирђк.

— Бик яхшы.Ярый, сау булыгыз.

— Сау булыгыз.

д) — Исђнме, Алсу!

— Сђлам, Марат!

— Син яз кљне Мђскђњгђ бардыћмы?

— Бардым.

— Анда да салкын идеме?

— ђйе. Мђскђњдђ дђ салкын булды.

— Яз кљне Мђскђњдђ кар књп идеме?

— Юк, аз иде.

— Яћгыр булдымы?

— Азрак булды.

е) — Кыш кљне сессия ничек булды?

— Ярыйсы.

— Ничђ экзамен бирдећ?

— Биш экзамен, алты зачет.

— О-о-о! Бик књп.

— ђ ќђй кљне ничђ экзамен?

— ќђй кљне дњрт экзамен.

IХ. Иртђн — утром

 

Кичен вечером
ќђен (ќђй кљне) летом
Кљзен (кљз кљне) осенью
Кышын (кыш кљне) зимой
Язын (яз кљне) весной

 

Иртђн мин университетка барам.

Кичен ђни эштђн кайтты.

ќђен кљн матур була.

Кљзен кљннђр болытлы була.

Кышын бик салкын була.

Язын кояш була.

 

Елныћ дњрт фасылы

 

Боз џђм кар эрде, Халык ашыга,

Сулар йљгерде; Китђ басуга,

Егълап елгалар, Урагын ура, —

Яшьлђр тњгелде. Бу кайчак була?

Кљннђр озая, (ќђй кљне)

Тљннђр кыскара. Кырлар буш кала,

Бу кайсы вакыт? — Яћгырлар ява;

Йђ, ђйтеп кара! ќирлђр дымлана,—

(Яз кљне) Бу кайчак була? (Кљз кљне)

Ашлыклар њсте, џђр ќир карланган,

Башаклар пеште; Сулар бозланган;

Кояш пешерђ, Уйный ќил-буран,

Тиргђ тљшерђ. Бу кайчак, туган?

(Кыш кљне)

(Г.ТУКАЙ)

Х. Кљндез — днем

Тљнлђ — ночью

Элек — раньше

Аннары — потом, после, затем

 

а) — Казанда кљндез яћгыр булдымы?

— ђйе.

ђ) — Кичен кар булдымы?

— Юк. Кар тљнлђ булды.

б) — Тљнлђ салкын идеме?

— Юк. Уртача.

в) — Бњген кљндез ничђ градус ќылы?

— Егерме сигез.

г) — Лекциягђ беренче кем килде?

— Марат килде.

— Аннары кем килде?

— Аннары Булат белђн Рљстђм.

— Аннары кем?

— Аннары Гњзђл.

д) — Ул кайчан кайтты?

— љч кљн элек.

— ђ бабай кайчан килде?

— Бер ай элек.

е) — Сез Казанга дњрт кљн элек килдегезме?

— Юк. ќиде кљн элек килдем.

— Нђрсђ белђн килдегез?

— Самолет белђн килдем.

Сљйлђшђбез!

— Хђерле кљн, Мансур ђфђнде!

— Исђнме, Азат.

— Мансур ђфђнде, таныш булыгыз, бу — Сания ханым. Ул Ташкенттан.

— Мин бик шат!

— Мин дђ бик шат!

— Сания ханым, сез Казанга кайчан килдегез?

— љч кљн элек.

— Нђрсђ белђн килдегез?

— Поезд белђн.

— Ташкентта хђзер ќылымы?

— Анда хђзер бик ќылы. Кљндез 25-27 градус була.

— ђ Казанда ничђ кљн буласыз?

— Биш кљн.

— Кайда булдыгыз?

— Мин театрларга, музейларга, циркка бардым.

— ђ университетта булдыгызмы?

— Юк, булмадым ђле. Иртђгђ барам.

— Ярый, сау булыгыз, безгђ дђ килегез.

— Рђхмђт.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

кышын   биредђ  
кљз   љчен  
ќђен   яз  
ќђй   кичен  
иртђн   язын  
анда   кызык  
монда   ђнђ  
турында   менђ  
тегендђ      

2. Татарча языгыз:

осень   там  
зима   вот  
осенью   вон  
зимой   интересно  
весна   о книге  
весной   о Казани  
здесь      

3. ќавап бирегез:

Сезгђ бу китапны укырга ярыймы?

Сића китђргђ кирђкме?

Аћа лекциягђ барырга кирђкме?

Сез китђргђ тиешме?

Бу китапны алырга мљмкинме?

Сез китап укырга яратасызмы?

ђни мђкалђ язамы?

Сез кемне яратасыз?

Сез музыка тыћларга яратасызмы?

Син чђй эчђргђ яратасыћмы?

Энећ шулпа ашарга яратамы?

Анда студентлар књпме?

Тегендђ кемнђр бар?

Биредђ салкынмы?

Бу китап нђрсђ турында?

Бу роман кызыкмы?

Бу альбом кем љчен?

Кичен син кая барасыћ?

Иртђн яћгыр идеме?

ќђен кљннђр ќылымы?

Кышын ничђ градус салкын була?

Кљзен кљннђр болытлымы?

Яз матурмы?

 

4. Мђкальне ятлагыз џђм тђрќемђ итегез:

Язгы кљн ел туйдыра.

Коммуникатив биремнђр.

1. Скажите, что вы любите кушать.

2. Скажите, что вы любите пить чай.

3. Поинтересуйтесь, любит ли Азат пить чай.

4. Поинтересуйтесь, какие города любит Артур.

5. Узнайте у Алсу, о чем эта книга.

6. Спросите у мамы, для кого она купила эту книгу.

7. Спросите у Алмаза, интересная ли эта книга.

8. Поинтересуйтесь, был ли дождь утром.

9. Поинтересуйтесь, холодно ли зимой в Татарстане.

10. Спросите у Артура, любит ли он лето.

11. Спросите у Азата, куда он идет вечером.

12. Спросите у Галии ханум, интересным ли был спектакль.

13. Расскажите, какие языки вы изучали в школе.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

УНДњРТЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. Керергђ (кер-) заходить, зайти

Чыгарга (чык-) выходить, выйти

 

а) — Керергђ мљмкинме?

— Мљмкин. Рђхим итегез.

ђ) — Гафу итегез, керергђ ярыймы?

— Ярый. Рђхим итегез.

б) — Алсу Закировна, чыгарга мљмкинме?

— Ярый. Чык.

в) — Гафу итегез, чыгарга мљмкинме?

— Рђхим итегез.

 

Мин кибеткђ кердем.

Син аудиториягђ кердећ.

Ул университетка керде.

Без бњген сезгђ кердек.

Сез кичђ лекциягђ кердегез.

Алар ресторанга керделђр.

 

 

а) — Сез бњген ничђдђ чыктыгыз?

— Сђгать сигездђ.

ђ) — Алар лекциядђн чыктылармы?

— ђйе. Чыктылар.

б) — Син университеттан сђгать алтыда чыктыћмы?

— Юк. ќидедђ.

в) — ђни, ђби кибеткђ чыктымы?

— Белмим.

-ма/-мђ, -м — аффиксы отрицания в глаголах.

Ударение ставится перед аффиксом отрицания.

1. Мин кер-мђ-де-м Без кер-мђ-де-к

Син кер-мђ-де-ћ Сез кер-мђ-де-гез

Ул кер-мђ-де Алар кер-мђ-де-лђр

 

Мин чык-ма-ды-м Без чык-ма-дык

Син чык-ма-ды-ћ Сез чык-ма-ды-гыз

Ул чык-ма-ды Алар чык-ма-ды-лар

 

а) — Син кинога бардыћмы?

— Юк. Бармадым.

ђ) — ђни театрга бардымы?

— Бармады.

б) — Сез авылга кайттыгызмы?

— Юк. Кайтмадык.

в) — Алар сезгђ керделђрме?

— Кермђделђр.

г) — Син аларга рђхмђт ђйттећме?

— ђйтмђдем.

д) — ђти теге китапны укыдымы?

— Укымады.

е) — Алсу французча сљйлђдеме?

— Сљйлђмђде.

ж) — Кичђ сез базарга чыктыгызмы?

— Юк, чыкмадык.

 

2. а) — Галия ханым, кичђ сез конференциядђ булдыгызмы?

— ђйе, булдым.

— Профессор Закиров сљйлђдеме?

— Юк, сљйлђмђде.

— ђ Роза ханым сљйлђдеме?

— Ул да сљйлђмђде.

ђ) — Алсу, кибеттђн балык алдыћмы?

— Юк, алмадым.

— ђ каймак?

— Каймак та алмадым.

— Нђрсђ алдыћ?

— Сљт алдым, шикђр алмадым.

— ђ кибеттђ ит бармы?

— Бар. Књп.

— Алдыћмы?

— Алмадым. Акчам булмады бит.

— ђ-ђ-ђ...

б) — Алсу, син унсигезенче мђктђптђ укыдыћмы?

— Юк. Мин анда укымадым.

— ђ кайда укыдыћ?

— Утыз тугызынчы мђктђптђ.

— Нинди теллђр љйрђндећ?

— Инглиз теле, татар теле, рус теле.

— Немец теле љйрђндећме?

— Юк, љйрђнмђдем.

— ђ тљрек теле љйрђндећме?

— Анда тљрек теле юк.

 

II. Озак долго, долгий
Тиз быстро, быстрый

 

а) — Кичђ университетта озак булдыгызмы?

— Озак булдык.

ђ) — Мђскђњгђ поезд озак барамы?

— Озак бармый. 14 сђгать.

б) — Озак укыдыћмы?

— Юк. Озак тњгел.

в) — Улым, кибеткђ бар ђле. Тиз кайт, яме.

— Ярар, ђни.

г) — ђби, мин Маратларга барам.

— Яхшы. Тиз бул.

д) — Сез заводта озак эшлђдегезме?

— Егерме љч ел.

— Аз тњгел.

е) — Бу машина тиз барамы?

— Бик тиз.

ж) — Сђлам, ђнђс!

— Исђнме, Артур!

— ќђен кайда булдыћ?

— Лагерьда. ђ син?

— ђ мин авылда булдым.

— Озак булдыћмы?

— Бер ай.

— О-о-о! Књп. ђ мин лагерьда 21 кљн булдым. Анда бик кызык булды. Музыка тыћладык, кино карадык.

 

III. Тагын еще

 

а) — Алсу, син нинди теллђр љйрђнђсећ?

— Мин рус теле, татар теле љйрђнђм.

— Тагын?

— Тагын инглиз теле љйрђнђм.

— ђ тљрек теле љйрђнђсећме?

— Юк, љйрђнмим.

ђ) — Галия ханым, сезгђ кичђ кемнђр килде?

— Марат, Алсу, Булат.

— Тагын кем килде?

— Тагын Булатныћ дусты Рљстђм.

— Озак булдылармы?

— Озак тњгел. Ике сђгать.

б) — Айнур, белђсећме, кичђ без Гљлназ белђн театрга бардык.

— Шулаймыни?

— ђйе.

— Анда тагын кемнђр бар иде?

— Анда Азат белђн Мансур да бар иде.

— Алсу бар идеме?

— ђйе. Ул да анда иде.

в) — ќђен мин Мђскђњдђ булдым.

— Кем белђн?

— ђнием белђн.

— Тагын кайда булдыћ?

— Авылда, ђбиемдђ булдым.

— Озакмы?

— Бер ай.

— Яхшы!

 

IV. Яшђ живи
Тор живи, проживай

 

Мин яш(ђ) — и — м Мин тор-а-м

Син яш(ђ) — и — сећ Син тор-а-сыћ

Ул яш(ђ) — и Ул тор-а

Без яш(ђ)-и-без Без тор-а-быз

Сез яш(ђ)-и-сез Сез тор-а-сыз

Алар яш(ђ)-и-лђр Алар тор-а-лар

 

а) — Син Казанда яшисећме?

— ђйе. Казанда яшим.

ђ) — Ул кайда яши?

— Ул Ташкентта яши.

б) — Без — Чабаксардан.

— Сез анда яшисезме?

— ђйе.

— Чабаксар матурмы?

— Матур.

в) — Кичђ безгђ туганнар килде.

— Алар кайда яшилђр?

— Авылда.

— Машиналары бармы?

— Бар.

 

г) — Сез Казанда ничђ ел торасыз?

— Егерме ќиде ел инде. ђ сез?

— Без бер ел торабыз.

 

V. Урам улица
љй дом
Йорт дом
Кат этаж
Бњлмђ комната

 

а) — љегез зурмы?

— Зур.

— Ничђ бњлмђ бар?

— љч.

ђ) — Гафу итегез, бу ничђнче йорт?

— Сиксђн тугызынчы йорт.

— Рђхмђт.

б) — ђйтегез ђле, бу ничђнче кат?

— Бишенче. Сезгђ ничђнче кирђк?

— Дњртенче.

в) — Бу унынчы катмы?

— Юк, тугызынчы.

г) — Унынчы кат кайчан?

— Менђ хђзер.

— Рђхмђт.

д) — Теге йорт ничђнче?

— Егерме беренче.

е) — Гафу итегез, утыз бишенче йорт кайда?

— ђнђ тегендђ.

— Рђхмђт.

ж) — Сезнећ љйдђ ничђ бњлмђ?

— Дњрт. ђ сездђ?

— Бездђ ике.

ќ) — Бњлмђлђрегез зурмы?

— Ярыйсы.

з) — Сезнећ квартирагыз ничђнче катта?

— Бишенче катта.

и) — Квартирагызда ничђ бњлмђ?

— љч бњлмђ.

к) — Квартирыгыз ничђ квадрат метр?

— Кырык ике квадрат метр.

л) — Галия ханым, сезнећ почта индексы ничек?

— 420041.

— Адресыгыз ничек?

— Кремль урамы, унбишенче йорт, 13 квартира. Рђхим итегез.

— Рђхмђт.

м) — Айдар, синећ адрес ничек?

— Мљштђри урамы, алтынчы йорт, љченче квартира.

— Индексыћ ничек?

— 420015.

н) — Бу урамныћ исеме ничек?

— Фукс урамы.

— Ул нинди урам?

— Бу урам элек Городецкий урамы иде. Хђзер Фукс урамы.

 

о) — Алар кайда торалар?

— Мљштђри урамында.

— Ул урам яћамы?

— Юк, бу Комлев урамы иде.

 

VI. Ућ; ућда; ућга правый; справа; направо
Сул; сулда; сулга левый; слева; налево
Алда впереди
Артта позади
Уртада в середине
Каршыда напротив
Як сторона

 

а) — љченче йорт кайда?

— Алда.

ђ) — Унынчы рђт кайда?

— Артта.

б) — Сезнећ урын кайда?

— Уртада.

в) — Сиксђн тугызынчы йорт кайда?

— Каршыда.

г) — Гафу итегез, унбишенче йорт кайда?

— Ућ якта (ућда).

д) — Гафу итегез, кибет кайда?

— Сул якта (сулда).

 

Диалоглар

а) — Исђнмесез!

— Хђерле кљн!

— ђйтегез ђле, вокзал кайда?

— Вокзал алда, ућ якта.

ђ) — Сђлам, Айрат!

— Сђлам, Алмаз!

— Айрат, ђйт ђле, бу Тукай урамымы?

— Юк, бу Сђйдђшев урамы.

— Шулаймыни? ђ Тукай урамы кайда?

— Алда. Анда Тукай музее. Сулга бар.

— Рђхмђт.

б) — Гафу итегез, Татарстан урамы кайда?

Анда ничек барырга?

— Икенче троллейбус белђн барырга мљмкин.

— Тагын нђрсђ бара?

— Алтынчы, дњртенче трамвай бара. Сез Казаннанмы?

— Юк. Мин Чабаксардан. Мића автовокзал кирђк.

— ђнђ вокзал. Сул якта.

в) — Дуслар, сау булыгыз, без иртђгђ китђбез.

— Ай, бик тиз.

— Сезгђ адресыбызны бирђбез. Языгыз. 420073, Казан шђџђре, Гадел Кутуй урамы, уникенче йорт, туксан алтынчы квартира.

— Сезнећ телефон ничек?

— 76-27-55.

— Рђхмђт. ђ бу — безнећ адрес: Уфа шђџђре, Салават Юлаев урамы, егерме беренче йорт, утыз ќиденче квартира.

— Телефоныгыз бармы?

— Телефоныбыз юк.

г) — Алсу, без менђ бу йортта торабыз.

— Озакмы?

— Егерме ел инде.

— Озак!!!

— Ничђ бњлмђ бар?

— љч бњлмђ.

— Бњлмђлђр зурмы?

— Бер бњлмђ — 18 кв.м., икенче бњлмђ — 20 кв. м., љченче бњлмђ кечкенђ: 14 кв.м.

— Йортыгызда лифт бармы?

— Юк, безнећ йорт 5 катлы. Лифт юк.

 

VII. Квартира    
ќиџаз мебель Аш бњлмђсе столовая Алгы бњлмђ прихожая Кунак бњлмђсе гостиная Йокы бњлмђсе спальня љстђл стол Урындык стул Суыткыч холодильник Плитђ плита Карават кровать Яћа новый Иске старый
       

 

Гаилђ семья
  а) — Гаилђгез зурмы? — Зур тњгел. — Кемнђр бар? — ђти, ђни џђм мин. ђ) — Гаилђгездђ ничђ кеше бар? — Биш кеше: ђти, ђни, апам, энем џђм мин. — ђбиегез юкмыни? — ђби белђн бабай авылда торалар.  

б) — Марат, рђхим ит, безнећ гаилђ белђн таныш бул. Бу — ђнием, бу — ђтием, бу — абыем, бу — энем, бу — сећелем.

— О, гаилђгез зур!

в) — Гаилђгез кайда яши?

— Шђџђрдђ.

— Квартирагыз зурмы?

— Уртача.

— Ничђ бњлмђ?

— Ике.

 

г) — Квартирагыз яћамы, Алсу?

— Яћа.

— Шкафлар да яћамы?

— ђйе, яћа.

— љстђл дђ яћамы?

— љстђл дђ яћа.

— Урындыклар да яћамы?

— ђйе, яћа.

— Карават та яћамы?

— Юк, карават иске.

— Суыткычыгыз нинди?

— "Стинол".

— О! Яћа.

 

д) — Алмаз, мин яћа квартира алдым.

— Нинди районда?

— Азинода.

— Ничђ бњлмђ?

— Дњрт.

— Ой, зур!

— ќиџазлар бармы?

— Юк. љстђл дђ юк, шкафлар да юк, урындык та юк.

— Аласызмы?

— Акча да юк бит ђле.

— ђйе.

е) — Галия ханым, рђхим итегез! Бу — безнећ яћа квартирабыз!

— Ай, нинди матур!

— Монда туалет, бу — ванна, тегендђ — кухня. Бу — кабинет.

Монда йокы бњлмђсе. ђ бу — кунак бњлмђсе.

— Квартирагыз зур, бик яхшы.

— Монда китаплар, китап шкафлары. Бу пианино улымныкы. Магнитофон иске. ђ менђ телевизор яћа. Хђзер чђй эчђбез. Кухняга рђхим итегез.

ж) — Марат, мића бик тиз зур машина кирђк.

— Нђрсђ булды?

— Магазинга барырга кирђк. Безгђ љй ќиџазлары кирђк. Без яћа квартира алдык.

— Ярый, мин машина белђн килђм. Сау бул!

— Сау бул!

ќ) — Гафу итегез, сездђ китап шкафы бармы?

— Бар.

— Ничђ сум?

— 1 млн. 200 мећ сум.

— Суыткыч та кирђк. Нинди маркалар бар?

— "Свияга", "Мир", "Ока", "Стинол". Нинди кирђк?

— Без "Свияга" алабыз. Кассага тњлђргђме? Ничђ сум?

— 1 млн. 700 мећ.

— Газ плитђсе бармы?

— Юк. Иртђгђ була.

— Ярый.

— Рђхмђт.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

озак   як  
чык   уртада  
тиз   ќиџаз  
кер   гаилђ  
тагын   алгы бњлмђ  
яшђ   аш бњлмђсе  
урам   йокы бњлмђсе  
кат   кунак бњлмђсе  
љй   урындык  
бњлмђ   љстђл  
сул   суыткыч  
ућ   плитђ  
йорт   карават  
артта   иске  
алда   яћа  
каршыда      

2. Татарча языгыз:

Заходи   напротив  
выходи   сторона  
долго   семья  
быстро   мебель  
еще   столовая  
живи   прихожая  
проживай   гостиная  
улица   спальня  
дом   стол  
комната   стул  
правый   плита  
левый   кровать  
впереди   новый  
позади   старый  
в середине      

3. ќавап бирегез:

Керергђ мљмкинме?

Чыгарга ярыймы?

Син кинога бармадыћмы?

ђти теге китапны укымадымы?

Син кибеттђн балык алмадыћмы?

Алсу мђктђптђ немец теле љйрђнмђдеме?

Поезд Мђскђњгђ озак барамы?

Кичђ университетта озак булдыћмы?

Бу автобус тиз барамы?

Алсу, син тагын нинди теллђр љйрђнђсећ?

Сезгђ тагын кем килде?

Ул Казанда яшиме?

Сез Чабаксарда яшисезме?

Алар авылда яшилђрме?

љегез зурмы?

Ничђ бњлмђ бар?

Бу ничђнче кат?

Бу ничђнче йорт?

Адресыгыз ничек?

Визиткагыз бармы?

Визиткаћ бармы?

Бу урамныћ исеме ничек?

Сезнећ йорт алдамы, арттамы?

Унынчы рђт уртадамы, алдамы?

Вокзал каршыдамы, арттамы ?

Музей ућ яктамы, сул яктамы?

Гаилђгез зурмы?

Гаилђгездђ ничђ кеше?

Гаилђгез кайда яши?

Квартирагыз яћамы, искеме?

Аш бњлмђсе ућ яктамы, сул яктамы?

Кунак бњлмђсе уртадамы, сул яктамы?

љстђл уртадамы, сул яктамы?

Урындыклар ућ яктамы, сул яктамы?

Суыткыч кайда?

Суыткыч яћамы, искеме?

Карават нинди бњлмђдђ?

4. Дайте отрицательные ответы:

Сез авылга кайттыгызмы?

ђнилђр театрга бардылармы?

Син аларга рђхмђт ђйттећме?

Кичђ сез базарга чыктыгызмы?

Алар сезгђ керделђрме?

Ул бњген конференциядђ булдымы?

 

5. Мђкальлђрне љйрђнегез џђм тђрќемђ итегез:

Ишек барда тђрђзђдђн йљрмђ.

Туган љйгђ тугыз кил.

Ачык ишеккђ кеше керђ.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите, можно ли войти.

2. Спросите, можно ли выйти.

3. Спросите, можно ли пить.

4. Спросите, можно ли взять эту книгу.

5. Спросите Азата, не ходил ли он в кино.

6. Узнайте, прочитал ли эту книгу Марат.

7. Спросите Алсу, не изучала ли она немецкий язык в школе.

8. Узнайте, ходили ли мама и папа в театр.

9. Узнайте у Алсу, ходила ли она на базар.

10. Узнайте у Азата, был ли он на конференции.

11. Узнайте, долго ли идет поезд в Уфу.

12. Узнайте у Алсу, долго ли она была на работе.

13. Узнайте у Айрата, еще какие языки он изучает.

14. Узнайте у Джона, где он живет.

15. Спросите у друга, где живут его родители.

16. Спросите у Гульназ, большой ли у них дом.

17. Спросите у друга, сколько комнат у них в квартире.

18. Спросите у Алсу, есть ли лифт у них в доме.

19. Спросите у коллеги, есть ли у него визитка.

20. Спросите у Марата, как название этой улицы.

21. Узнайте у Айрата, где их дом: впереди или позади.

22. Узнайте у прохожего, где вокзал. Извинитесь за беспокойство.

23. Спросите у Марата, куда идти: направо или налево.

24. Спросите у Галии ханум, сколько человек в их семье.

25. Спросите у Розы, какая у них квартира: новая или старая.

26. Спросите у Мансура, где у них ванная: на левой стороне или на правой.

27. Посмотрите и скажите, где стол: на правой стороне или в середине.

28. Посмотрите, где у вас холодильник и скажите, сколько он стоит.

29. Посмотрите и скажите, сколько кроватей в спальне.

 

ђЙТМђ СИН АВЫР СњЗ!

 

РАМИЛ ЧУРАГУЛОВ шигыре РИЗВАН ХђКИМ кље

 

Беркайчан ђйтмђ син авыр сњз —

Бик кыска, ђй, кыска гомерлђр.

Син минем гомерлек юлдашым,

Син чђчкђм, йолдызым, сљйгђн яр!

 

КУШЫМТА

ђйтмђ син авыр сњз, ђйтмђ син!

Йљрђк бит болай да яралы.

ќырларны шаулатып ќырлыйсы,

Гљрлђтеп яшисе бар ђле.

 

Бик авыр минутлар булса да,

Тап мића шулвакыт ќылы сњз;

Авыр сњз ђйтђсећ килсђ дђ,

ђйтмђ син, сљеклем, ђйтмђ тњз!

КУШЫМТА

 

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

УНБИШЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. 1. Яшелчђ овощи
  ќилђк-ќимеш — фрукты Бакча — сад

 

Кура ќилђге — малина Карлыган — смородина Чия — вишня Алма — яблоко
Борыч — перец Бђрђћге — картофель Суган — лук Кишер — морковь

 

а) — Базарда нинди яшелчђлђр бар?

— Кишер, суган, бђрђћге, кыяр бар.

— Помидор бармы?

— Помидор да бар.

 

ђ) — Гафу итегез, бу нинди кибет?

— Бу — яшелчђ кибете.

— Кибеттђ бђрђћге бармы?

— Бар. Бик књп.

— ђ борыч бармы?

— Борыч юк...

б) — Гафу итегез, кыяр ничђ сум?

— Сигез мећ.

— Бер кило њлчђгез ђле.

— Ярый.

в) — Марат, син яшелчђ яратасыћмы?

— Яратам.

— Нђрсђлђр яратасыћ?

— Кишер, суган џђм кыяр яратам.

— Бђрђћге яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

г) — ђни, базардан нинди яшелчђлђр алдыћ?

— Бђрђћге, суган, кишер.

— Помидор алмадыћмы?

— Юк. Акчам булмады.

д) — Алсу, алма тђмлеме?

— Тђмле.

— Мића да бир ђле.

— Мђ, рђхим ит.

е) — Бакчагызда ќилђк-ќимеш бармы?

— ђйе. Алма, чия, карлыган џђм кура ќилђге бар.

— О-о-о, бик яхшы. ђ алмагыз тђмлеме?

— Алмаларыбыз бик тђмле.

ж) — Гњзђл, син кура ќилђге яратасыћмы?

— ђлбђттђ.

— Тагын нђрсђ яратасыћ?

— Карлыган яратам.

— Груша яратасыћмы?

— Груша да яратам.

 

 

2. Кыйбат дорого, дорогой
Арзан дешево, дешевый

 

а) — Алмагыз кыйбатмы?

— Кыйбат тњгел.

— Ничђ сум?

— Алты мећ сум.

ђ) — Бђрђћге ничђ сум?

— Ике мећ сум.

— О! Кыйбат!

— Кыйбат тњгел, арзан.

б) — Чия ничђ сум?

— Унбиш мећ.

— Кыйбат бит.

— Арзаны юк.

в) — Ике кило кура ќилђге њлчђгез ђле.

— Пакетыгыз бармы?

— Юк. Сезнећ пакетка.

— Рђхим итегез.

— Ничђ сум кирђк?

— Егерме биш мећ ике йљз сум.

— Рђхмђт.

 

II. Бар — бар-ма

Кил — кил-мђ

Укы — укы-ма

Сљйлђ — сљйлђ-мђ

Мин бар-м-ый-м Я не иду
Син бар-м-ый-сыћ Ты не идешь
Ул бар-м-ый Он не идет
Без бар-м-ый-быз Мы не идем
Сез бар-м-ый-сыз Вы не идете
Алар бар-м-ый-лар Они не идут  
Мин ђйт-м-и-м Я не говорю
Син ђйт-м-и-сећ Ты не говоришь
Ул ђйт-м-и Он не говорит
Без ђйт-м-и-без Мы не говорим
Сез ђйт-м-и-сез Вы не говорите
Алар ђйт-м-и-лђр Они не говорят

 

Бњген мин кинога бармыйм.

Син ђнигђ ђйтмђ.

Ул лицейда укымый.

Без ит ашамыйбыз.

Сез авылга кайтмыйсызмы?

Алар Татарстанда яшђмилђр.

 

а) — Алсу, син бњген кая барасыћ?

— ђйтмим.

 

ђ) — Марат, син мђктђптђ укыйсыћмы?

— Юк. Мин мђктђптђ укымыйм.

 

б) — Сез татарча яхшы сљйлђшђсезме ?

— Юк. Яхшы сљйлђшмим.

 

в) — Син инглизчђ белђсећме?

— Юк, белмим.

 

г) — Син немецчђ љйрђнђсећме?

— Юк, љйрђнмим.

 

д) — ђби, чђй эчђсећме?

— Юк, рђхмђт, эчмим.

 

е) — Син балык яратасыћмы?

— Юк, яратмыйм.

 

ж) — Син чия ашыйсыћмы?

— Юк, ашамыйм, рђхмђт.

 

ќ) — Сез кишер аласызмы?

— Юк, алмыйбыз.

 

з) — Ул кибеткђ керђме?

— Юк, керми.

 

и) — Алар урамга чыгалармы?

— Юк, чыкмыйлар.

 

к) — Син банкта эшлисећме?

— Юк, мин банкта эшлђмим.

— Кибеттђ эшлисећме?

— Юк, анда да эшлђмим.

III. Минемчђ по-моему
Синећчђ по-твоему
Безнећчђ по-нашему
Сезнећчђ по-вашему

 

Минемчђ, бњген ќылы була.

Синећчђ, бу китап кызыкмы?

Безнећчђ, спектакль бик яхшы булды.

Сезнећчђ, бу альбом кирђкме?

 

а) — Артур, бњген безгђ ђби килђме?

— Минемчђ, килђ.

 

ђ) — Бу сђгать дљресме?

— Безнећчђ, дљрес.

 

б) — Синећчђ, бу йорт яћамы?

— ђйе.

 

в) — Сезнећчђ, бу спектакль ничек?

— Минемчђ, яхшы.

Сљйлђшђбез!

а) — Гњзђл, кибеткђ барасыћмы?

— Юк, бармыйм. ђ син, Алсу, хђзер кая барасыћ?

— Мин базарга барам.

— Нђрсђ аласыћ?

— Бђрђћге, кишер, суган алам.

— Помидор аласыћмы?

— Юк, алмыйм. Помидорга акчам юк.

— Базарда помидор ничђ сум?

— Сигез мећ сум.

— Минемчђ, бик кыйбат.

— ђйе.

— Сезгђ бњген кунаклар килђме?

— Бњген килми, иртђгђ килђ.

— Кемнђр килђ?

— Авылдан туганнар килђ.

— Ничђ кљнгђ?

— Минемчђ, љч кљнгђ.

 

ђ) — Галия ханым, якшђмбе кљнне сез театрга барасызмы?

— Нинди спектакль була?

— "ђни килде" спектакле.

— ђ авторы кем?

— Авторы — Шђриф Хљсђенов.

— Спектакль кызыкмы?

— Минемчђ, бик кызык.

— ђ билетлар бармы?

— Булырга тиеш.

— Безгђ дђ ике билет алыгыз ђле.

— Ярый, яхшы.

— Рђхмђт.

 

IV.

 

гына / генђ; кына / кенђ — ограничительные частицы.

В татарском языке они употребляются после знаменательных слов, в русском — до них.

 
Мин генђ белђм. Только я знаю.
Ул гына татарча сљйлђшђ. Только он говорит по-татарски.
Бњген Марат кына килде. Сегодня только Марат пришел.
Бу китапны ђнђс кенђ укыды. Только Анас прочитал эту книгу.
Ул ђле генђ керде. Он только что зашел.
Азатныћ иске машинасы гына бар. У Азата есть только старенькая машина.

 

а) — Кичђ лекциядђ кемнђр булды?

— ђлфия белђн Кадрия генђ иде.

 

ђ) — Базардан нђрсђлђр алдыћ?

— Суган гына алдым.

 

б) — ђби, син аш ашадыћмы?

— Юк, чђй генђ эчтем.

 

в) — Классыгызда кем немецчђ белђ?

— Азат кына белђ.

 

г) — Апагыз Казанга бњген генђ килдеме?

— ђйе, бњген генђ.

д) — Сез Америкадан кичђ кайттыгызмы?

— ђйе, кичђ генђ.

е) — Алмаз семинарда сљйлђдеме?

— Юк, сљйлђмђде, язды гына.

 

V.

 

-гач/-гђч; -кач/-кђч — аффиксы деепричастий ¦

укыгач прочитав
килгђч придя
кайткач вернувшись
ђйткђч сказав
кергђч зайдя
чыккач выйдя
баргач придя
язгач написав
алгач взяв, получив, купив
биргђч сдав
тњлђгђч заплатив
ашагач поев
эчкђч выпив

 

Китапны укыгач, Маратка бирдем. Прочитав книгу, отдал (а) Марату.
ђби килгђч, чђй эчтек. Когда приехала бабушка, мы попили чай.
Эштђн кайткач, ђни аш пешерде. Вернувшись с работы, мама сварила суп.
Син ђйткђч, мин аћладым. Когда ты сказал(а), я понял(а).
Кибеткђ кергђч, ипи алдым. Зайдя в магазин, я купил(а) хлеб.
Урамга чыккач, Галия ханым Выйдя на улицу, разговаривала с
белђн сљйлђштем. Галией ханум.
Бакчага баргач, без књп эшлђдек. Придя в сад, мы много работали.
Хат язгач, почтага киттем. Написав письмо, пошла на почту.
Посылканы алгач, мин љйгђ Получив посылку, я вернулся
кайттым. домой.
Экзаменнар биргђч, авылга кайттым. Сдав экзамены, я поехал в деревню.
Акчаны кассага тњлђгђч, чекны са- Заплатив в кассу денги,чек отдал
тучыга бирдем. продавцу.
Ашагач, ђнигђ рђхмђт ђйттек. Покушав, сказали матери спасибо.
Чђй эчкђч, музыка тыћладык. Попив чай, слушали музыку.

Сљйлђшђбез!

а) — Гњзђл, эштђн кайткач, нђрсђ эшлисећ?

— Ашыйм, китап укыйм, музыка тыћлыйм.

— Музыка тыћлагач, нђрсђ эшлисећ?

— Урамга чыгам.

— Кем белђн?

— Дустым Марат белђн.

— Кая барасыз?

— Паркка барабыз.

— Парктан кайткач, чђй эчђсећме?

— ђлбђттђ, эчђм.

— Син чђй яратасыћмы?

— ђйе, бик яратам.

— Чђйне нђрсђ белђн эчђсећ?

— Сљт белђн эчђм.

— Чђй эчкђч, газета укыйсыћмы?

— Бераз укыйм.

 

ђ) — Сез апрельдђ кайда булдыгыз?

— Мђскђњдђ булдык.

— Озак булдыгызмы?

— Бер атна.

— Мђскђњгђ баргач, Кремльдђ булдыгызмы?

— ђйе, булдык.

— Тагын кая бардыгыз?

— Кремльдђн чыккач, музейга кердек. Музейдан чыккач, кибеткђ бардык. Анда улыбызга велосипед алдык.

— Кыйбатмы?

— Ой, бик кыйбат.

— Кичен Зур театрга бардыгызмы?

— Юк, бармадык.

— Кайчан кайттыгыз?

— Егерме бишенче апрельдђ.

— Мђскђњдђн кайткач, дачага бардыгызмы?

— Бардык.

VI. Милли ризыклар Национальные блюда
гљбђдия — губадия чђк-чђк — чак-чак љчпочмак —треугольник
бђлеш бялеш
пђрђмђч перемяч
кыстыбый кыстыбый
токмач лапша
камыр тесто
камыр басарга месить тесто
кис режь
тура кроши
чистарт чисти
ю мой
кыздыр жарь
куй поставь
мђ на, возьми
мђгез возьмите
       

 

а) — Син нђрсђ яратасыћ?

— Гљбђдия яратам.

 

ђ) — ђниећ чђкчђк ясыймы?

— Ясый.

 

б) — ђбиећ бђлеш пешерђме?

— ђйе.

 

в) — Апаћ бђрђћге кыздырамы?

— Бик тђмле кыздыра.

 

г) — Сећелећ нђрсђ юа?

— Ул алма юа.

 

д) — ђбиећ бђрђћге чистартамы?

— ђйе.

 

е) — Сез токмач кисђсезме?

— ђйе.

 

ж) — Кызлар, суганны кем турый?

— Мин турыйм.

 

ќ) — ђни, љчпочмак бир ђле.

— Мђ, улым.

— Рђхмђт.

 

з) — Мића тоз бирегез ђле.

— Мђгез.

 

и) — Артур, китабыћны бир ђле.

— Мђ, ал.

 

к) — Кызлар, тарак бирегез ђле.

— Мђгез, Галия апа.

 

л) — ђни, чђй куйдыћмы?

— Хђзер куям.

 

м) — Улым, кђстрњлне плитђгђ куй ђле.

— Ярый, ђни.

 

Сљйлђшђбез!

а) — Сез љчпочмак пешерђсезме?

— ђйе.

— Ничек ясыйсыз?

— Камыр басам.

— Камыр баскач, нђрсђ эшлисез?

— Бђрђћге, ит, суган турыйм. Суган турагач, тоз салам.

— Борыч саласызмы?

— ђлбђттђ, борыч салгач, љчпочмак тђмлерђк була.

 

ђ) — Гафу итегез, сездђ чђк-чђк бармы?

— ђйе, бар.

— Ничђ сум?

— Утыз биш мећ. Аласызмы?

— ђйе.

— Тагын нђрсђ аласыз?

— Тагын гљбђдия кирђк иде.

— Бњген гљбђдия пешермђдек.

— Иртђгђ буламы?

— ђйе.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз!

 

б) — Сезнећ љйдђ нинди милли ризыклар яраталар?

— ђбием гљбђдия ярата, ђнием љчпочмак ярата.

— ђ ђтиећ нђрсђ ярата?

— Кыстыбый.

— ђ абыећ нђрсђ ярата?

— Абыем бђлеш ярата.

— Бђлешне кем пешерђ?

— ђбием.

— Бђлешкђ нђрсђ сала?

— Ит, бђрђћге сала. Суган турый. Тоз, борыч сала.

 

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

кыяр   синећчђ  
суган   гљбђдия  
чия   тура  
алма   кыздыр  
кишер   кура ќилђге  
бђрђћге   кис  
карлыган   кыстыбый  
ќилђк-ќимеш   чђкчђк  
яшелчђ   бђлеш  
кыйбат   токмач  
минемчђ   баргач  
безнећчђ   ђйткђч  
арзан   кайткач  
сезнећчђ   килгђч  
камыр   милли ризык  

2. Татарча языгыз:

фрукты   спросив  
яблоко   купив  
картофель   придя  
овощи   режь  
смородина   готовь  
морковь   вари  
лук   жарь  
вишня   кроши  
малина   делай  
дорогой   пеки  
дешевый   треугольник  
по-моему   чакчак  
по-вашему   губадия  
по-нашему   бялеш  
  по-твоему   национальные блюда  
вернувшись   на  

 

 

3. ќавап бирегез:

Базарда нинди яшелчђлђр алдыћ?

Суган алдыћмы?

Бђрђћге алдыћмы?

Кишер алдыћмы?

Кыяр алдыћмы?

Алма алдыћмы?

Чия алдыћмы?

Карлыган алдыћмы?

Тагын нђрсђ алдыћ?

ђни кайткач, нђрсђ эшлђде?

Китап укыгач, син нђрсђ эшлђдећ?

Кичђ Марат кына килдеме?

Син Гњзђлгђ генђ ђйттећме?

ђби бђлеш пешерђме?

Сез токмач кисђсезме?

Апаћ камыр басамы?

Син чђйгђ шикђр саласыћмы?

Алар ќилђк-ќимеш яраталармы?

Урамга чыккач, кемне књрдећ?

љчпочмакка тоз да, борыч та салдыћмы?

Ашка тоз кирђкме?

Син ипи генђ алдыћмы?

Син бњген генђ килдећме?

 

4. Тђрќемђ итегез.

 

Хђлвђ

 

Бервакыт хђлвђ турында сњз чыккач, Хуќа Насретдин ђйтеп куйган:

— ђйе, минем дђ књптђн инде хђлвђ ашыйсым килеп йљри.

— Ни љчен ђзерлђмисећ?

— Нишлисећ бит, шикђр барында мае булмый, ђ мае булганда, бездђ

оны булмый.

— ђ барысыныћ да бергђ булган вакыты булмыймыни соћ?

— Ник булмасын, була. Лђкин аларныћ џђркайсы булган вакытта мин

њзем љйдђ булмыйм шул, — дигђн Хуќа.

Коммуникатив биремнђр.

1. Поинтересуйтесь, какие овощи купила ваша мама на базаре.

2. Спросите, купила ли Алсу морковь.

3. Узнайте, сколько стоит картофель.

4. Представьте, что Вы пришли на рынок. Узнайте, сколько стоит:

— морковь;

— капуста ;

— картофель;

— лук ;

— огурцы;

— яблоки;

— вишня;

— груша;

— помидоры.

 

5. Спросите у Артура, любит ли он:

— малину;

— вишню;

— яблоки;

— груши;

— смородину.

 

6. Поинтересуйтесь у Алсу, какие цены на базаре.

7. Узнайте у Галии ханум, какие цены на овощи и фрукты.

8. Спросите у Айрата, что он сделал, вернувшись из университета.

9. Спросите у Артура, что он купил, зайдя в магазин.

10. Узнайте у Айрата, куда он поехал, сдав экзамен.

11. Поинтересуйтесь у бабушки, как она готовит треугольники.

12. Расскажите, что вы делаете, когда приходите с работы домой.

13. Спросите брата, какие татарские блюда он любит.

 

ЧИЯЛЕ

Сандугачныћ балалары

Талга кунганнар икђн;

Кызларыгыз тырышып эшли —

Бигрђк ућганнар икђн.

 

К у ш ы м т а:

 

Их, чия, чия, чия,

Чия чиялђгђндђ;

Чия матур алсу була

Яћгыр сибђлђгђндђ.

Их, чия, чия, чия,

Чияле тау итђге;

Чияле тау итђгендђ

Бер ял итеп кит ђле!

 

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Тљшкђн тавым чияле;

Кызарып кына килђсећ,

Гомерлеккђ кил, яме.

 

К у ш ы м т а.

 

Йљгереп тљштем, сулар эчтем,

Су баса кибеккђнне;

Китап мактый, халык хаклый

Тигез гомер иткђнне.

 

К у ш ы м т а.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

УНАЛТЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. Сђламђтлек здоровье
Авырта болит
Хастаханђ больница
Баш — голова Чђч — волос Књз — глаз Каш — бровь Керфек — ресницы Колак — ухо Борын — нос Авыз — рот Ирен — губа Тел — язык Теш — зуб Бит — лицо Маћгай — лоб Муен — шея Ияк — подбородок Яћак — щека
     

а) — Марат, сђламђтлегећ ничек?

— Рђхмђт, сђламђтлегем яхшы.

 

ђ) — ђбием, сђламђтлегећ ничек?

— Бик яхшы тњгел.

 

б) Марат, тыћла џђм ђйт: — Бу нђрсђ?

— Бу баш.

— ђ бу нђрсђ?

— Бу- књз.

— Бу нђрсђ?

— Борын.

— ђ бу?

— Бу — маћгай.

— ђ бу нђрсђ, Марат?

— Бу — авыз.

— ђ бу нђрсђлђр?

— Бу — колаклар.

— ђ бу битме?

— ђйе, бит.

— ђ муен кайда?

— Муен — менђ.

 

в) — Артур, син кая барасыћ?

— Хастаханђгђ.

— Нђрсђ булды ?

— Башым авырта.

 

г) — Улым, тешећ авыртамы?

— ђйе. Бик авырта.

— Теш табибына бар.

— Ярый.

 

д) — Галия ханым, ни хђллђр?

— Начар.

— Ни булды?

— Књзлђрем авырта.

— Књзлегегез бармы?

— Юк ђле, табибка барам.

 

е) — Марат, бабаећ исђн-саумы?

— Ярыйсы. Лђкин колаклары начар.

— Аћа ничђ яшь?

— 82 яшь.

— О-о-о!

II. Кара черный, черная, черное
Ак белый, белая, белое
Кызыл красный, красная, красное
Озын длинный, длинная, длинное.
Кыска короткий, короткая, короткое
Куе густой, густая, густое

 

а) — Азат, бу кыз кем?

— Бу — Гњзђл туташ.

— Бигрђк матур кыз! Керфеклђре озын, кашлары куе, чђчлђре кара, тешлђре ак, иреннђре кызыл! Аћа ничђ яшь?

— Унсигез.

— О-о-о! Бик яшь! Аныћ белђн танышырга мљмкинме?

— Мљмкин.

 

ђ) — Синећ ђбиећ бармы?

— Бар.

— Ул кайда?

— Ул авылда яши.

— Аћа ничђ яшь?

— ќитмеш биш. Аныћ чђчлђре ак, књзлђре начар, тешлђре авырта, лђкин мин аны бик яратам.

 

б) — Гафу итегез, теш хастаханђсе кайда?

— ђнђ тегендђ, ућ якта. Тешегез авыртамы?

— ђйе. Бик авырта.

— Анда табиблар бик яхшы. Барыгыз.

— Рђхмђт.

 

в) — Артур, сића нинди кызлар ошый?

— Озын муенлы, кара кашлы, кыска чђчле, зур књзле.

— ђ маћгае, синећчђ, нинди булырга тиеш?

— Белмим.

 

III. Аяк — нога  
Кул— рука Бармак— палец Сызлый— ноет, ломит а) — Хђллђрећ ничек, ђби? — Ярыйсы, кызым. Аякларым авырта ђле. — Хастаханђгђ бармыйсыћмы? — Барырга кирђк.   ђ) — Алсу, ђниећ нихђл? — Начар. ђни хастаханђдђ бит. — Шулаймыни, нђрсђ булды? — Куллары, аяклары сызлый. — Табиблар яхшымы? — Бик яхшылар.   б) — Азат, сића ни булды? — Муеным сызлый. Бик авырта. — Хастаханђгђ бардыћмы? — Юк, бармадым.   в) — Гафу итегез, авызыгызны ачыгыз ђле. Телегез ак, аденоидыгыз зур. — Мића ни эшлђргђ? — Хастаханђгђ керергђ кирђк. — Ярый.
     

 

г) Бу — Гњзђл. Аћа унсигез яшь. Ул бик матур кыз.

Аныћ чђчлђре озын, кара; кашлары куе, керфеклђре озын, иреннђре кызыл, ђ тешлђре ак.

 

Авыру — больной; болезнь

Авырый — болеет

Дару — лекарство

Даруханђ — аптека

 

Хастаханђдђ авырулар књп.

Бњген Марат юк, ул авырый.

Сезгђ нинди дару кирђк?

Бу урамда даруханђ бармы?

 

а) — ђбием хастаханђдђ.

— Нђрсђ булды?

— Куллары сызлый. Аяклары авырта.

— Аћа нинди дарулар бирђлђр?

— "Гепарин", "Бутадион".

— Бу дарулар даруханђдђ бармы?

— Бар. Бик књп.

— Кыйбатмы?

— Юк, кыйбат тњгел.

 

ђ) — Галия ханым, кая барасыз?

— Даруханђгђ.

— Авырыйсызмы?

— Юк, авырмыйм.

— Кем авырый?

— Улым авырый. Књзлђре авырта, коньюктивит.

— Шулаймыни? Бик начар.

б) — Теш табибы бњген буламы?

— Була.

— Сђгать ничђдђ?

— Икедђ.

— Ничђнче кабинетта?

— Егерме тугызынчы.

— Ул ничђнче катта?

— Икенче катта.

— Рђхмђт.

— Берни тњгел.

 

в) — Отолоринголог кем ул?

— Колак џђм борын табибы. ђ "горло" татарча ничек була, аны белмим.

— ђ мин белђм.

— Ничек?

— Тамак.

— Ничек?

— Та-мак, та-мак.

— Рђхмђт. Хђзер белђм.

 

г) — Бу районда хастаханђ бармы?

— Бар.

— Кайсы урамда?

— ќђлил урамы, унберенче йорт.

— Ничек барырга?

— ќиденче троллейбус белђн. Аннары ућ якка.

— Рђхмђт.

— Сау булыгыз.

 

д) — Гафу итегез, сездђ баш даруы бармы?

— Бар. Алар бик књп.

— Цитрамон бармы?

— Бар.

— Ничђ сум?

— Тугыз йљз сум.

— Кассага тњлђргђме?

— ђйе, кассага. Тњлђгђч, чекны алыгыз џђм мића бирегез.

— Ярый, хђзер.

 

е) — Азат ђфђнде, авырмыйсызмы?

— Бераз авырыйм. Башым авырта, аякларым сызлый.

— Табибка бардыгызмы?

— Бармадым, минем кызым табибђ бит.

— О-о-о! Ничек яхшы! Нинди табиб?

— Ул — терапевт.

— Нинди хастаханђдђ эшли?

— Республика хастаханђсендђ.

— Шулаймыни? Мин дђ анда эшлим бит.

— Сез дђ терапевтмы?

— Юк, мин теш табибы.

— Ярый, сау булыгыз.

— Сау булыгыз.

 

IV. Ята лежит
Дђвалый лечит

 

а) — ђнђс абый, Марат љйдђме?

— Юк, ул бит хастаханђдђ ята.

— Ничек? Нђрсђ булды?

— Ул авырды.

— Кайчан?

— Кичђ.

— Аныћ башы авыртамы?

— Юк, колагы сызлый.

— Ул ничђнче хастаханђдђ ята?

— Алтынчыда.

— Ничђнче палатада?

— Утыз икенче.

— Аны кем дђвалый?

— Профессор Шакиров.

— Кичен анда барырга мљмкинме?

— Мљмкин. Сђгать биштђн.

— Ярый, ђнђс абый, Маратка миннђн сђлам ђйтегез.

— Яхшы.

 

ђ) — Ай, тамагым авырта, ђни!

— Салкын су эчтећме?

— Юк, кичђ тућдырма ашадым.

— Температураћ бармы?

— Утыз алты да сигез.

— ќылы су белђн парацетамол эч!

— Ярый, ђни.

 

б) — Терапевтка талон бирегез ђле.

— Кайсы кљнгђ?

— Дњшђмбегђ кирђк.

— Сђгать ничђгђ?

— Сигезгђ.

— Мђгез.

— Рђхмђт.

 

в) — Алло, бу поликлиникамы?

— ђйе, бу унсигезенче поликлиника. Тыћлыйм сезне.

— Минем кызым авырды. Врач кирђк иде.

— Фамилиясе ничек?

— Гарипова.

— Исеме?

— Гљлназ.

— Ничђ яшьтђ?

— Алты.

— Ул укыймы?

— Ул ђбисе белђн љйдђ.

— Адресыгыз ничек?

— Тукай урамы, сиксђненче йорт, уникенче квартир.

— Температурасы бармы?

— Утыз тугыз градус.

— Аћладым. Врач сезгђ сђгать унбердђ килђ.

— Ярый, рђхмђт.

 

г) — Кулымны кистем. Тиз генђ йод бир ђле, Кадрия!

— Мђ, мђ. Бинт кирђкме?

— Бир ђле.

— Мђ, ал.

— Рђхмђт.

 

д) — ђби, сића нинди дару кирђк? Мин даруханђгђ барам.

— Аспирин, валидол, корвалол, кызым.

— Аналгин да алыргамы?

— Ал, кызым, кирђк була. Акчаћ бармы?

— Бар, бар, ђби. Ярый, ђби, мин киттем.

— Тизрђк кайт.

 

е) — Без участок табибын бик яратабыз.

— Кем ул?

— Галия ханым. Ул бик ђйбђт.

 

ж) — Сул кулым авырта.

— Нђрсђ булды?

— Пеште.

 

ќ) — Йокы даруы кирђкме?

— Юк, кирђк тњгел, яхшы йоклыйм.

 

з) — Окулистка мљмкинме?

— Мљмкин, лђкин талон кирђк.

— Ул ничђнче бњлмђдђ?

— Унтугызынчы.

— Кеше књпме?

— Књп. Књзегез авыртамы?

— Юк, књзлек кирђк.

 

и) — Мансур, син ничђнче палатада ятасыћ?

— Дњртенчедђ.

— Палатагызда ничђ кеше?

— љч.

— Нинди авырулар белђн?

— Азат ђфђнденећ аяклары сызлый, ђдип абыйныћ ућ кулы авырта.

— ђ синећ нђрсђ?

— Минем аяк бармакларым авырта.

 

БИРЕМНђР

1. Татарча языгыз:

голова   болит  
шея   ноет  
волосы   болеет  
лицо   лежит  
глаза   лечит  
брови   болезнь  
ресницы   здоровье  
уши   больной  
нос   больница  
рот   аптека  
губы   лекарство  
зубы   короткий  
язык   длинный  
лоб   густой  
рука   черный  
нога   красный  
пальцы   белый  

2. Тђрќемђ итегез:

баш   авырый  
књз   авырта  
муен   сызлый  
керфек   ак  
маћгай   кызыл  
бит   кара  
каш   хастаханђ  
борын   даруханђ  
колак   озын  
ирен   кыска  
теш   куе  
кул   ята  
аяк   дђвалый  
бармак   авыру  
сђламђтлек   дару  

3. ќавап бирегез:

— Айрат, сђламђтлегећ ничек?

— Син хастаханђгђ барасыћмы?

— Азат, тешећ авыртмыймы?

— Синећ књзлегећ бармы?

— Синећ чђчећ кыскамы, озынмы?

— Сезнећ књзегез карамы?

— ђбиећнећ чђче акмы?

— Гњзђлнећ керфеклђре куемы?

— Теш хастаханђсе кайда?

— Хастаханђдђ авырулар књпме?

— Даруханђдђн нинди дарулар алдыћ?

— Отолоринголог кем ул?

— Сезнећ урамда хастаханђ бармы?

— Хастаханђнећ номеры ничек?

— Анда књз врачы бармы?

— Ул яхшы дђвалыймы?

— Сез хастаханђдђ яттыгызмы?

— Нђрсђгез авыртты?

— Ничек дђваладылар?

— Нинди дарулар бирделђр?

3. Выучите наизусть (ятлагыз). Бу бармак — бабай, бу бармак — ђби, бу бармак — ђти, бу бармак — ђни, бу бармак —кечкенђ бђби: аныћ исеме — чђнти. (бђби — ребенок, чђнти — мизинец)

4. Мђкальлђрне ятлагыз џђм тђрќемђ итегез:

Књз љчен яз яхшы, авыз љчен кљз яхшы.

Бер кешедђ дњрт књз булмый.

Кашыћ књзећђ, књзећ — њзећђ.

Књз карар, кул эшлђр.

Авызы бер, колак ике, сљйлђ бер, тыћла ике.

Авызы бар, теле юк.

 

5. Переведите стихотворения с помощью словаря.

 

КЫЗЫЛ ТљЛКЕ

Ак кар.

Кызыл тљлке —

яшел књзле,

зђћгђр эзле.

 

Ак кар,

Ак каз.

Кызыл тђпилђр.

Их! Тђти лђ!

 

Ак кар,

Ак каурый,

кызыл каурый...

 

Тљлке качты,

ђ эзенђ

мушка аша

књз карый.

 

Ак кар...

Кызыл тљлке...

Кызыл кар...

(Р. Харис)

КИЧКЕ ТљСЛђР

 

Ак пароход.

Кара дулкын.

Кызыл маяк.

Соры ком.

 

Зђћгђр књктђ

Якты йолдыз.

Яшел ярда

Сары кыз.

(Р. Фђйзуллин)

Коммуникатив биремнђр.

1. Опишите внешность своей подруги (друга).

2. Спросите у своей бабушки, как она себя чувствует.

3. Представьте, что вы пришли в аптеку. Попросите у аптекаря лекарства.

4. Как вызвать врача на дом?

5. Предложите своей бабушке купить ей в аптеке лекарства.

6. Поинтересуйтесь, какие лекарства принимает ваша мама при головной боли.

7. Позвоните на работу и скажите, что у вас болит голова и Вы не придете.

8. Позвоните своему другу в больницу и спросите, как он себя чувствует, в какой палате он лежит и как его лечат.

9. Узнайте в регистратуре поликлиники, в каком кабинете окулист.

10. Расскажите, какие лекарства Вы принимаете при головной боли.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УНќИДЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Продолжаем изучение темы “Здоровье”.

 

I. Сђламђт здоровый
йљрђк сердце
эч живот
ашказаны желудок
сљяк кость
кан кровь
гђњдђ фигура, туловище
буй рост
бай богатый
байлык богатство
беренчедђн во-первых
икенчедђн во-вторых
љченчедђн в-третьих

 

а) — Мин сђламђт. ђ син?

— Мин дђ сђламђт.

 

ђ) — Айрат сђламђтме?

— Юк, ул авыру.

 

б) — Алмаз авырумы?

— Юк, авыру тњгел. Ул хђзер сђламђт.

 

в) — Гаилђгездђ авыру кеше бармы?

— Юк. Без — сђламђт.

 

г) — Сђламђтлек — зур байлык.

— ђйе. Дљрес.

 

д) — Сђламђтлек љчен нђрсђ кирђк?

— Књп нђрсђ кирђк. Беренчедђн, акча кирђк. Икенчедђн, кешегђ физкультура-спорт кирђк. љченчедђн, витаминнар кирђк.

 

е) — Йљрђгећ сђламђтме?

— ђлбђттђ, сђламђт!

 

ж) — Артурныћ йљрђге авыртамы?

— Юк, авыртмый. Артур сђламђт.

 

ќ) — Йљрђккђ нинди дару кирђк?

— Валидол, корвалол, нитроглицерин кирђк.

 

з) — Бу апаныћ йљрђге авырта. Синдђ валидол юкмы?

— Бар, бар! Мђ!

 

и) — Ой, эчем авырта!

— Нђрсђ булды?

— Балык ашадым, су эчтем...

 

к) — Ашказаныћ сђламђтме?

— Хђзер сђламђт.

 

л) — Абыйныћ ашказаны авырта.

— Табибка бардымы?

— ђйе.

 

м) — Ашказаны авырткач, мин табибка бардым.

— Ул сића нинди дару бирде?

— Фистал.

 

н) — ђбинећ — ревматизм, сљяклђре сызлый.

— Даруы бармы?

— Бар. Лђкин ул эчми.

 

ћ) — Мин бњген хастаханђгђ бардым.

— Кайчан?

— Иртђн. Кан бирдем.

 

о) — Кан анализы яхшымы?

— Яхшы.

 

љ) — Артур, синећ кан группасы ничђнче?

— Беренче. ђ синеке?

— љченче.

 

п) — Алсуныћ гђњдђсе матур, ђйеме?

— ђйе. Бик матур.

 

р) — Маратныћ буе — 175 см. ђ синеке?

— Минеке — 180 см.

 

с) — Син ничђ кило?

— 75 кило.

— ђ гђњдђћ зуррак.

 

II. Чират очередь
хђтер память
хђтерли помнит
књрђ видит
ишетђ слышит
карый смотрит, осматривает

 

а) — Камил, мин поликлиникага барам. Озак булам.

— Ярый. Анда чиратмы?

— ђйе. Кеше књп. Чират зур.

 

ђ) — Сез чираттамы?

— ђйе.

— Мин — сезнећ арттан.

— Ярый.

 

б) — Сезне врач карадымы?

— ђйе, карады.

— Ничек?

— Начар тњгел.

 

в) — Бњген теге врач карыймы?

— Кем?

— Профессор Медведев.

— Юк. Ул командировкада.

 

г) — Сез мине яхшы ишетђсезме?

— ђ?

— Сез мине ишетђсезме?

— ђ?

— Мине ишетђсезме?

— ђйе.

 

д) — Безнећ ђби начар ишетђ.

— Безнећ бабай начар ишетђ.

— Кызык!

 

е) — Син ишеттећме, безнећ Америкадан бер туганыбыз кайтты?

— Кем ул?

— Син аны белмисећ. Ул — бабайныћ энесе. Књптђн Америкада яши.

 

ж) — Рљстђм, син ишеттећме, Казанда метро була.

— ђйе.

 

ќ) — ђбинећ књзе яхшы књрђме?

— Начар.

— Књзлеге бармы?

— Бар.

— Нинди?

— Плюс биш.

 

з) — Син мине књрђсећме?

— Књрђм.

— Минем куртканы књрђсећме?

— Књрђм. Кызыл.

— Юк, кызыл тњгел. Кара!

— Кызык!

 

и) — Син кичђ Артурны књрдећме?

— Юк, Артур Петербургта бит. Кайткач, књрђм.

 

к) — Мансур, бабайныћ хђтере яхшымы?

— ђле яхшы. Књп нђрсђ хђтерли.

 

л) — Галия ханым, менђ Сезгђ бер китап.

— Нинди?

— "Хђтер китабы". Бу китап сезгђ танышмы?

— Беренче књрђм. Рђхмђт.

 

м) — Азат ђфђнде, гафу итегез, Сез мине хђтерлисезме?

— Юк бит. Гафу итегез, сез кем буласыз?

— Мин сезнећ укучыгыз — Руслан Арсланов булам. Мин хђзер укытучы. Татар теле укытам.

— О, бик яхшы. Хђзер хђтерлим.

 

III. Вакыт время
быел в этом году
былтыр в прошлом году
ник (нигђ) почему; зачем;
ял отдых
ял итђ отдыхает
уйный играет
шуа катается
чаћгы лыжи
чана сани
тимераяк коньки
урман лес
йљри ходит
ќыя собирает
гљмбђ грибы
агулы ядовитый
тота ловит
коена купается
йљзђ плавает
шљгыльлђнђ занимается

 

а) — Азат, синећ ялыћ кайчан?

— Быел ял юк.

— Ник?

— Мин ќђен эшлим.

 

ђ) — Алсу, ялга быел кая барасыћ?

— Авылга кайтам. ђ син?

— Мин Кипрга барам.

 

б) — Быел кемнђр ялга бара?

— Безнећ кызлар бармый.

— Ник?

— Эшлђре књп.

 

 

в) — Кем ял итђргђ ярата?

— Азат, Артур, Рљстђм.

— Кем яратмый?

— Фђридђ апа.

 

г) — Ял итђргђ кая барасыћ?

— Белмим ђле.

— Авылга кайтасыћмы?

— Юк, мића санаторий кирђк.

— Санаторий сњзенећ татарчасы бармы?

— Бар. Шифаханђ.

— Кызык: ашханђ, хастаханђ, чђйханђ, даруханђ...

   
д) — Артур, син теннис уйныйсыћмы? — ђйе. Мин теннис уйнарга бик яратам.   е) — Айрат, кичђ футбол уйнадыћмы? — Футбол да уйнадым, волейбол да уйнадым. Баскетбол да уйнадым.   ж) — Рљстђм, шахмат уйнарга яратасыћмы? — Бераз уйныйм, лђкин бик яхшы тњгел. ќ) — Кышын хоккей уйныйсызмы? — ђлбђттђ, уйныйбыз.   з) — Сез чаћгы шуасызмы? — Хђзер юк. Элек шудым.   и) — Камил, чана шуарга яратасыћмы? — Юк, мин зур инде, кечкенђ тњгел.  

 

к) — Рљстђм, синдђ тимераяк бармы? — Бар иде. Русланга бирдем. Ул шуа.   л) — Айнур, урманга барасыћмы? — ђйе. Мин урманга йљрергђ яратам. — Урманда нилђр бар? — ќилђк, кура ќилђге бар. — Гљмбђ бармы? — ђйе. Бездђ гљмбђ књп. Ак гљмбђ књп.   м) — Бу гљмбђнећ исеме ничек? — Белмисећмени? — Юк. — Шампиньон.

 

н) — Гљмбђ яратасыћмы?

— Яратам. Бђрђћге белђн.

 

ћ) — Базарда гљмбђ бармы?

— Бик књп. Быел яћгыр књп бит.

 

о) — Бу гљмбђлђрне ќыйма. Агулы.

— Ой, шулаймыни? Рђхмђт.

 

љ) — Быел гљмбђ ќыйдыгызмы?

— Быел гљмбђ булмады. ќыймадык.

 

п) — Камада балык бармы?

— Бар.

— Балык тотасызмы?

— ђйе. Бераз. Књп ярамый.

 

р) — Балык тоткач, су коенасызмы?

— Мића су коенырга ярамый.

 

с) — Руслан йљзђме?

— Йљзђ, бик яхшы йљзђ. ђ син?

— Мин дђ йљзђм, лђкин яхшы тњгел.

т) — Син спорт белђн шљгыльлђнђсећме?

— ђйе. Лђкин вакыт аз. ђ син?

— Мин шљгыльлђнђм. Мин секциягђ йљрим. Иртђн гимнастика ясыйм.

 

у) — Син нинди секциягђ йљрисећ?

— Мин каратэга йљрим!

— Яхшы!

 

њ) — Кызлар, без бњген ял итђбез, телевизор карыйбыз, музыка тыћлыйбыз. Ярыймы?

— Телевизор карагач, урамга ял итђргђ чыгабызмы?

— Ял да ял! Ярар инде, чыгабыз.

 

ф) — Артур, кич белђн вакытыћ бармы?

— Бар. Нигђ?

— Минем стадионга билетым бар. Футбол була.

— Кемнђр уйный?

— Ай, белмим. Лђкин яхшы футбол карыйбыз.

 

IV.  

 

-асы/-ђсе килђ, -ыйсы/-исе килђ хочется что-то делать

Эта форма выражает желание. К первому глаголу могут присоединяться аффиксы принадлежности I, II, III лица единственного и множественного чисел. Аффикс отрицания в форме -м добавляется ко второму компоненту.

 

     
Кара смотри карыйсы килђ хочется смотреть
Књр Бел смотри знай књрђсе килђ белђсе килђ хочется увидеть хочется знать
ђйт Укы скажи читай, учись ђйтђсе килђ укыйсы килђ хочется сказать хочется читать (учиться)
Яз Уйна пиши играй язасы килђ уйныйсы килђ хочется писать хочется играть
Йљр ќый ходи собирай йљрисе килђ ќыясы килђ хочется ходить хочется собирать
Тыћла Йљз слушай плавай тыћлыйсы килђ йљзђсе килђ хочется слушать хочется плавать
Коен Ял ит купайся отдыхай коенасы килђ ял итђсе килђ хочется купаться хочется отдыхать (отдохнуть)
Эшлђ работай эшлисе килђ хочется работать

 

Единственное число

бар-асы-м   я хочу (не хочу) идти (ехать)
бар-асы-ћ килђ (килми) ты хочешь (не хочешь) идти (ехать)
бар-асы   он хочет (не хочет) идти (ехать)
     
кит-ђсе-м   я хочу (не хочу) уйти (уехать)
кит-ђсе-ћ килђ (килми) ты хочешь (не хочешь) уйти (уехать)
кит-ђсе   он хочет (не хочет) уйти (уехать)
     
ук(ы)-ыйсы-м   я хочу (не хочу) учиться (читать)
ук(ы)-ыйсы-ћ килђ (килми) ты хочешь (не хочешь) учиться (читать)
ук(ы)-ыйсы   он хочет (не хочет) учиться (читать)
     
эшл(ђ)-исе-м   я хочу (не хочу) работать
эшл(ђ)-исе-ћ килђ (килми) ты хочешь (не хочешь) работать
эшл(ђ)-исе   он хочет (не хочет) работать

 

а) — Минем театрга барасым килђ.

— Кая?

— Балетка.

 

ђ) — Синећ театрга барасыћ килђме?

— Бик барасым килђ, лђкин вакыт юк.

 

б) — Сашаныћ стадионга барасы килђме?

— Белмим. Сора!

 

в) — Дустымныћ Мђскђњгђ китђсе килђ. Билетлар юк.

— Мића да китђргђ кирђк! Начар!

 

г) — Роза, синећ бу газетны укыйсыћ килђме?

— Нђрсђ турында?

— Артистлар турында.

— Ярый. Бир. Укыйм.

д) — Кызлар, минем бик яхшы бер фирмада эшлисем килђ.

— ђ минем авылга кайтасым килђ. Укытучы буласым килђ.

 

е) — Марат, телевизор карыйсыћ килђме?

— Юк, карыйсым килми.

 

ж) — Бу китапны укыйсыћ килђме?

— Юк, књзем авырта, укыйсым килми.

 

ќ) — Руслан, шахмат уйныйсыћ килђме?

— Уйныйсым килђ, лђкин вакытым юк.

 

з) — Марат, су коенасыћ килђме?

— Юк, коенасым килми. Су салкын бит. Кояш юк ђле.

 

и) — Гљмбђ ќыярга барасыћ килђме?

— Гљмбђ бармыни?

— ђйе. Књп.

 

к) — Камил, чана шуасыћ килђме?

— Чанам юк. Шуасым килђ.

— Мђ, бирђм, шу!

— Рђхмђт.

 

л) — Ринат, гљбђдия ашыйсыћ килђме?

— Ашыйсым килђ. Бик яратам. Кем пешерђ?

— Кђримђ апа.

— О-о-о, ашыйм!

 

м) — ђби, чђй эчђсећ килђме?

— Эчђсем килђ, кызым.

— ђби, сљт белђнме?

— Юк, лимон белђн.

Множественное число

бар-асы-быз

бар-асы-гыз килђ (килми)

бар-асы-лары

эч-ђсе-без

эч-ђсе-гез килђ (килми)

эч-ђсе-лђре

а) — Галия ханым, театрга барасыгыз килђме?

— Барасым килђ, ђлбђттђ. Лђкин билетым юк.

— Мин Сезгђ бирђм. Рђхим итегез!

— Рђхмђт.

 

ђ) — ђби, чђй эчђсегез килђме?

— Ярый, улым. Эчђм.

— Нђрсђ белђн эчђсегез килђ?

— Сљт белђн.

— Рђхим итегез, ђби.

— Рђхмђт, улым.

 

б) — Азатларныћ Уфага барасылары килђме?

— Барасылары килђ.

 

в) — Сезнећ бу китапны укыйсыгыз килђме?

— Укыйсым килђ, лђкин миндђ ул китап юк бит.

— Рђхим итегез! Мђгез!

— Рђхмђт.

 

г) — Чђй эчђсегез килмиме?

— Юк, рђхмђт.

 

д) — Ашыйсыгыз килмиме?

— Ашыйсым да килми. Рђхмђт.

 

е) — Татар теле љйрђнђсегез килмиме?

— Бик љйрђнђсем килђ. Лђкин кайда — белмим.

— Университетта.

 

ж) — Татар музыкасы тыћлыйсыгыз килмиме?

— Килђ. Мин музыка тыћларга яратам.

 

ќ) — Шулпа ашыйсыгыз килмиме?

— Рђхмђт. Мљмкин.

— Рђхим итегез!

 

V.  

 

-асы/-ђсе, -ыйсы/-исе + бар (юк)

Эта форма выражает предстоящую необходимость что-то делать или не делать. Глагол принимает аффиксы I, II, III лица принадлежности единственного и множественного чисел.

бар-асы-м бар (юк) мне надо (не надо) идти
бар-асы-ћ бар (юк) тебе надо (не надо) идти
бар-асы бар (юк) ему (ей) надо (не надо) идти
   
бар-асы-быз бар (юк) нам надо (не надо) идти
бар-асы-гыз бар (юк) вам надо (не надо) идти
бар-асы-лары бар (юк) им надо (не надо) идти
   
ђйт-ђсе-м бар (юк) мне надо сказать, мне не нужно говорить
ђйт-ђсе-ћ бар (юк) тебе надо сказать, тебе не нужно говорить
ђйт-ђсе бар (юк) ему (ей) надо сказать, ему (ей) не нужно говорить
   
ђйт-ђсе-без бар (юк) нам надо сказать, нам не надо говорить
ђйт-ђсе-гез бар (юк) вам надо сказать, вам не надо говорить
ђйт-ђсе-лђре бар (юк) им надо сказать, им не надо говорить

 

а) — Минем сезгђ рђхмђт ђйтђсем бар.

— Ни љчен?

— Хђтерлисезме, Сез мића бер китап бирдегез. Ул мића бик кирђк булды. Зур рђхмђт Сезгђ.

— Ярый, мин бик шат.

 

ђ) — Минем быел санаторийга барасым бар.

— Сез авырыйсызмы?

— Юк, авырмыйм, ял итђргђ барам.

б) — Минем Маргаретега хат язасым бар.

— Кем ул?

— Ул Берлинда яши. Университетта эшли. Татар теле љйрђтђ.

— О-о-о! Кызык!

 

в) — Алсу, бњген безгђ туганнар килђ. Минем љчпочмак пешерђсем бар. Эшем књп. Безгђ кер ђле, яме!

— Ярар, Галия апа, хђзер керђм.

 

г) — Айрат, синећ конференциядђ доклад сљйлисећ бармы?

— Минем доклад сљйлисем юк, ђ Русланныћ сљйлисе бар.

— Темасы ничек?

— Ой, мин аћламыйм.

 

д) — Камил, бњген тљрек теле љйрђнђсећ бармы?

— Тљрек теле љйрђнђсем юк, тљрекчђ мин яхшы сљйлђшђм, яхшы укыйм, яхшы язам. Минем инглизчђ љйрђнђсем бар. ђ синећ нинди тел љйрђнђсећ бар?

— Минем кытай теле љйрђнђсем бар.

— Ой-ой-ой! Син кытай теле љйрђнђсећме?

— ђйе. Университетта кытай теле дђ љйрђтђлђр.

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

беренчедђн   вакыт  
икенчедђн   былтыр  
љченчедђн   чаћгы  
сђламђт   чана  
бай   тимераяк  
байлык   ник (нигђ)  
йљрђк   ял  
эч   ял итђ  
ашказаны   уйный  
сљяк   шуа  
кан   урман  
гђњдђ   йљри  
буй   ќыя  
хђтерли   гљмбђ  
књрђ   шљгыльлђнђ  
чират   агулы  
хђтер   тота  
ишетђ   коена  
карый   йљзђ  
быел      

2. Татарча языгыз:

здоровье   катается  
богатство   купается  
сердце   плавает  
кость   сани  
живот   отдыхает  
желудок   почему, зачем  
кровь   отдых  
фигура   лес  
рост   играет  
во-первых   ходит  
во-вторых   собирает  
в-третьих   грибы  
помнит   ядовитый  
видит   ловит  
слышит   занимается  
в этом году   спортом  
в прошлом году   очередь  
время   память  
лыжи   коньки  

3. ќавап бирегез:

— Артур сђламђтме?

— Йљрђге авыртмыймы?

— ђниећнећ башы авыртамы?

— Кемнећ ашказаны авырта?

— Сезгђ нинди дарулар кирђк?

— Маратныћ буе ничђ сантиметр?

— Сез ничђ килограмм?

— Поликлиникада чират бармы?

— Сез мине ишетђсезме?

— ђбинећ књзе яхшы књрђме?

— Кичђ сез Маратны књрдегезме?

— Бабайныћ хђтере яхшымы?

— Быел ял ничек булды?

— Быел Сез кайда ял иттегез?

— Былтыр алар кайда ял иттелђр?

— Марат шахмат уйныймы?

— Син урманда гљмбђ ќыйдыћмы?

— Урманда гљмбђ књпме?

— Марат спорт белђн шљгыльлђнђме?

— Кышын Сез чаћгыда йљрисезме?

— ќђен су коенасызмы?

— Камил чана шуарга яратамы?

— "Тимераяк" русча ничек була?

— Азат шахмат уйныймы?

— Быел укучылар хоккей уйнадылармы?

— Маратныћ футбол уйныйсы килђме?

— Алсуныћ музыка тыћлыйсы килђме?

— Сезнећ ашыйсыгыз килђме?

— Чђй эчђсегез килђме?

— Мђскђњгђ барасыгыз килђме?

— Аныћ шахмат уйныйсы килђме?

— Татар теле љйрђнђсегез килђме?

— Синећ бњген кая барасыћ бар?

— Сезнећ нђрсђ эшлисегез бар?

— Аныћ нђрсђ язасы бар?

— Маратныћ кич белђн кая китђсе бар?

 

4. Мђкальне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Эш беткђч, уйнарга ярый.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у бабушки о ее здоровье.

2. Спросите у дедушки Гафара, не болит ли у него сердце.

3. Спросите у Галии ханум, не болит ли у нее желудок.

4. Узнайте, какая у Азата температура.

5. Спросите у Анаса, какая у него группа крови.

6. Спросите у Альфии, какой у нее рост.

7. Спросите у Азата, есть ли в поликлинике очередь.

8. Узнайте у бабушки, хорошо ли она слышит.

9. Спросите у друга, какими видами спорта он занимается.

10. Спросите знакомую, как она проводит лето.

11. Спросите Айрата, куда он едет отдыхать в этом году.

12. Скажите, куда Вы хотите (желаете) поехать летом.

13. Скажите, что Вы хотите кушать.

14. Ответьте, что Вы хотите пить.

15. Скажите, куда Вам надо идти сегодня вечером.

16. Спросите у Артура, что ему надо написать.

17. Спросите профессора Закирова, когда ему надо делать доклад.

18. Узнайте у друзей, что им необходимо прочитать к экзамену.

19. Поинтересуйтесь, любит ли ваш друг играть в теннис.

20. Спросите друга, что он делал вчера.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УНСИГЕЗЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. а) — Артур, син иртђн нишлисећ?  

— Иртђн торгач, мин бит юам, теш чистартам.

— Юынгач, нишлисећ?

— Юынгач, гимнастика ясыйм.

— Гимнастика ясагач?

— Гимнастика ясагач, ашыйм, чђй эчђм.

— Ашагач нишлисећ?

— Ашагач, мђктђпкђ китђм.

— Мђктђптђн кайткач, нишлисећ?

— Мђктђптђн кайткач, урамга чыгам, дусларым белђн уйныйм.

— Уйнагач нишлисећ?

— Уйнагач, бераз ял итђм џђм китап укыйм.

Текст.

Мин сђгать алтыда тордым. Торгач юындым. Юынгач ашадым, чђй эчтем. Чђй эчкђч, эшкђ киттем. Эшкђ килгђч, телефоннан сљйлђштем. Телефоннан сљйлђшкђч, доклад яздым. Язгач, укыдым. Укыгач, директорга бирдем. Аннары банкка киттем. Банктан кайткач, директор белђн сљйлђшњ булды. Сђгать биштђ љйгђ кайттым. Кайткач, ашарга пешердем. Ашагач, телевизор карадым. Телевизор карагач, музыка тыћладым. Музыка тыћлагач, сђгать унбердђ яттым.

II. Ир муж, мужчина
Хатын жена, женщина
Малай мальчик
Бала дитя, ребенок
Онык внук, внучка
Игезђк близнец
Кияњ жених, зять
Килен невеста, сноха
Туй свадьба
љйлђнђ женится
Кияњгђ чыга выходит замуж
Каенана свекровь
Каената свекор

 

а) — Профессор Салих Закировныћ хатыны кем?

— Галия ханым.

 

ђ) — Гњзђлнећ ире кем?

— Айрат.

 

б) — Галия ханымныћ улы кем?

— Рљстђм.

в) — Профессор Закировныћ кызы кем?

— Гњзђл.

 

г) — Галия ханымныћ каенанасы кем?

— Дания апа.

 

д) — Галия ханымныћ каенатасы кем?

— ђнђс абый.

2.

а) — Галия ханымныћ ире бармы?

— Бар. Профессор Салих Закиров.

— Аларныћ малайлары бармы?

— ђйе. Аларныћ игезђк малайлары бар.

— Исемнђре ничек?

— Марат џђм Рљстђм.

— ђ кызлары бармы?

— Кызлары да бар. Гњзђл.

— Оныклары бармы?

— Бер оныклары бар.

 

ђ) — Сез белђсезме, Марат љйлђнђ.

— Кемгђ?

— Алсуга.

— Туйлары кайчан?

— Бер атнадан.

— Алсуныћ ђти-ђнисе кем?

— ђнисе — Роза апа, ђ ђтисе — Азат абый.

— Син аларны белђсећме?

— ђйе. Без — танышлар.

 

б) — Галия ханым, Гњзђл кияњдђме?

— ђйе, былтыр чыкты.

— Кемгђ?

— Айрат Шакировка.

— Балалары бармы?

— Юк ђле.

— Каенанасы бармы?

— Каенанасы бар. Алия ханым. ђ каенатасы юк.

— Шулаймыни?

— Алар кайда торалар?

— Казанда.

 

в) — Галия ханым, киявегез кем?

— Киявебез — Айрат.

— Ул кем?

— Теш табибы.

— Гњзђл дђ табиб бит?

— ђйе. Ул — терапевт.

— ђ киленегез кем?

— Киленебез — Алсу.

— Алсу кайда эшли?

— Алсу — укытучы. Ул мђктђптђ эшли.

 

III.

 

-ган/-гђн, -кан/-кђн — аффиксы неочевидного прошедшего времени. Это время выражает совершившееся в прошлом действие, которое говорящий сам не видел и узнал об этом из других источников.

Ул бар-ган. Ул укы-ган. Ул тыћла-ган. Ул ал-ган. Он ходил (оказывается). Он читал (оказывается). Он слушал (оказывается). Он взял (оказывается).
   
Ул бел-гђн. Ул сљйлђ-гђн. Ул бир-гђн. Ул кил-гђн. Он знал (оказывается). Он рассказал (оказывается). Он дал (оказывается). Он приходил (оказывается).
   
Ул кайт-кан. Ул чык-кан. Ул чистарт-кан. Ул ят-кан. Он пришел (оказывается). Он вышел (оказывается). Он почистил (оказывается). Он лег (оказывается).
   
Ул ђйт-кђн. Ул кит-кђн. Ул бет-кђн. Ул ишет-кђн. Он сказал (оказывается). Он ушел (оказывается). Он кончился (оказывается). Он слышал (оказывается).

 

 

Мин ту-ган-мын. Я родился (родилась).
Син ту-ган-сыћ. Ты родился.
Ул ту-ган. Он родился.
   
Без ту-ган-быз. Мы родились.
Сез ту-ган-сыз. Вы родились.
Алар ту-ган-нар. Они родились.
   
Мин љйлђн-гђн-мен. Я женился.
Син љйлђн-гђн-сећ. Ты женился.
Ул љйлђн-гђн. Он женился.
   
Без љйлђн-гђн-без. Мы поженились.
Сез љйлђн-гђн-сез. Вы поженились.
Алар љйлђн-гђнђр. Они поженились.

 

а) — Ул кичђ кая барган?

— Театрга.

 

ђ) — Бу китапны кем язган?

— Ренат Харис.

 

б) — Мансур Мђскђњгђ киткђнме?

— Китмђгђн.

 

в) — ђби чђй эчкђнме?

— Эчмђгђн.

 

г) — Профессор Закиров Германиягђ киткђнме?

— Киткђн.

 

д) — Галия ханым хастаханђгђ ятканмы?

— Яткан.

 

е) — Алмаз ђнигђ ђйткђнме?

— ђйтмђгђн.

 

ж) — Рљстђм телефоннан сљйлђшкђнме?

— Сљйлђшкђн.

 

ќ) — Марат кайчан љйлђнгђн?

— љч ел элек.

— Хатыны кем?

— Хатыны — Алсу.

— Балалары бармы?

— Бар.

— Кызмы, малаймы?

— Кыз. Исеме — ђлфия.

 

з) — Артур, Айрат кайчан љйлђнгђн?

— Былтыр.

— Хатыны Резедамы?

— Юк. Гњзђл. Профессор Закировныћ кызы.

— Шулаймыни? Безне укытканмы?

— ђйе.

 

и) — Алмаз, Рљстђм љйлђнмђгђнме?

— Юк, љйлђнмђгђн ђле.

— Кызы бармы?

— Бар.

— Кем?

— Гљлназ.

— Мин аны белђмме?

— Белђсећ. Ул Айрат белђн укыган.

— ђ, хђтерлим.

 

к) — Профессор Закиров Германиядђн кайтканмы?

— ђйе. Теге атнада кайткан.

— Озак булганмы?

— љч ай.

— Ул анда лекциялђр укыганмы?

— Укыган.

— Кайткач, син аны књрдећме?

— Кичђ књрдем. Аныћ оныгы туган.

— Шулаймыни? Кайчан?

— Бер ай элек.

— Малай туганмы, кызмы?

— Малай. Исеме — Булат.

— О-о-о! Бик яхшы. Мин бик шат.

 

IV. Икђн оказывается
ђллђ что ли, разве — вопросительная частица

 

а) Марат љйлђнгђн икђн.

Ул бу китапны укыган икђн.

Син бњген кайткансыћ икђн.

Алар Мђскђњгђ киткђннђр икђн.

Сез театрга баргансыз икђн.

 

ђ) Марат килгђнме ђллђ? ђллђ Марат килгђнме?

Кызлары туганмы ђллђ? ђллђ кызлары туганмы?

ђни кайттымы ђллђ? ђллђ ђни кайттымы?

Сез авырыйсызмы ђллђ? ђллђ сез авырыйсызмы?

Бњген яћгыр буламы ђллђ? ђллђ бњген яћгыр буламы?

Айрат язмадымы ђллђ? ђллђ Айрат язмадымы?

 

б) — Марат, ђллђ Айрат љйлђнгђнме?

— ђйе, ул љйлђнгђн икђн.

 

в) — Алсу, ђллђ ђнђс абый кайтканмы?

— ђйе, ул кайткан икђн.

 

г) — Мансур, Сез университетта укыгансыз икђн.

— ђйе, университетта укыдым.

д) — ђдип ђфђнде, Сез Италиядђ булгансыз икђн.

— ђйе, булдым.

 

е) — Джон, Сез татарча љйрђнгђнсез икђн.

— Бераз љйрђндем, лђкин начар белђм ђле.

V. Тљс цвет
Алсу розовый, розовая, розовое
Сары желтый, желтая, желтое
Зђћгђр синий, синяя, синее
Яшел зеленый, зеленая, зеленое
Коћгырт коричневый, карий
Шђмђхђ фиолетовый, фиолетовая, фиолетовое
Соры серый, серая, серое
ќирђн рыжий, рыжая, рыжее

 

а) — Алсуныћ књзе нинди?

— Зђћгђр.

 

ђ) — Булатныћ чђче нинди?

— Коћгырт.

 

б) — ђ Айратныћ чђче нинди?

— Айратныћ чђче сары.

 

в) — Рљстђмнећ кашы нинди?

— Кара.

 

г) — ђбинећ чђче нинди?

— Ак.

 

д) — Абыећныћ књзе сорымы?

— ђйе, соры.

 

е) — Бу алсу карандаш кемнеке?

— Минеке.

 

ж) — Бу яшел китап кемнеке?

— Мансурныкы.

 

ќ) — Бу шђмђхђ пальто кемнеке?

— Роза апаныкы.

 

з) — Бу кызыл сумка кемнеке?

— Галия ханымныкы.

 

и) — Бу љстђлнећ тљсе нинди?

— Сары.

 

к) — Бу диван нинди?

— Яшел.

 

л) — Бу урындыкныћ тљсе нинди?

— Коћгырт.

 

м) — Бу тарак нинди?

— Кызыл.

 

н) — Сђгатегез нинди?

— Кара.

 

ћ) — Баклажанныћ тљсе нинди?

— Шђмђхђ.

 

о) — Ат нинди?

— ќирђн.

 

VI. Превосходная степень прилагательных  

ак ап-ак белый- пребелый, белый-белый
кара кап-кара черный — пречерный, черный-черный
яшел ямь-яшел зеленый — презеленый, зеленый-зеленый
зђћгђр зђп-зђћгђр синий — пресиний, синий-синий
кызыл кып-кызыл красный — прекрасный, красный-красный
сары сап-сары желтый — прежелтый, желтый-желтый

 

Бу алма кып-кызыл.

Карлыганнар кап-кара.

Кыяр ямь-яшел.

Кар ап-ак.

Суган сап-сары.

Тарак зђп-зђћгђр.

 

а) — ђни базарда нђрсђ алган?

— Алма, кыяр алган.

— Алма тђмлеме?

— Тђмле, кып-кызыл.

— Базарда карлыган бармы?

— Бар. ђни кара, ак, кызыл карлыган алган.

 

ђ) — Ишеттегезме? Айратларныћ кызлары туган.

— Шулаймыни? Син књрдећме?

— Књрдем. 4 кило, 53 см., чђче кап-кара, књзлђре — зђп-зђћгђр, ирене — алсу, борыны кеп-кечкенђ. Бик матур !

 

б) — ђни, син Артурны белђсећме?

— Белмим. Аныћ чђче карамы?

— Юк, коћгырт.

— Књзлђре карамы?

— Књзлђре — соры.

— Буе озынмы?

— Бик озын тњгел.

— Юк, белмим, белмим.

 

в) — Гафу итегез, сездђ пальтолар бармы?

— Бар. Нинди тљслђр кирђк?

— Кара.

— Кара пальтолар бетте, коћгыртлар бар ђле. Лђкин књп тњгел.

— 48 њлчђмнђр (размерлар) бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Мића 50 њлчђм кирђк.

— 50 размер юк.

 

г) — Теге сары тарак кемнеке?

— Алсуныкы.

— Синећ тарагыћ нинди?

— Минеке — кып-кызыл.

 

VII. Послелоги и послеложные слова.  

Кебек как, словно

Сыман как , подобно

Тљсле как, вроде, похож

Шикелле как , будто

 

Алсу ђнисе кебек матур.

Бу алма лимон кебек сары.

Алия ђни сыман сљйли.

Тоз кар шикелле ак.

Бите ай тљсле.

 

а) — Апа, бу груша тђмлеме?

— ђйе, шикђр кебек баллы.

 

ђ) — Кыяр ачымы?

— Лимон кебек ачы.

б) — Рљстђмнећ кызы матурмы?

— Галия ханым шикелле матур.

 

в) — ђбиегезнећ чђче акмы?

— ђйе, кар тљсле ап-ак.

Сљйлђшђбез!

а) — Исђнмесез, Азат ђфђнде!

— Хђерле кљн, Алмаз!

— Сез кая барасыз?

— Маратларга. Бњген Алсуныћ туган кљне бит.

— Рљстђм килђме?

— ђйе, килергђ тиеш.

— ђнилђре килђме?

— ђнисе килђ, ђ ђтисе — командировкада.

— Кая киткђн?

— Ташкентка.

— ђллђ конференциягђме?

— ђйе.

 

ђ) — Алмаз, бњген бездђ туй. Рљстђм љйлђнђ.

— Кемгђ?

— Гљлназга.

— О-о-о! Гљлназ — бик матур кыз. Књзлђре, чђчлђре — кап-кара, ирене чия кебек кып-кызыл.

— ђйе. Гљлназ — акыллы кыз.

 

б) — Бњген кљн матур икђн.

— ђйе, бик ќылы.

— Бакчага барасызмы?

— ђлбђттђ, барабыз.

— Бакчагызда нђрсђлђр бар?

— Яшелчђ џђм ќилђк-ќимеш књп.

— Карлыган књпме?

— Књп. Кызыл, кара, ак карлыган бар.

— Алмаларыгыз тђмлеме?

— Бик тђмле, баллы.

— ђ сез нинди алмалар яратасыз?

— Мин яшел алма яратам. ђ сез?

— Мин кызыл, сары алмалар яратам.

— Бакчагызда кишер књпме?

— Књп.

— ђ суган бармы?

— Бар, лђкин бик ачы сорт.

 

в) — ђти, урманга барасым килђ.

— Кич белђн барабыз.

— Сђгать ничђдђ?

— Эштђн кайткач.

— ђни безнећ белђн барамы?

— Юк , бармый. Ул ашарга пешерђ.

— ђти, урманда гљмбђ књп икђн.

— ќыябыз, улым, ќыябыз. ќилђк тђ ќыябыз. Быел ќилђк тђ књп икђн.

— Ярар, ђти.

Текст.

Закировлар гаилђсе

 

Закировлар гаилђсе Казанда яши. Гаилђдђ 5 кеше.   Салих Закиров — профессор, университетта эшли. Аћа 52 яшь. Аныћ буе озын, чђче кара, књзлђре коћгырт.
    Галия ханым Закирова — аныћ хатыны. Ул татар теле укытучысы. Аћа 49 яшь. Аныћ буе уртача, чђче коћгырт, књзлђре соры.
Аларныћ игезђк уллары бар: Рљстђм џђм Марат. Аларга 25 яшь. Рљстђм — юрист, ђ Марат — математик. Марат љйлђнгђн. Аныћ хатыны — Алсу џђм кызы — ђлфия. Алсуга 22 яшь. Ул инглиз теле укытучысы. ђлфиягђ љч яшь.
    Рљстђм ђле љйлђнмђгђн.
Галия џђм Салих Закировларныћ кызлары бар. Исеме — Гњзђл. Гњзђл — табибђ. Аћа 23 яшь. Ул бик матур ханым. Аныћ чђче озын, књзлђре зур, зђп-зђћгђр. Ул кияњдђ. Ире — Айрат. Ул да табиб, теш табибы. Айратныћ буе бик озын — 1 метр 92 см. Ул волейбол уйный, футбол уйнарга ярата.
    Гњзђл белђн Айратныћ малае бар. Исеме — Булат. Ул ђле бик кечкенђ.

БИРЕМНђР

1. Составьте словосочетания с данными словами:

хатын, ир, бала, малай, игезђк, онык, кияњ, килен, туй, кыз, ул, каенана, каената.

2. Составьте словосочетания с данными прилагательными:

ак, кара, кызыл, яшел, сары, зђћгђр, коћгырт, шђмђхђ, соры, ќирђн, алсу.

3. ќавап бирегез:

— Марат кайчан љйлђнгђн?

— Гњзђл кайчан кияњгђ чыккан?

— Туйлары кайда булган?

— Алар кайда ял иткђннђр?

— Галия ханымныћ каенанасы исђн-саумы?

— Маратныћ хатыны кем?

— Гњзђлнећ ире кем?

— Галия ханымныћ оныгы бармы?

— Рљстђмнећ дуслары књпме?

— Апаћныћ чђче нинди?

— Кызыћныћ књзлђре нинди?

— Кызыл алма яратасыћмы?

— Груша алма кебек баллымы?

4. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм љйрђнегез:

Ир — баш, хатын — муен.

Ир — ат, хатын — арба.

Ата — белђк, ана — йљрђк.

Яхшы килен њз кызыћнан яхшы, яхшы кияњ њз улыћнан яхшы.

љйлђнмђгђн кеше — ярты кеше.

 

5. Мђзђкне тђрќемђ итегез.

 

Килгђн иде

Берђњ рус авылында танышларына кергђн, ди. Танышы якты йљз белђн каршы алган. Табын хђзерлђгђн. Табынга утыргач хуќа:

— Еш, еш Абдулла, — ди икђн.

— Мин ђле дђ еш килђм инде, њзећ бер дђ бармыйсыћ, — дип сљйлђнђ икђн кунак.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Марата, кто у него жена.

2. Поинтересуйтесь, сколько человек в семье Закировых.

3. Спросите у Галии ханум, есть ли у нее внуки.

4. Уточните у друга, когда он женился.

5. У вашего друга сегодня день рождения. Узнайте, кто к нему придет.

6. Спросите у Мансура, какого цвета волосы у Гульназ.

7. Спросите у Анаса, какого цвета глаза у его мамы.

8. Уточните у друга, любит ли он красные яблоки.

9. Спросите у бабушки, какую смородину она хочет есть.

10. Скажите, что вы хотите пить чай.

11. Скажите, что вам нужно уйти из дома в 10 часов.

12. Поговорите с другом о его семье.

 

ђНКђЙ

 

РОБЕРТ МИћНУЛЛИН шигыре САРА САДЫЙКОВА кље

 

ђнкђй безне Сљннђн алып кайткан,

Сљн суында юган ић элек.

Бишек ќыры ќырлап тљннђр буе

Без њскђнне кљткђн тилмереп.

 

Без биш бала њстек — бер йодрык,

Тик њсмђдек иркђ кочакта.

Без ђнкђйнећ биш шатлыгы идек,

Биш кайгысы булдык кайчакта.

 

Без њскђндђ књпме борчылулар

Књргђн ђнкђй гомер эчендђ;

Онытмабыз, ђнкђй, мђћге сине,

Рђхмђт яусын барсы љчен дђ.

 

Хђзер инде ќиткђн балалар без,

Кунак кына ђнкђй янында.

ђнилђрнећ олы йљрђгенђ

Изгелекнећ сыйган барсы да.

 

Санап кына бетерерлек тњгел

ђнилђрдђн књргђн игелек.

ђнкђй безне Сљннђн алып кайткан,

Сљн суында юган ић элек.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УНТУГЫЗЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. Намуслы честный
Ярдђмчел отзывчивый
Тырыш старательный
Акыллы умный
Надан неграмотный
Тапкыр находчивый
Эшчђн трудолюбивый
Ялкау ленивый
Юмарт шедрый
Саран скупой
Тыйнак скромный
Усал злой
Шундый такой
Шул 1) тот; 2) ведь

 

Азат абый шундый намуслы!

Роза апа бик ярдђмчел.

Гњзђл ђнисе кебек акыллы.

Абыебыз — бик эшчђн кеше.

Бу группада тапкыр студентлар књп.

Укытучы тырыш укучыларны ярата.

Юмарт булырга кирђк, кызым!

Саран булмагыз, балалар.

Безгђ надан кешелђр кирђкми.

Ялкау кеше эшлђргђ яратмый.

Оныгыгыз шундый тыйнак, Галия апа!

Безнећ укытучыбыз усал тњгел.

 

а) — Галия ханым, Марат — бик намуслы икђн.

— Рђхмђт. Мин бик шат.

 

ђ) — Сез бик ярдђмчел, Азат абый!

— Берни тњгел.

 

б) — Артур шундый акыллы!

— ђйе.

 

в) — Безнећ кызлар бик тырышлар!

— Шулаймыни?

 

г) — Мин эшчђн кешелђрне яратам.

— Мин дђ.

 

д) — Галия ханым — бик юмарт кеше.

— ђйе, дљрес.

 

е) — Син шундый тапкыр икђн!

— Белмим шул.

 

ж) — Ялкау кешене бер дђ яратмыйм.

— Ялкаулар да бар шул.

 

ќ) — Укучылар, надан кеше кем була!

— Кем аз укый, шул надан була.

 

з) — Бу абый бик саран.

— Кайсы абый?

— ђнђ теге.

 

и) — Безнећ укытучыбыз Галия ханым бик акыллы, бик ђйбђт. Без аны бик яратабыз.

— ђ безнећ Алсу апа бик яшь. Ул шундый тапкыр!

 

к) — Алия апа, безнећ класста бер малай бар. Ул бик эшчђн. Ул урындык та ясый, бакчада да эшли, ђйбђт укый да.

— ђ минем малай ялкау, бик начар укый.

 

л) — Артур, безнећ класста бер кыз бар. Ул кечкенђ генђ, лђкин спорт белђн шљгыльлђнђ. Ул бик яхшы теннис уйный.

— Аныћ исеме ничек?

— Резеда.

 

м) — Кызлар, Айдар шундый саран икђн!

— Нигђ?

— Бњген ул биш тућдырма ашады, мића бирмђде.

 

н) — Син Руслан белђн дусмы?

— Дус.

— Руслан ђйбђтме?

— Бик ђйбђт. Ул шундый ярдђмчел, намуслы.

 

ћ) — Марат, син тырышмы?

— Тырыш.

— Син акыллымы?

— Акыллы.

— Ярдђмчелме?

— Ярдђмчел.

— Юмартмы?

— Юмарт.

— Син бик “тыйнак” икђнсећ.

 

о) — Теге кечкенђ малайны белђсећме?

— Белђм. Ул бит Галия апаныћ оныгы.

— Юк, дљрес тњгел, ул — Роза апаныћ малае. Шундый акыллы, бик яхшы шахмат уйный.

 

љ) — О, бу апа шундый усал!

— Усал тњгел бит.

 

    Бу — Рљстђм Закиров. Аћа 25 яшь. Ул — юрист, институтта эшли. Рљстђм бик акыллы, тырыш, эшчђн, ярдђмчел, юмарт. Коллегалары аны яраталар.

 

II.  

 

-ЛЫ/-ЛЕ

Эти аффиксы, присоединяясь к именам существительным, образуют прилагательные.

 

кара чђчле — черноволосый сары чђчле — светловолосый бљдрђ чђчле — кудрявый чал чђчле — седовласый зђћгђр књзле — голубоглазый озын буйлы — высокого роста кыска буйлы — низкого роста алсу битле — розовощекий квартиралы — имеющий квартиру гаилђле — имеющий семью бђхетле — счастливый файдалы — полезный хђерле (кљн) — добрый (день) тозлы — соленый књзлекле — в очках болытлы — облачный

 

 

Галия ханым кара чђчле, кара књзле, уртача буйлы.

Профессор Закиров бљдрђ чђчле, яшел књзле, озын буйлы.

Марат коћгырт чђчле, соры књзле, озын буйлы.

Алсу сары чђчле, зђћгђр књзле, кыска буйлы.

 

а) — Галия ханымныћ књзе нинди?

— Зђћгђр.

— Минемчђ, зђћгђр тњгел, кара.

 

ђ) — Теге кара чђчле кызныћ исеме ничек?

— Гњзђл.

 

б) — Теге кара кашлы кыз кем ул?

— Ул Галия ханымныћ кызы — Гњзђл.

— Кайда эшли?

— Ул — терапевт.

 

в) — Сезне озын буйлы бер абый сорады.

— Кем икђн?

— Белмим.

г) — Сезне яшь кенђ бер кыз сорады.

— Исеме ничек?

— Исеме — Алсу.

 

д) — Безгђ бњген бер бик матур кыз килде. Књзлђре кап-кара, бите алма кебек, ирене кып-кызыл, чия кебек.

— Исеме ничек?

— Гљлназ.

— Ай, исеме дђ матур икђн.

 

е) — Безнећ апа — зур зђћгђр књзле, кара кашлы, озын чђчле матур ханым.

— Ул эшлиме?

— Юк, ул эшлђми, укый.

III. Чибђр красивый
Нђфис изящный
Зифа стройный
Сылу красивый, прекрасный; стройный
Таза здоровый, крепкий
Симез толстый, жирный
Ябык худой
Пелђш плешивый, лысый

 

а) — Бу зифа буйлы кыз кем?

— Бу Галия апаныћ кызы — Гњзђл.

 

ђ) — Теге сылу ханымны белђсезме?

— Белђм.

— Ул кем?

— Ул — Галия ханым. Татар теле укытучысы.

 

б) — Рљстђм, теге чибђр кыз сића танышмы?

— Таныш. Ул бит юридик факультетта укый.

— Ничђнче курста?

— Икенчедђ.

— Исеме ничек?

— Гљлназ.

 

в) — Сез шундый нђфис, Айсылу туташ!

— Ай, рђхмђт.

 

г) — Сезнећ абыегыз шундый таза, чибђр!

— ђйе, ул бит кыш кљне Казанкада су коена.

— Мин дђ коенам, лђкин бассейнда.

 

д) — Теге симез абыйны белђсећме?

— Белђм. Ул — Гали абый.

— Аныћ хатыны кем?

— Роза апа.

 

е) — Књрђсећме теге ябык кызны?

— Књрђм.

— Ул бит гимнастика белђн шљгыльлђнђ.

 

ж) — ђтиегезнећ чђче нинди?

— Ой, аныћ чђче юк. Ул пелђш.

— Шулаймыни?

— ђйе шул.

 

 

ЧИБђР КЫЗГА (халык ќыры)

 

Карлыгандай кара, ай, књзлђрећ,

Бљрлегђндђй йљзлђрећ;

Шикђрлђрдђн тђмле, ай, балдан татлы

Сљям дигђн сњзлђрећ.

 

К у ш ы м т а:

 

Алма бакчасыныћ юлы

Тђрђзђлђргђ туры.

ђллђ сића бирелдеме

Бљтен дљньяныћ нуры?

Кашыћ кара, буећ зифа,

Књзећ дђ кара синећ,

Кара књзећђ карасам,

Йљрђгем яна минем.

 

Бишмђтећдђ синећ, ай, биш тљймђ,

Нигђ тљймђлђмисећ?

Аралар да безнећ, ай, ерак тњгел,

Нигђ килгђлђмисећ?

 

К у ш ы м т а.

 

IV. њз — свой  
њзем — я сам, я сама њзебез — мы сами
њзећ — ты сам, ты сама њзегез — вы сами
њзе — он сам, она сама њзлђре — они сами

 

а) — Киленегез бик эшчђн, Галия апа!

— ђйе шул. њзем дђ бик яратам.

 

б) — Галия ханымныћ уллары шундый ярдђмчел!

— Ул њзе дђ шундый!

 

в) — Закировныћ малае шундый таза!

— Ул њзе дђ таза бит.

 

г) — Сез шундый тапкыр, Азат ђфђнде!

— Минемчђ, сез њзегез дђ тапкыр, Марат.

 

д) — Рљстђмнећ ђтисе профессор Закиров кая киткђн?

— њзебез дђ белмибез.

 

е) — Галия апа белђн Салих абыйныћ балалары шундый тыйнак!

— Алар њзлђре дђ бик тыйнак!

 

ж) — Белђсећме, Гљлназ, малаемныћ књзлђре зђп-зђћгђр!

— Син њзећ дђ зђћгђр књзлеме?

— Юк. Минем књзлђрем яшел.

Сљйлђшђбез!

— Рљстђм, гаилђгез зурмы?

— Зур.

— Кемнђрегез бар?

— ђнием, ђтием бар. Без — љч бала: игезђк туганым — Марат џђм сећелем Гњзђл. Марат озын буйлы, коћгырт чђчле, соры књзле. Аныћ хатыны — Алсу. Ул зђћгђр књзле, сары чђчле, кыска буйлы. Сећелем Гњзђл зифа буйлы, озын чђчле, алсу битле, зђп-зђћгђр књзле. Ул былтыр кияњгђ чыкты. Аныћ ире — Айрат Шакиров. Туйлары булды. Бер ай элек уллары Булат туды.

 

V.  

 

Существительные с аффиксом принадлежности III лица в местно-временном падеже.

1. существ. (имен. п.) + существ.-ы-(н)-да

+ существ.-е-(н)-дђ

+ существ.-сы-(н)-да

+ существ.-се-(н)-дђ

Тукай урам-ы-н-да Казан шђџђр-е-н-дђ Казан университет-ы-н-да Татарстан Республика-сы-н-да Энергетика институт-ы-н-да Татар тел-е-н-дђ Опера театр-ы-н-да Музыка мђктђб-е-н-дђ Актлар зал-ы-н-да Министрлар кабинет-ы-н-да Сђйдђшев музе-е-н-да Шакиров концерт-ы-н-да Ветеринария академия-се-н-дђ Медицина университет-ы-н-да Актаныш район-ы-н-да Колхоз базар-ы-н-да Яшелчђ кибет-е-н-дђ на улице Тукая в городе Казани в Казанском университете в Республике Татарстан в энергетическом институте на татарском языке в Оперном театре в музыкальной школе в актовом зале в Кабинете Министров в музее Сайдашева на концерте Шакирова в ветеринарной академии в медицинском университете в Актанышском районе на колхозном рынке в овощном магазине

 

а) — Азат абый кайда эшли?

— Министрлар кабинетында.

— Ул министрмы?

— ђйе.

 

ђ) — Гафу итегез, Сез Чехов урамында торасызмы?

— Юк, Татарстан урамында.

 

б) — Роза апа, Гљлназ коммерция институтында укыймы?

— Юк, медицина университетында.

 

в) — Алмаз, сез Опера џђм балет театрында булдыгызмы?

— Юк, без Г.Камал театрында булдык.

 

г) — Джон, Сез инглизчђ генђ сљйлђшђсезме?

— Юк, мин русча да, татарча да сљйлђшђм.

 

д) — Укучылар кичђ нинди музейда булдылар?

— Тукай музеенда.

 

е) — Алия ханым, оныгыгыз пианинода уйныймы?

— ђйе, бик яхшы уйный. Ул музыка мђктђбендђ укый бит.

 

ж) — Татарстан Республикасында ничђ район бар?

— Кырык љч район бар.

 

ќ) — Татарстан Президенты М.Шђймиев Мамадыш районында туганмы?

— Юк. Ул Актаныш районында туган.

 

з) — Актлар залында бњген нђрсђ була?

— Укучылар конференциясе.

 

2. существ.-ныћ/-нећ (прит. пад.) +существ. ы-(н)-да

+существ. е-(н)-дђ

+существ. сы-(н)-да

+существ. се-(н)-дђ

 

Апа-ныћ кул-ы-н-да В руке у сестры
Мђктђп-нећ бакча-сы-н-да В школьном саду
ђби-нећ туган кљн-е-н-дђ На дне рождении бабушки
ђни-нећ бњлмђ-се-н-дђ В комнате мамы
Укытучы-ныћ љстђл-е-н-дђ На столе учителя
Абыем-ныћ сумка-сы-н-да В сумке моего брата
Сећлем-нећ туе-н-да На свадьбе моей младшей сестры
Марат-ныћ квартира-сы-н-да В квартире Марата

 

Галиянећ љендђ пианино бар.

Маратныћ кулында зонт бар.

Абыемныћ сумкасында фотоаппарат бар.

Сећлемнећ туенда Марат булмады.

Азат ђфђнденећ квартирасында телефон юк.

Укытучыныћ љстђлендђ китаплар ята.

 

а) — Артур, син Гљлназныћ туган кљнендђ булдыћмы?

— ђлбђттђ.

 

ђ) — Рљстђм, Гњзђлнећ туенда кеше књп булдымы?

— О-о-о! Бик књп булды.

 

б) — Маратныћ эшендђ компьютер бармы?

— Бар.

 

в) — Алмаз университетныћ юридик факультетында укыймы?

— Юк, ул экономика факультетында укый.

 

г) — ђбилђрнећ бакчасында карлыган књпме?

— ђйе, кызыл, ак, кара карлыган бар.

 

д) — Урамныћ ућ ягында кибет бармы?

— ђйе. Китап кибете бар.

Сљйлђшђбез!

а) — Салих ђфђнде, cез дњшђмбе кљнне кайда булдыгыз?

— Без Гњзђллђрдђ булдык.

— Алар кайда торалар?

— Татарстан урамында.

— Яћа йорттамы?

— ђйе, тугыз катлы яћа йортта.

— Фатирлары зурмы?

— љч бњлмђле.

— Гњзђлнећ туган кљне идеме?

— Юк, Гњзђл белђн Айратныћ малае туды.

— Шулаймыни? Кайчан?

— Бер ай элек.

— Оныгыгызныћ исеме ничек?

— Булат.

— Булат ђтисе кебек чибђрме?

— ђйе, кап-кара чђчле, коћгырт књзле, алсу битле, шундый таза! Без аны бик яратабыз.

— Гњзђл њзе ни хђлдђ?

— Рђхмђт, яхшы.

— Ярый, сау булыгыз! Гњзђлгђ миннђн сђлам ђйтегез!

— Яхшы.

 

ђ) — Галия ханым, cезнећ авылда туганнарыгыз бармы?

— ђйе, Актаныш районында каенанам белђн каенатам яши.

— Каенанагызга ничђ яшь?

— Аћа 89 яшь, лђкин ђле сау-сђламђт, књзлђре яхшы књрђ, колаклары яхшы ишетђ. њзе бик эшчђн.

— Каенатагыз да тазамы?

— Аныћ бераз йљрђге авырта. Ул ябык, лђкин ул да бик тырыш. љендђ дђ, бакчасында да бик књп эшли.

— Бакчалары зурмы?

— ђйе, яшелчђ дђ, ќилђк-ќимеш тђ књп.

— Сез быел аларга кайтасызмы?

— ђйе, Сабантуйга кайтабыз. Оныгыгыз да кайтамы?

— ђйе, ул ќђен анда ял итђ. Урманда гљмбђ, ќилђк ќыярга ярата.

— Су коенырга яратамы?

— О-о-о! ђлбђттђ.

 

б) — Алсу ханым, каникулда укучылар белђн кая бардыгыз?

— Тукай музеенда булдык.

— Музей кайда?

— Тукай урамында.

— Анда нђрсђ белђн барырга мљмкин?

— Сигезенче трамвай белђн.

— Музейда экспонатлар књпме?

— Музейда Тукайныћ зур фотографиясе бар, китаплары књп.

— Тагын нђрсђлђр бар?

— љй ќиџазлары бар, лђкин алар Тукайныкы тњгел.

— Тукайныћ ђти-ђнисе турында материаллар бармы?

— Бераз бар.

— Тукай музее ничђнче елдан эшли?

— 1986 елдан.

— Музей матурмы?

— Бик матур. Барасыћ килђме?

— Барасым килђ.

Запомните названия некоторых районов Татарстана:

Арча районы — Арский район

Балтач районы — Балтасинский район

Биектау районы — Высокогорский район

Кукмара районы — Кукморский район

Мљслим районы — Муслюмовский район

Чњпрђле районы — Дрожжановский район

ђгерќе районы — Агрызский район

 

а) — Сез Арча районында тугансызмы?

— Юк, Балтач районында.

 

ђ) — Ул Биектау районында эшлиме?

— ђйе, Биектау районында.

 

б) — Кукмара районында удмурт авыллары књпме?

— Књп, бик књп.

 

в) — Мљслим районы Казаннан ничђ километр?

— Минемчђ, 360 км.

 

г) — Син Чњпрђле районында булдыћмы?

— Мин бу районны белмим. Ул кайда?

— ђлбђттђ, Татарстанда. Ульяновск ягында.

 

д) — Сез ђгерќе районында укыйсызмы?

— ђйе, џљнђр училищесында.

БИРЕМНђР

1. Составьте словосочетания с данными словами:

а) намуслы, ярдђмчел, акыллы, тырыш, ялкау, надан, юмарт, саран, тапкыр, эшчђн, тыйнак, чибђр;

 

б) кеше, кыз, малай, апа, ханым, ђби, бабай, эне, сећел.

2. Татарча языгыз:

на улице Джалиля  
на столе директора  
в школьном саду  
в музее Тукая  
в семье Закировых  
на свадьбе сестры  
в сумке матери  
в машине Дамира  
в доме Галии ханум  
на концерте Ильгама Шакирова  

3. Употребляя данные слова и словосочетания, опишите внешность своей подруги (своего друга):

— кара (сары, ќирђн, коћгырт, чал, бљдрђ) чђчле; озын (кыска) чђчле; куе чђчле;

— озын (кыска, уртача) буйлы;

— кара (зђћгђр, соры, яшел, коћгырт) књзле;

— озын (кыска, куе) керфекле;

— куе кашлы;

— алсу битле;

— кызыл, алсу, матур иренле;

— нђфис, зифа, сылу, таза, ябык, симез.

4. Употребляя данные слова, охарактеризуйте своего друга (или подругу):

акыллы, намуслы, тыйнак, ярдђмчел, тырыш, юмарт, тапкыр, эшчђн, усал.

5. ќавап бирегез:

— Сезнећ характер нинди?

— Сез юмартмы?

— Ул саранмы?

— Марат акыллымы?

— Дустыгыз тыйнакмы?

— ђбиегез эшчђнме?

— Студентлар ялкаумы?

— Гњзђл чибђрме?

— Сез тазамы?

— Сез кара чђчлеме?

— ђниегезнећ чђче нинди?

— Аныћ књзе сорымы, яшелме?

— Рљстђмнећ буе озынмы?

— Алсуныћ буе нинди?

— Сез Тукай музеенда булдыгызмы?

— Тукай музее ничђнче елдан эшли?

— Музейда экспонатлар књпме?

— Сез Опера џђм балет театрында булдыгызмы?

— Кукмара районында музейлар бармы?

— Сез кайсы урамда торасыз?

— Сезнећ урамда нинди кибетлђр бар?

— Мљслим районы Казаннан ничђ километр?

— Татарстан Республикасында ничђ район бар?

— Казан дђњлђт университеты Кремль урамындамы?

— Сез кайда тугансыз?

— ђтиегез кайда туган?

— Опера театры кайсы урамда?

— ђбиегез кайсы районда яши?

— Лобачевский Казанда кайсы урамда яшђгђн?

— Педагогия университеты кайсы урамда?

6. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Акыллы љйрђнер, надан љйрђтер.

Акыллы акча ќыя, ќњлђр таш ќыя.

Акылсызны якын итмђ, акыллыны ерак итмђ.

Акыл яшьтђ тњгел — башта.

Кеше булган кешенећ кеше белђн эше бар, кеше булмаган кешенећ кеше белђн ни эше бар.

7. Бу мђкальлђрнећ русча эквивалентларын табыгыз (найдите).

Ир — баш, хатын — муен.

Бер яхшы кыз ќиде улга тора.

Матурлык туйда кирђк, акыл кљн дђ кирђк.

Акылы кысканыћ теле озын.

Теле озынныћ кулы кыска була.

8. Мђзђкне тђрќемђ итегез.

Белђ имеш

Ике хатын юлда очрашкан да, берсе икенчесенђ ђйтђ икђн:

— Ай, ахирђт, русча белђсећме? — дигђн.

Тегесе ђйткђн:

— Икмђклек-тозлык белђм инде, — дигђн.

Беренчесе ђйткђн:

— Хлеб и соль нђрсђ була? — дигђн.

Икенчесе:

— ђй, ул хђтле эчкђре керђ алмыйм, — дигђн.

Коммуникатив биремнђр.

1. Используя материалы урока, дайте характеристику нашим героям: Галие ханум, профессору Салиху Закирову, Рустему, Марату, Алсу, Гульназ, Гузель, Айрату, Булату.

2. Скажите, в каких родственных отношениях состоят эти персонажи.

3. Расскажите, на какой улице, в каком доме Вы живете.

4. Поинтересуйтесь, на какой улице живет ваш друг.

5. Расскажите о своей семье, охарактеризовав внешние и внутренние качества ваших близких.

 

АРЧА

Арча якларына карыйм, Дустым Арча ягында; Арча ягы бигрђк матур Кош сайраган чагында.   Арчаларга барсаћ, бђгърем, Ал гљллђрне љзђрсећ; њзђгемне бик љзђсећ, њзећ ничек тњзђсећ? Китђм, бђърем, китђм бђгърем, Каласыћ Арчаларда; Онытырлык ярым тњгел, Утларга салсалар да.   Арчаларга баруларым Гљл-сирень љчен генђ; Януларым-кљюлђрем Гел синећ љчен генђ.  

Дђрес бетте. Сау булыгыз!

 

ЕГЕРМЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I. њзђк центр
Дђњлђт государство; государственный
џђйкђл памятник
Мђйдан площадь
Бина здание
Китапханђ библиотека
Манара минарет, башня
Мђчет мечеть
Югары уку йорты высшее учебное заведение
Тукталыш остановка
Књпер мост
Елга река
Идел Волга
Борынгы древний, старинный
Кић широкий
Тар узкий
Тарихи исторический
Књренекле видный, известный
Истђлекле памятный
Урнашкан расположен, находится
Шагыйрь поэт

 

Шђџђр њзђге — центр города Тукай џђйкђле — памятник Тукаю Ирек мђйданы — площадь Свободы Банк бинасы — здание банка Истђлекле урыннар — памятные места Милли китапханђ — национальная библиотека Сљембикђ манарасы — башня Сююмбике Болгар мђчете — мечеть Булгар Университет тукталышы — остановка "Университет" Киров књпере — Кировский мост Идел елгасы — река Волга Елга порты — речной порт

 

а) — Гафу итегез, вокзалдан шђџђр њзђгенђ ничек барырга?

— ќиденче троллейбус белђн.

 

ђ) — ђйтегез ђле, Тукай џђйкђле кайда?

— Опера џђм балет театрыныћ ућ ягында.

 

б) — Министрлар Кабинеты кайда урнашкан?

— Ирек мђйданында.

 

в) — њзђк Банк бинасы кайда?

— Бауман урамында.

 

г) — Казан шђџђренећ нинди истђлекле урыннарын белђсез?

— Кремль, университет, Сљембикђ манарасы...

 

д) — Милли китапханђнећ директоры кем?

— Шагыйрь Рђзил Вђлиев.

 

е) — Болгар мђчете кайда урнашкан?

— Минемчђ, Чуйков урамында.

 

ж) — Сез университет тукталышында чыгасызмы?

— Юк, мин Ирек мђйданында чыгам.

 

ќ) — Киров књперендђ машина књп буламы?

— Ой, бик књп.

 

з) — Идел елгасы кићме?

— Бик кић.

 

 

КАЗАН

Казан — борынгы џђм зур шђџђр. Казанда тарихи урыннар бик књп: Кремль, Сљембикђ манарасы, Казан университеты, Тукай музее, мђчетлђр, џђйкђллђр. Казанда 15 югары уку йорты бар. Ић борынгы уку йорты — Казан дђњлђт университеты. Ул 1804 нче елдан эшли. Университетныћ биш бинасы бар. Алар Кремль урамында урнашкан. Математик — геометр Николай Лобачевский университетныћ ректоры булган. Аныћ йорты университеттан сул якта урнашкан.

Сљембикђ манарасы — тарихи истђлек. Сљембикђ турында легенда бар. Ул бу манараны њзе тљзеткђн. Манарага 445 ел. Ул бик матур. Аныћ биеклеге — 47метр. Аныћ башында ай бар.

Казанда бик књп музейлар бар. Тукай музее Тукай урамында урнашкан. Аныћ бинасы бик матур џђм бик борынгы. Музей ике катлы. Музейда шагыйребез турында бай материал ќыелган. Музейга укучылар књп килђ.

ќавап бирегез:

1. Казан нинди шђџђр?

2. Казанда нинди тарихи урыннар бар?

3. Казанда ничђ югары уку йорты бар?

4. Казан университеты ничђнче елдан эшли?

5. Университетныћ ничђ бинасы бар?

6. Универистет кайсы урамда урнашкан?

7. Университетныћ ректоры кем булган?

8. Сљембикђ манарасы кайда?

9. Аћа ничђ ел?

10. Аныћ биеклеге ничђ метр?

11. Казанда музейлар бармы?

12. Тукай музее кайсы урамда?

13. Музей ничђ катлы?

 

II. Сђнгать искусство; художественный
Рђсем рисунок, картина
Књргђзмђ выставка
Янында около
Якын близко, близкий
Ерак далеко, далекий
Тимер юл железная дорога, железнодорожный
     

 

1.

Татарстан республикасы — республика Татарстан

Дђњлђт музее — государственный музей

Рђсем сђнгате — изобразительное искусство

Сђнгать музее — художественный музей

Тимер юл вокзалы — железнодорожный вокзал

 

2.

а) Дђњлђт музее Кремль янында урнашкан. — Государственный музей находится около Кремля.

Милли китапханђ университет янында урнашкан. — Национальная библиотека находится около университета.

Пушкин џђйкђле Опера џђм балет театры янында урнашкан. — Памятник Пушкину находится около театра Оперы и балета.

 

ђ) Тукай музее университетка якын.

Тимер юл вокзалы њзђк универмагка якын.

Сђнгать музее паркка якын.

 

б) Актаныш районы Казаннан ерак.

Болгар мђчете шђџђр њзђгеннђн ерак.

Чњпрђле районы Актаныштан ерак.

 

III.  

 

Будущее неопределенное время выражает действие в будущем с оттенком неопределенности. Его аффиксы — -ыр/-ер; -ар/-ђр; -р.

Мин бар-ыр-мын Син бар-ыр-сыћ Ул бар-ыр Я пойду (возможно) Ты пойдешь (возможно) Он (она) пойдет (возможно)
Без бар-ыр-быз Сез бар-ыр-сыз Алар бар-ыр-лар Мы пойдем (возможно) Вы пойдете (возможно) Они пойдут (возможно)
   
Мин кил-ер-мен Син кил-ер-сећ Ул кил-ер Я приду (возможно) Ты придешь (возможно) Он придет (возможно)
Без кил-ер-без Сез кил-ер-сез Алар кил-ер-лђр Мы придем (может быть) Вы придете (может быть) Они придут (может быть)
   
Мин сљйлђ-р-мен Син сљйлђ-р-сећ Ул сљйлђ-р Без сљйлђ-р-без Я расскажу (может быть) Ты расскажешь (может быть) Он расскажет (может быть) Мы расскажем (может быть)
Сез сљйлђ-р-сез Алар сљйлђ-р-лђр Вы расскажете (может быть) Они расскажут (может быть)

 

ќђен без Мђскђњгђ барырбыз. Летом мы (возможно) поедем в Москву.
Иртђгђ ул университетка килер. Он (она) завтра (возможно) придет в университет.
Алар икенче атнада китапханђгђ барырлар. Они на следующей неделе (возможно) пойдут в университет.
Син быел авылга кайтырсыћмы? Ты в этом году поедешь в деревню?
Сез кљзгђ эшкђ чыгарсызмы? Вы к осени выйдете на работу?

 

а) — Марат, бњген Рљстђм килер микђн?

— Килер, ул ђйтте бит.

 

ђ) — ђни, иртђгђ ђти кайтыр микђн?

— Белмим шул, кызым.

 

б) — Трамвай тиз килер микђн?

— Килер, чљнки трамвайлар књп.

 

в) — Син иртђгђ безгђ килерсећме?

— Килермен, ђлбђттђ.

 

г) — ђни, без тућдырма ашарбызмы?

— Башта кибеткђ керербез, аннары тућдырма ашарбыз.

 

IV.  

 

Будущее определенное (категорическое) время выражает действие, которое непременно должно произойти в будущем. Его аффиксы:

-ачак/-ђчђк, -ячак/-ячђк. Последний вариант аффикса присоединяется к корню или основе, оканчивающимся на гласный звук.

Мин бар-ачак-мын Син бар-ачак-сыћ Ул бар-ачак Я пойду (обязательно) Ты пойдешь (обязательно) Он (она) пойдет (обязательно)
   
Без бар-ачак-быз Сез бар-ачак-сыз Алар бар-ачак-лар Мы пойдем (обязательно) Вы пойдете (обязательно) Они пойдут (обязательно)
   
Мин эшлђ-ячђк-мен Син эшлђ-ячђк-сећ Ул эшлђ-ячђк Я буду работать (обязательно) Ты будешь работать (обязательно) Он (она) будет работать (обязательно)
   
Без эшлђ-ячђк-без Сез эшлђ-ячђк-сез Алар эшлђ-ячђк-лђр Мы будем работать (обязательно) Вы будете работать (обязательно) Они будут работать (обязательно)

Мин шимбђ кљнне театрга барачакмын.

Син иртђгђ китапханђгђ барачаксыћ.

Ул быел институтка керђчђк.

Без ял итђргђ Тљркиягђ барачакбыз.

Сез кљзгђ Германиягђ китђчђксез.

Алар тљзелештђ эшлђячђк.

 

Чљнки потому что

Микђн ли, ль; то ли...то ли

 

а) — Апа, син кем булачаксыћ?

— Мин табиб булачакмын.

— ђ Рљстђм абый кем булачак?

— Ул математик бит.

 

ђ) — Бњген лекция булачакмы?

— Юк, булмаячак,чљнки укытучы авырган.

 

б) — Поезд ничђдђ китђчђк?

— Тугызынчы яртыда.

 

в) — Кљзгђ без квартира алачакбыз!

— Бик яхшы.

 

Сљйлђшђбез!

а) — Гафу итегез, Галия ханым љйдђме?

— Юк, ул ђле кайтмаган.

— Ничђдђ кайтыр икђн?

— Сђгать ќиделђрдђ кайтыр.

— Сез аныћ кызымы?

— Юк, мин аныћ килене.

— ђ, сез Алсу ханыммы?

— ђйе, сез мине белђсезмени?

— ђйе, чљнки Галия ханым сезнећ турыда бик књп сљйли. Ул Сезне бик ярата.

— Рђхмђт. ђ сез кем?

— Мин — Галия ханымныћ коллегасы. Без бер группада укыган идек. Хђзер 26 мђктђптђ татар теле укытучысы.

— Шулаймыни? Хђзер ђни кайтыр инде, чђй эчђрбез.

— Рђхмђт, мића китђргђ кирђк.

— Тагын килегез.

— Ярый, сау булыгыз. Танышуыма мин бик шат.

— Сау булыгыз.

 

ђ) — Бњген телевизордан бик кызык спектакль булачак.

— Карарбыз.

— Спектакль карагач, урамга чыгабызмы?

— Чыгарбыз.

— Урамга чыккач, тућдырма алабызмы?

— Алырбыз.

— Сок та алырбызмы?

— Алырбыз, алырбыз.

 

б) — Мин быел диплом алачакмын!

— О ! Бик яхшы. Син кем буласыћ?

— Мин юрист булачакмын.

— Кайда эшлђячђксећ?

— Чњпрђле районында.

— Ул район Казаннан еракмы?

— Ерак та тњгел, якын да тњгел. 200 км.

— Автобус йљриме?

— Элек юк иде. Идел књпере тљзелгђч йљри.

— Ничђ сђгать бара?

— 4 сђгать.

— Ерак икђн.

— Анда баргач, квартира бирђлђрме?

— Мића кирђкми, чљнки ђти-ђнием шунда яши.

 

в) — Профессор Закиров бњген булачакмы?

— Юк, ул бњген булмаячак.

— Иртђгђ килер микђн?

— Иртђгђ килер, аныћ лекциясе булачак.

— ђ иртђгђ университет эшлђячђкме?

— Эшли, хђзер сессия бит.

— Ул иртђгђ ничђгђ килђчђк?

— Сђгать унынчы яртыга.

— Лекция ничђдђ бетђчђк?

— Уникенче яртыда.

— Аныћ минем белђн сљйлђшергђ вакыты булыр микђн?

— Белмим шул, сђгать икедђ экзаменга китђчђк.

— Ярар, рђхмђт.

— Сау булыгыз.

 

г) — Опера џђм балет театрыныћ сул ягында нинди џђйкђл бар?

— Пушкин џђйкђле.

— ђ Тукай џђйкђле кайда?

— Тукай џђйкђле театр бинасыныћ ућ ягында.

— Анда тагын нинди џђйкђллђр бар?

— Театр каршында Ленин џђйкђле. ђ элек театр артында Державин џђйкђле булган. Лђкин ул џђйкђл хђзер юк.

— Казанда Муса ќђлилгђ џђйкђл бармы?

— Бар. Ул Кремль янында,

1 Май мђйданында.

— Тагын кемнђргђ џђйкђллђр бар?

— М. Вахитовка, Н.Лобачевскийга, Бутлеровка.

— Бакый Урманчега џђйкђл бармы?

— Бар.

 

д) — Гафу итегез, тукталыш еракмы?

— Сезгђ нинди тукталыш кирђк?

— Мића икенче трамвай тукталышы кирђк.

— Ул ерак. Бу урамнан барасыз да ућ якка китђрсез.

— Яхшы. Рђхмђт.

— Берни тњгел.

VI. Ошый нравится

Сагына скучает

Кунак гость

Казан районнары — районы Казани

Идел буе районы — Приволжский район

Мђскђњ районы — Московский район

Вахитов районы — Вахитовский район

Авиатљзелеш районы — Авиастроительный район

Яћа Савин районы — Новосавиновский район

Киров районы — Кировский район

Совет районы — Советский район

Сљйлђшђбез!

1.— Галия ханым, сез быел ял итђргђ барасызмы?

— Юк, безгђ дњшђмбе кљнне Америкадан кунаклар килђчђк.

— Кемнђр?

— Каенатамныћ энесе — Рђшит абый.

— њзе генђме?

— Юк, кызлары Алия џђм Айнур белђн.

— Алар ничђ кљн булырлар микђн?

— љч атна.

— О-о-о! Алар белђн кая барырсыз?

— Мин аларга Кремльне књрсђтермен, Тукай музеена да барырбыз, Милли китапханђгђ дђ керербез.

— Аларга Казан ошар микђн?

— Белмим инде.

 

2. Аэропортта

— Исђнмесез, Галия сећелем, Салих энем!

— Исђнмесез, Рђшит абый! Ничек килдегез?

— Яхшы! Сез ничек яшисез? ђти-ђниегез ни хђлдђ?

— Без исђн-сау. Кайткач сљйлђшербез.

— Яхшы, балалар. Нђрсђ белђн кайтабыз?

— Машина белђн.

 

3. — Бу Казанмы?

— Юк, бу ђле Лаеш районы гына. 10 минуттан Казанга керербез.

— Казанда ничђ район бар?

— ќиде.

— Сез нинди районда яшисез?

— Идел буе районында.

— Ул аэропорттан еракмы?

— Юк, бик ерак тњгел.

— Бу нинди урам?

— Бу — Гарифќанов урамы.

— О-о-о, Казанда урамнар бик кић икђн! Америкада алар тар.

— Без Гани Сафиуллин урамында яшибез.

— Гани Сафиуллин кем булган?

— Ул герой, генерал ... Менђ бу — безнећ йорт. Без алтынчы катта яшибез.

— Лифт эшлиме?

— ђйе, ђйе, эшли.

4. — Рђхим итегез, Рђшит абый. Керегез, кызлар.

— Исђннђрмесез! Фатирыгыз бик зур икђн!

Салих: — ђйе. Без инде монда биш ел яшибез. Элек ике бњлмђле фатирда яшђдек.

Галия: — Бераз ял итегез. Хђзер чђй эчђрбез.

Рђшит: — Ничек яшисез, Салих энем, балалар исђн-саумы?

Салих:— Исђн-сау. Маратныћ кызы ђлфиягђ инде љч яшь. Гњзђлнећ улы бар. Булат исемле. Аћа бер ай. Рљстђм ђле љйлђнмђгђн. Кљзгђ ул да љйлђнергђ уйлый.

Рђшит:— Бик ђйбђт. ђ ђтилђрећ ни хђлдђ?

Салих: — Алар да сау-сђламђт. Актаныштан иртђгђ килергђ тиешлђр. Иртђгђ аэропортка барырбыз. ђ сез Америкада ничек яшисез?

Рђшит: — Яхшы. Лђкин Казанны бик сагынабыз. Мин инде пенсиядђ. Алия кызым Аризона университетын бетерде. Хђзер зур банкта эшли. Ул кияњдђ. Айнур шул университетныћ юридик факультетында укый. Мин аларга Татарстан турында књп сљйлим. Лђкин аларныћ Казан, Татарстан турында књбрђк белђселђре килђ.

Салих:— Яхшы, без Казанныћ књп кенђ тарихи џђм истђлекле урыннары белђн танышырбыз. Кремльне карарбыз, Сљембикђ манарасына барырбыз, музейларга керербез.

Рђшит: — ђ мђчетлђр эшлиме?

Салих: — Эшли, эшли. ђтилђр килгђч, анда да барырбыз.

Алия: — Минем Казанныћ њзђк банкын књрђсем килђ. Ул кайда урнашкан?

Салих: — Бауман урамында.

Алия: — Ул урам Кремльдђн еракмы?

Салих: — Юк, якын гына. Анда да барырбыз.

Айнур: — ђ университетка керђбезме?

Салих: — ђлбђттђ. Мин њзем тарих факультетында эшлим.

Университетныћ тарихы, књренекле кешелђре белђн танышырбыз, музеена керербез.

Айнур: — ђ сездђ китапханђлђр бармы?

Салих: — ђйе, университетныћ Лобачевский китапханђсе бар. Университет бинасы янында Милли китапханђ урнашкан.

Сорауларга ќавап бирегез:

1. Галия ханым нигђ ял итђргђ бармый?

2. Галия ханымнарга кемнђр килђ?

3. Алар ничђ кљнгђ килђлђр?

4. Рђшит абый Казанга кемнђр белђн килђ?

5. Салих ђфђнделђр нинди районда яшилђр?

6. Алар кайсы урамда торалар?

7. Рђшит абыйныћ Алия исемле кызы кайда эшли?

8. Ул нинди университет бетергђн?

9. Галия ханымныћ каенаталары кайда яши?

10. Алар Казанга килђлђрме?

11. Галия ханым белђн Салих ђфђнденећ ничђ баласы бар?

12. Аларныћ исемнђре ничек?

13. Рђшит ђфђнде Казанга нигђ килгђн?

14. Алиянећ Казанда нђрсђ књрђсе килђ?

15. Айнурныћ Казан университетын књрђсе килђме?

16. Салих ђфђнде кайда эшли?

БИРЕМНђР

1. Тђрќемђ итегез:

Истђлекле урыннар   Болгар мђчете  
Милли китапханђ   Татарстан дђњлђте  
Сљембикђ манарасы   Дђњлђт музее  
Шђџђр њзђге   Рђсем сђнгате  
Тукай џђйкђле   Сђнгать музее  
Ирек мђйданы   Идел буе районы  
Университет тукталышы   Мђскђњ районы  
Идел елгасы   Вахитов районы  
Елга порты   Яћа Савин районы  
Тимер юл вокзалы   Киров районы  
Киров књпере   Авиатљзелеш  
Банк бинасы   районы  

2. Мђкальлђрне ятлагыз џђм тђрќемђ итегез:

Бер калган эш кырык елга калыр.

Калган эшкђ кар явар.

Башланган эш — беткђн эш.

 

3. Мђзђкне тђрќемђ итегез.

 

Ысул

 

— Йђ, нихђл дус? Йоклый алмыйм дип зарланган идећ. Мин ђйткђн ысулны сынап карадыћмы?

— Карадым.

— Ничђгђ хђтле санадыћ?

— 17420 гђ хђтле.

— Шуннан соћ рђхђтлђнеп йоклагансыћдыр, ичмасам!

— Юк, эшкђ барырга вакыт ќитте.

Коммуникатив биремнђр.

1. Используя материалы урока, составьте небольшой рассказ о Казани.

2. Представьте, что к вам приехали друзья из Германии. Проведите вместе с ними экскурсию по городу Казани.

3. Расспросите своих друзей об их стране.

4. Поинтересуйтесь, понравился ли им наш город.

5. Спросите у друга, какие исторические места Казани он знает.

6. Скажите, в каком районе города Вы живете.

7. Расскажите, какие достопримечательности есть в вашем районе.

8. Расскажите о своих планах на будущее лето.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ БЕРЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

I.  

 

Склонение существительных с аффиксом принадлежности III лица в направительном падеже:

1. существ. (имен.п.) + существ.-ы-(н)-а

+ существ.-е-(н)-ђ

+ существ.-сы-(н)-а

+ существ.-се-(н)-ђ

 

Тукай урам-ы-(н)-а Сђнгать музе-е-(н)-а Казан университет-ы-(н)-а Шђџђр њзђг-е-(н)-ђ Болгар мђчет-е-(н)-ђ Опера театр-ы-(н)-а Музыка мђктђб-е-(н)-ђ Актлар зал-ы-(н)-а Министрлар кабинет-ы-(н)-а Сђйдђшев музе-е-(н)-а Илџам Шакиров концерт-ы-(н)-а Ветеринария академия-се-(н)-ђ Медицина университет-ы-(н)-а Актаныш район-ы-(н)-а Колхоз базар-ы-(н)-а Яшелчђ кибет-е-(н)-ђ Елга порт-ы-(н)-а Тимер юл вокзал-ы-(н)-а на улицу Тукая в музей искусств в Казанский университет в центр города в мечеть Булгар в Оперный театр в музыкальную школу в актовый зал в Кабинет Министров в музей Сайдашева на концерт Ильгама Шакирова в ветеринарную академию в медицинский университет в Актанышский район на колхозный рынок в овощной магазин в речной порт на железнодорожный вокзал

 

Бњген мин колхоз базарына барам.

Кызым музыка мђктђбенђ укырга керде.

ђти елга портына билет алырга китте.

Тимер юл вокзалына ќиденче троллейбус бара.

Актаныш районына Президент килгђн.

 

а) — Кич белђн татар театрына барабызмы?

— ђйе, барабыз.

 

ђ) — ђйтегез ђле, елга портына ничек барырга?

— Икенче троллейбус белђн.

 

б) —Кызлар, колхоз базарына керђбезме?

— Юк, яшелчђ кибетенђ генђ барабыз.

 

в) — Улыгыз укырга кая керђ? — Казан университетына.   г) — Сез кая барасыз? — Елга портына. — Нигђ? — Билет алырга.   д) — Кичђ без Илџам Шакиров концертына бардык. — Яхшы булдымы? — ђлбђттђ.   е) — ќђен ял итђргђ кая барасыз? — Актаныш районына кайтабыз.     Илџам Шакиров

 

2.

существ. (-ныћ/-нећ) + существ.-ы-(н)-а

+ существ.-е-(н)-ђ

+ существ.-сы-(н)-а

+ существ.-се-(н)-ђ

 

ђби-нећ туган кљн-е-(н)-ђ Директор-ныћ бњлмђ-се-(н)-ђ Апам-ныћ кул-ы-(н)-а Укытучы-ныћ љстђл-е-(н)-ђ Сећлем-нећ туе-(н)-а Марат-ныћ квартира-сы-(н)-а на день рождения бабушки в комнату директора на руки моей старшей сестры на стол учителя на свадьбу моей младшей сестры на квартиру Марата

 

Галия ханым-ныћ ље-н-ђ в дом Галии ханум

Абыем-ныћ сумка-сы-н-а в сумку старшего брата

 

а) — Марат, бу китапны укытучыныћ љстђленђ куй ђле.

— Ярар.

 

ђ) — Рљстђм, син кичђ кайда булдыћ?

— Авылга сећлемнећ туена кайттым.

 

б) — Гафу итегез, Галия ханымныћ дђресенђ керергђ мљмкинме?

— Ул директор бњлмђсенђ керде.

 

в) — Гњзђл, тарагыћ бармы?

— Юк шул, абыемныћ сумкасына салганмын.

 

г) — Маратныћ квартирасына телефон куйдылармы?

— Куйдылар.

— Кайчан?

— Дњшђмбе кљнне.

— Номеры нинди?

— 36-72-14.

 

II. дин религия

 

дин эшлеклесе религиозный деятель ислам дине религия ислам имам духовный наставник иман вера мђдрђсђ медресе

Сљйлђшђбез!

а) — Рђшит абый, бњген ќомга, мђчеткђ барабыз.

— Нинди мђчеткђ барабыз?

— Мђрќани мђчетенђ.

— Ул кайсы урамда урнашкан ђле?

— Каюм Насыйри урамында.

— Сездђн еракмы?

— Юк, бик ерак тњгел.

— Мђрќани кем булган?

— Ул књренекле дин эшлеклесе, философ, тарихчы булган. Ул 1818 нче елда туган. Бохарада џђм Сђмђркандта укыган. Аннары Казанда яшђгђн џђм эшлђгђн. 1849 нчы елда Мђрќани Казанныћ беренче мђчетенећ имамы булган. Мђдрђсђдђ дђ эшлђгђн.

— Кызык. ђ Казанда тагын нинди мђчетлђр бар?

— О-о-о, алар бик књп: Болгар мђчете, Cолтан мђчете, Печђн базары мђчете...

— Районнарда мђчетлђр тљзелђме?

— Бик књп тљзелђ, чљнки хђзер ислам диненећ роле зур.

— Татарстанда ничђ мђчет бар?

— 700 дђн артык.

— Мђчеткђ хатын-кызлар йљриме?

— Йљри.

 

ђ) — Рђшит абый, иртђгђ мђдрђсђгђ барабыз.

— Анда кемнђр укый?

— Анда кызлар да, малайлар да укый.

— Казанда мђдрђсђлђр књпме?

— Шактый књп.

III. фђн наука
фђнни научный
галим ученый
белгеч специалист
белгечлек специальность
ђдђбият литература
ђзерлђнђ готовится
укыта обучает
чит тел иностранный язык
ил страна, государство
гарђп араб, арабский
фарсы перс, персидский
имтихан экзамен
керњ имтиханы вступительный экзамен
кљнчыгыш восток, восточный
шђрык восток; восточный
кљнбатыш запад, западный
авыл хуќалыгы сельское хозяйство
мђдђният культура
артык более
чамасы приблизительно
керђшен крещеный

Диалоглар

1. — Салих энем, Казанда ничђ югары уку йорты бар?

— Унбиш чамасы.

— Ниндилђр?

— Бездђ хђзер 4 академия бар, 5 университет џђм бик књп институтлар бар.

Алия: — Салих абый, ђ нинди академиялђр бар?

— Ветеринария академиясе, авыл хуќалыгы академиясе, архитектура џђм тљзелеш академиясе, сђнгать џђм мђдђният академиясе.

Айнур: — Казанда медицина университеты бармы?

— Бар.

— Тагын?

— Педагогика университеты, техник џђм технологик университетлар бар.

— Ић борынгы университет кайсы?

— Ић борынгы университет — Казан дђњлђт университеты. Ул — Казанныћ фђн њзђге.

— Анда нинди факультетлар бар?

— Университетта унбиш факультет эшли: татар филологиясе, тарихы џђм кљнчыгыш теллђре факультеты, рус филологиясе факультеты, механика- математика, хисаплау математикасы џђм кибернетика факультетлары, физика, химия, биология, экология, география, геология факультетлары, журналистика, социология џђм психология факультеты, юридик факультет, тарих, экономика факультетлары.

— Бу факультетларда ничђ студент укый?

— 12 мећнђн артык.

— О-о-о, бигрђк књп.

— Укытучылар књпме?

— Анда 200 дђн артык профессор эшли.

— Университетта чит ил кешелђре укыймы?

— ђйе, Германиядђн, Бельгиядђн, Америкадан, Кытайдан, Англиядђн студентлар џђм аспирантлар бар.

— Минем университетка барасым килђ.

— Дњшђмбе кљнне барырбыз.

 

2. Казан университетында

— Бњген Казан дђњлђт университетына барачакбыз.

— Бик яхшы.

— Менђ без университет янында. Бу — университетныћ ић борынгы

бинасы.

— Шундый матур! Бу бинада нинди факультетлар урнашкан?

— Биология, экология факультетлары, юридик факультет. Университетныћ књп санлы музейлары да бар.

— Нинди музейлар?

— Университетта геология музее, этнография музее, зоология музее, университет тарихи музее эшли.

— Университетта газеталар чыгамы?

— ђйе.

— Газета ђйбђтме?

— Студентлар џђм укытучылар газетаны бик яраталар.

— Газетаныћ исеме ничек?

— “Казан университеты”.

— Татар филологиясе факультеты кайда урнашкан?

— Икенче бинаныћ унберенче катында.

— Факультетта нинди белгечлеклђр бар?

— Факультет татар теле џђм ђдђбияты укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм тарих укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм гарђп теле укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм тљрек теле укытучылары, татар теле, ђдђбияты џђм кытай теле укытучылары ђзерли.

— Анда нинди фђннђр укыталар?

— Татар филологиясе факультетында татар теле џђм ђдђбияты, кљнчыгыш теллђр: тљрек, гарђп, фарсы, кытай теллђре укытыла.

— Студентлар тагын нинди чит теллђр љйрђнђлђр?

— Инглиз, француз, алман теллђре.

— Университетта элек татар теле укытылганмы?

— ђйе. Университет ачылгач, анда шђрык факультеты булган. Анда татар теле, тљрек теле, санскрит, ђрмђн, уйгыр, монгол, кытай теллђре укытканнар.

— ђ татар телен кемнђр укыткан?

— Профессор Александр Казембек, Илья Березин, Хљсђен Фђезханов, Мљхђммђтгали Мђхмњдов. Бу галимнђр унтугызынчы гасырда эшлђгђннђр.

— Казан университетында тагын нинди зур галимнђр эшлђгђн?

— Университетта књренекле химиклар Бутлеров, Зинин, Арбузовлар, географ Симонов, лингвист Бодуэн де Куртенэ, физик Завойский эшлђгђн.

— Кызык!

— Хђзер Казан университетында керњ имтиханнары бара.

— Быел юридик факультетка конкурс зурмы?

— Зур.

— Бер урынга ничђ кеше?

— Бер урынга 10 кеше.

— О-о-о, бик књп.

 

3. — Рђшит абый, Сезнећ татар театрына барасыгыз килђме?

— ђлбђттђ. Кызлар, театрга барабызмы?

— Барабыз, барабыз.

— Мин бњген кичкђ билет алдым.

— Нинди спектакль?

— “Зђћгђр шђл”.

— Авторы кем?

— Драматург Кђрим Тинчурин.

— Ничђ билет алдыћ?

— Биш билет.

— Бик яхшы булган. Кемнђр бара?

— Сез барасыз, кызлар бара, Галия џђм мин барабыз.

— Спектакль сђгать ничђдђ башлана?

— Кич белђн сђгать ќидедђ.

 

4. — Рђшит абый, Сезгђ спектакль ошадымы?

— Ошады. ђ иртђгђ концертка барабызмы?

— ђлбђттђ.

— Кем концерты була?

— Тинчурин театрында Салават Фђтхетдинов концерты була.

— ђ! Ул Америкага да килгђн иде бит. Ул безгђ бик ошады.

— Монда да аны бик яраталар. Ул — књренекле артист.

— Салават њзе Казанда яшиме?

— Юк, ул гаилђсе белђн Чаллыда яши.

— Хђзер Казанда гастрольдђме?

— ђйе. Ул монда ике атна булачак.

— Яхшы.

 

5. — Туганнар, ашагач, Сђнгать музеена барачакбыз. — Ул музей нинди урамда? — Карл Маркс урамында. — Ул сездђн еракмы? — Ерак. Анда уникенче трамвай бара, лђкин без машина белђн барабыз. — Музейда нинди рђссамнарныћ рђсемнђре бар? — Беренче катта рус рђссамнарыныћ рђсемнђре , ђ икенче катта Бакый Урманче књргђзмђсе урнашкан. — Бакый Урманче кем ул? — Књренекле татар рђссамы. — Аныћ картиналары књпме? — Шундый књп! — О-о-о! Минем бик књрђсем килђ! — Музейга Икенче татар корылтае кљннђрендђ Санкт-Петербургтан Кубрат ханныћ алтын џђм кљмеш ђйберлђрен алып килделђр. Без дђ бардык. Сђнгать музее

— Кызганыч, ул вакытта без Казанда булмадык.

 

IV.  

 

-са/-сђ — аффиксы условного наклонения, универсальное средство для выражения условия.

 

 

Барса — если пойдет алса — если возьмет чыкса — если выйдет   килсђ — если придет ђйтсђ — если скажет китсђ — если уйдет

 

ђгђр — если

Мин бар-са-м Син бар-са-ћ Ул бар-са Без бар-са-к Сез бар-са-гыз Алар бар-са-лар
   
Мин кил-сђ-м Син кил-сђ-ћ Ул кил-сђ Без кил-сђ-к Сез кил-сђ-гез Алар кил-сђ-лђр

 

Билет булса, театрга барырбыз.

ђгђр син килсђћ, сљйлђшербез.

Ул ђйтсђ, мин эшлђрмен.

ђгђр без кайтсак, ђни љчпочмак пешерер.

Сез укысагыз, имтиханны яхшы бирерсез.

Алар татарча ђйтсђлђр, без аћларбыз.

 

а) — Вакытыћ булса, безгђ килђсећме?

— ђгђр бђлеш пешерсђћ, килђм.

 

ђ) — Имтихан бирсђћ, авылга кайтасыћмы?

— Бирсђм кайтам, бирмђсђм кайтмыйм.

 

б) — Сорасам ђйтерсећме?

— ђйтермен. Сора.

 

в) — Урманга барабызмы?

— ђгђр яћгыр булмаса, барабыз.

 

г) — Су коенабызмы?

— Су ќылы булса коенырбыз.

 

д) — Рљстђм љйдђ булмаса нишлибез?

— Бераз урамда йљрербез.

Сљйлђшђбез!

а) — Галия ханым, вакытыгыз булса, безгђ кунакка килегез.

— Рђхмђт. Рђшит абыйлар Актаныштан кайтса, килербез.

— Кунакларыгыз Актаныштамыни?

— ђйе. Сабантуйга киттелђр.

— Кайчан килђлђр?

— Машина булса, бњген килђчђклђр.

— Салих ђфђнде дђ киттеме?

— ђйе.

— Сез ник кайтмадыгыз?

— Кайтасым килгђн иде, урын булмады.

— Актанышка автобус йљриме?

— Йљри, лђкин билет бик кыйбат.

— Ничђ сум?

— 70 мећ сум.

— О-о-о! Кыйбат.

 

ђ) — Салих ђфђнде, Сезнећ аспирантыгыз Зоя кайда?

— Ул бит Венгриядђ.

— Ул анда нишли?

— Венгрларга татар теле љйрђтђ.

— Зоя татармыни?

— Зоя — татар кызы, керђшен татары.

— Шулаймыни? Кызык.

— Венгрлар татарча љйрђнђме?

— ђйе, љйрђнђлђр.

— Зоя кайчан кайта?

— Бер айдан.

— Ул кайтса, кайда эшлђячђк?

— Кафедрада.

— Кайсы кафедрада?

— Татар теле кафедрасында. Ул — яшь белгеч.

— Сез Зояга хат язасызмы?

— ђйе.

— Хат язсагыз, миннђн сђлам ђйтегез.

— Язсам ђйтермен.

— Рђхмђт.

 

б) — ђни, дачага барабызмы?

— Кљн матур булса барабыз.

— Айнур белђн Алия баралармы?

— Роза апаларга кунакка бармасалар, алар да барыр.

— Без бњген кайтабызмы?

— Салкын булса, кайтабыз.

— Без ничђдђ китђбез?

— Рљстђм кайтса, дњрттђ китђбез.

— ђ кайтмаса?

— Кайтмаса, сђгать бишкђ поездга чыгарбыз.

— Ярар.

 

V.  

 

Будущее неопределенное время в отрицательном аспекте.

Мин бар-ма-м(ын) Син бар-мас-сыћ Ул бар-мас Я (возможно) не пойду Ты (возможно) не пойдешь Он (она) (возможно) не пойдет
   
Без бар-ма-быз Сез бар-мас-сыз Алар бар-мас-лар Мы (возможно) не пойдем Вы (возможно) не пойдете Они (возможно) не пойдут
   
Мин ђйт-мђ-м(ен) Син ђйт-мђс-сећ Ул ђйт-мђс Я (возможно) не скажу Ты (возможно) не скажешь Он (она) (возможно) не скажет
   
Без ђйт-мђ-без Сез ђйт-мђс-сез Алар ђйт-мђс-лђр Мы (возможно) не скажем Вы (возможно) не скажете Они (возможно) не скажут

 

а) — Иртђгђ музейга барырбызмы?

— Минемчђ, бармабыз.

 

ђ) — Алар укытучыга ђйтерлђрме?

— Юк, ђйтмђслђр.

 

б) — Университетны бетергђч, син фирмада эшлђрсећме?

— Юк, фирмада эшлђмђм.

 

в) — Ул Азат абый белђн сљйлђшерме?

— Юк, бњген сљйлђшмђс.

 

г) — Гњзђл Айратка хат язармы?

— Минемчђ, язмас.

 

д) — Алсу белђн Марат авылга кайтырлармы?

— Бу атнада кайтмаслар.

 

VI.  

 

Будущее категорическое время в отрицательном аспекте

Мин бар-ма-ячак-мын Син бар-ма-ячак-сыћ Ул бар-ма-ячак Я не пойду Ты не пойдешь Он (она) не пойдет
   
Без бар-ма-ячак-быз Сез бар-ма-ячак-сыз Алар бар-ма-ячак-лар Мы не пойдем Вы не пойдете Они не пойдут
   
Мин кил-мђ-ячђк-мен Син кил-мђ-ячђк-сећ Ул кил-мђ-ячђк Я не приду Ты не придешь Он (она) не придет
   
Без кил-мђ-ячђк-без Сез кил-мђ-ячђк-сез Алар кил-мђ-ячђк-лђр Мы не придем Вы не придете Они не придут
   

Мин бњген лекциягђ бармаячакмын.

Син иртђгђ университетка килмђячђксећ.

Ул ђнигђ Марат турында ђйтмђячђк.

Без быел ял итмђячђкбез.

Сез урамга чыкмаячаксыз.

Алар авылга кайтмаячаклар.

 

а) — Рђшит абый Сарманга кайтамы?

— Кайтмаячак, чљнки иртђгђ китђ.

 

ђ) — Сез быел Кипрда ял итђчђксезме?

— Кипрда ял итмђячђкбез, без Италиягђ барабыз.

 

б) — Марат, гарђп теле љйрђнђчђксезме?

— љйрђнмђячђкбез.

 

в) — Без иртђгђ бакчада ќилђк ќыячакбызмы?

— ќыймаячакбыз. ђле ќилђк яшел.

 

г) — Сез бњген Зояга хат язачаксызмы?

— Бњген язмаячакмын.

 

д) — Сез Алия турында Салих ђфђнде белђн сљйлђшђчђксезме?

— Хђзергђ сљйлђшмђячђкмен.

 

е) — Алар кич белђн концерт караячаклармы?

— Юк, карамаячаклар. Алар театрга баралар.

 

Соћ поздно
Иртђ Как рано пастила
Без бњген соћ кайтачакбыз. Сегодня мы вернемся поздно.
Алар кичђ бик иртђ килделђр. Вчера они пришли очень рано.

 

а) — Рљстђм, син бњген ничђдђ кайтасыћ?

— Бњген соћ кайтачакмын.

— Нигђ?

— Университетта конференция була.

 

ђ) — Марат, ник иртђ кайттыћ?

— Лекция булмады, студентлар фестивальдђ.

— Нинди фестиваль?

— Татар музыкасы фестивале.

 

б) — Сез кичђ соћ киттегезме?

— Юк, кичђ мин иртђ киттем.

— Кая бардыгыз?

— Галия ханымныћ туган кљне иде.

 

в) — Гњзђл ханым, Сез бњген бик иртђ килгђнсез!

— Шулаймыни? Минемчђ, иртђ тњгел.

— ђ директор сђгать унда гына булачак бит.

— Ярар, мин соћрак килермен.

Текст.

Рђшит абый, аныћ кызлары Айнур џђм Алия Казанда љч атна булдылар. Алар туганнарында ял иттелђр. Казанныћ тарихи џђм истђлекле урыннары белђн таныштылар. Казан Кремленђ бардылар. Казан университетында булдылар. Татар театрында кызыклы спектакль карадылар. Сђнгать музее белђн таныштылар. Казан урамнарында йљрделђр. Казан урамнары кић џђм чиста. Шђџђрдђ кибетлђр, мђктђплђр, китапханђлђр, музейлар, югары уку йортлары књп. Зур-зур биек биналар, борынгы манаралар, џђйкђллђр бар. Кунакларга “Нђњруз” рестораны бик ошады. Алар анда љчпочмак, бђлеш, чђкчђк, кыстыбый ашадылар. Как белђн чђй эчтелђр.

Алар Казанны, Татарстанны бик яраттылар.

БИРЕМНђР

1. ќавап бирегез:

— Казанда кемнђр булдылар?

— Алар Казанда књпме булдылар?

— Алар нишлђделђр?

— Алар нђрсђ белђн таныштылар?

— Алар Кремльгђ бардылармы?

— Театрда нинди спектакль карадылар?

— Казанда Сђнгать музее бармы?

— Казан урамнары нинди?

— Казанда нинди биналар бар?

— Кунакларга нђрсђ ошады?

— Алар нинди милли ашлар ашадылар?

— Кунакларга Казан ошадымы?

2. Составьте предложения с данными словосочетаниями:

Казан шђџђре, Казан урамы, татар театры, татар ашлары, безнећ гаилђ, концертка бардылар, музей карадылар, матур биналар, књренекле шагыйрь, кић урамнар;

Идел елгасында коену; трамвай белђн бару.

3. Татарча языгыз:

татарский театр, Казанский Кремль, научная библиотека, исторический факультет, Академия культуры и искусства, дом татарской кулинарии, музей истории университета.

4. Составьте предложения с данными глаголами:

барсам, килсђћ, ђйтсђ, язсак, укысагыз, кайтсалар.

5. Бу — сынамышлар (приметы). Тђрќемђ итегез:

Кљз озын килсђ, яз соћ килер.

Беренче мартта кљн ќилле булса, ќђй ќилле булыр.

Балыклар суда уйнасалар, яћгыр була.

6. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз.

Балалы кунак килсђ, баласын кара; баласыз килсђ, њзен кара.

ќђй эшлђсђћ, кыш ашарсыћ.

Эшлђсђћ, икмђк тђмле була.

Кеше, ќђй булса кышны тели, кыш ќитсђ, ќђйне тели.

Байлыгым булмаса, намусым бар.

Эшлђп ашасаћ, тђмле булыр.

Эшлђмђсђћ эш кљне, ни ашарсыћ кыш кљне.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Айнур, какие музеи есть в Казани.

2. Поинтересуйтесь у Рустема, сколько факультетов в Казанском университете.

3. Уточните у Салиха Закирова, сколько профессоров работают в КГУ.

4. Спросите у Артура, какая выставка открылась в музее искусств.

5. Спросите у Алии, какие памятные места в Казани они посетили.

 

КњБђЛђГЕМ

Књбђлђк гљллђргђ кунса,

Гљллђр тибрђнђ микђн,

Ул да мине сагынганда,

Књбђлђгем, тњгђрђгем,

Асыл кошым, сандугачым,

ќырлап ќибђрђ микђн?

 

Књбђлђккђй гљлгђ кунган,

Гљлдђ булгач оясы;

Минем књћелем сића тарта,

Књбђлђгем, тњгђрђгем,

Асыл кошым, сандугачым,

Син бит књћелем кояшы.

 

Тау астында, тал астында

Салкын чишмђ тњгђрђк;

Очып барып кайтыр идем,

Књбђлђгем, тњгђрђгем,

Асыл кошым, сандугачым,

ђгђр булсам књбђлђк.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ ИКЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

I. Эссе жарко; жаркий
Яћгыр ява дождь идет

 

а) — Бњген кљн нинди?

— Бик эссе.

 

ђ) — Иртђгђ эссе булачакмы?

— Юк, булмаячак.

 

б) — Урамда яћгыр явамы?

— Ява.

— Зонтик кирђкме?

— Юк, кирђк тњгел. Бу яћгыр озак яумас.

— Белмђссећ... Мђ, ал!

— Рђхмђт.

Диалог

— Бњген нинди кљн?

— Бњген дњшђмбе. Уникенче июнь.

— Синоптикларныћ прогнозы ничек?

— Яхшы. Кљн кояшлы, эссе булачак. ќил аз. Кич белђн аз гына яћгыр ява -

чак.

— Бњген ничђ градус эссе булачак?

— Ой, бик эссе!

— Ничђ, ничђ?

— + 32 градус. Су коенырга барабызмы?

— Кая?

— Иделгђ инде.

— Барабыз.

 

II.  

 

-у/-њ — аффиксы имени действия, выражающего действие в форме имени.

Имя действия принимает аффиксы принадлежности, числа, падежа и отрицания. Соответствует русскому отглагольному имени и иногда инфинитиву.

 

 

Бару хождение, ходить урманга бару мђктђпкђ бару университетка бару
кайту возвращение, возвращаться авылга кайту љйгђ кайту эштђн кайту
аћлау понимание, понимать татарча аћлау ђйткђч аћлау тиз аћлау
алу брать китап алу билет алу икмђк алу
тору подъем, вставать иртђ тору соћ тору сђгать алтыда тору
чыгу выход, выходить урамга чыгу љйдђн чыгу базардан чыгу
язу написание, писать хат язу роман язу матур язу
эчњ пить чђй эчњ сљт эчњ сок эчњ
керњ вход, входить љйгђ керњ кафедрага керњ кинога керњ
китњ уход, уходить университеттан китњ шђџђрдђн китњ авылдан китњ
књрњ видение, увидеть ђбине књрњ џђйкђлне књрњ аны књрњ
белњ знание, знать яхшы белњ начар белњ уртача белњ
ишетњ слышать беренче ишетњ яхшы ишетњ начар ишетњ

 

Европада яшђњ кыйбат.

Авылга кайту рђхђт.

Сине аћлау мљмкин.

Кафеда ашау очсыз.

Китап алу мљмкин тњгел.

Укытучыны тыћлау бик кирђк.

Татар теле љйрђнњ кызык.

љйгђ керњ мљмкин тњгел.

Эссе кљндђ салкын су эчњ рђхђт.

Казаннан китњ кич белђн сђгать сигездђ.

Айратны књрњ мљмкин тњгел.

Књп теллђр белњ бик кирђк.

 

Профессор Салих Закировныћ кљндђлек режимы —

Режим дня профессора Закирова.

Йокыдан тору (подъем) 7 сђгатьтђ
Юыну (умывание) 7 сђгать — 7 сђгать 15 минут
Ашау (завтрак) 7 сђгать 15 минут — сигезенче ярты
Киенњ (одеваться) сигезенче ярты — 7 сђгать 40 минут
љйдђн чыгу (выход из дома) 7 сђгать 40 минут
Тукталышка килњ (приход на остановку) 7 сђгать 50 минут
Эшкђ килњ (приход на работу) 8 сђгать 20 минут
Эштђ булу (пребывание на работе) 8 сђгать 30 минут — 12 сђгать
Тљшке аш ашау (обед) 12 сђгать — 13 сђгать
Эшкђ килњ (приход на работу) 13 сђгать
Эштђ булу (пребывание на работе) 13 сђгать — 17 сђгать
Эштђн чыгу (выход с работы) 17 сђгать
љйгђ кайту (приезд домой) 17 сђгать — 17 сђгать 30 минут
Кибеткђ керњ (зайти в магазин) 17 сђгать 30 минут — 18 сђгать
љйгђ кайту (приход домой) 18 сђгать
Кичке аш ашау (ужин) 18 сђгать — 19 сђгать
Ял итњ (отдых) 19 сђгать — 20 сђгать
Телевизордан "Яћалыклар" тыћлау (прослушивание новостей) 20 сђгать — 20 сђгать 25 минут
Лекция язу (написание лекции) 20 сђгать 25 минут — 23 сђгать
Йокларга яту (лечь спать) 23 сђгать

 

Сезнећ кљндђлек режим ничек? Сљйлђгез!

 

III. Чђчђк цветок  

 

Милђњшђ фиалка Кыћгырау колокольчик Ак чђчђк ромашка Мђтрњшкђ душица Сары мђтрњшкђ зверобой

 

а) — Урманга бару ничек булды, Айнур?

— Яхшы булды. Поезд белђн бардык.

— Урманда чђчђклђр бармы?

— Бар, бик књп! Милђњшђлђр ќыйдык, кыћгырау чђчђклђре књп иде.

Ак чђчђк ќыйдык.

— ђ мђтрњшкђ бармы?

— Бар, бар. Сары мђтрњшкђ дђ бар.

кайт-у-ым — мое возвращение

кайт-у-ыћ — твое возвращение

кайт-у-ы — его (ее) возврашение

кайт-у-ыбыз — наше возвращение

кайт-у-ыгыз — ваше возвращение

кайт-у-лары — их возвращение

 

кит-њ-ем — мой отъезд

кит-њ-ећ — твой отъезд

кит-њ-е — его (ее) отъезд

кит-њ-ебез — наш отъезд

кит-њ-егез — ваш отъезд

кит-њ-лђре — их отъезд

 

Мђќбњри обязательно
Авыр тяжело
ќићел легко

 

а) — Марат, сића мђкалђ язу ќићелме?

— ќићел тњгел, авыр. Озак утырдым.

 

ђ) — Гљлназ, гимнастика ясау авырмы, ќићелме?

— Мића ќићел!

 

б) — Бњген имтихан бирњ авыр булдымы?

— Юк. Бњген авыр булмады. Без татар телен бик яхшы љйрђндек.

 

в) — Марат, ќђй кљне авылга кайтуларны хђтерлисећме?

— Бик яхшы хђтерлим.

 

г) — Билетка чират торулар бик авыр. Кеше књп.

— Кая барасыћ?

— Мђскђњгђ.

 

д) — Кызлар, мђкалђ язулар бик авыр икђн!

— Кем язды?

— Мин инде!

 

е) — Кызлар, ќђй кљне авылда яшђњлђре рђхђт!

— ђ шђџђрдђ?

— Эсседђ шђџђрдђ яшђве авыр!

 

ж) — Мин кайтуга, абый љйдђ иде.

— Кайтканмыни?

— ђйе. Тиз кайткан.

 

ќ) — Мин чыгуга, машина килгђн иде.

— Кем килгђн?

— Алмаз.

 

з) — Мин торуга, ђни љчпочмак пешергђн иде.

— Тђмлеме?

— Ай, тђмле!

 

и) — Сине књрњгђ бик шат булдым.

— Мин дђ.

 

к) — Гарђп телен белњ сића ник кирђк?

— Мин ислам дине љйрђнђм. Гарђп телен белњ мђќбњри.

 

IV. Эшлђњ Эшлђмђњ
     
Белњ белмђњ теманы белњ — теманы белмђњ
    аны белњ — аны белмђњ
    яхшы белњ — яхшы белмђњ
Язу язмау хат язу — хат язмау
    матур язу — матур язмау
    тиз язу — тиз язмау
ђйтњ ђйтмђњ дљрес ђйтњ — дљрес ђйтмђњ
    исемен ђйтњ — исемен ђйтмђњ
    татарча ђйтњ — татарча ђйтмђњ
Килњ килмђњ кунакка килњ — кунакка килмђњ
    иртђ килњ — иртђ килмђњ
    дњшђмбе кљнне килњ — дњшђмбе кљнне килмђњ
Тору тормау сђгать ќидедђ тору — сђгать ќидедђ тормау
    соћ тору — соћ тормау
    шђџђрдђ тору — шђџђрдђ тормау
ђйтњ ђйтмђњ сића ђйтњ — сића ђйтмђњ
    Маратка ђйтњ — Маратка ђйтмђњ
    телефоннан ђйтњ — телефоннан ђйтмђњ
Эчњ эчмђњ дару эчњ — дару эчмђњ
    су эчњ — су эчмђњ
    сљт эчњ — сљт эчмђњ
Ашау ашамау аш ашау — аш ашамау
    тиз ашау — тиз ашамау
    иртђн ашау — иртђн ашамау
       

 

V. Оят стыдно
Билгеле известно
Алай так
Шулай так
Бђлки возможно
Сђбђп причина
Максат цель

 

а) — Мића татар телен белмђњ — оят.

— Ник?

— ђтием — татар, ђнием — татар.

 

ђ) — Кызлар, су эчђсе килђ. Эссе кљндђ су эчмђњ мљмкин тњгел.

— Су кирђкмени?

— ђйе, бирегез ђле.

 

б) — Гљлназ, синсез яшђњ мљмкин тњгел.

— Рђхмђт, Рљстђм. Мин бик шат.

 

в) — Алмаз, сића теге сњзне ђйтмђњ яхшырак иде.

— Ник?

— Матур сњз тњгел.

— Ярар, ђйтмђм.

 

г) — Азат, чђй эчмђњ мљмкин тњгел. Утыр, чђй эчђбез.

— Рђхмђт, Гљлназ. Чђй эчђргђ вакыт юк.

 

д) — Кызлар, кунакларныћ килњ-килмђве билгеле тњгел.

— Кайчан билгеле була?

— Бњген кич белђн.

 

е) — Кунаклар килгђн. Алар чђй эчкђннђрме?

— Мин аларныћ ашау-ашамавын белмим... Сорыйммы?

— Сорагыз ђле.

— Хђзер.

 

VI.  

 

Склонение имен действия с аффиксами принадлежности по падежам.

 

Твердое склонение

I лицо ед.ч.

Кайт-у-ым мое возвращение
Кайт-у-ым-ныћ моего возвращения
Кайт-у-ым-а (к) моему возвращению
Кайт-у-ым-ны мое возвращение
кайт-у-ым-нан от моего возвращения
кайт-у-ым-да в моем возвращении

 

II лицо ед.ч.

Кайт-у-ыћ твое возвращение
Кайт-у-ыћ-ныћ твоего возвращения
Кайт-у-ыћ-а (к) твоему возвращению
Кайт-у-ыћ-ны твое возвращение
кайт-у-ыћ-нан от твоего возвращения
кайт-у-ыћ-да в твоем возвращении

 

III лицо ед.ч

Кайт-у-ы его (ее) возвращение
Кайт-у-ы-ныћ его (ее) возвращения
Кайт-у-ы-(н)-а (к) его (ее) возвращению
Кайт-у-ы-н его (ее) возвращение
кайт-у-ы-(н)-нан от его (ее) возвращения
кайт-у-ы-(н)-да в его (ее) возвращении

 

а) — Кайтуыма син шатмы?

— ђлбђттђ. Мин бик шат.

 

ђ) — Кайтуыћны белгђч, килдем.

— Бик яхшы. Рђхмђт.

 

б) — Син кайтуга ђби бђлеш пешерде.

— Шулаймыни? Зур рђхмђт.

 

в) — Галия ханымныћ кайтуы турында ишеттећме?

— Юк, ул кайчан кайткан?

— Кичђ.

 

г) — Авылга кайтуыћныћ сђбђбе нђрсђдђ?

— ђнием авырый.

 

д) — Без Алмазныћ кайтуын сорадык, чљнки ул безгђ бик кирђк иде.

— Ник?

— љй ремонтларга.

I лицо мн. ч

Кайт-у-ыбыз наше возвращение
Кайт-у-ыбыз-ныћ нашего возвращения
Кайт-у-ыбыз-га (к) нашему возвращению
Кайт-у-ыбыз-ны наше возвращение
кайт-у-ыбыз-дан от нашего возвращения
кайт-у-ыбыз-да в нашем возвращении

 

II лицо мн.ч.

Кайт-у-ыгыз ваше возвращение
Кайт-у-ыгыз-ныћ вашего возвращения
Кайт-у-ыгыз-га (к) вашему возвращению
Кайт-у-ыгыз-ны ваше возвращение
кайт-у-ыгыз-дан от вашего возвращения
кайт-у-ыгыз-да в вашем возвращении

 

III лицо мн.ч.

Кайт-у-лары их возвращение
Кайт-у-лары-ныћ их возвращения
Кайт-у-лары-(н)-а (к) их возвращению
Кайт-у-лары-н их возвращение
кайт-у-лары-(н)-нан от их возвращения
кайт-у-лары-(н)-да в их возвращении

 

а) — Кайтуыбыз бик тиз булды.

— Шулаймыни? Нђрсђ белђн кайттыгыз?

— Машина белђн бер сђгатьтђ кайттык.

 

ђ) — Исђн-сау кайтуыгыз белђн, Салих ђфђнде!

— Рђхмђт, дуслар!

 

б) — Авылга кайтулары бик авыр.

— Ник?

— Авыл ерак, юл начар.

 

Мягкое склонение

 

I лицо ед.ч.

Кил-њ-ем мой приезд
Кил-њ-ем-нећ моего приезда
Кил-њ-ем-ђ (к) моему приезду
Кил-њ-ем-не мой приезд
Кил-њ-ем-нђн от моего приезда
Кил-њ-ем-дђ в моем приезде

 

II лицо ед.ч.

Кил-њ-ећ твой приезд
Кил-њ-ећ-нећ твоего приезда
Кил-њ-ећ-ђ (к) твоему приезду
Кил-њ-ећ-не твой приезд
Кил-њ-ећ-нђн от твоего приезда
Кил-њ-ећ-дђ в твоем приезде

 

III лицо ед.ч.

Кил-њ-е его (ее) приезд
Кил-њ-е-нећ его (ее) приезда
Кил-њ-е-(н)ђ (к) его (ее) приезду
Кил-њ-е-н его (ее) приезд
Кил-њ-е-(н)-нђн от его (ее) приезда
Кил-њ-е-(н)-дђ в его (ее) приезде

 

а) — Минем килњемне кайдан белдећ?

— Айрат ђйтте.

 

ђ) — Алсу, безгђ килњећне кемгђ ђйттећ?

— Беркемгђ дђ ђйтмђдем.

 

б) — Маратныћ килњен кљттем, кљттем — килмђде.

— Ник?

— Белмим. ђле очрашмадык.

 

I лицо мн.ч.

Кил-њ-ебез наш приезд
Кил-њ-ебез-нећ нашего приезда
Кил-њ-ебез-гђ (к) нашему приезду
Кил-њ-ебез-не наш приезд
Кил-њ-ебез-дђн от нашего приезда
Кил-њ-ебез-дђ в нашем приезде

 

II лицо мн.ч.

Кил-њ-егез ваш приезд
Кил-њ-егез-нећ вашего приезда
Кил-њ-егез-гђ (к) вашему приезду
Кил-њ-егез-не ваш приезд
Кил-њ-егез-дђн от вашего приезда
Кил-њ-егез-дђ в вашем приезде

 

III лицо мн.ч.

Кил-њ-лђре их приезд
Кил-њ-лђре-нећ их приезда
Кил-њ-лђре-(н)ђ (к) их приезду
Кил-њ-лђр-е-н их приезд
Кил-њ-лђр-е-(н)-нђн от их приезда
Кил-њ-лђр-е-(н)-дђ в их приезде

 

а) — Килњебезне кайчан белдегез?

— Бњген генђ.

— Кем ђйтте?

— Марат.

 

ђ) — Килњебезгђ озак вакыт њтте.

— Кайларга бардыгыз?

— Кремльгђ, Сђнгать музеена, театрга.

 

б) — Килњегезгђ без бик шат!

— Рђхмђт.

— Салих ђфђнделђр килђме?

— Белмим. Лђкин без аларныћ килњлђрен кљтђбез.

 

Диалоглар

а) — ђлфия, компьютер алгансыћ икђн. Компьютер алуыћны ник ђйтмђдећ?

— Компьютер эшлђми ђле.

 

ђ) — Рљстђм, Америкага баруыћны ник ђйтмисећ?

— Белмим бит ђле. Бђлки, бармам ђле.

— Барырсыћ. Мин шулай уйлыйм.

 

б) — Гљлназ, сине књрњемђ мин бик шат!

— Мин дђ, Азат.

 

в) — Килњемђ кызлар мића чђчђк бирделђр.

— Кемнђр?

— Гљлназ белђн Алсу.

 

г) — Аныћ сорау бирњендђ бер нђрсђ бар.

— Ник алай уйлыйсыћ?

— ђйтмим.

 

д) — Азат, синећ килњећне мића Рљстђм ђйтте.

— Шулаймыни?

— ђйе.

 

е) — Рђшит абыйныћ кайтуын белмђгђн идем. Кайчан кайтты?

— Бер атна чамасы.

 

ж) — Азатныћ сљт эчмђвен каян белђсећ?

— Ул, авылга кайткач, сљт эчмђде.

 

VII. Телђ желай
Кљт жди
Тљш спускайся
Мен поднимайся
ќђяњ пешком
Шатлан радуйся

 

а) — Алия туташ, мин сезнећ белђн танышырга телим.

— Рђхим итегез!

— Мин њзем Казаннан. Исемем — ќђњдђт. Банкта эшлим. Финанс институты бетердем.

— ђ мин — студентка. Нью-Йорктан.

— Мин Сезнећ белђн танышуыма бик шат.

— Мин дђ.

 

ђ) — Мин су эчђргђ телим.

— ђ мића катык кирђк. Сића нђрсђ кирђк, Алия?

— Мића чђй кирђк.

— Рђхим итегез!

 

б) — Без быел Америкага барырга телибез.

— Кайчан?

— Ике атнадан китђргђ телибез.

— Билетлар бармы?

— Бар.

— Ничђ сум?

— Бер мећ ике йљз доллар.

— О-о-о!

 

в) — Мин Сезне кљттем, Алия туташ!

— Рђхмђт, Камил!

— Хђзер кая барабыз?

— ђйдђгез, Казанны карыйбыз.

— Казан матурмы?

— Мин Казанны бик яраттым.

 

г) — Рљстђм, сине Алия кљтђ.

— Ничек? Ул кайда?

— Телефонда.

— Рђхмђт.

 

д) — Кызлар, мин бњген бик шатландым!

— Ник?

— Алмаз белђн без љйлђнешђбез!

— Ничек?

— ђйе, Алмаз бу турыда мића ђйтте. Мин уйлыйм ђле.

 

е) — Дания апа, син килњгђ бик шатландык. Галия ханым бик кљтте.

— Рђхмђт, балалар. Мин дђ сезне бик сагындым.

 

ж) — Галия ханым, Сез ничђнче катта яшисез?

— Алтынчы катта.

— Лифт эшлиме?

— Бњген эшлђми.

— Ничек йљрисез?

— ќђяњ.

— Кљн саен ќђяњ менђсезме?

— ђйе. Мића алтынчы катка менњ авыр тњгел.

 

ќ) — Айрат, син унбишенче катка ничек мендећ?

— Лифт белђн. ђ син?

— Мин ќђяњ.

— Син — егет!

 

и) — Кызлар, ничек тљшђбез?

— Лифт белђн.

— Кљтђргђ озак бит.

— Хђзер менђ ул!

 

к) — Рљстђм ђфђнде, исђнмесез!

— Исђнмесез! Сез кайда?

— Мин монда, унберенче катта. Хђзер ќиденче катка тљшђм. Кљтегез!

— Ярый, кљтђм. Рђхмђт ђйтњегезгђ.

 

VIII.  

 

Склонение существительных с аффиксом принадлежности III лица в винительном падеже.

 

урам-ы-н џђйкђл-е-н манара-сы-н китапханђ-се-н
тукталыш-ы-н мђчет-е-н республика-сы-н ђби-се-н
мђйдан-ы-н књпер-е-н елга-сы-н ђни-се-н
район-ы-н шђџђр-е-н музыка-сы-н ђти-се-н

 

ту(п)б-ы-н кала(к)г-ы-н Кремл(ь)-е-н
кита(п)б-ы-н тара(к)г-ы-н нефт(ь)-е-н
мђктђ(п)б-е-н њзђ(к)г-е-н промышленност(ь)-е-н
чњ(п)б-е-н бњлђ(к)г-е-н чиркђ(њ)в-е-н
    та(у)в-ы-н
    музе(й)е-н
    баба(й)-(сы)-н; [бабай-ы-н]

 

Мин университет бинасын књрдем.

Син Рљстђмнећ сећелесен белђсећ.

Ул Маратныћ ђбисен белђ.

Мин Салих Сђйдђшев музыкасын яратам.

Син Идел елгасын књрдећме?

Без университет китапханђсен књрдек.

Сез инглиз мђктђбен бетердегезме?

Мђрќани мђчетен књрдегезме?

Совет районын яратасызмы?

Алар шђџђр њзђген карадылар.

Киров књперен књрдегезме?

Татарстан Республикасын картада књрсђт ђле.

Сљембикђ манарасын карадыгызмы?

 

БИРЕМНђР

1. ќавап бирегез:

— Бњген кљн нинди?

— Кичђ яћгыр яудымы?

— Мђкалђ язу авырмы?

— Европада яшђњ кыйбатмы?

— Алиялђр кичђ урманга бардылармы?

— Нинди чђчђклђр ќыйдылар?

— Сез нинди чђчђклђр яратасыз?

— Чират торулары ничек?

— Дустыгыз килњегезгђ шатландымы?

— ђниећ кайтуыћны кљттеме?

— Сића татар телен белњ кирђкме?

— Сезгђ бњген эшкђ бару мђќбњриме?

— Аныћ килње билгелеме?

— Кайтуыгызныћ сђбђбе нђрсђдђ?

— Килњећнећ сђбђбе нђрсђдђ?

— Алар сезнећ килњегезне кљттелђрме?

— Сез быел кая барырга телисез?

— Нинди теллђр љйрђнергђ телисез?

— Йортыгызда лифт бармы?

— Сез эшкђ ќђяњ йљрисезме?

— Ул нинди тукталышта тљшђ?

— Сез ничђнче катта торасыз?

— ќђяњ менђсезме?

— Ул Мђрќани мђчетен књрдеме?

— Сез И.Шакировныћ концертын тыћладыгызмы?

— Син Сђйдђшев музыкасын яратасыћмы?

— Сез инглиз мђктђбен бетердегезме?

— Ул Казан университетын бетердеме?

— Сез нинди факультетны бетердегез?

 

2. Татарча языгыз:

Сегодня очень жарко.

Вчера шел дождь.

Завтра будет снег.

Вчера день был солнечным.

Я помню свое возвращение в деревню.

Сегодня тяжело было сдавать экзамен.

К моему приходу мама приготовила треугольники.

Я очень рада вашему приезду.

К моему возвращению отец был дома.

Причина его приезда — женитьба.

Цель их возвращения — увидеть тебя.

Они очень ждали моего приезда.

Очень рад знакомству с Вами.

Хочу поехать в Америку.

Мы ходим пешком, потому что не работает лифт.

Я на работу хожу пешком.

Я увидела здание университета.

Он закончил английскую школу.

Ты слушала концерт И.Шакирова?

Они любят музыку С.Сайдашева.

Он позвал сестру Марата.

Мы хорошо знаем мужа Галии.

Они осматривали центр города.

Мы видели Кировский мост.

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Уйнавын уйна, эшећ турында да уйла.

Эшкђ — вакыт, уенга — сђгать.

Юл кешесенећ юлда булуы яхшы.

4. ќљмлђлђргђ сорау куегыз (поставьте вопросы к предложениям):

 

а) Алар кайтуымны бик кљттелђр. Они очень ждали моего возвращения.
ђ) Килњећђ мин бик шат! Я рад(а) твоему приходу.
б) Кайтуымныћ максаты — сезне књрњ. Цель моего приезда — увидеть Вас.
в) Килњенећ сђбђбе — љйлђнњ. Причина его приезда — женитьба.
г) Килњегезне бик кљттек. Очень ждали вашего приезда.
д) Китњебезнећ сђбђбе акча булмауда. Причина нашего отъезда в отсутствии денег.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите маму о прогнозе погоды на воскресенье.

2. Расспросите друга:

— когда он встает;

— когда идет на работу;

— когда обедает;

— когда приходит с работы;

— когда смотрит телевизор;

— когда ложится спать.

3. Попросите маму, чтобы к вашему возвращению она испекла треугольники.

4. Спросите Артура, зачем ему необходимо изучение арабского языка.

5. Спросите Рустема, зачем ему необходимо вставать в 5 утра.

6. Спросите дедушку, необходимо ли ему пить лекарство.

7. Скажите товарищу, что вам хочется пить.

8. Спросите Айдара, в чем причина его отъезда из Казани.

9. Спросите друга, необходим ли Ваш приезд к нему.

10. Скажите, уместным ли был Ваш приезд в деревню.

11. Спросите Айрата, откуда он узнал о Вашем приезде.

12. Выразите радость Мансуру по поводу встречи с ним.

13. Скажите Айрату, что Вы хотите познакомиться с Мариной.

14. Скажите другу, что Вы поднялись на 15-ый этаж пешком.

15. Спросите Салавата, как он поднялся на 17 этаж.

16. Расскажите друзьям, какую музыку Вы любите.

 

МђТРњШКђЛђР

Илдар Юзеев шигыре Алмаз Гыйлђќев кље

Мђтрњшкђлђр, кипкђн мђтрњшкђлђр...

Ераклардан ђнкђм ќибђргђн.

Мђтрњшкђлђр, кипкђн мђтрњшкђлђр

Туган кырларымда тибрђлгђн.

 

Тирђн сагынудан уйчанланган

Књз карашым сезгђ тљбђлгђн:

ђйтегезче мића, мђтрњшкђлђр,

Ни ђйтергђ ђнкђм телђгђн,

 

Мђтрњшкђлђр мине уяттылар

Сискђндереп гамьсез тљннђрдђ:

“Мђтрњшкђлђр кебек кибђрсез сез,

љзелсђгез туган ќирлђрдђн...”

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ љЧЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Бњген унљченче июнь. Cишђмбе. Иртђнге сђгать алтыда Казанда 23 градус ќылы иде. Кљн кояшлы. Бераз ќил исђ. Яћгыр яумаячак.

I. Соћ после  

эш-тђн соћ — после работы

уку-дан соћ — после учебы

аш-тан соћ — после супа

концерт-тан соћ — после концерта

ял-дан соћ — после отдыха

дњшђмбе-дђн соћ — после понедельника

 

Эштђн соћ мин абыйларга барам.

Укудан соћ син љйгђ кайтасыћмы?

Аштан соћ чђй бирделђр.

Концерттан соћ безгђ кайтабыз.

Ялдан соћ алар авылдан килделђр.

Якшђмбедђн соћ без практикага барабыз.

Диалоглар

а) — Алсу, эштђн соћ кая барасыћ?

— Эштђн соћ да эшлђрем књп.

— Кая барасыћ?

— Фотолар алам. Кибеткђ керђм. Балалар бакчасына керђсем бар.

 

ђ) — Университеттан соћ кая барырга телисећ?

— ђле белмим. Бђлки, эшкђ керермен. Бђлки, аспирантурага барырмын.

— Аспирантурадан соћ кем буласыћ инде?

— Институтта укытучы булам.

— Яхшы!

 

б) — Бњген концерт була. Барабызмы, кызлар?

— Барырга мљмкин. Лђкин концерт озак була. Концерттан соћ љйгђ ничек кайтабыз?

— Машинам бар бит. Концерттан соћ машина белђн кайтырбыз.

 

в) — Дђрестђн соћ кафедрага керегез ђле, кызлар!

— Дђрестђн соћ безнећ зачет була.

— Зачеттан соћ да керергђ мљмкин.

— Ярый. Керербез.

 

г) — Кызлар, баш авырта. Дару юкмы?

— Бар. Мђгез!

— Даруны кайчан эчђргђ?

— Аштан соћ.

— Ничђне?

— Берне.

— Рђхмђт!

 

д) — Татарларда шулпадан соћ нђрсђ бирђлђр?

— Бђлеш.

— Бђлештђн соћ?

— Ит белђн бђрђћге.

— Ит белђн бђрђћгедђн соћ ни

бирђлђр?

— Чђй.

II. Кадђр до
Хђтле до
Чаклы до
Чамасы примерно
Чакрым верста

 

Чаллыдан Казанга кадђр 240 км.

Актаныштан Казанга кадђр 360 км.

Казаннан Мђскђњгђ кадђр 800 км чамасы.

Казаннан Арчага хђтле 60 чакрым.

Авылдан Казанга хђтле 92 км.

Дачадан Казанга хђтле 30 км.

Бездђн аларга чаклы 2 чакрым.

Сездђн безгђ чаклы 500 м.

Алардан безгђ чаклы 100 м.

Диалоглар

а) — Сез авылга хђтле ничђ сђгать кайттыгыз?

— Ике сђгать.

— Юл яхшымы?

— Уртача.

 

ђ) — Арчага хђтле нинди юл?

— Асфальт юл.

— Яхшымы?

— ђйбђт.

 

б) — Петербургка кадђр поезд барамы?

— ђйе.

— Књпме барырга кирђк?

— 20 сђгатьтђн артык.

 

в) — Болгарга хђтле ничек барырга мљмкин?

— Теплоход белђн.

— Машина белђн дђ барырга мљмкинме?

— Алай да мљмкин.

 

г) — Университеттан љегезгђ кадђр ничђ тукталыш бар?

— ќиде. Сигезенче тукталышта тљшђргђ кирђк.

 

III. Минем кадђр (чаклы, хђтле) как я
Синећ кадђр (чаклы, хђтле) как ты
Аныћ кадђр (чаклы, хђтле) как он (она)
Безнећ кадђр (чаклы, хђтле) как мы
Сезнећ кадђр (чаклы, хђтле) как вы
Алар кадђр (чаклы, хђтле) как они

 

а) — Бу ханымныћ балалары бармы?

— Минем чаклы улы бар.

 

ђ) — Синећ хђтле акыллы кешелђр бармыни анда!?

— Бар. Књп.

 

б) — Аныћ кадђр акыллы кеше кем?

— Мин.

 

в) — Безнећ кадђр акыллы кешелђр бар микђн?

— Юк, књп тњгел.

 

г) — Сезнећ хђтле зур галим књп тњгел.

— Минемчђ, бар.

 

д) — Алар чаклы яхшы кеше авылда юк.

— ђйе. Мин дђ шулай уйлыйм (думаю).

 

IV.  

 

-ган + ым   -ган + ыћ   -ган + ы  
-гђн + ем   -гђн + ећ   -гђн + е  
  + бар (юк)   + бар (юк)   + бар (юк)
-кан + ым   -кан + ыћ   -кан + ы  
-кђн + ем   -кђн + ећ   -кђн + е  

Бар-ган-ым бар Я ходил Бар-ган-ым юк Я не ходил
Бар-ган-ыћ бар Ты ходил Бар-ган-ыћ юк Ты не ходил
Бар-ган-ы бар Он ходил Бар-ган-ы юк Он не ходил
       
Књр-гђн-ем бар Я видел Књр-гђн-ем юк Я не видел
Књр-гђн-ећ бар Ты видел Књр-гђн-ећ юк Ты не видел
Књр-гђн-е бар Он видел Књр-гђн-е юк Он не видел

 

Минем Мђскђњгђ барганым бар (юк).

Минем аны књргђнем бар (юк).

Синећ авылга кайтканыћ бармы (юкмы)?

Синећ шампан эчкђнећ бармы (юкмы)?

Аныћ компьютерда эшлђгђне бармы (юкмы)?

Аныћ ресторанга кергђне бармы (юкмы)?

 

-ган + ыбыз -ган + ыгыз -ган + нары
-гђн + ебез -гђн + егез -гђн + нђре
+ бар (юк) + бар (юк) + бар (юк)
-кан + ыбыз -кан + ыгыз -кан + нары
-кђн + ебез -кђн + егез -кђн + нђре

 

 

Бар-ган-ыбыз бар (Мы) ходили Бар-ган-ыбыз юк (Мы) не ходили
Бар-ган-ыгыз бар (Вы) ходили Бар-ган-ыгыз юк (Вы) не ходили
Бар-ган-нары бар (Они) ходили Бар-ган-нары юк (Они) не ходили
       
Књр-гђн-ебез бар (Мы) видели Књр-гђн-ебез юк (Мы) не видели
Књр-гђн-егез бар (Вы) видели Књр-гђн-егез юк (Вы) не видели
Књр-гђн-нђре бар (Они) видели Књр-гђн-нђре юк (Они) не видели

 

Безнећ зоопаркка барганыбыз бар (юк).

Безнећ авылга кайтканыбыз бар (юк).

Сезнећ чђкчђк ашаганыгыз бармы (юкмы)?

Сезнећ Иделдђ су коенганыгыз бармы (юкмы)?

Аларныћ безгђ кунакка килгђннђре бар (юк).

Аларныћ акциялђр алганнары бармы (юкмы)?

 

*****

 

Минем Кремльгђ кергђнем бар (юк).

Минем Казаннан киткђнем бар (юк).

Синећ ул ишекне ачканыћ бар (юк).

Синећ музейга барганыћ бармы (юкмы)?

Аныћ рђсем ясаганы бармы (юкмы)?

Сезнећ Тукайны укыганыгыз бармы (юкмы)?

Сезнећ чишмђ суын эчкђнегез юкмы (бармы)?

Аларныћ гљмбђ ќыйганнары юкмы (бармы)?

 

а) — Кызлар, љчпочмак ашаганыгыз бармы?

— ђлбђттђ, бар!

— Кем пешерде?

— Дания апа.

— Тђмлеме?

— Бик тђмле!

 

ђ) — Минем манго ашаганым юк. Нинди ул?

— Ул абрикоска ошаган. Баллы. Тђмле.

— Синећ ашаганыћ бармы?

— Бар.

 

б) — Синећ Татарстан Президентын књргђнећ бармы?

— Бар.

— Ничек?

— Телевизордан.

 

в) — Рљстђмнећ сезгђ килгђне бармы?

— Килгђне бар.

— Кайчан?

— Быел.

 

г) — Аларныћ театрга барганнары бармы?

— Юк.

 

д) — Сезнећ Болгарга барганыгыз бармы?

— Барганыбыз бар, ђлбђттђ.

 

е) — Коньяк эчкђнећ бармы?

— Коньяк эчкђнем юк.

— Яратмыйсыћмы?

— Телђмим.

 

ж) — Тућдырма ашаганыгыз бармы, Алия?

— ђлбђттђ, бар.

— Рђхим итегез. Казанда да тућдырма бик тђмле.

 

ќ) — Бу китапны укыганыћ бармы?

— Юк. Укыганым юк. Кызыкмы?

— Бик кызык.

— Нђрсђ турында?

— Татар тарихы турныда.

 

V. Килђсе будущий
њткђн прошлый
Башка другой
Кљндезге дневной
Тљнге ночной
Аерым отдельно
Бергђ вместе
Юл дорога, путь

 

а) — Рђшит абый, килђсе елга Казанга тагын килегез!

— Рђхмђт.

 

ђ) — њткђн ел кайда ял иттегез?

— Тљркиягђ бардык.

 

б) — Роза ханым, иртђгђ кунакка килегез!

— Гафу ит, башка кљнне килермен.

 

в) — Поезд ничђдђ килђ?

— Тљнге сђгать икедђ.

 

г) — Рљстђм, кљндезге ашка кайтасыћмы?

— Юк, эш књп.

 

д) — Вокзалга бергђ барабызмы?

— Ярар, бергђ барырбыз.

 

е) — Айратлар ђнилђре белђн бергђ торалармы?

— Юк, аерым.

 

ж) — Хђерле юл, Рђшит абый!

— Рђхмђт. Сау булыгыз, туганнар!

 

ќ) — Гњзђл, бњген Рђшит абыйлар китђлђр инде.

— Шулаймыни? Сђгать ничђдђ?

— Тљнге уникедђ вокзалда булабыз. Поезд тљнге бердђ китђ.

— Без дђ килербез.

— Айрат ничђдђ кайта соћ?

— Кичке ќидедђ. Ул бњген икенче сменада.

— Сез безгђ килђсезме?

— ђйе, аннары вокзалга бергђ барырбыз.

— Ярар, яхшы.

— Рљстђм дђ безнећ белђн бергђ барамы?

— Юк, ул њзе генђ килђ.

— Сез нђрсђ белђн барасыз?

— Машина белђн.

— Без дђ машина белђн килербез.

— Сезнећ машинада урын буламы?

— Ике урын бар. Нигђ?

— ђбиећ белђн бабаћныћ да барасы килђ.

— Ярый, алар безнећ белђн бергђ барыр.

 

з) — Исђнмесез, Салих ђфђнде!

— Исђнмесез, Антон Иванович!

— Хђллђрегез ничек? Кайчан килдегез?

— Рђхмђт. Бик яхшы. Мин бњген иртђн килдем.

— Поезд белђнме?

— Тљнге поезд белђн.

— Тамара Петровна да килдеме?

— ђйе, ул да килде.

— Башка коллегаларыгыз да килдеме?

— ђйе. Тагын профессор Алексеев та килде.

— Ул њткђн конференциядђ булган идеме?

— ђйе. Бергђ килгђн идек.

— Кайда урнаштыгыз?

— "Татарстан" кунакханђсендђ.

— Конференция кайда булачак?

— Дђњлђт Советы бинасында.

— Конференция беткђч, кљндезге ашка безгђ килегез!

— Рђхмђт, белмим ђле.

 

VI.  

 

-учы/-њче — аффиксы причастия настоящего времени, которое обозначает признак лица или предмета по действию.

баручы кеше — идущий человек; человек, который идет

укучы бала — читающий ребенок; ребенок, который читает

тыћлаучы укучы — слушающий ученик; ученик, который слушает

язучы кыз — пишущая девочка; девочка, которая пишет

сљйлђњче малай — рассказывающий мальчик; мальчик, который рассказывает

белњче студент — знающий студент; студент, который знает

эшлђњче кеше — работающий человек; человек, который работает

килњче поезд — идущий поезд; поезд, который идет

 

Казанга баручы кешелђр књп иде.

Бу китапны укучы бала књп белер.

Кассета тыћлаучы укучылар татарча яхшы љйрђнер.

Хат язучы кыз Мђскђњдђ яши.

Анекдот сљйлђњче малай бик тапкыр.

Темаларны белњче студентлар имтиханны яхшы бирделђр.

Банкта эшлђњче кешелђр акчаны књп алалар.

Мђскђњдђн килњче поезд белђн кайттыгызмы?

 

а) — Икенче юлга килњче поезд кайдан?

— Петербургтан.

 

ђ) — Китапханђгђ баручы кыз кем?

— Айсылу бит.

 

б) — Сезнећ группада яхшы укучы студентлар бармы?

— ђлбђттђ, књп.

 

в) — Анекдот сљйлђњче малайны син белђсећме?

— Белђм. Ул бит Азат абыйныћ оныгы.

 

г) — Университетта эшлђњче профессорлар кайчан ял итђ?

— Июль, август аенда.

 

д) — Конференциягђ килњче кунаклар кайда яши?

— "Болгар" кунакханђсендђ.

 

е) — Сез бу романны язучы кешене белђсезме?

— Юк, белмим. Без таныш тњгел.

 

ж) — Ял итњче туристлар кайдан?

— Алар чит иллђрдђн килгђннђр.

 

ќ) — Су коенучы балалар лагерьданмы?

— ђйе, лагерьда ял итњчелђр.

 

VII.  

 

-а торган

-ђ торган — аналитические формы причастий

-ый торган настоящего времени.

-и торган

бара торган кеше яза торган кыз килђ торган поезд китђ торган пароход идущий человек; человек, который идет пишущая девочка; девочка, которая пишет идущий поезд; поезд, который идет отплывающий пароход; пароход, который отплывает
   
укый торган бала тыћлый торган малай сљйли торган студент   эшли торган пенсионер читающий ребенок; ребенок, который читает слушающий мальчик; мальчик, который слушает рассказывающий студент; студент, который рассказывает работающий пенсионер; пенсионер, который работает

 

Алдан бара торган малай мђктђптђ укый.

Хат яза торган кыз немецчђ белђ.

Килђ торган поезд сигнал бирде.

Китђ торган пароход љч палубалы.

Укый торган бала бик тырыш.

Музыка тыћлый торган малай — минем энем.

Доклад сљйли торган студент университетта укый.

Хђзер эшли торган пенсионерлар књп, чљнки пенсия акчалары аз.

 

а) — Доклад сљйли торган студент нинди факультеттан?

— Татар филологиясе факультетыннан.

 

ђ) — Мђскђњгђ китђ торган пароход ничђ палубалы?

— Дњрт.

 

б) — Авылыгызда эшли торган пенсионерлар књпме?

— ђйе, бик књп.

 

в) — Инглиз мђктђбендђ укый торган улым быел Англиягђ китђ.

— Шулаймыни? Яхшы!

 

г) — Казанга килђ торган поезд сђгать ничђдђ булачак?

— Тљнге љчтђ.

— Ой, бик соћ!

 

д) — Сића хат яза торган кыз Мђскђњдђ яшиме?

— Юк, Ташкентта.

 

е) — ђни, укый торган китабыћ кызыклымы?

— ђйе, бик кызыклы.

— Исеме ничек?

— "Тамга". Тарихи-фантастик повесть.

— "Тамга" русча ничек ул?

— "След".

— Авторы кем?

— Бу китапныћ ике авторы бар. Беренче автор — књренекле язучы Флњс Латыйфи, икенче автор — университет доценты математик Ринат Якуш.

 

ж) — Син ярата торган артист кем ђле?

— Илџам Шакиров.

 

ќ) — Яћа ачыла торган тљрек лицее кайсы урамда урнашкан?

— Забайкальская урамында.

— Бу малайлар лицеемы?

— Юк, бу лицей кызлар љчен булачак.

— ђ Казанда тагын тљрек лицейлары бармы?

— ђйе, алты лицей бар.

 

з) — Чит иллђрдђн кайта торган ризыклар ашыйсыћмы?

— Юк, мин ќилђк-ќимеш кенђ ашыйм.

 

VIII.  

 

-са да/ -сђ дђ

Эта форма, состоящая из условного наклонения + частица, выражает значение уступительности.

 

Булса да бирмим Барса да књрмђгђн Укыса да белми Белсђм дђ ђйтмим Китсђ дђ белмђдем ђйтсђ дђ ишетмђдем Хотя и есть — не дам Хотя он (она) и ходил(а), не увидел(а) Хотя он (она) и читал(а), не знает Хотя и знаю, не скажу Хотя он (она) и уехал(а), я не знал(а) Хотя он (она) и сказал (а), я не услышал(а)

 

Кљн ќылы булса да, су коенырга бармадык.

Апа авылга кайтса да, Сабантуйга бармады.

Галия ханым Айратларга барса да, Гњзђлне књрмђде.

Ул књп укыса да, имтиханын бирмђде.

Алсу хат язса да, Мансур аны алмады.

Поезд килсђ дђ, анда Рљстђм булмады.

Марат китсђ дђ, безгђ хат язмады.

Алсу анекдот сљйлђсђ дђ, балаларга кызык булмады.

Ул рецептны белсђ дђ, мића ђйтмђде.

Кешелђр безгђ ђйтсђлђр дђ тыћламадык.

 

а) — Сез кичђ театрга бардыгызмы?

— Юк, билетым булса да бармадым.

 

ђ) — Сез быел Тљркиядђ булдыгызмы?

— Юк, акчабыз булса да, Тљркиягђ бармадык.

 

б) — Малаећ инглизчђ яхшы белђме?

— Юк, инглиз мђктђбендђ укыса да, бик яхшы белми.

 

в) — Син кичђ кафедрага килдећме?

— Университетка килсђм дђ, кафедрага кермђдем.

 

г) — Син бњген Марат белђн сљйлђштећме?

— Књрсђм дђ сљйлђшмђдем.

 

IX. УНИВЕРМАГТА  

Бњлек отдел

Сата продает

Сатып ала покупает

Кием одежда

Кия одевает

Киенђ одевается

Тегђ шьет

Аяк киеме обувь

љс киеме верхняя одежда

Баш киеме головной убор

Тун шуба

Кышкы пальто зимнее пальто

Кљзге пальто осеннее пальто

Књлмђк платье, рубашка

Итђк юбка

Чалбар брюки

Итек сапоги

Књн итек кожаные сапоги

Киез итек валенки

Оек чулок

Оекбаш носки

Тњфли туфли

њкчђле на каблуках

њкчђсез без каблуков

Яулык платок, косынка

Яулык бђйли повязывает

платок

Кулъяулык носовой платок

Бњрек меховая шапка

Эшлђпђ шляпа

Биялђй варежки

Пирчђткђ перчатка

Алъяпкыч фартук, передник

њлчђм размер

 

 

а) — њзђк универмагта нинди бњлеклђр бар?

— О-о-о, књп: љс киемнђре бњлеге, баш киемнђре бњлеге, аяк киемнђре бњлеге, парфюмерия, галантерия џђм башкалар.

 

ђ) — Кызлар, бњген без универмагка барабызмы?

— Нђрсђ алырга телисећ?

— Яћа књлмђк аласым килђ.

— љс киемнђре бњлегенђ барыйк.

 

б) — Гафу итегез, сездђ кыска итђк бармы?

— Бар. Сезгђ ничђнче њлчђм кирђк?

— 44 нче.

 

в) — Улым, дђреслђрећнђн соћ кибеткђ барабыз, сића яћа чалбар алабыз.

— Джинсымы?

— Юк, сића мђктђпкђ йљрергђ яхшы чалбар кирђк.

 

г) — Кызлар, минем кышка тун аласым килђ.

— Туннар бик кыйбат бит.

— Минем акчам бар.

 

д) — Сезнећ бњлектђ кышкы пальтолар саталармы?

— Юк шул, кљзге пальтолар гына бар.

 

е) — Кызым, аяк киемнђре бњлеге ничђнче катта?

— Икенчедђ.

— Анда итеклђр саталармы?

— Сезгђ нинди итек кирђк: књнме, резинмы?

— Киез итек кирђк иде...

  ж) — Син нинди тњфли кияргђ яратасыћ? — Эшкђ њкчђсез тњфли, ђ кунакка њкчђле тњфли киям.

 

ќ) — Мића илле алтынчы њлчђм бњрек кирђк иде.

— Рђхим итегез, нинди бњрек кирђк?

— Бик яхшы бњрек.

 

з) — Кышын син кулыћа нђрсђ киясећ?

— Мин пирчђткђ киям.

— ђ мин биялђй яратам.

 

и) — ђбием, син бњген башыћа шђл бђйлисећме?

— Юк, бњген ќылы, яулык кына бђйлим.

 

к) — Кызым, алъяпкычымны бир ђле.

— Хђзер, ђни.

 

л) — Гљлназ, туй књлмђгећне нинди кибеттђн алдыћ?

— Кибеттђн алмадым, њзем тектем.

— Ай, шундый матур булган!

БИРЕМНђР

1. Продолжите ряд числительных.

а) 1-3-5-7.....

 

б) 2-4-6-8.....

 

в) 3-6-9-12....

 

г) 4-8-12-16....

2. ђйтегез ђле, сез кайдан килдегез?

Образец: Мин — ђтнђдђн.

Чистай — Чистополь

Сарман — Сарманово

ђлмђт — Альметьевск

ђтнђ — Атня

Минзђлђ — Мензелинск

Зђй — Заинск

3. ќљмлђлђрне дђвам итегез:

а) Вакытым булса да, ......

ђнием ђйтсђ дђ, .......

Авылга кайтсак та, .........

 

ђ) Акчам булса, ..........

Яћгыр яуса, .........

Марат яхшы укыса,........

Артур безгђ килсђ, ........

 

б) Иртђн торгач, мин .........

Ашагач, ул ..........

Укыгач, без........

ђни эштђн кайткач,........

3. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сез бњген эштђн соћ нишлисез?

— Татарларда шулпадан соћ нђрсђ бирђлђр?

— Концерттан соћ љйгђ ничек кайтасыћ?

— Казаннан Чаллыга хђтле ничђ километр?

— Сезнећ авылдан Казанга кадђр ничђ чакрым?

— Бњген эштђ ничђгђ хђтле буласыз?

— Сезнећ чит илгђ чыкканыгыз бармы?

— Тљркиягђ барганыгыз бармы?

— љчпочмак ашаганыћ бармы?

— ђниећнећ килгђне бармы?

— Килђсе елга Сез кайда ял итђчђксез?

— њткђн шимбђдђ имтихан бирдегезме?

— Кљндезге аш ничђдђ була?

— Гимназиядђ укучы балалар тљрек телен љйрђнђлђрме?

— Америкада яши торган татарлар Казанга килђме?

— Университетта кытай телен укыта торган белгечлђр бармы?

— њзђк универмагта нинди бњлеклђр бар?

— Аяк киемнђре бњлегендђ нђрсђлђр саталар?

— Сез ничђнче њлчђм киясез?

— Кышын кулга нђрсђ киялђр?

4. ќљмлђлђр тљзегез:

Соћ, љйгђ, кайтам, эштђн, мин.

Соћ, ял, дђрестђн, итђм, мин.

Ун, бар, ќђйге, чаклы, каникулларга, кљн.

Кадђр, ул, эшкђ, нишлђде?

Дњшђмбедђ, без, њткђн, спектакль, карадык, яћа.

Килђсе, авылга, сез, кайтачаксыз, атнада.

Тђмле, аш, кљндезге, бик, булды.

5. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз.

Кызыл яулык кызга килешђ.

Бњреге башыннан акыллырак.

Башыћа тљшсђ, башмакчы булырсыћ.

Кием, кешене бизђсђ дђ, гњзђл итмђс.

њзећ киясе киемне њзећ сайла.

Коммуникатив биремнђр.

1. Скажите, что Вы будете делать после работы.

2. Скажите, что Вы делали до занятий.

3. Спросите у Алсу, где она будет отдыхать на будущий год.

4. Спросите у Артура, где он был в прошлое воскресенье.

5. Поинтересуйтесь, есть ли в университете специалисты, знающие турецкий язык.

6. Поинтересуйтесь, есть ли в этой группе студенты, изучающие китайский язык.

7. Спросите, есть ли в этой гимназии ученики, хорошо читающие по-английски.

8. Спросите, во сколько прибывает поезд, идущий из Москвы.

9. Поинтересуйтесь, какие отделы есть в Центральном универмаге Казани.

10. Спросите у Гульназ, какой размер обуви она носит.

12. Спросите у Алмаза , какой у него размер одежды.

13. Поинтересуйтесь, есть ли в этом отделе кожаные сапоги.

14. Уточните, на каком этаже находится отдел головных уборов.

15. Расскажите о том, что Вы купили в универмаге.

 

САРМАН

Сандугачлар кунып кайда сайрый?

Сарман буйларында тирђктђ;

Сића булган яшьлек мђхђббђтем

њрелеп чђчђк ата йљрђктђ.

 

Сарман буйларыннан њткђн чакта,

Тыћларсыћмы, ќырлар ќырлармын?

Књзлђрећне тутырып карарсыћмы,

Зђћгђр таудан яулык болгармын?

 

Сарман буйларында яшел алан,

Печђннђре ќитђр бер заман;

Кавышулары, иркђм, бик књћелле,

ђмма аерылышу бик яман.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ ДњРТЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Бњген 14 нче июнь. Чђршђмбе.

I. Сљйлђшђбез!  

 

а) — Мића 58 нче њлчђм эшлђпђ кирђк иде. Бармы сездђ?

— Бар. Сезгђ нинди тљсле кирђк?

—Коћгырт.

—Рђхим итегез!

— Рђхмђт.

 

ђ) — Кыш ќитђ, минем пирчђткђ дђ, биялђй дђ юк ђле.

— Мин сића биялђй бђйлђрмен.

— Ай, рђхмђт, Дания апа!

 

б) — Алсу, кибеттђ кичђ итеклђр сатканнар, ишеттећме?

— Юк. Чит илнекелђрме?

— ђйе, фин итеклђре.

— Кыйбатмы?

— 600 мећ чамасы.

 

в) — Кызлар, мића њкчђсез тњфли кирђк иде.

— Бауман урамында бик ђйбђт кибет бар, шунда керђбез.

— Яхшы.

 

г) — ђлфия, бњген эштђн соћ кая барасыћ?

— Универмагка.

— Нђрсђ аласыћ?

— ќђйгђ бик матур књлмђк кирђк иде.

 

д) — Бу итђк мића кићрђк. Сездђ кечкенђрђге юкмы?

— Бар. 46 нчы њлчђм ярыймы?

— Ярый. Рђхмђт.

 

йон шерсть, шерстяной тукыма ткань ефђк шелк, шелковый ситсы ситец, ситцевый мамык хлопок, хлопчатобумажный бђрхет бархат, бархатный таман впору сића (сезгђ) килешђ тебе (вам) идет  

 

а) — Яћа књлмђгећ нинди тукымадан, Алсу?

— Ефђктђн.

— Тљсе нинди?

— Зђћгђр.

 

ђ) — Мића љч метр ситсы њлчђгез ђле.

— Нинди тљстђ кирђк?

— Алсу.

 

б) — Синећ бу йон књлмђгећ кыйбатмы?

— Ой, кыйбат!

 

в) — Теге бђрхет књлмђгећ сића таманмы ђле?

— Бераз кыскарак шул.

 

г) — Базарда мамык халатлар бар микђн?

— ђйе, њзбђклђр сата. Кыйбат та тњгел.

 

д) — Бу кибеттђ тукымалар бњлеге бармы?

— Икенче катта.

 

е) — Бу књлмђк сића озынрак.

— ђ бусы?

— Бусы таман булыр.

 

ж) — Галия ханым, бу кофта сезгђ шундый килешђ!

— Шулаймыни? Рђхмђт!

 

ќ) — ђни, бу итђк мића килешђме?

— Минемчђ, кыскарак.

 

з) — Сезгђ нинди тљс килешђ?

— Мин яшел тљс яратам.

 

II.  

 

-ып/-еп/-п — аффиксы деепричастия, которое предшествует основному глаголу в предложении или образует составные (аналитические) глаголы.

1. бар-ып — сходив

кер-еп — заходя

кил-еп — придя

кайт-ып — возвращаясь

укы-п — прочитав

чы(к)г-ып — выходя

яз-ып — написав

аша-п — покушав

эч-еп — выпив

сљйлђш-еп — разговаривая

тыћла-п — слушая

аћла-п — понимая

љйрђн-еп — изучая

љйрђт-еп — обучая

ярат-ып — любя

тњлђ-п — заплатив

бел-еп — зная

тек(г)-еп — пошив

киен-еп — одеваясь

тап(б)-ып — найдя

 

2. Мин, кибеткђ кереп, икмђк алдым.

Син, университетка барып, имтихан бирдећ.

Ул, безгђ килеп, чђй эчте.

ђни, кайтып, аш пешерде.

Роза апа, китапны укып, Алмазга бирде.

Сез, хатны язып, почтага бардыгыз.

Алар, љчпочмак ашап, рђхмђт ђйттелђр.

Син, чђй эчеп, љчпочмак ашадыћ.

Кызлар, телефоннан сљйлђшеп, урамга чыктылар.

Без, кассета тыћлап, татарча љйрђндек.

Ул, мине аћлап, рђхмђт ђйтте.

Син, безне яратып, кунакка килдећ.

 

3.

а) — Кафега барып, кемне књрдећ?

— Дустымны.

 

ђ) — Бу китапны укып, нђрсђ аћладыћ?

— Књп нђрсђлђр аћладым.

 

б) — Дискотекадан кемне ошатып кайттыћ?

— Бер кызны.

 

в) — Кибеткђ кереп, нђрсђ алдыћ?

— Сљт, икмђк алдым.

 

г) — Иртђ торып, кая бардыћ?

— Китапханђгђ киттем.

 

д) — Кассета тыћлап, татар теле љйрђндећме?

— ђйе. Яхшы итеп љйрђндем.

 

е) — Ваннада юынып, чђй эчђргђ чык, яме?

— Ярар. Хђзер.

 

4.

а) — Алмаз, китапханђгђ барып, нинди китап алдыћ?

— Тарих турында.

— Бу китапны укып, нђрсђ белдећ?

— О-о-о! Књп нђрсђлђр белдем.

— Бу китапта нинди тарих?

— Татарлар тарихы.

— Кызык!

 

ђ) — Улым, кибеткђ барып, шикђр, тоз, каймак ал ђле.

— Ярар, ђни, хђзер.

— Урамга чыгып, озак торма.

— Юк,ђни, тиз кайтырмын.

 

б) — Кызлар, ђйдђгез, кафега барып, кыстыбый ашыйбызмы?

— Анда кереп нђрсђ эшлисећ? Вакыт аз!

 

в) — Малайлар, Казанкага барып, су коенасыгыз килђме?

— Юк, бњген салкын бит.

— Салкын тњгел! Барабыз! Су коенып, ял итђрбез, футбол уйнарбыз.

— Футбол уйнарга безнећ вакыт юк. Су коенып, љйгђ кайтасыбыз бар.

 

г) — Олег ђфђнде, сез татар телен кассета тыћлап љйрђндегезме?

— ђйе. Бу кассета бик яхшы. Мића бик ошый.

— Авторлары кем?

— Бер коллектив. ђйтмим.

— Кассетаны каян алырга мљмкин? Мића да табып бирегез ђле.

— Ярый. Сорармын. Булса, Сезгђ телефоннан ђйтермен.

— Зур рђхмђт, сезгђ.

Текст.

Алмаз, иртђн торып, гимнастика ясады, юынды, ашады. Чђй эчеп, ашап, эшкђ китте. Эштђ, озак утырып, мђкалђ язды. Язып бетергђч, мђкалђне директорга бирде. Директор, укып, бу мђкалђне яхшы дип ђйтте. Алмаз, рђхмђт ђйтеп, редакциягђ китте.

Редакциягђ килеп, ул материалны редакторга бирде. Редактор, карап, мђкалђне љстђлгђ куйды џђм Алмазга ђйтте:

— Мђкалђгез яхшы. Безгђ кирђк тема. Рђхмђт.

Алмаз, редакциядђн чыгып, љенђ кайтып китте.

 

Кљл смейся
ќырла пой;
Бие танцуй

 

III.  

 

Аналитические глаголы

1) выражают начало действия:

-а/-ђ; -ый/-и + башла-

-ып, -еп, -п, + ќибђр-

-рга, -ргђ/ -ырга, -ђргђ /-арга, -ђргђ } + кереш-

— яз-а башл(а)+ ый начинает писать
— укы-й башла(а)+ый начинает читать
— эшл(ђ)-и башл(а)+ ый начинает работать
— ђйт-ђ башл(а)+ ый начинает говорить
— сљйл-и башл(а)+ ый начинает рассказывать
— ишет-ђ башл(а)+ ый начинает слышать

 

бие-п ќибђр+де заплясал
кљл-еп ќибђр+де засмеялся
ђйт-еп ќибђр+де подсказал
эшлђ-п ќибђр+де заработал
ќырла-п ќибђр+де запел

 

эшлђ-ргђ кереш + ђ начинает работать
аша- рга кереш + ђ начинает кушать
тыћла-рга кереш + ђ начинает слушать
укы-рга кереш + ђ начинает читать
сљйлђ-ргђ кереш + ђ начинает рассказывать
яз-арга кереш + ђ начинает писать

 

Рљстђм быел мђктђптђ укый башлый.

Былтыр мин университетта эшли башладым.

Артур ђйтђ башлаган, лђкин ђйтмђгђн.

Операциядђн соћ ђби яхшы ишетђ башлады.

Алмаз, анекдот сљйлђп ќибђр ђле.

Дђрес беткђч, кызлар ќырлап ќибђрделђр.

Анекдот сљйлђгђч, балалар кљлеп ќибђргђннђр.

Июнь аеннан Марат эшлђргђ керешђ.

Кассетаны тыћлагач, без татарча сљйлђшергђ керештек.

Эшен бетергђч, ул хат язарга керешкђн.

 

а) — Син кайчан университетта эшли башладыћ?

— Былтыр.

 

ђ) — Ул диссертациясен кайчан яза башлаган?

— Ике ел элек.

 

б) — Алсуныћ ђбисе ишетђ башлаганмы ђллђ?

— ђйе, операциядђн соћ.

 

в) — Спектакль турында сљйлђгђч, ул кљлеп ќибђрде.

— Нигђ?

— Шундый кызык булган.

 

г) — Сез татарча љйрђнергђ керештегезме ђле?

— ђйе, керештек.

 

д) — Кем ќырлап ќибђрде?

— ђлфия.

Аналитические глаголы

2) выражают продолжающиеся действия:

-ып/-еп/-п + утыр-

-ып/-еп/-п + ят-

-ып/-еп/-п + тор-

яз-ып утыр-а сидит пишет
сљйлђш-еп утыр-а сидит разговаривает
укы-п утыр-а сидит читает
кара-п утыр-а сидит смотрит
яшђ-п ят-а живет
укы-п ят-а почитывает
љйрђне-п ят-а учит
   
бас-ып тор-а стоит
утыр-ып тор-а сидит
сљйлђш-еп тор-а говорит
кара-п тор-а смотрит

 

Рљстђм бњлмђсендђ хат язып утыра.

ђби белђн ђни бик озак сљйлђшеп утырдылар.

Туганнарыбыз авылда исђн-сау гына яшђп яталар.

Алар татарча љйрђнеп яталар икђн.

Азат абый бик озак тукталышта басып торды.

Без университет бинасына карап тордык.

Ул дуслары белђн урамда сљйлђшеп торган.

Диалоглар

а) — Сез нђрсђ язасыз?

— Мђкалђ язып утырам.

 

ђ) — Сез нђрсђ турында сљйлђшеп утырдыгыз?

— Казан университеты турында.

 

б) — Ничек яшђп ятасыз?

— Рђхмђт! Исђн-сау.

 

 

в) — Ник монда басып торасыз?

— Троллейбус юк.

 

г) — Хђзер ул нђрсђ белђн шљгыльлђнђ?

— Татар теле љйрђнеп ята.

 

д) — Сљембикђ манарасы сезгђ ошадымы?

— ђйе, без аћа бик озак карап тордык.

 

Аналитические глаголы

3) выражают завершение действия:

-ып/-еп/-п + бетер-

-ып/-еп/-п + ќит-

-ып/-еп/-п + чык-

-ып/-еп/-п + кайт-

-ып/-еп/-п + кер-

-ып/-еп/-п + кил-

яз-ып бетер-де дописал
укы-п бетер-де прочитал
сљйлђ-п бетер-де рассказал
аша-п бетер-де доел
кил-еп ќит-те пришел
кайт-ып ќит-те вернулся
љйрђн-еп ќит-те научился
бар-ып ќит-те дошел
ал-ып кайт-ты принес; привез
йљр-еп кайт-ты прогулялся
кара-п кайт-ты посмотрел; осмотрел
сора-п кайт-ты отпросился

 

Без бу китапны укып бетердек.

Алсу хатны язып бетергђн.

Дания апа авылга кайтып ќитте.

Поезд Мђскђњгђ килеп ќитте.

Без кибеттђн суыткыч алып кайттык.

Абдулла абыйлар татар спектаклен карап кайттылар.

Сђгать ќидедђ Азат абый килеп керде.

ђнђс абый соћ гына кайтып керде.

Кунакларыбыз Казанны йљреп чыктылар.

Кич белђн Айратларга кереп чыктык.

Ул тиз генђ кафега барып килде.

Алар ресторанда ашап килделђр.

 

а) — Марат, теге романны укып бетердећме?

— ђйе, кичђ укып бетердем.

 

ђ) — Кунакларыгыз килеп ќиттеме?

— Килеп ќиттелђр.

 

б) — ђни, кибеттђн нђрсђ алып кайттыћ?

— Банан, ананас, киви.

 

в) — Рљстђм ник иртђ кайткан?

— Ул эштђн сорап кайткан.

 

г) — Профессор Закиров китабын язып бетергђнме?

— ђйе, язып бетергђн.

 

д) — Кичђ кая бардыгыз?

— "Зђћгђр шђл" спектаклен карап кайттык.

 

е) — ђни, гљбђдия бармы?

— Юк, ашап бетердек.

 

ж) — Сез кая бардыгыз?

— Тиз генђ китапханђгђ барып килдек.

 

ќ) — Син кайда ашап килдећ?

— Мин љйдђ ашап килдем.

 

з) — Кем бар анда?

— ђти кайтып ќитте.

 

и) — Сез бу китап белђн танышмы?

— ђйе, без аны карап чыктык.

IV. Савыт-саба посуда
Тђлинкђ тарелка
Чынаяк чашка
Кашык столовая ложка
Калак чайная ложка
Чђнечке вилка
Пычак Чњмеч Табак нож половник миска
Таба сковорода
Чђйнек чайник
Май савыты масленка
Шикђр савыты сахарница

 

а) — Улым, чђйнекне плитђгђ куй ђле.

— Ярый, ђни.

 

ђ) — Май савыты кайда ул?

— Суыткычта.

 

б) — Шикђр савытында шикђр беткђн, ђни.

— њзећ сал, кызым!

 

в) — Хђзер безгђ кунаклар килђ. љстђлгђ пычаклар, кашыклар, чђнечкелђр куярга кирђк.

— Ничек куярга?

— Пычакны тђлинкђнећ ућ ягына, ђ кашык белђн чђнечкене сул якка куй.

 

г) — Чынаяклар чистамы?

— ђйе, ђни, юдым.

 

д) — Апа, теге зур табакны бир ђле.

— Нигђ ул?

— Алма салырга.

 

е) — Кунаклар килњгђ нђрсђ пешерђбез?

— Зур табага бђлеш салабыз, кечкенђ табада кыстыбый пешерербез.

 

Савыт-саба бњлегендђ

1. Гњзђл белђн Айратка яћа фатир биргђннђр. Галия ханым белђн Салих ђфђнде љй туена барырга телилђр. Нђрсђ алырга? Алар савыт-саба алырга уйладылар џђм њзђк универмагка киттелђр.

 

— Гафу итегез, безгђ бик матур сервиз кирђк иде.

— Нинди сервиз? Чђй сервизымы, аш сервизымы?

— Чђй сервизы књрсђтегез ђле.

— Менђ карагыз: бу сервиз 6 кеше љчен, 6 чынаяк, 6 тђлинкђ, бер чђйнек, шикђр савыты џђм сљт савыты.

— Май савыты юкмы?

— Май савыты бу сервизда юк. Бђлки, икенче сервизны карарсыз.

— Мљмкинме?

— ђлбђттђ. Рђхим итегез!

— О-о-о, бу сервиз тагын да матуррак! Салих, сића ошыймы?

— ђйе, ошый.

— Алабызмы?

— ђлбђттђ. Ничђ сум?

— 700 мећ сум.

— Кассага тњлђргђме?

— ђйе, дњртенче кассага тњлђгез.

— Рђхмђт.

 

2. Књптђн тњгел Рљстђм белђн Гљлназныћ туйлары булды. Алар ђнилђре белђн бергђ тњгел, аерым яшилђр. Аларга яћа савыт-саба алырга кирђк. Эштђн соћ алар њзђк универмагка кереп чыктылар.

 

— Гљлназ, безгђ нђрсђлђр кирђк?

— Ой, Рљстђм, љйдђ пычак белђн кашык та юк.

— Хђзер алабыз.

— Менђ бу кашыклар сића ошыймы?

— ђйе алар бик матур, лђкин бик кыйбат. Безгђ тагын бер таба, ике чњмеч, зур табак, чђйнек, алты чђнечке кирђк.

— Књрђсећме, бу бњлектђ савыт-саба бик књп. Карап чыгабызмы?

— Ярый, яхшы.

— Бу чђйнек ничђ литрлы?

— љч.

— Кыйбатмы?

— 80 мећ.

— Рљстђм, алабызмы?

— Минемчђ, алырга кирђк.

— Алты калак, алты чђнечке, бер чђйнек, ике пычак, бер таба, ике чњмеч џђм табак љчен књпме тњлђргђ кирђк?

— љч йљз мећ сум. Кассага тњлђгез!

— Рђхмђт!

 

V. Парлы сњзлђр  
хатын-кыз женщины
ир-ат мужчины
бала-чага детвора
туган-тумача родня
ата-ана родители
кода-кодагый сватья
агай-эне старшие и младшие братья

 

а) — Галия ханым, Сезнећ туган-тумачагыз књпме?

— О-о-о! Бик књп!

— Кайларда яшилђр?

— Актанышта, Ташкентта, Мђскђњдђ...

— Чит иллђрдђ дђ бармы?

— Бар. Нью-Йоркта Салихныћ ђтисенећ энесе яши.

— Исеме ничек?

— Рђшит.

 

ђ) — Шђџђрегездђ хатын-кызлар киеме кибете бармы?

— Бар.

— Ул кайсы урамда?

— Бауман урамында.

— Анда нинди бњлеклђр бар?

— љс киемнђре бњлеге, аяк киемнђре бњлеге. тукымалар, парфюмерия џђм галантерея бњлеклђре.

— О-о-о! ђйбђт икђн.

 

б) — Гафу итегез, сездђ ир-ат љчен журналлар бармы?

— Рус телендђме?

— ђйе.

— Бар.

 

в) — Без яши торган йортта бала-чага шундый књп!

— Шулаймыни? Яхшы!

 

г) — Балалар, бњген ата-аналарыгызны мђктђпкђ чакырабыз!

— Нђрсђ була?

— Музыка мђктђбе укучыларыныћ концерты була.

 

д) — Салих, якшђмбе кљнне кода-кодагыйларны кунакка чакырырга иде!

— Бик яхшы булыр. Сђгать ничђгђ?

— Кљндезге бергђ.

 

е) — ђнђс, синећ агай-энелђрећ бармы?

— Књп. љч энем бар, бер абыем бар.

— Син бай икђн!

 

VI. бђйрђм праздник
бњлђк подарок
бњлђк итђргђ дарить, подарить
бизђнњ ђйберлђре украшения
йљзек перстень
балдак кольцо
белђзек браслет
алка серьги
муенса бусы, колье
алтын золотой
кљмеш серебряный
хђзинђ клад; богатство, сокровища
корал оружие
энќе жемчуг

 

а) — ђнигђ хатын-кызлар бђйрђменђ нђрсђ бњлђк итђбез?

— Бђлки алтын алка алырбыз.

— Яхшы булыр.

 

ђ) — Гафу итегез, кљмеш йљзеклђрегез кыйбатмы?

— Юк. Бик кыйбат тњгел, 100 мећ сум.

 

б) — Рљстђм, сећелећнећ туган кљненђ нинди бњлђк алдыћ?

— Бик матур белђзек бњлђк иттем.

 

в) — Галия ханым, Рљстђм белђн Гљлназныћ туйлары кайчан булды?

— Июнь аенда.

— Балдаклар кайдан алдылар?

—"Энќе" кибетеннђн.

 

г) — Дания апа, муенсагыз шундый матур! Каян алдыгыз?

— Тљркиядђн алып кайттылар.

— Књлмђгегезгђ шундый килешеп тора!

— Рђхмђт!

 

д) — Кызлар, бизђнњ ђйберлђре бњлегенђ матур йљзеклђр кайткан. Кереп чыгабызмы?

— ђйдђгез!

 

е) — Сђнгать музеенда яћа кргђзмђ бар. Кубрат хан хђзинђсе. Петербургтан китергђннђр.

— Кайдан?

— Эрмитаждан.

— Нђрсђлђр бар?

— Алтын-кљмеш савыт-саба, бизђнњ ђйберлђре, кораллар.

 

VII. Парфюмерия бњлегендђ
Сабын мыло
Кер сабыны хозяйственное мыло
Исле сабын туалетное мыло
Ислемай // хушбуй духи
Теш пастасы зубная паста
Теш щеткасы зубная щетка
Иннек помада
Буярга мазать, намазать, красить, покрасить

а) — Син нинди исле сабын яратасыћ?

— Мин "Алсу" сабынын яратам.

 

ђ) — Сездђ кер сабыны бармы?

— Юк шул.

— Ай, бик кирђк иде.

 

б) — љйдђ теш пастасы беткђн.

— Алырга кирђк.

 

в) — Син нинди щетка белђн теш чистартасыћ?

— "Колгейт" белђн.

— ђйбђтме?

— Бик яхшы чистарта.

 

г) — Туган кљнемђ француз ислемае бњлђк иттелђр. — Кем? — Дусларым. д) — Алсу, кљзгећ бармы? — Кирђкме? — Иннек буярга кирђк иде. — Мђ, ал! — Рђхмђт!  

 

Текстны укып чыгыгыз џђм сљйлђгез.

њзђк универмагта

њзђк универмаг Казанныћ Киров урамында урнашкан. Бу — ике катлы, зур матур бина. Анда тљрле бњлеклђр бар: љс киемнђре бњлеге, баш киемнђре бњлеге, аяк киемнђре бњлеге, савыт-саба бњлеге, парфюмерия џђм галантерея бњлеклђре, тукымалар бњлеге, аудио-видео техника бњлеге. Машиналар бњлеге дђ бар.

Алсу белђн Гњзђл универмагка килделђр. Беренче катта алар парфюмерия бњлегенђ кереп чыктылар. Алсу ислемай алды, ђ Гњзђл њзенђ яћа иннек алды. Аннан соћ кызлар икенче катка менеп киттелђр. Ућда — тукымалар бњлеге. Анда нинди генђ тукымалар юк! Бер туташ ефђк карый, бер ђби ситсы сорый. Алсу да љч метр бђрхет сатып алды. Ул бђрхет књлмђк тегђргђ тели.

Галантерея бњлеге шундый бай! Анда бизђнњ ђйберлђре дђ, сђгатьлђр дђ саталар. Гњзђлгђ кечкенђ генђ бер сђгать бик ошады. Ул озак кына карап торды да сђгатьне алырга булды (решила взять).

Савыт-саба бњлегендђ кызлар Галия ханымныћ туган кљненђ бњлђккђ бик матур фарфор чђйнек сатып алдылар.

њзђк универмаг кызларга бик ошады.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сез ничђнче њлчђм эшлђпђ киясез?

— Син кыш кљне пирчђткђ киясећме, биялђйме?

— Сез нинди тњфли кияргђ яратасыз?

— Син эштђн соћ киемнђр кибетенђ керђсећме?

— Районыгызда киемнђр кибете бармы?

— Эшкђ кия торган књлмђгегез нинди тукымадан?

— Кибетегездђ нинди тукымалар саталар?

— Бњген радио сђгать ничђдђ сљйли башлады?

— Мђскђњ поезды ничђдђ килеп ќитте?

— Сез хђзер нишлисез?

— Ул љйгђ сђгать ничђдђ кайтып ќитте?

— љегездђ савыт-саба књпме?

— Син бизђнњ ђйберлђре яратасыћмы?

 

2. Татарча языгыз:

Вам очень идет это платье.

Зимой я ношу только перчатки.

Это платье я сшила сама.

Эти кожаные сапоги мне впору.

Она начала писать письмо.

Они запели.

Она долго смотрела на золотые сережки.

Я закончила писать статью.

Я прочитала интересную книгу.

В семь вечера они доехали до деревни.

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Балдак — бармакка књрђ.

њзећ нинди — кљзге шундый.

Белђзегећ алтын, йљрђгећ салкын.

Сабын, сары булса да, ак юа.

Туны юкныћ кљне юк.

Књлмђк эчендђ кеше бар.

Коммуникатив биремнђр.

1. Казанныћ њзђк универмагы турында сљйлђгез.

2. Казан кибетлђре турында кечкенђ диалоглар тљзегез.

3. ђниегезнећ туган кљненђ нђрсђ бњлђк итђсез? Шул турыда сљйлђгез.

4. Киемнђр кибетенђ баруыгыз турында дустыгызга сљйлђгез.

5. Дустыгызга универмагныћ машиналар бњлеге турында сораулар бирегез.

6. Азат теге китапны укый башлаганмы? Сорагыз.

7. Гљлназ Тукай томын укып бетергђнме? Сорагыз.

8. Алсу сезне кайда кљтеп торачак? Сорагыз.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ БИШЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бњген унбишенче июнь, пђнќешђмбе. Бњген — 22 градус ќылы. Кљн аяз, кояшлы, ќил юк. Яћгыр булмаячак.

 

I. Саен еже-, каждый
Бирле с
Башка кроме, без
Каршы перед
Аша через
Аркылы через
Буенча по

1. Саен — еже-, каждый

Кљн саен — ежедневно, каждый день

Ел саен — ежегодно, каждый год

Ай саен — ежемесячно, каждый месяц

Атна саен — еженедельно, каждую неделю

ќђй саен — каждое лето

љй саен — в каждый дом

Кибет саен — в каждый магазин

 

а) — Гњзђл, син безгђ кљн саен кил ђле, яме!

— Ярар, ђбием.

 

ђ) — ђнием, Рђшит абыйлар безгђ ел саен килђчђклђрме?

— Шулай ђйттелђр, кызым.

 

б) — Кызлар, сез базарга атна саен барасызмы?

— ђйе. Атна саен! Яћа књлмђклђр, яћа тњфлилђр кирђк.

 

в) — ђнием, сабантуй ќђй саен буламы?

— ђлбђттђ, улым. Бу — бик борынгы, бик матур бђйрђм.

 

г) — Алмаз, син фотоаппарат љчен батареялар алдыћмы?

— ђни, кибет саен кердем. Безгђ кирђк батарея юк. Иртђгђ булачак.

2. Бирле — с

яздан бирле — с весны

кљздђн бирле — с осени

кыштан бирле — с осени

ќђйдђн бирле — с лета

Теге атнадан бирле — с той недели

Ике атнадан бирле — в течение двух недель

Дњшђмбедђн бирле — с понедельника

њткђн елдан бирле — с прошлого года

Январьдан бирле — с января

Сабантуйдан бирле — с сабантуя

ќидедђн бирле — с семи часов

Уннан бирле — с десяти часов

Иртђдђн бирле — с утра

Кайчаннан бирле? — С какого времени?

 

а) — Коля, сез татар телен яздан бирле љйрђнђсезме?

— Юк, ќђйдђн бирле генђ.

 

ђ) — Анна, сез бу квартирада кљздђн бирле яшисезме?

— ђйе.

 

б) — Саша, син бассейнга кыштан бирле йљрисећме?

— Юк, ике атна гына йљрим.

 

в) — Айрат, Казанда кљннђр матурмы?

— Юк! Ике атнадан бирле яћгыр ява. Салкын.

 

г) — Азат ђфђнде, Борис Ивановичны књргђнегез бармы?

— Ике айдан бирле књргђнем юк.

 

д) — Кызлар, дњшђмбедђн бирле имтиханнар бирђм.

— Яхшы бирђсезме?

— љч бишле.

 

е) — ђбиебез январьдан бирле хастаханђдђ ята.

— Ни булды?

— Ашказаны авырта.

— Дару кирђк тњгелме?

— Дарулар бар. Рђхмђт.

 

ж) — Артур, бу чибђр кызны каян белђсећ?

— Сабантуйдан бирле.

— Бик гњзђл кыз!

— ђйе. Бик яраттым!

— Аћлыйм!

 

ќ) — Сезгђ кая барырга?

— Азинога.

— Троллейбус юкмыни?

— Юк шул. ќидедђн бирле басып торам. Транспорт юк.

— Такси алабызмы?

— Акча књп кирђк бит.

— Нишлисећ, љйгђ кайтырга кирђк.

 

з) — Салих ђфђнде юкмыни?

— Юк шул.

— Ул кайда соћ?

— Конференциядђ. Уннан бирле конференция бара.

— Кайчан бетђ?

— Икедђ.

 

и) — Кызлар, иртђдђн бирле башым авырта. Дару юкмы сездђ?

— Нинди дару кирђк?

— Цитрамон яхшы.

— Мђ!

— Рђхмђт!

 

к) — Салих ђфђнде, Сез университетта кайчаннан бирле эшлисез?

— 60 нчы елдан бирле.

3. Башка кроме, без

Синнђн башка кроме (без) тебя
Миннђн башка кроме (без) меня
Сездђн башка кроме (без) Вас
Бездђн башка кроме (без) нас
Алардан башка кроме (без) них
Аннан башка кроме (без) него (нее)
Айраттан башка кроме (без) Айрата
ђлфиядђн башка кроме (без) Альфии
Сашадан башка кроме (без) Саши
Татарстаннан башка кроме (без) Татарстана
Китаптан башка кроме (без) книги
Рђхмђттђн башка кроме спасибо
Дуслардан башка кроме (без) друзей
Туган илдђн башка кроме (без) родной страны (Родины)
Дарудан башка кроме (без) лекарства

 

а) — Кадрия, синнђн башка лекциядђ кемнђр бар иде?

— Ун кеше бар иде.

 

ђ) — Миннђн башка ничек яшђрсећ инде, Лђйсђн?

— њзем дђ белмим.

 

б) — Сездђн башка авылга китмибез.

— Ярар. Без вокзалга килербез.

 

в) — Бездђн башка сабантуйга бармагыз. Бергђ барырбыз, яме?

— Ярар.

 

г) — Син бу китапны каян алдыћ?

— Мића аны Камил бирде.

— Ул каян алган?

— Белмим. Аннан башка ђйтеп булмый.

 

д) — Бу сорауга кем ђйтђ?

— Айрат ђйтђ. Айраттан башка кем белђ?

— Мин белђм.

— Ярар, ђйт.

 

е) — Салих ђфђнде, сез Тљркиядђн башка кайсы иллђрдђ булдыгыз?

— Германиядђ, Америкада, Япониядђ.

— О-о-о!

 

ж) — Айрат, дусларыћ књпме?

— Књп тњгел, лђкин бик яхшы љч дустым бар. Дуслардан башка яшђњ мљмкин тњгел.

— Дљрес.

 

ќ) — Кызлар, ђбиебез авыр хђлдђ. Дарудан башка тора алмый.

— Нинди дару кирђк?

— њзебездђ бар. Рђхмђт.

4. Каршы напротив, навстречу
университетка каршы напротив университета
банкка каршы напротив банка
базарга каршы напротив базара
вокзалга каршы напротив вокзала
бњлмђгђ каршы напротив комнаты
џђйкђлгђ каршы напротив памятника
мића каршы напротив меня; навстречу мне
сића каршы напротив тебя; навстречу тебе
аћа каршы напротив его (ее);навстречу ему (ей)
безгђ каршы напротив нас; навстречу нам
сезгђ каршы напротив вас; навстречу вам
аларга каршы напротив их; навстречу им

 

а) — Университетка каршы нђрсђ урнашкан?

— Милли китапханђ.

 

ђ) — Кибеткђ каршы кем ул?

— Саша бит.

 

б) — Банкка каршы кибеттђ бал саталар.

— Ничђ сум?

— Егерме мећ.

— Кыйбат!

— Минемчђ, кыйбат тњгел. Бал шђп!

 

в) — Мине кљтђсећме?

— ђйе. Базарга каршы бер кибет бар. Шунда кљтђм, яме.

— Ярар. Тиз кил, яме.

— Ярый.

 

г) — Кызлар, вокзалга каршы бер зур бина бар. Ул нинди бина?

— Ул — Мода йорты.

— Синећ кергђнећ бармы?

— Кая ул! Вакыт юк! Акча юк!

 

д) — Квартирагыз зурмы?

— Зур, дњрт бњлмђле.

— Бњлмђлђре ничек урнашкан?

— Кунак бњлмђсенђ каршы ике йокы бњлмђсе бар. Аш бњлмђсе — ућда, балалар бњлмђсе — сулда.

 

е) — Муса ќђлил џђйкђлен белђсећме?

— ђйе. Књргђнем бар.

— Ул кайда?

— Дђњлђт музеена каршы.

— ђ Дђњлђт музее кайда?

— Кремльгђ каршы.

 

ж) — Син эштђ кем белђн утырасыћ?

— Гљлназ белђн. Ул мића каршы утыра.

 

ќ) — Алмазга каршы кем басып тора?

— Белмисећмени? Ул — Айратныћ кунагы. Австралиядђн.

— Татармы?

— ђйе.

 

з) — Син Гали бабайны белђсећ бит?

— Юк, белмим.

— Ничек? Белђсећ. Аларныћ ље клубка каршы.

— ђ, белђм, хђтерлим.

— Шул бабайга быел йљз яшь булачак.

 

и) — Сезгђ каршы кемнђр яши?

— Роза апа.

— ђ Роза апаларга каршы?

— Без бит инде.

— И, баш!

 

5. Аша — через

Аркылы — через

а) урам аша //урам аркылы через улицу
Казанка аша // Казанка аркылы через Казанку
елга аша // елга аркылы через реку
урман аша// урман аркылы через лес
књпер аша // књпер аркылы через мост
мђйдан аша // мђйдан аркылы через площадь
бакча аша // бакча аркылы через сад
парк аша // парк аркылы через парк
тимер юл аша// тимер юл аркылы через железную дорогу
юл аша // юл аркылы через дорогу

 

а) — Казанка аркылы яћа књпер бармы?

— Бар.

 

ђ) — Сез лагерьга ничек бардыгыз?

— Урман аша.

 

б) — Син мђйдан аша кил. Мин кљтђрмен.

— Кайда?

— Театрга каршы.

— Син парк аша килђсећме?

— Юк, трамвай белђн.

— Ярый.

 

в) — Балалар юл аша чыгалар. Књрђсећме?

— ђйе. Алар кая баралар икђн?

— Юл аша чыгарга љйрђнђлђр.

 

ђ) ђнием аша //ђнием аркылы через маму
дустым аша // дустым аркылы через друга
туганым аша // туганым аркылы через родственника
депутат аша // депутат аркылы через депутата

 

а) — Айрат, синећ татар теле кассетасы юкмы?

— Бар. Кемгђ кирђк?

— Мића. њземђ.

— ђниећ аша мића биреп тор ђле.

— Ярар, бирермен.

 

ђ) — Камил, сића дустым аша бер язу бирђм. Шул язуны директорга бир ђле, яме.

— Ярар.

 

б) — Гљлназ, ђбигђ дару кирђк.

— Ничек бирим?

— Туганнарым бу атнада авылга кайта. Алар аша мљмкин.

— Ярар. Эшлђрмен.

— Рђхмђт.

 

б) почта аша // почта аркылы по почте
хат аша // хат аркылы письмом

 

а) — Галия ханым, почта аша Сезгђ китап килгђн. Килеп алыгыз.

— Рђхмђт.

 

ђ) — Кызлар, Маргарете фото ќибђргђн.

— Хат ашамы?

— Юк, бандероль белђн.

 

б) — Азат, Кытайда яши торган татарлар турында китап бар. Шул китапны Тљркиядђн сорыйлар.

— Кем аша бирергђ?

— ђлфия кљз кљне Тљркиягђ бара. ђлфия аша бирербез.

 

6. Буенча, буйлап по, вдоль
Шђџђр буенча по городу
Мђктђп буенча по школе
Авыл буйлап по деревне
љй буенча по дому
Ил буенча по стране
Татарстан буенча по Татарстану
Тљркия буйлап по Турции
Татар теле буенча по татарскому языку
Тарих буенча по истории

 

а) — Шђџђр буенча конкурс була. Кем бара?

— Без бармыйбыз.

 

ђ) — Сабантуйга авыл буйлап бњлђклђр ќыеп йљрделђр. Сез нђрсђ бирдегез?

— Зур яулык бирдем.

 

б) — Икенче атнада мђктђп буенча олимпиада була.

— Нинди фђннђн?

— Татар теленнђн.

 

в) — Татарстан буенча ић популяр кеше кем?

— Президент Минтимер Шђймиев.

 

г) — Кызлар, Тљркия буйлап экскурсиягђ барырга мљмкин. Кем тели?

— Ничђ сум кирђк?

— 5 млн. кирђк.

— Экскурсия ничђ кљн була?

— Биш кљн.

— Биш кљнгђ биш миллион! Булмас! Бик кыйбат бит!

— ђ минем барасым килђ.

 

д) — Иптђшлђр, сентябрь аенда татар тарихы буенча фђнни конференция була.

— Кемнђр доклад сљйли?

— Программа буенча ун доклад бар.

— Чит иллђрдђн дђ килђлђрме?

— ђйе, ике галим килђчђк.

II. эзлђ ищи
югалт потеряй
тап найди
кал оставайся
ќибђр посылай
тапшыр передай, вручи
очра(т) попадись навстречу
очраш встречайся
тукта остановись
туктат останови, выключи

 

Кызлар, мин тарагымны югалттым.

Мин Азатны эзлђдем.

Ул сезне эзлђп таптымы?

Азат мине эзлђгђн икђн.

Мине кем эзли?

Алмаз сезне таптымы?

Син Алмазны эзлђп таптыћмы?

Ул батарея тапканмы?

Сез теге китапны таптыгызмы?

Укып бетергђч, мин Казанда калам.

Син университетта каласыћмы?

Класста кем калды?

Кем бњлђксез кала?

Алар авылда калдылар.

Алар чђй эчеп калдылар, мин чыгып киттем.

Без утырып калдык, Илмира чыгып китте.

Мин Берлинга хат ќибђрђм.

Син аћа телеграмма ќибђрдећме?

Авылга ђбигђ бњлђк ќибђрђсезме?

Без Венгриягђ факс ќибђрдек.

Без бу аспирантны Тљркиягђ ќибђрђчђкбез.

Бала кљлеп ќибђрде.

Мин кычкырып ќибђрдем.

Мансур тђрђзђне ачып ќибђрде.

Бу хатны Салих ђфђндегђ тапшырыгыз ђле.

Китапханђгђ китаплар тапшырасым бар.

Быел Ренат Хариска Тукай премиясе тапшырдылар.

Телевизордан матур ќыр тапшыралар.

Радиотапшыру бик кызыклы булды.

Бњлђгегезне Маргарете ханымга илтеп тапшырдым.

Сез Камил белђн очраштыгызмы?

Алар Мђскђњдђ очрашканнар.

Президент Шђймиев Россия Президенты белђн очрашты.

Алар иртђгђ очрашалар.

Син Азат белђн кайчан очрашачаксыћ?

Трамвайлар туктады, чљнки юлларда ремонт.

Яћгыр тљнлђ туктаган.

Сез ник туктадыгыз?

Туктагыз ђле, радиодан матур ќыр тапшыралар.

Машина безнећ янга туктамады.

Радионы туктат ђле!

Машина безнећ янга килеп туктады.

 

 

а) — Кызлар, теге китапны эзлим, эзлим... юк бит!

— Базарга бармадыћмы?

— Кибет саен йљрдем, базарга да кереп чыктым, тапмадым. Каян эзлђргђ инде?

— Салих абыйдан сорап кара. Бђлки, ул бирер.

— Ай, кызлар, бирмђс. Ул — бик борынгы китап.

 

ђ) — Паспортыћны таптыћмы?

— Юк ђле.

— Кая куйдыћ икђн?

— њзем дђ белмим. Кайда югалтым икђн.

— Тапмасаћ, нишлисећ?

— Милиция бњлегенђ барам.

— Штраф тњлђргђ кирђк булыр ђле.

— ђйе. Књп тњгел. Сигез мећ генђ.

 

б) — Мђктђпне бетергђч, кем авылда кала?

— Хђзер сорыйбыз. Радик, син каласыћмы?

— Юк, мин армиягђ барам.

— ђ син, Мансур?

— Мин дђ калмыйм. Мин тљзелеш академиясенђ керергђ телим.

— Кем кала соћ?

— Мин калам.

— Лилия, син балет мђктђбенђ китмисећмени?

— Юк, мин бер елга клубта эшлђргђ калам.

— Тагын кем кала?

— Менђ Милђњшђ кала. Ул беренче классларны укытачак.

 

в) — Рђшит абыйдан бандероль килде.

— Нђрсђ ќибђргђн?

— Галия ханымга ефђк яулык ќибђргђн. Мића матур калђм ќибђргђн.

— Гњзђлгђ нђрсђ ќибђргђн?

— Гњзђлгђ кул сђгате ќибђргђн.

— ђ Айратка?

— Айратка, Маратка, Рљстђмгђ калькуляторлар ќибђргђн.

— Оныкларыгызга бњлђклђр бармы?

— Аларга кулъяулык џђм карандашлар ќибђргђн. ђ Маратныћ хатынына бер матур альбом ќибђргђн.

— Рђшит абый књп бњлђклђр ќибђргђн икђн.

— ђйе. Рђхмђт инде. Ул бик юмарт кеше.

 

г) — Гафу итегез, Сез Германиягђ китђсез икђн? Бу китапны Барбара ханымга тапшырыгыз ђле.

— Адресы бармы?

— Бар. Яздым.

 

д) — Бњген иртђн радио тыћладыћмы?

— Юк. Нђрсђ бар?

— Синећ љчен бер ќыр тапшырдылар.

— Ничек!?

— Синећ иртђгђ туган кљнећ бит. Бу сића бњлђк!

— Рђхмђт.

 

е) — Без кайда очрашабыз, ђйт!

— ђйттем бит, аэропортта.

— Сђгать ничђдђ очрашабыз?

— Иртђнге тугызда.

 

ж) — Кызлар, кичђ без Туфан Мићнуллин белђн очраштык.

— Кайда?

— Мђктђптђ очраштык. Син аны белђсећ бит.

— Белђм. Ул драматург, Дђњлђт Советы депутаты. Очрашу кызык булдымы? Ошадымы?

— Бик кызык булды. Сораулар књп булды.

— Килђсе елда да шундый матур очрашулар булыр микђн?

— Булыр, булыр!

 

ќ) — Гафу итегез, уникенче трамвай кайда туктый?

— Биредђ.

— Ул кая кадђр бара?

— Кол Гали урамына кадђр.

— Ирек мђйданына туктыймы?

— ђйе, туктый.

 

з) — Сђгать ничђ?

— Хђзер ђйтђм. Ой, сђгатем туктаган бит! Тукта, хђзер бу ападан сорыйбыз. Апа, сђгать ничђ?

— Улым, сђгатем туктаган бит!

— Сезнећ сђгать тђ туктаганмыни?! Менђ хђллђр! Кызык!

 

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Кљн саен Сез кая барасыз?

— Сез авылга атна саен кайтасызмы?

— Татар теленнђн имтихан ел саен бирђсезме?

— Маратны кайчаннан бирле књргђнећ юк?

— Руслан татар телен кљздђн бирле љйрђнђме?

— Сез бу квартирагызда њткђн елдан бирле яшисезме?

— Сез Салих ђфђндене конференциядђн бирле белђсезме?

— Лекциядђ Айраттан башка кемнђр булды?

— Авылга бездђн башка кайтасызмы?

— Бу теманы Айдардан башка тагын кем белђ?

— Сез Россиядђн башка нинди иллђрдђ булдыгыз?

— Сез татар теленнђн башка нинди теллђр белђсез?

— Университетка каршы нђрсђ урнашкан?

— Почтага каршы нинди кибет бар?

— Тимер юл вокзалына каршы нинди бина урнашкан?

— Дђњлђт музеена каршы кемгђ џђйкђл бар?

— Эштђ Сез кемгђ каршы утырасыз?

— Књпер аша ничек чыгарга?

2. Татарча языгыз:

Сегодня 20 октября. День облачный, ветреный. На улице — 10 градусов мороза.

Я каждый день хожу в школу.

Она каждый год ездит отдыхать.

Каждую неделю мы ходим в лес.

Я заходил в каждый магазин.

Он его не видел с прошлого лета.

С прошлой недели идет дождь.

Без тебя в деревню не поедем.

Без вас на Сабантуй не ходили.

Напротив университета находится Национальная библиотека.

Напротив Государственного музея стоит памятник Джалилю.

Напротив меня сидит девочка.

Через улицу проходит группа студентов.

Это письмо я передала через маму.

Это письмо он послал через друга.

Эта книга пришла по почте.

В университете была конференция по истории.

Завтра пройдет олимпиада по математике.

Я потеряла свою расческу.

Они остановили машину.

Я долго искала его.

Алмаз встретился с моей младшей сестрой.

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Бер сњзне кырык тапкыр сљйлђмђ.

Сњз мђкаль белђн матур.

Ай саен бђйрђм булмас, кљн саен туй булмас.

Капкан саен бал капмыйлар, кайчак кара ипи дђ ярый.

Коммуникатив биремнђр.

1. Расскажите о том, как Вы отправляли письмо своему другу.

2. Используя послелоги, которые Вы знаете, расскажите о городе Казани.

3. Представьте, что Вы потеряли книгу. Расскажите об этом своему другу.

4. Скажите, с кем Вы встречались сегодня днем. Расскажите об этой встрече.

5. Узнайте у прохожего, почему стоят трамваи.

6. Скажите, как часто Вы ездите отдыхать.

7. Скажите, как часто Вы ходите на работу.

8. Расскажите, что находится напротив Вашего дома.

9. Поинтересуйтесь, с какого времени Ваш друг находится на работе.

10. Расскажите, какая сегодня погода. С какого времени идут дожди (идет снег, стоит солнечная погода)?

 

САБАН ТУЕ

М. САДРИ сњзлђре

Сабан туе — хезмђт туе,

Шатлык џђм бђхет туе шул;

Уйнап, биеп, ќырлап, кљлеп

Бђйрђм итик кљне буе.

 

Шау-гљр килђ кић болыннар,

Кырлар џђм су буйлары шул;

Котлы булсын, колхоздашлар,

Ямьле сабан туйлары.

 

Бђйрђм итик шатланышып,

Туганнар, бергђ-бергђ шул;

Безнећ бергђ булуыбыз

Китсен бљтен гомергђ.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ АЛТЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бњген уналтынчы июнь. ќомга. Кљн бераз болытлы, лђкин ќылы. Бераз ќил бар.

 

I. Желательное наклонение  

 

Желательное наклонение выражает желание говорящего совершить какое-то действие. Это наклонение употребляется только в I лице единственного и множественного чисел.

I лицо ед. ч. I лицо мн. ч.

-ый-м -ый-к

-и- м -и- к

бар-ый-м пойду-ка (я) бар-ый-к пойдем-ка (мы)

тор-ый-м встану-ка (я) тор-ый-к встанем-ка (мы)

кар(а)-ый-м посмотрю-ка (я) кар(а)-ый-к посмотрим-ка (мы)

сор(а)-ый-м спрошу-ка (я) сор(а)-ый-к спросим-ка (мы)

 

бел-и-м узнаю-ка (я) бел-и-к узнаем-ка (мы)

ђйт-и-м скажу-ка (я) ђйт-и-к скажем-ка (мы)

сљйл(ђ)-и-м расскажу-ка (я) сљйл(ђ)-и-к расскажем-ка (мы)

тел(ђ)-и-м пожелаю-ка (я) тел(ђ)-и-к пожелаем-ка (мы)

Ренат Ибраџимовны тыћлыйм ђле. Послушаю-ка Рената Ибрагимова.
Татар театрына керим ђле. Зайду-ка в татарский театр.
Кибеткђ керим, икмђк алыйм, Зайду-ка в магазин, возь-
сљт алыйм. му-ка хлеб, возьму-ка молоко.
Кассета алыйм, татарча Возьму-ка кассету, изучу-ка та-
љйрђним ђле. тарский.
Рђшит абыйга хат языйм ђле. Напишу-ка письмо дяде Рашиту.
Бу кешене књрим ђле. Увижу-ка этого человека.
Минераль су эчим ђле. Выпью-ка минеральной воды.
Кызлар, ђйдђгез, французча Девочки, давайте-ка, поговорим по-
сљйлђшик ђле. французски.
ђни, малайлар белђн балыкка Мама, с мальчиками сходим-ка на
барыйк ђле. рыбалку.
Кызлар, тљрекчђ да љйрђник ђле. Девочки, давайте-ка и турецкому научимся.
ђйдђгез, базардан матур Давайте купим на базаре красивые
књлмђклђр алыйк ђле. платья.
Бу машинаны туктатыйк ђле. Давайте остановим эту машину.
Рђшит абыйга хат ќибђрик ђле. Давайте пошлем письмо дяде Рашиту.
Бу сђламне Галия апага тапшырыйк ђле. Давайте передадим этот привет Галии апа.

 

а) — ђни, бњген бђлеш пешерик ђле.

— Эштђн кайткач, пешерербез, улым, яме.

 

ђ) — Кызлар, ђйдђгез, Сара Садыйкова ќырларын тыћлыйк ђле.

— ђйе. Бњген радиодан аныћ концертын тапшыралар.

 

б) — ђлфия, ђзрђк (азрак) йоклыйк ђле. Иртђ бит, сђгать ќиде генђ.

— Тор инде, Алсу. Сђгать тугызга эшкђ барасы бар бит.

— Хђзер торам, хђзер. Биш минут кына ятыйм инде.

 

в) — Артур, ђйдђ, дђрестђн соћ футбол уйныйк ђле.

— Вакыт юк.

— Ни булды?

— Татар телен љйрђнђсем бар.

— Кљн саен љйрђнђсећмени?

— ђлбђттђ. Бер атнадан имтихан бит.

 

г) — ђйдђ инде, ђти, њзђк универмагка барыйк инде. ќиџазлар алыйк. Яћа квартирага яћа мебель кирђк.

— Ярар, кызым. Бишкђ кадђр мин эштђ. Биштђн соћ машина килер.

II. Биек высокий
Баскыч лестница
Тђрђзђ окно
Тђрђзђ тљбе подоконник
Пђрдђ шторы; занавес(ка)
Гљл цветок
Ишек дверь
Ачкыч ключ
Бикле запертый, заперто
Йозак замок
Тимер железо, железный
Агач дерево, деревянный
Идђн пол
Тњшђм потолок

 

Биек тњшђм — высокий потолок Биек баскыч — высокая лестница Зур тђрђзђ — большое окно Кић тђрђзђ тљбе — широкий подоконник Озын пђрдђлђр — длинные шторы Матур гљл — красивый цветок Бикле ишек — запертая дверь Тимер ишек — железная дверь Агач ишек — деревянная дверь Кечкенђ ачкыч — маленький ключ Зур йозак — большой замок Чиста идђн — чистый пол

Ач открой
Яп закрой
Ачык открытый, открыто
Ябык закрытый, закрыто
Сљрт вытирай

 

Ишек ачык. Ишеклђр ачык.

Ишек ябык. Ишеклђр ябык.

Идђнне сљртергђ кирђк.

Тђрђзђне сљртергђ кирђк.

љстђлне сљрттећме?

Мин аягымны сљрттем.

Чњпрђк тряпка
Сљлге полотенце
Чњп мусор
Чилђк ведро
Чњп чилђге мусорное ведро
Ташла брось
Кер белье (подлежащее стирке)
Кер юу машинасы стиральная машина
њтњк утюг
њтњклђ гладь, погладь
ќыештыр убирайся (в доме)
Пычрак грязный, грязно
Келђм ковер
Тузан пыль
Тузан суырткыч пылесос
Себерке веник
Себер подмети

 

а) — Бњлмђгездђ ничђ тђрђзђ бар?

— Ике.

 

ђ) — Тђрђзђ ачыкмы?

— Ачык.

 

б) — Тђрђзђлђр ябыкмы?

— Ябык.

 

в) — Тђрђзђне ачыйммы?

— Кирђк булса ач.

 

г) — Тђрђзђне ябыйммы?

— Яп. ќил.

 

д) — Тђрђзђ тљбе кићме?

— Кић.

— Гљллђр бармы?

— Књп.

 

е) — Гљллђрегез матурмы?

— Матур.

— Чђчђклђре бармы?

— Бар.

— Нинди?

— Кызыл, ак, шђмђхђ, зђћгђр ...

 

ж) — љегезнећ баскычы биекме?

— Уртача.

 

ќ) — Баскычта кем белђн сљйлђшеп тордыћ?

— Танышым белђн. Син аны белмисећ.

 

з) — Ишек ачыкмы?

— Юк, бикле.

— Ачкычыћ бармы?

— Бар, ђлбђттђ. Хђзер ачам.

 

и) — Сезнећ ишеккђ бу ачкыч ярамыймы?

— Юк шул. Безнећ йозак шифрлы.

 

к) — Ишегегез яћамы?

— ђйе. Кичђ куйдык.

— Тимерме, агачмы?

— Тимер.

 

л) — Кем бар?

— ђни, ишекне ач ђле. Бу — мин.

— Ачкычыћ юкмыни?

— Эштђ калган.

 

м) — Идђнебез шундый салкын!

— Палас кирђк.

— Акча бетте бит ђле.

— Акча булса, алырбыз.

 

н) — Идђндђ паркетмы, линолеуммы?

— Линолеум, лђкин паркет кебек.

 

ћ) — Тњшђмегез биек икђн. Ничђ метр?

— љч метр.

—Ой, шђп! ђ безнећ тњшђм — 2 метр 50 сантиметр.

 

о) — Тњшђмгђ обой кирђк. Матур була.

— ђ мин яратмыйм. Мин ак тњшђм яратам.

 

љ) — Бу атнада авылга кайтам, љй юасы бар.

— Тњшђме биекме?

— Шактый биек. Мин тњшђм юарга яратмыйм.

 

п) — Пђрдђлђрегез бик матур. Кайдан алдыгыз?

— Базардан инде.

— Кайсы илнеке?

— Тљркиядђн.

 

р) — Бу пђрдђ озынрак, бусы — кыскарак.

— Юк инде.

— Кара ђле, кара, шулай тњгелмени?

— Юк, књрмим.

 

с) — љстђлне сљрт ђле, Кадрия.

— Хђзер. Чњпрђк бармы?

— Мђ, сљрт.

 

т) — Шкафны да сљртергђ кирђк.

— Монда чиста бит.

 

у) — Чњпне кая куярга?

— Чилђккђ сал.

— Чњп чилђге кайда?

— Туалетта.

 

њ) — Кызым, кер юарга кирђк.

— Нђрсђ, ђни?

— Сљлгелђр бик пычрак. Шуларны ю ђле.

— Ярар, ђни, юармын.

 

ф) — Безнећ кер юу машинасы иске. Яћаны алырга кирђк.

— Хђзер яхшы машиналар књп. Акча гына кирђк.

— Кер юу машинасы ничђ сум икђн?

— Ике миллион ярым.

 

х) — ђни, керлђрне њтњклим ђле.

— њтњклђсђћ, бик яхшы булыр.

 

џ) — ђни, керлђрне кая куйыйм?

— њтњклђдећме?

— ђйе.

— Рђхмђт. Керлђрне шкафка куй.

 

ч) — Урамда яћгыр яуган, пычрак.

— Урамда пычрак булгач, љйдђ дђ пычрак була шул.

 

ш) — Келђмдђ тузан, чистартырга кирђк. Кая ђле безнећ тузан суырткыч?

— Шкафта. Ал да чистарт.

 

щ) — ђни, себерке кайда икђн?

— Нишлисећ?

— Идђн себерђм.

— Себерке ишек янында.

 

 

њЗђК УНИВЕРМАГТА

 

а) — Гафу итегез, сездђ кием шкафлары бармы?

— Сезгђ нинди тљсле кирђк?

— Безгђ коћгырт кирђк.

— Рђхим итегез, карагыз.

— Менђ бу шкаф ничђ сум?

— Бер миллион љч йљз мећ.

— Бу шкафны алабыз.

 

ђ) — Сездђ китап шкафы бармы?

— Шкафлар хђзергђ юк, стеллажлар бар.

— ђ шкафлар кайчан була?

— Иртђгђ.

— Зур кљзге дђ кирђк иде.

— Менђ, рђхим итегез. Сезгђ ошыймы? Бик матур кљзге!

— ђйе, безгђ дђ ошый. Ничђ сум?

— 700 мећ.

— Ярый, алабыз.

 

б) — Безгђ кабинетка язу љстђле кирђк. љстђллђр бармы?

— Бар. Рђхим итегез.

— Юк, бу љстђл кечкенђ. Безгђ зур, ике тумбалы љстђл кирђк.

— Андыйлар берничђ кљннђн соћ булачак. Тагын килегез.

 

в) — Тузан суырткыч кайсы бњлектђ?

— Бездђ, бу бњлектђ. Менђ, рђхим итегез. Тљрле маркалар бар.

— Бик яхшысын карыйк ђле.

— Менђ, карагыз.

 

г) — Безгђ бит яхшы келђм дђ кирђк.

— Кайсы бњлмђгђ?

— Зур бњлмђгђ.

— љч метрга дњрт метр булса, яхшы булыр.

— Кибеттђ келђмнђр књп, карарга кирђк.

— Менђ бу келђм мића ошый.

— Мића чђчђкле келђм ошый.

— Ничек телисећ, шулай эшлђ.

 

д) — Кер юу машинасы бармы монда?

— Бар. Ул бњлек беренче катта, ишекнећ ућ ягында.

— Рђхмђт. Хђзер шунда барабыз.

 

е) — Безгђ кер юу машинасын књрсђтегез ђле.

— Сезгђ зур машина кирђкме, кечкенђ машинамы?

— Зур машина кирђк. Ић яхшысы — кайсы?

— Ић яхшысы — "Аристон".

— Ничђ миллион?

— љч миллион.

 

ж) — Монда яхшы њтњклђр дђ бар икђн. ђллђ алабызмы?

— Акча књп тњгел. Лђкин бер њтњк алырга мљмкин. Гафу итегез, бу њтњк ничђ сум?

— 120 мећ сум.

— Алабыз.

 

III.  

 

Повелительное наклонение

 

Повелительное наклонение выражает просьбу, повеление, приказ совершить какое-то действие и имеет формы II и III лиц единственного и множественного чисел.

 

II лицо ед.ч. II лицо мн.ч.

—нулевой аффикс -ыгыз/-егез, -гыз/-гез

(совпадает с корнем

или основой)

III лицо ед.ч. III лицо мн.ч.

-сын/-сен -сын-нар/-сен-нђр

 

 

II лицо

 

бар — иди бар-ыгыз — идите
эч — пей эч-егез — пейте
аша — ешь аша-гыз — ешьте
сљйлђ — рассказывай сљйлђ-гез — рассказывайте

Син кибеткђ бар. Сез кибеткђ барыгыз.
Син ђнигђ ђйт. Сез ђнигђ ђйтегез.
Син китапны укы. Сез китапны укыгыз.
Син чђй эч. Сез чђй эчегез.
Син аш аша. Сез аш ашагыз.
Син аћа хат яз. Сез аћа хат языгыз.
Син авылга кайт. Сез авылга кайтыгыз.
Син радио тыћла. Сез радио тыћлагыз.
Син татарча љйрђн. Сез татарча љйрђнегез.
Син татарча сљйлђ. Сез татарча сљйлђгез.
Син урамга чык. Сез урамга чыгыгыз.
Син икмђк ал. Сез икмђк алыгыз.
Син ишекне ач. Сез ишекне ачыгыз.
Син тђрђзђне яп. Сез тђрђзђне ябыгыз.
Син тузан сљрт. Сез тузан сљртегез.
Син кер њтњклђ. Сез кер њтњклђгез.
Син идђн ю. Сез идђн юыгыз.
Син идђн себер. Сез идђн себерегез.
Син салат яса. Сез салат ясагыз.
Син токмач кис. Сез токмач кисегез.
Син гљбђдия пешер. Сез гљбђдия пешерегез.
Син бђлеш сал. Сез бђлеш салыгыз.
Син гармун уйна. Сез гармун уйнагыз.
Син ќырла. Сез ќырлагыз.

 

III лицо

 

бар-сын — пусть идет бар-сыннар — пусть идут
аша-сын — пусть ест аша-сыннар — пусть едят
сљйлђ-сен — пусть говорит сљйлђ-сеннђр — пусть говорят
бел-сен — пусть знает бел-сеннђр — пусть знают

Ул китапханђгђ барсын. Алар китапханђгђ барсыннар.
ђни ђтигђ ђйтсен. Уллары ђтилђренђ ђйтсеннђр.
Володя бу мђкалђне укысын. Кызлар бу мђкалђне укысыннар.
Бала сљт эчсен. Балалар сљт эчсеннђр.
ђлфия бђрђћге ашасын. Егетлђр бђрђћге ашасыннар.
ђби аћа телеграмма бирсен. Дуслары аћа телеграмма бирсеннђр.
Гљлназ мђктђпкђ килсен. Ата-аналар мђктђпкђ килсеннђр.
ђти телевизор карасын. Абыйлар телевизор карасыннар.
Ул инглизчђ љйрђнсен. Кызлар инглизчђ љйрђнсеннђр.
Джон татарча сљйлђсен. Балалар татарча сљйлђсеннђр.
Ул паркка чыксын. Ир-атлар паркка чыксыннар.
Апа ит алсын. Апалар ит алсыннар.
Алсу тђрђзђне ачсын. Егетлђр тђрђзђне ачсыннар.
Гљлназ љстђл сљртсен. Балалар љстђл сљртсеннђр.
ђлфия кер њтњклђсен. Кызлар кер њтњклђсеннђр.
Гњзђл идђн юсын. Хатын-кызлар идђн юсыннар.
Марат идђн себерсен. Малайлар идђн себерсеннђр.
Илнур рђсем ясасын. Балалар рђсем ясасыннар.
ђби икмђк киссен. Алар икмђк киссеннђр.
ђни кыстыбый пешерсен. ђбилђр кыстыбый пешерсеннђр.
Ул курайда уйнасын. Егетлђр курайда уйнасыннар.
Абый ашка тоз салсын. Алар ашка тоз салсыннар.

 

IV. Яхшы телђклђр  

а) — Ашларыгыз тђмле булсын! — Приятного аппетита!
— Бергђ булсын! — Пожалуйте с нами!

 

ђ) — Чђйлђрегез тђмле булсын! — Приятного чаепития!
— Бергђ булсын! — Пожалуйте с нами!

 

б) — Табыннарыгыз тњгђрђк булсын! — Пусть будет круглым ваш стол!
— Уртасында булыгыз! — Будьте в центре этого стола!

 

в) — Бђйрђмнђрегез котлы булсын! — Пусть будет счастливым Ваш праздник!
— Рђхмђт! — Cпасибо!

 

г) — Бђйрђмнђрегез мљбарђк булсын! — Пусть будет благословенным ваш праздник!
— Уртасында булыгыз! - — Будьте в центре (этого праздника)!

 

д) — Туган кљнегез котлы булсын! — Счастливого дня рождения!
— Зур рђхмђт! — Большое спасибо!

 

е) — Яћа ел котлы булсын! — Счастливого Нового года!
— Сезгђ дђ шулай булсын! — Вам тоже!

 

ж) — Туегыз котлы булсын! — Счастливой вам свадьбы!
— Рђхмђт! — Спасибо!

 

ќ) — Яћа књлмђгегез котлы булсын! — С новым платьем Вас! Носить
ќылы тђнегездђ тузсын! Яћалары љстђлсен! Вам не износить! Пусть добавятся новые!
— Рђхмђт! — Спасибо!

з) Сине Яћа ел белђн котлыйм! Поздравляю тебя с Новым годом!
Сезне Яћа ел белђн котлыйбыз! Поздравляем Вас с Новым годом!
Сине туган кљнећ белђн Поздравляем тебя с днем
котлыйбыз! рождения!
Сезне туган кљнегез белђн Поздравляем Вас с днем
котлыйбыз! рождения!
Сине бђйрђм белђн котлыйм! Поздравляю тебя с праздником!
Сезне бђйрђм белђн котлыйбыз! Поздравляем Вас с праздником!

 

и) Сића бђхет телим! Желаю тебя счастья!
Сезгђ бђхет телим! Желаю Вам счастья!

 

к) Сића исђнлек-саулык телим! Желаю тебя здоровья!
Сезгђ исђнлек-саулык телим! Желаю Вам здоровья!

 

л) Сића ућышлар телим! Желаю тебе успехов!
Сезгђ ућышлар телим! Желаю Вам успехов!

 

м) Сића шатлыклар телим! Желаю тебе радости!
Сезгђ шатлыклар телим! Желаю Вам радости!

 

н) Сића тынычлык телим! Желаю тебе спокойствия!
Сезгђ тынычлык телим! Желаю Вам спокойствия!

 

ћ) Сића бђхетле картлык Желаю тебе счастливой
телим! старости!
Сезгђ бђхетле картлык Желаю Вам счастливой
телим! старости!

 

о) Сића байлык, муллык Желаю тебе богатства,
телим! достатка!
Сезгђ байлык, муллык Желаю Вам богатства,
телим! достатка!

V. Файдалы кићђшлђр — полезные советы  
Тђмђке тартмагыз! Не курите!
Аракы эчмђгез! Не пейте водку!
Чњп ташламагыз! Не бросайте мусор!
Књп сљйлђмђгез! Много не говорите!
Тђртипле булыгыз! Будьте воспитанны!
Идђнгђ тљкермђгез! Не плюйте на пол!
Чисталык саклагыз! Соблюдайте чистоту!
Урамда сак булыгыз! Будьте осторожны на улице!
Юл йљрњ кагыйдђлђрен њтђгез! Выполняйте правила дорожного движения!
Соћга калмагыз! Не опаздывайте!
Елмаегыз! Улыбайтесь!
Сњгенмђгез! Не ругайтесь!
     

 

VI. CђГАТЬ НИЧђ?  

 

а) — Сђгать ничђ? — Сђгать биш.   ђ) — Сђгать ничђ? — Сђгать унынчы ярты.   б) — Сђгать ничђ? — Икенче унбиш минут.    
в) — Сђгать ничђ?  
— Тугыз сђгать 31 минут. 9 часов 31 минута.
   
— Ун туларга 29 минут. Без 29 минут десять.
   
— 29 минуттан ун тула. Без 29 минут будет десять.
     

 

 

г) — Сђгать ничђ?  
— Тугыз сђгать 40 минут. 9 часов 40 минут.
   
— Ун туларга 20 минут. Без 20 минут 10.
   
— Егерме минуттан 10 тула. Без 20 минут (будет) 10.

 

 

д) — Сђгать ничђ?  
— Тугыз сђгать 45 минут. 9 часов 45 минут.
   
— Ун туларга 15 минут. Без 15 минут 10.
   
— 15 минуттан 10 тула. Без 15 минут (будет) 10.

 

е) — Сђгать ничђ?  
— Тугыз сђгать 55 минут. 9 часов 55 минут.
   
— Ун туларга 5 минут. Без 5 минут 10.
   
— 5 минуттан ун тула. Без 5 минут (будет) 10.

 

Алга китђ спешат
артка кала отстают
туктаган остановились
ватылган сломались
йљри ходят
йљрми не ходят
тљгђл точно
артка калмый не отстают

 

а) — Сђгать ничђ?

— Сђгатем артка калган, тљгђл белмим.

 

ђ) — Сђгатећ йљриме?

— Йљри.

— Тљгђл йљриме?

— ђлбђттђ.

 

б) — Сђгатећ йљриме?

— Юк, йљрми.

 

в) — Сђгать ничђ?

— Сђгатем туктаган.

 

г) — Сђгатећ бармы?

— Бар, лђкин алга китђ.

 

д) — Сђгатећ яћамы?

— Юк, иске.

 

е) — Сђгатећ бик матур икђн. Кайдан? Швейцариядђнме?

— Юк, њзебезнеке. Чистай сђгате. Минем сђгать Швейцария сђгатеннђн яхшырак.

— Чистайда сђгать заводы бармыни?

— Белмисећмени, анда бик зур сђгать заводы эшли.

— Сђгатећ тљгђл йљриме?

— Бик тљгђл. Бер минут та соћга калмый.

— Сђгатећдђ нинди рђсем?

— Татарстан флагы.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Фатирыгызда ничђ тђрђзђ бар?

— Тђрђзђ тљбендђ гљллђр бармы?

— ќђй кљне тђрђзђгез ачыкмы, ябыкмы?

— Ишегегез тимерме, агачмы?

— Идђнегез паркетмы, линолеуммы?

— Тњшђмегез ничђ метр?

— Чњп чилђге кайда тора?

— Керне ничек юасыз?

— Кабинетыгызда язу љстђле бармы?

— Фатирыгызда ничђ кием шкафы бар?

— Гаилђгездђ идђнне кем юа?

— Хђзер сђгать ничђ?

 

2. Татарча ђйтегез:

Пусть они идут в кино, а мы пойдем в библиотеку.

Пусть мама напишет письмо.

Вы читайте книгу, а он пусть пишет.

Приятного аппетита!

Приятного чаепития!

Пусть будет счастливым Ваш праздник!

Счастливого дня рождения!

Счастливого Нового года!

Счастливой свадьбы!

С новым платьем Вас!

Поздравляю тебя с Новым годом!

Поздравляем Вас с Новым годом!

Поздравляем тебя с днем рождения!

Поздравляем Вас с днем рождения!

Поздравляю тебя с праздником!

Поздравляем Вас с праздником!

Желаю тебе счастья!

Желаю Вам счастья!

Желаю тебе здоровья!

Желаю Вам здоровья!

Желаю тебе успехов!

Желаю Вам успехов!

Желаю тебе радости!

Желаю Вам радости!

Желаю тебе спокойствия!

Желаю Вам спокойствия!

Желаю тебе счастливой старости!

Желаю Вам счастливой старости!

Желаю тебе богатства, достатка!

Желаю Вам богатства, достатка!

Не курите!

Не пейте водку!

Не бросайте мусор!

Много не говорите!

Будьте воспитанны!

Не плюйте на пол!

Соблюдайте чистоту!

Будьте осторожны на улице!

Выполняйте правила дорожного движения!

Не опаздывайте!

Улыбайтесь!

Не ругайтесь!

10 часов 15 минут.

Без 20 минут 10.

Половина пятого.

15 минут двенадцатого.

Мои часы отстают.

Твои часы спешат.

Мои часы ходят точно.

У него сломались часы.

 

3. Татарча языгыз. Хђзер сђгать ничђ?

а) 2.05. њрнђк (образец): љченче биш минут.
3.07.  
4.12.  
5.16.  
6.18.  
7.21.  

 

ђ) 8.30. њрнђк: Тугызынчы ярты.
9.30.  
10.30.  
11.30.  
13.30.  

 

б) 12.37. њрнђк: Бер туларга егерме љч минут.
12.40.  
12.37.  
12.35.  
12.43.  
12.56.  
12.59.  

4. Саннар белђн (цифрами) языгыз:

Беренче биш минут  
љченче унќиде минут  
Дњртенче егерме минут  
Бишенче егерме љч минут  
Алтынчы ярты  
ќиде туларга унтугыз минут  

5. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Кунак ишегећне ачса, син йљзећне ач.

Кунак сые — якты йљз, тђмле сњз, аннан кала — ипи-тоз.

Яхшы кунак килсђ, хуќа да тук була.

Кунак килсђ — бђхете белђн.

Коммуникатив биремнђр.

1. Употребляя глаголы желательного наклонения, предложите своим друзьям, родственникам:

а) сходить в театр;

б) зайти на рынок;

в) написать письмо;

г) купить платье;

д) поесть;

е) попить чайку;

ж) сходить купаться;

з) зайти в библиотеку;

 

2. Употребляя глаголы 3 лица повелительного наклонения, поздравьте друга (подругу) с днем рождения, пожелайте здоровья, счастья, успехов, спокойствия.

3. Расскажите о своей квартире.

4. Поинтересуйтесь, какая квартира у вашего друга.

 

АЕРЫЛМАГЫЗ

Гљлшат Зђйнашева шигыре Чулпан Зиннђтуллина кље

Су буенда ялгыз аккош,

Каерылган канатлары.

Канатларны каера ул

Аерылу газаплары.

 

К у ш ы м т а:

 

Аерылмагыз, аерылмагыз,

Булса да сђбђплђре.

Канатларны каера ул

Аерылу сђгатьлђре.

 

Ят кошны пар итмђс аккош,

Ялгыз канат какса да.

Без дђ бергђ булалмабыз,

Сулар њргђ акса да.

 

К у ш ы м т а.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ ќИДЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бњген Казанда уналтынчы июнь, ќомга. Бњген иртђн бераз томан. Яћгыр булмаячак. ќил дђ исми. Урамда 28 градус. Бик эссе. Татарстанда урыны белђн яшенле яћгыр булачак. Боз яварга да мљмкин.

 

Очрашу встреча
љченче кљн позавчера
Берсекљнгђ послезавтра
Тљшкђ кадђр до обеда
Тљштђн соћ после обеда
Тљш вакыты время обеда
Очрашканга кадђр до встречи
Риза согласен, согласна
Каршы против, не согласен
Барыбер все равно; обязательно
Елмай улыбайся
Оныт забудь
Кирђкми не нужно
Кайвакыт//кайчак иногда
Гел постоянно
џђрвакыт всегда, постоянно
Шактый довольно, достаточно
Еш частый, часто
Сирђк редкий, редко
Гадђттђ обычно
џичшиксез несомненно
Беркая никуда
Беркем никто
Бљтенлђй совершенно
Књптђн давно
Књптђн тњгел недавно
Сорау вопрос
ќавап ответ
Аваз звук
Хђреф буква

, A b c d e f ...

а) — Президент белђн очрашу кайда була?

— ђлмђт районында.

 

ђ) — Очрашу берсекљнгђме?

— Берсекљнгђ тњгел, иртђгђ.

 

б) — Тљштђн соћ вакытыћ бармы?

— Тљштђн соћ юк, иртђ белђн бар.

 

в) — Тљшкђ кадђр сездђ яћгыр яудымы?

— Юк, тљштђн соћ яуды.

 

г) — Син љченче кљн имтихан бирдећме?

— Бирдем.

— Ничек?

— Бишлегђ.

 

д) — Тљш вакытында очрашабыз. Син ризамы?

— Ярый, мин риза.

 

е) — Ярый, ђлфия, вакыт бетте. Сау бул!

— Сау бул! Очрашканга кадђр!

 

ж) — Син аныћ белђн очрашуга барма, яме!

— Юк, барам.

— Барма инде!

— Барам, барыбер барам.

 

ќ) — Сђгать икедђ килимме, љчтђме?

— Мића барыбер.

 

з) — Рљстђм, теге кыз кем ул? Бик матур елмая.

— Ул Гљлназ. Мин тиздђн аћа љйлђнђчђкмен. Сића ошыймы?

— Бик чибђр. Акыллымы?

— Акыллы да.

 

и) — Син очрашуга каршымы?

— Юк, каршы тњгел. Риза. Кил!

 

к) — Галия ханым, сезне туган кљнегез белђн котларга рљхсђт итегез!

— Зур рђхмђт сезгђ!

 

л) — Бу китапны љйгђ алырга рљхсђт итђсезме?

— Юк, рљхсђт юк. Ул китап бер генђ.

 

м) — Гљлназ, Рљстђмнећ телефоны бармы? Оныттым.

— Ничек оныттыћ? Карыйм. Хђзер ђйтђм. Яз: 38-22-45

 

н) — Очрашабызмы бњген, Гљлназ?

— ђлбђттђ, лђкин бер минутта соћга калма. Яратмыйм.

— Борчылма, Гљлназ, тљгђл килђм.

 

ћ) — Акча кирђкме?

— Кирђкми. Нигђ ул акча? Син булсаћ, мин акчасыз да яшим.

— Рђхмђт сића.

 

о) — Син авылга еш кайтасыћмы?

— Еш. Атна саен.

— Абыећ еш кайтамы?

— Ул сирђк кайта. Аныћ эше књп. Гадђттђ бђйрђмгђ кайта.

 

љ) — Син дђрескђ џђрвакыт иртђ килђсећме?

— Кайчакта иртђ килђм, кайвакыт соћга калам. Гел иртђ килмим.

 

п) — Марат, якшђмбе кљнне кая бардыћ?

— Беркая да бармадым. Йокладым.

— Ул кљнне сезгђ кем килде?

— Беркем дђ килмђде.

 

р) — Коля татарча белђме?

— Белми.

— Бљтенлђй белмиме?

— Бљтенлђй белми.

— Ник?

— љйрђнергђ вакыты юк.

— Лђкин татар телен љйрђнергђ кирђк бит!

— Ул књптђн љйрђнергђ тели, лђкин вакыты юк.

 

с) — Саша, татар телен кайчаннан бирле љйрђнђсећ?

— Књптђн тњгел.

— Ничђ ай?

— Бер ай гына.

— Ничђ сњз белђсећ?

— Шактый.

— Мин сића сорау бирђм, син ќавап бир.

— Мин риза. Сора.

— Тыћла: Казан уртасында нђрсђ бар?

— Кызык сорау. Лђкин мин ќавап бирђм: з хђрефе бар.

— Ничек белдећ?! Син бик акыллы.

I. џава воздух
џава торышы погода
Томан туман
Ихтимал вероятно
ќир земля
Коры сухой
Дымлы влажный
Юеш мокрый
Шућа књрђ поэтому
Књк небо
Књк књкри гром гремит
ќил исђ (исми) дует (не дует) ветер
Яшенле яћгыр дождь с грозой
Боз град, лед
Тавыш голос; шум

 

а) — џава торышын тыћладыћмы?

— ђйе. Бњген бик эссе булачак. Урыны белђн яћгыр. Азрак ќил.

 

ђ) — Актанышта џава торышы ничек булачак?

— Радиодан ђйттелђр: Татарстанныћ кљнчыгыш районнарында яшенле яћгыр булуы ихтимал.

 

б) — Авылда ќир корымы?

— Юк, коры тњгел. Яћгырлар еш ява, шућа књрђ ќир дымлы, юеш.

 

в) — Сарманда иртђгђ аяз булачакмы?

— Юк, яћгыр була. џава болытлы булачак, яшенле яћгыр булырга мљмкин. Бђлки, боз да явар.

г) — Бу нинди тавыш?

— Књк књкри бит.

— Юк, самолет тавышы!

— Тњгел, књк књкри! Хђзер яшенле яћгыр булачак.

 

д) — ђ Татарстанныћ тљньягында џава торышы ничек икђн?

— Телевизордан ђйттелђр: Арчада коры, яћгыр яумаячак, бик эссе булачак.

— Ничђ градус?

— 32 градус.

— О-о-о!

 

е) — Кайда эссерђк? Арчадамы, Норлаттамы?

— Норлатта.

 

ж) — Чњпрђле районы кайда ђле?

— Белмисећмени? Кљнбатышта.

— Буа да кљнбатыштамы?

— ђйе.

 

ќ) — ђ тљньякта нинди районнар бар?

— Арча, ђтнђ, Биектау.

 

з) — ђгерќе кайда?

— Тљньяк-кљнчыгышта.

 

и) — Мљслим районы кайда?

— Кљньяк-кљнчыгышта.

— ђ Бљгелмђ кайда?

— Бљгелмђ дђ кљньяк-кљнчыгышта.

II. Табигать природа
Тирђк— тополь, осокорь Сай— мелкий; мелко Књл— озеро Буа— пруд Чишмђ— родник, ключ Коя— впадает Инеш— речка, ручей Кое— колодец Сазлык— болото Тау— гора Калкулык — холм Болын— луг Кыр— поле Басу — поле  
     

Ић — очень

Ућайлы — удобный; удобно

 

 

Рђхђт — приятный; приятно

Књћелле — веселый; весело

Шифалы — целебный

 

а) — Актанышта табигать матурмы?

— Бик матур.

 

ђ) — Актанышта табигать џђйкђллђре бармы?

— Кызганыч, минем Актанышта булганым юк.

 

б) — Актаныш нинди елга буена урнашкан?

— Агыйдел буена.

— Ул зур елгамы?

— Зур, лђкин Идел кебек зур тњгел.

 

в) — Агыйдел елгасы тирђнме?

— Тирђн ќире дђ бар.

— Сай урыннары бармы?

— Бар. Сай урыннары да бар.

 

г) — Сезнећ авылда књл бармы?

— Књл юк, лђкин буа бар.

— Малайлар кайда су коена?

— Шул буада инде.

д) — Бу авылда чишмђлђр књпме?

— Књп.

— Исемнђре бармы?

— Бар. Берсе — "ќидегђн чишмђ", берсе — "Салкын чишмђ", берсе — "Нур чишмђсе".

 

е) — Бу чишмђнећ суы тђмлеме?

— Бик тђмле. Чђйгђ тђмле була. ђбилђр бу чишмђне бик яраталар. Суы шифалы дилђр.

 

ж) — Инеш нђрсђ ул?

— Кечкенђ елга.

 

ќ) — Бу инешлђр кайсы елгага коя?

— Агыйделгђ.

 

з) — Авылыгызда кое бармы?

— Бар.

— Кайда?

— Менђ монда. Ике љй аркылы гына.

 

и) — Бу якта сазлыклар бармы?

— Сазлыклар тљньяк районнарда књбрђк.

 

к) — Татарстанда зур таулар бармы?

— Урал тавы кебек зур таулар юк. Лђкин Апас, Азнакай, Баулы районнарында кечкенђрђк таулар бар. Азнакай районында Чатыр тау бар. Анда Пугачев та булган.

 

л) — Тауда чишмђлђр бармы?

— Бар. Бу тауда ун чишмђ бар.

— Кызык! Сибгат Хђкимнећ бер ќыры бар: "Бер тауда ун чишмђ".

 

м) — Бу авыл янында калкулык-лар књп икђн.

— ђйе шул. Кыш кљне балалар калкулыктан чана шуалар. Чаћгыда да шуарга мљмкин.

 

н) — Сабантуй кайда була?

— Болында.

— ђ болын кайда?

— Агыйдел буенда. Бик матур урында.

 

ћ) — Басуда эш бармы ђле?

— Язгы эшлђр бетте бит инде. Кљзге эшлђр алда ђле.

 

о) — Кырда нинди эшлђр бар?

— Тракторлар эшли.

— Гариф абый тракторчы бит ђле. Ул да кырда эшлиме?

— ђйе. Кырда эшли.

 

љ) — Быел сабантуй књћелле булдымы?

— Шундый књћелле булды! Яћгыр яумады. Кояш!

Кунаклар књп кайтты. ќырчы ђлфия Афзалова ќырлады. Шагыйрь Роберт Мићнуллин бђйрђм белђн котлады. Алар Актаныш кешелђре бит!

 

п) — Авылда рђхђтме?

— Бик рђхђт. Авылда тђмле чишмђ суы бар. Сљт-катык яхшы. џава чиста. Кешелђре яхшы књћелле. Ял итђргђ рђхђт.

 

р) — Авылыгызга кайту ућаймы?

— Бик ућайлы. Автобус йљри. Самолет белђн дђ кайтырга мљмкин. њз машинаћ булса, машина белђн кайту да ућайлы. Ић ућайлысы — самолет белђн кайту. 45 минутта кайтырга мљмкин. Билет кыйбатмы?

— Билет кыйбат — 105 мећ сум.

— Кыйбат икђн шул.

 

III.  

 

Превосходная степень прилагательных:

ић (самый) + прилагательное;

бик (очень) + прилагательное.

ић матур кыз ић чибђр егет ић тырыш укучы самая красивая девочка (девушка) самый красивый парень самый старательный ученик
   
бик тђмле су бик акыллы кеше бик яхшы концерт очень вкусная вода очень умный человек очень хороший концерт

Сљйлђшђбез!

 

а) — Сездђ ић матур кыз кем?

— Нурия.

— ђ ић акыллы кыз кем?

— Лђйсђн.

 

ђ) — Ић тђмле су кемнђр коесында?

— Гариф абыйлар коесында.

 

б) — Ић тырыш укучы кем?

— Камил.

— Ић тђртипле малай да Камилме?

— ђйе. Дљрес ђйтђсећ.

 

в) — Бу чишмђнећ суы бик тђмле.

— ђ безнећ чишмђнећ суы тагын да тђмлерђк.

 

г) — Сић Рљстђмне белђсећме?

— Белђм, бик акыллы егет.

 

д) — Сез кичђ концертка бардыгызмы?

— Бардык.

— Ошадымы?

— Бик яхшы концерт булды.

 

е) — Районда ић зур авыл — безнећ авыл!

— ђ безнећ авылда сабантуй батыры яши.

— ђ безнећ авылда районныћ ић чибђр кызы яши.

— ђ безнећ авылда ић матур чишмђ бар.

IV. Хђбђр ит сообщи
Шалтырат Барыбыз звони все
Очучы Тљбђк летчик край, сторона, регион
њлде Иптђш умер товарищ
Туфрак Књчтђнђч земля, почва гостинец
Књрше Миллђт сосед национальность, нация
Классташ Яћалык одноклассник новость
Дуслык Туганлык дружба родство
Тынычлык Башта спокойствие; мир вначале
Ахырдан Айга бер тапкыр в конце один раз в месяц
Атнага ике тапкыр два раза в неделю
Затлы благородный, изысканный
Читек ичиги
     

 

а) — ђни, иртђгђ Салих абыйлар кайта.

— Кем ђйтте, улым?

— Телефоннан Галия апа шалтыратты. Аларныћ мђктђптђ очрашулары була икђн. Шућа књрђ кайталар.

— Аларга кем хђбђр иткђн?

— Мђктђптђн директор шалтыраткан.

— Нђрсђ белђн кайталар?

— Самолет белђн.

 

ђ) — Салих абыйларны кем каршы ала?

— Барыбыз да барабыз.

— Самолет ничђдђ тљшђ?

— Унбердђ.

 

б) — Рђхим итегез, Салих, Галия, туган ќиргђ!

— Рђхмђт.

— Ничек килеп ќиттегез? Исђн-саумы?

— Рђхмђт, исђн-саулар.

— Самолетта ућайлы булдымы?

— ђйе, яхшы булды. Очучылары да — бик яхшы егетлђр.

 

в) — ђни, љегез нинди матур булган! Котлы булсын! Яћа љйдђ исђн-имин, бђхетле яшђгез!

— Рђхмђт! Шулай булсын!

 

г) — ђйдђгез, чђй эчђбез! Галия кызым, алып кайткан књчтђнђчлђрегез љчен зур рђхмђт. Бигрђк тђмле!

— Аш булсын, ђни.

 

д) — И матур да инде Актаныш, ђйеме?

— ђйе шул. њзебез дђ бик яратып яшибез. Табигате дђ гњзђл, кешелђре дђ яхшы књћелле. џавасы чиста!

— ђйе шул. Без дђ Актанышны онытмыйбыз. џђрвакыт сагынабыз.

 

е) — Галия, иптђшлђрегез белђн очрашуга кайчан барасыз?

— Иртђгђ иртђн.

— Иптђшлђрегездђн кемнђр кайта?

— Књп кайтырлар. Барысы да белђ.

 

ж) — Књршелђрегез исђн-саумы соћ?

— Кђримнђр исђ-сау. Солтаннар да исђн-сау. ђ менђ књршебез Мљхђммђт бабай былтыр њлде.

— Авыр туфрагы ќићел булсын! (Пусть земля ему будет пухом)

  ќ) — ђби, исђнмесез! — Исђнмесез, балалар! Кайттыгызмы? — ђйе, исђн-сау кайтып ќиттек. ђби, хђллђрегез ничек? — Аллага шљкер, балалар. Исђн-сау. — ђби, читеклђрећ бик матур! Бигрђк затлы!

— Улым Арчада яши. Шунда милли аяк киемнђре фабрикасы бар икђн.

Улым белђн киленем бњлђк иттелђр.

 

з) — Иптђшлђр, яћалык!

— Нинди яћалык?

— Классташыбыз Галинећ яћа китабы чыккан. Котлыйбыз аны.

— Бу китап нђрсђ турында?

— Татарстан тарихы турында, анда яшђњче тљрле миллђт кешелђренећ дуслыгы турында.

— О, бу бик яхшы яћалык! Без бик шат.

 

и) — Башта сњзне Салих ђфђндегђ бирђбез. Ул — профессор, университетта эшли. Рђхим итегез!

— Дусларым! Сезне бњгенге очрашуыбыз белђн котлыйм. Сезгђ исђнлек-саулык, бђхет, гаилђлђрегезгђ тынычлык, муллык, байлык, шатлыклы тормыш телим. џђрвакыт дус яшик!

 

к) — ђйдђгез, хђзер мђктђбебез турында сљйлђшик, ашыйк. Ахырдан бакчага чыгып ял итђрбез!

— Ярар, яхшы.

 

л) — Галия ханым, Сез Актанышка еш кайтасызмы?

— Еш тњгел шул. Елга бер тапкыр сабантуй вакытында кайтабыз.

— ђ сез, Лена?

— Айга бер-ике тапкыр кайтабыз. Без Чаллыда гына яшибез.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сездђ бњген яћгыр яудымы?

— љченче кљн Сез кайда булдыгыз?

— Сез кибетлђргђ кайчан йљрисез: тљшкђ кадђрме, тљштђн соћмы?

— Шђџђрегездђ нинди очрашулар була?

— Сез авылга еш кайтасызмы?

— Сез эшкђ џђрвакыт иртђ килђсезме?

— Сез Казанда књптђнме?

— Бњген џава торышы нинди?

— Татарстанныћ тљньягында нинди районнар бар?

— Мљслим районы кайда?

— Актаныш нинди елга буена урнашкан?

— Марат яши торган авылда књл бармы?

— Авылыгызныћ табигате матурмы?

— Сазлыклар кайсы якларда књбрђк?

— Авылыгызда матур болыннар бармы?

— Быел сабантуйга бардыгызмы?

— Сабантуй књћелле булдымы?

— Авылыгызга нђрсђ белђн кайтасыз?

— Татарстанда нинди миллђт кешелђре яши?

— Сез татар телен кайчаннан бирле љйрђнђсез?

— Бњген џава корымы, дымлымы?

— Идел елгасы тирђнме?

— Авылыгызда чишмђлђр књпме?

2. Татарча ђйтегез:

До встречи! Мне нужен чистый воздух.
Он разрешил мне пойти на концерт. Я часто езжу в Москву.
Никуда не ходил. Он его не забыл.
Никто не пришел. Я езжу в деревню один раз в год.
Совсем не знает. Он давно работает на этом заводе.
Недавно я ездил в Москву. Эти ручьи впадают в Волгу.
В нашей деревне нет озера, есть только маленький пруд. В нашей республике очень много лесов, полей, лугов и рек.

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Идел бер, чишмђсе мећ.

Аккан су кире кайтмас.

Су, ага-ага, юлын табар.

Тњгђрђк књлдђ балык књп.

Кара алтын — ќир мае, аныћ белђн ил байый.

Коммуникатив биремнђр.

1. Расскажите о природе Татарстана или родной деревни.

2. Спросите своего друга, часто ли он ездит в деревню, много ли у него там родственников.

3. Разыграйте ситуацию: "Встреча родственников в аэропорту"

4. Скажите, часто ли вы встречаетесь со своими одноклассниками, и о чем вы с ними говорите.

5. Расспросите своего друга, кем стали его одноклассники.

6. Были ли вы когда-нибудь в деревне? Опишите эту деревню.

7. Расспросите бабушку, где прошло ее детство.

8. Расспросите друга — Анвара, который был на сабантуе в деревне, как прошел праздник.

9. Расскажите гостям — татарам из Финляндии о празднике сабантуй в Казани.

 

МОћНАР КАЙТСЫН АВЫЛГА

Рамил Чурагулов шигыре Ризван Хђким кље

 

Авыл киче, яшь йљрђклђр

Гармун моћына сусаган.

Сљю булып моћнар кайтсын

Авылыма яћадан.

 

К у ш ы м т а:

 

ђйт, авылым, кайда соћ моћ,

Моћ кайда соћ, ђйт, урам?

Аулак љйле џђм гармунлы

Яшьлегемне сагынам.

 

 

Авыл киче, ник соћ моћсу,

Књћелем буш ник шулай?

љй тњрендђ тальян гармун

Моћ сагынып зар елый.

 

К у ш ы м т а

 

Йљрђклђргђ очкын сибеп

Гармунымны уйныймын.

Авылыма ямьнђр биреп

Урамнарны буйлыймын.

 

К у ш ы м т а.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ СИГЕЗЕНЧЕ ДђРЕС

Исђнмесез ! Хђерле кљн!

 

Бњген шимбђ, унќиденче июнь. Бњген кљн салкынчарак. Бераз ќил исђ. Књктђ ак болытлар. Яћгыр булуы ихтимал. Температура Казанда — 23 градус ќылы, Татарстан буенча — 21—25 градус ќылы.

I. Белдерњ объявление
Мђдђният сарае дворец культуры
Тормыш жизнь
Хезмђт труд
џаман всегда, постоянно, все время
Дњртђњ четверо
Бишђњ пятеро
Тегњче портниха
Хат ташучы почтальон
Эшче рабочий
Рђис председатель
ќитђкче руководитель
Игенче хлебороб
Умарта улей
Умартачы пчеловод, пасечник
Бал мед
Тракторчы тракторист
Терлекче животновод
Сыер савучы доярка
Ат караучы конюх, коневод
Тђрбияче воспитатель
Бию тњгђрђге кружок танца
ќыр тњгђрђге кружок песни
Булып в качестве, кем
Хђер милостыня, подаяние

 

II.  

 

Собирательные и разделительные числительные.

Собирательные числительные образуются при помощи аффиксов

-ау[аw]/-ђњ[ђw] от чисел от 1 до 10, а также 100, 1000

ике — икђњ (двое) алты — алтау (шестеро)

љч — љчђњ (трое) ун — унау (вдесятером)

 

Разделительные числительные образуются при помощи аффиксов

-ар/-ђр (после согласных), -шар/-шђр (после гласных).

ун — унар (по десять) алты — алтышар (по шесть)

љч — љчђр (по три) ќиде — ќидешђр (по семь)

йљз — йљзђр (по сто) егерме — егермешђр (по двадцать)

 

III.  

 

а) — Сез белдерњне књрдегезме?

— Нинди белдерњ?

— Мђдђният сарае янында.

— Бњген кич белђн мђдђният сараенда Актаныш районыныћ ќыр џђм бию ансамбле концерты була. Классташлар шунда килђчђклђр.

 

ђ) — Мансур, сђлам! Ни хђллђр?

— Яхшы. Мин хђзер Красноярскида. Заводта эшлим. Эшче. Ике малаебыз бар.

— Тормыш ничек анда?

— Уртача. Лђкин Татарстанда яхшырак.

 

б) — Лилия, исђнме!

— Бу синме, Салих?

— ђйе, мин.

— Син џаман шундый!

— Син дђ.

— Лилия, син џаман Актаныштамы?

— ђйе. Мин — тегњче.

— Балалар књпме?

— Књп. Дњртђњ.

 

в) — Авылда тагын кайсы иптђшлђр эшли?

— Авылда без књп. Наилђ — хат ташучы, Наил — тракторчы, Сания — терлекче, Ринат — колхозда рђис.

— Яхшы икђн!

 

г) — Колхозда ат караучылар бармы? Элек бар иде бит?!

— Хђзер дђ бар. Колхозыбыз шактый зур.

— Ат караучы элек Мљнир абзый иде. Хђзер кем?

— Хђзер љчђњ: Рђшит абый, Фђрит абый, Хђмит абый.

 

д) — Хђтерлисећме, Галия, безнећ белђн бик тырыш, акыллы кыз укыган иде. Аныћ исеме — Лена. Ул хђзер кем булып эшли?

— Ул — сыер савучы. Аныћ орденнары књп.

— Шулаймыни?! Ул бњген килђме?

— Килергђ тиеш. Кљтђбез.

 

е) — Салих, мђктђптђ безнећ иптђшлђр эшлиме?

— ђйе. Безнећ бер иптђшебез — Гљлсем, мђктђптђ тђрбияче булып эшли. Равил — татар теле џђм ђдђбияты укытучысы.

— Алар бњген концертта булачакмы?

— Килергђ тиешлђр. ђ менђ Эдуард авырый. Ул Казанда хастаханђдђ ята. Бер атнадан кайтачак.

 

ж) — Концерт яхшы булды.

— ђйе, мића да ошады.

— ќыр џђм бию ансамблен Татарстанда књп белђлђр. Бу — танылган коллектив.

— Мђктђплђрдђ дђ андый тњгђрђклђр эшлиме?

— Бию тњгђрђге џђр мђктђптђ бар. ќыр тњгђрђклђре дђ эшли.

— ќитђкчелђре кем?

— Алар — ќыр укытучылары, музыка мђктђбе укытучылары. Югары белемнђре дђ бар.

 

з) — Балаларга ничђшђр алма бирдећ?

— Икешђр.

 

и) — Без Сабантуйда балаларга берђр йомырка, берђр алма, ќидешђр мећ акча бирдек. ђ сез?

— Без икешђр конфет, љчђр алма, бишђр карандаш бирдек.

 

к) — Авылга кайткач, ђбилђргђ хђер бирдем.

— Ничђшђр сум?

— Мећђр сум.

— Яхшы. Син ђйбђт кеше.

IV. Сарай дворец; сарай
Мунча баня
Ишегалды двор
Капка ворота
Хайван животное
Кљтњ стадо
Бугай наверное, кажется
Ат лошадь
Чабыш аты скакун
Айгыр конь
Сыер корова
Сыер абзары коровник
Бозау теленок
њгез бык
Сљзђ бодает
Сарык овца
Кђќђ коза
Шђл бђйли вяжет шаль
Шаян шаловливый, шалун
Дућгыз свинья
Эт собака
Песи (мђче) кот , кошка
Кош птица
ђтђч петух
Тавык курица
Йомырка яйцо
Чеби цыпленок
њрдђк утка
Бђбкђ утенок, гусенок
Каз гусь
Ана каз гусыня
Ата каз гусак
Књркђ индюк, индюшка

 

 

а) — ђби, ђйдђ ишегалдына чыгабыз. Анда шундый рђхђт!

— ђйдђ, улым.

 

ђ) — Мунчагыз яћамы, ђби?

— Яћа, улым, яћа. Быел гына тљзедек.

 

б) — Ишегалдын кыш кљне кар басамы, ђби?

— ђйе, кар быел књп булды. Ишегалдын џаман чистартып тордык.

 

в) — Сарай иске икђн, ђби!

— ђйе шул. Улым, быел яћа сарай булыр, диде.

 

г) — ђби, бу капка — урыс капка бит, ђйеме?

— ђйе, улым. Мондый зур, матур капкалар безнећ авылда гына.

 

д) — ђби, капканы ачыйк ђле, кљтњ кайта бит.

— Ач, улым, ач. Безнећ сыер беренче кайта.

 

е) — ђби, сезнећ бозау да бармы?

— ђйе, бозау бар. љч айлык.

— Бозау кайда соћ?

— Болында.

 

ж) — Кичђ безнећ тана кайтмады.

— Кая китте икђн?

— њзем дђ белмим. Басуны бик ярата. Басуга киткђн бугай.

 

ќ) — Колхозда атлар књпме?

— Књп. Чабыш атлары да бар.

— Сабантуйда ничђнче килђлђр?

— Беренче.

— Безнећ Президент та ат ярата бит. Казанда да ат чабышлары була. Яћа ипподром бар.

 

з) — Бу атныћ колыны бармы?

— Бар.

— Кайчан туган?

— Бер ай элек.

— Исеме ничек?

— Йолдыз.

— Матур исем.

 

и) — Сыер абзары чистамы?

— Чиста.

— Аны кем чистарта?

— Абыем.

 

к) — Ат абзарында ничђ ат бар?

— Илле ќиде.

— Айгыр бармы?

— Бар. Бер айгыр бар. Бик яшь, матур, кљчле.

— Ул айгыр белђн кем йљри?

— Гариф абый.

 

л) — Бу сыер сљзђме?

— Юк, сљзми.

— ђ бу њгез сљзђме?

— Сљзђ. Аныћ янына барма. Ул бик зур, кљчле, усал.

 

м) — Бу сыер кайчан бозаулады?

— Яз кљне.

— Бозауга ничђ ай?

— Ике ай.

— Тана булгач, колхозга бирђсезме?

— Юк, њзебезгђ калдырабыз. Гаилђ зур, балалар књп, шђџђрдђн џђрвакыт кунаклар кайта.

 

н) — Дания апа, колхозда сарык фермасы бармы?

— Бар.

— Ничђ баш сарык бар?

— 500 баш чамасы.

— Књп икђн.

 

ћ) — Актанышта мамык кђќђлђре бармы?

— Бар.

— Апалар шђл бђйлилђрме?

— ђйе. Бик матур шђллђр бђйлилђр.

— Синећ дђ ќылы шђлећ бармы?

— Бар. Апа бђйлђде.

 

о) — Сарыкныћ быел ничђ бђрђне бар?

— Икђњ. Берсе кара, берсе — ак.

— ђ кђќђнећ бђрђне бармы?

— Быел булмады.

 

љ) — Авылда дућгыз фермасы бармы?

— Юк, хђзер юк. Элек бар иде.

 

п) — Бу песинећ балаларын кемгђ бирергђ инде?

— Мансур абыйларныћ песилђре юк. Алар сорады. Бирикме?

— Бирик. Сорагач — бирик.

 

р) — ђби, бу кљчекне мића бир ђле.

— Белмим, улым, Казанга бирмђслђр аны.

— ђби, бир инде. Мин ул кљчекне карармын, ит бирермен, ашатырмын, яратырмын.

 

с) — Этегез дђ бар икђн. Усалмы?

— Усал тњгел. Бик яхшы эт.

— Этегезгђ ничђ яшь?

— Биш яшь.

— Исеме ничек?

— Актырнак.

 

т) — Бу песи нинди матур! Кемнеке ул?

— Безнеке.

— Каян алдыгыз?

— Књршелђр бирде.

— Исеме ничек?

— Шаян.

 

у) — Кош-корт бармы, ђби?

— Бар, улым. Бер ђтђч бар, 20 тавык бар.

— Йомырка салалармы, ђби?

— Салалар. ќђй кљне књбрђк салалар.

 

њ) — ђби, казлар да бармы?

— Ике ана казыбыз, бер ата каз бар.

— Казлар нинди?

— Агы да, сорысы да бар.

— Бђбкђлђре ничђњ?

— Унау.

 

ф) — Бу кем њрдђклђре?

— Гали бабайларныкы.

— Сезнећ юкмыни?

— Хђзер юк. Элек бар иде.

— ђ авылда књркђлђр бармы?

— Хђзер књп инде. Инкубатордан алалар. Бик ућайлы.

 

Текст.

Бу — Галимђ апа. Аныћ ире, ике балалары бар. Алар Сарманда яшилђр. њзлђренећ зур љйлђре бар. Абзар, сарай, мунчалары да яћа.

Аларныћ бер сыеры, биш сарыклары, бер кђќђлђре, ун казлары, унбиш тавыклары, унљч њрдђклђре бар. Атлары юк. Этлђре — Акбай исемле, песилђре — Муйнак.

Галимђ апаныћ ире Рамазан абый умартачы булып эшли. Аларныћ њзлђренећ дђ биш умарталары бар. Алар мул тормышта яшилђр.

Галимђ апа балалар бакчасында тђрбияче булып эшли. Аны балалар бик яраталар.

Галимђ апа белђн Рамазан абыйныћ ике малае зурлар инде. Берсе — Дамир, икенчесе — Илнур. Дамир Чаллыда политехник институтта укый, ђ Илнур ђле мђктђптђ укый. Ул — бик сђлђтле математик. ќђй кљне ул "Сђлђт" лагерена бара. Лагерьны Илнур бик ярата. Бу лагерьда татар теле џђм информатика буенча сђлђтле укучылар ял итђргђ килђлђр.

Бу гаилђ бик тђртипле, тыйнак џђм бђхетле яши.

IV. Растительный мир.  
Агач—дерево Яфрак —лист Тамыр —корень Ботак —ветка Сынырга —сломаться Алмагач —яблоня Имђн—дуб Каен—береза Чыршы —ель Нарат —сосна Энђ—иголка Юкђ—липа Шомырт —черемуха Милђш —рябина Балан —калина Карама —вяз Тирђк —тополь Тал—ива Чиклђвек— орех
       

а) — Бу агачларга ничђ яшь икђн?

— Бик карт инде алар.

— Ничђ яшь?

— Йљз яшь булыр.

ђ) — Син агачларныћ исемнђрен белђсећме?

— Белђм.

— Бу нђрсђ?

— Бу — имђн.

— Аныћ чиклђвеге буламы?

— Була.

— ђ бу?

— Бу — каен. Каеннан мунча себеркесе ясыйлар. Ул сђламђтлек љчен бик файдалы.

— ђ бусы?

— Бу — чыршы.

— ђ нарат нинди була?

— Икесенећ дђ энђлђре бар. Яћа елга, гадђттђ, нарат тњгел, чыршы алып кайталар. Аныћ исе бик тђмле була.

— ђ бусы?

— Бусы — юкђ. Ул бик файдалы. Юкђ бал бирђ, юкђ балы — ић затлы бал. Юкђ чђчђге даруга ярый, бик шифалы.

— ђ бу нинди агач?

— Бу карама. Бик каты агач.

— ђ бусы — тирђк. Татар халкы аны ярата. Лђкин ќђй кљне аныћ мамыгы бик књп була.

— ђ бусы нинди агач?

— Бу — тал. Ул књбрђк су буенда њсђ.

— ђ бусы?

— Белмисећмени? Бу — шомырт. Ул ак чђчђк ата. ќимешлђре кара була, тђмле була. Шомырт даруга ярый.

— ђ бусын белђм. Бу — милђш. Ул да бик файдалы.

 

б) — Бу агачныћ яфраклары ник сары? ђле кљз дђ тњгел.

— Ул агач корыган. Тамыры корыган.

 

в) — Бу агачныћ бер ботагы сынган.

— Яшеннђн шулай булган ул.

 

г) — Сездђ ничђ алмагач бар?

— Бишђњ. Быел алма књп. Ботакларында унар алма. Бер агачныћ ботагы сынган. ќил сындырган.

 

Гљлќимеш шиповник
Аю камыры боярышник
њсемлек растение
њс расти
њлђн трава
Кычыткан крапива
Бака яфрагы подорожник
њги ана яфрагы мать и мачеха
Какы (кукы) свербига
Кузгалак щавель
Юа дикий лук
Балтырган борщевик
Каты твердый, жесткий

 

а) — Авылныћ њсемлеклђр дљньясы бик бай икђн. Болында шундый књп њлђннђр, чђчђклђр њсђ! Файдалы њлђннђр дђ књп.

— Син нинди файдалы њлђннђр белђсећ?

— ђбием мића љйрђтте. Без аныћ белђн ќђй кљне шифалы њлђннђр ќыябыз.

— Нинди њлђннђр?

— Мђтрњшкђ, сары мђтрњшкђ, гљлќимеш, кычыткан, њги ана яфрагы, бака яфрагы џђм башкалар.

 

ђ) — Нинди њлђннђрне ашарга ярый?

— Какы, кузгалак, юа, балтырган. Алар књп инде! Хђтта кычытканнан аш та пешерђлђр.

— Синећ ашаганыћ бармы?

— Бар. ђби пешерђ. Бик тђмле була. Каймак белђн ашарга кирђк.

 

б) — Сездђ гљлќимеш њсђме?

— њсђ.

— Ул файдалымы?

— Ић файдалы ќимеш — шул. Анда С витамины бик књп.

— ђ син аю камырын белђсећме?

— Юк, белмим, нинди камыр?

— Камыр тњгел ул, халык шулай ђйтђ. Ул йомшак була. Русча аны “боярышник” дилђр.

 

в) — Балан њсђме сездђ?

— њсђ. Син яратасыћмы?

— Балан йљрђк љчен бик файдалы.

— Авылда баланнан тђмле бђлеш тђ пешерђлђр. Баланны сентябрь ахырында ќыялар.

VIII. Кыргый хайваннар џђм кошлар  
Бњре волк
Аю медведь
Поши лось
Тљлке лиса
Куян заяц
Куркак трусливый
Тиен белка
Керпе еж
Байбак байбак (сурок)
Елан змея
Кара елан гадюка
Аучы охотник
Кабан кабан
Ат стреляй
  а) — Сездђ бњре бармы? — Юк, књргђнем юк.   ђ) — ђ аю бармы? — Аю урманда бар дилђр.   б) — Пошилар књпме? — Књп. Пошилар зур урманнарда яшилђр.
     

 

в) — Тљлке хђзер юк инде ул!

— Ник? Безнећ якларда тљлке књп.

 

г) — Ић куркак хайванны

белђсећме?

— Белђм. Куян.

— Синећ урманда куян књргђнећ бармы?

— Бер тапкыр књрдем.

 

д) — Тиен кайда яши?

— Агач башында.

— Нђрсђ ашый?

— Чиклђвек ярата.

 

е) — Сезнећ урманда керпе бармы?

— Бар. Безнећ улыбыз љйгђ алып кайтты. Керпе сљт ярата, ипи ашый, алма ярата.

 

ж) — Сезнећ якта байбак бармы?

— Бар. Бу сњз рус телендђ дђ бар бит, ђйеме?

— ђйе. Лђкин безнећ якта алар юк. Алар Азнакай районында гына яшилђр.

 

ќ) — Сездђ агулы еланнар књпме?

— Књп тњгел. Кара елан бар дилђр.

— Ул агулымы?

— Агулы.

 

з) — ђтиећ кем?

— Аучы.

— Кызык. Ул нђрсђ эшли?

— Ул кышын бњре тота, тљлке, куян тота, кабан ата.

— Ул ќђй кљне урманга йљриме?

— Сирђк бара.

— Кљзен нишли?

— Кљзен ул њрдђк ата.

 

 
IХ. Кошлар  
Карга ворона
Ала серый
Саескан сорока
Оя гнездо
Чыпчык воробей
Песнђк синица
Књке кукушка
Кычкыр кричи
Књгђрчен голубь
Сыерчык скворец
Сандугач соловей
Сайра пой
Очып кил прилети
Очып кит улети

 

а) — Карга нинди була?

— Кара.

— Юк, ала да була. Ике карга була: кара карга — грач була; ала карга — ворона була.

— Кызык! Рђхмђт! Мин белми идем.

 

ђ) — Кызлар, безнећ алмагачка саескан оя ясаган.

— Ай, балалары булса?

— Балалары бар инде!

— Нишлисез инде?

— Очып китђрлђр ђле.

 

б) — Белђсезме, кыш буе безнећ балконга песнђклђр килђ.

— Нђрсђ бирђсез?

— Ит, май, ярма бирђбез. Яз кљне песнђклђр шундый матур сайрый!

 

в) — Марат, кара ђле, бњлмђгђ бер чыпчык керде. Нишлибез?

— ђйдђ, тотабыз да чыгарып ќибђрђбез.

— Белмим, ничек тотарбыз икђн!?

г) — Урманда књке кычкырды.

— Ничђ тапкыр?

— Унбиш тапкыр кычкырды.

— Димђк, син тагын 15 ел яшђячђксећ.

— Бик аз! Бу — дљрес тњгел. Минем 100 яшь яшисем килђ.

 

д) — Бер дустымныћ ак књгђрченнђре бар.

— Алар кайда яши?

— Ишегалдында аныћ бер сарае бар. Књгђрченнђр шунда яшилђр.

— Ничђњ?

— Унау.

 

е) — Быел сыерчыклар ќылы яктан кайчан килделђр?

— Мин књрмђдем. Лђкин улым ђйтте: — Мин сыерчыкларга оя ясадым. Кичђ сыерчыклар килде, —диде.

— Сыерчык — файдалы кош. Алар бакчаларда кешелђргђ џђрвакыт ярдђм итђлђр.

 

ж) — Кайсы кош ић матур сайрый?

— ђлбђттђ, сандугач. Татар ќырларында сандугач сњзе бик књп. Илџам Шакиров бер ќыр ќырлый. ќырныћ исеме — "Китмђ, сандугач!". Сњзлђрен Гљлшат Зђйнашева язган.

— Син ул ќырны белђсећме?

— Юк.

— Тыћлыйсыћ килђме?

— Килђ.

— ђйдђ, тыћлыйбыз.

 

КИТМђ, САНДУГАЧ!

Гљлшат Зђйнашева шигыре Рљстђм Яхин кље

Сандугач, сандугач, Китмђ, китмђ, сандугач! Канатларыћ талпындырып, Туган ќирне калдырып. Бездђ туып њстећ син, Чык суларын эчтећ син. К у ш ы м т а:   Сандугач, сандугач, Син китђсећ, мин калам. Дусларыма ќырлар љчен ќырыћны отып алам. Сандугач, сандугач, Китмђ, китмђ, сандугач! Курыкма син кышлардан, Кал син башка кошлардан. Саклармын салкын ќилдђн, Китмђ син туган илдђн.   К у ш ы м т а.

БИРЕМНђР

1. ќавап бирегез:

— Сез классташларыгыз белђн еш очрашасызмы?

— Алар белђн кайда очрашасыз?

— Классташларыгызныћ профессиялђре нинди?

— Авылда нинди џљнђр кешелђре яши?

— Сез мунча керергђ яратасызмы?

— Сез нинди йорт хайваннарын белђсез?

— Сез нинди йорт кошларын белђсез?

— Сезнећ урманда нинди агачлар њсђ?

— Урманга баргач, сез нинди шифалы њлђннђр ќыясыз?

— Ашый торган нинди њлђннђр белђсез?

— Сезнећ урманда нинди кыргый хайваннар яши?

— Сезнећ урманда нинди кошлар бар?

— Кышын сезнећ йорт янына кошлар килђме?

2. Татарча языгыз:

У моей подруги трое детей.

Она раздала всем по две конфеты.

Я встречаюсь со своими одноклассниками каждый год.

Я работаю воспитателем в детском садике.

Он работает коневодом (скотоводом, пчеловодом, председателем колхоза).

У Дании ханум очень красивый двор.

У нашей бабушки очень много гусей, кур, уток.

Я ездила в деревню и в первый раз увидела там коров,

быков, лошадей, коз, баранов.

В наших лесах растут береза, дуб, ель, сосна, осина, тополь, ива и другие деревья.

В наших лесах водятся волки, зайцы, лисы, белки, лоси и ежи.

Весной к нам прилетают скворцы, соловьи.

Синица, по-моему, самая красивая птица.

Во дворе друга очень много голубей.

 

3. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Аю белђн бњре дус булмас.

Бњре баласын бњреккђ салсаћ, урманга карар.

Бњре књп — ит аз.

Тљлке тљнлђ йљрер, кљндез йоклар.

Ат эшли, сыер ашый.

Аты юкныћ юлы юк.

Сыерлы кеше — сыйлы кеше.

Эт књп булса, бњрене ќићђ.

Карга килсђ, кар китђр.

Каз килсђ, яз килђ.

Кеше тавыгы каз кебек, йомыркасы баш кебек.

њрдђк бирсђћ, каз алырсыћ.

Коммуникатив биремнђр.

1. Расскажите о последней встрече со своими одноклассниками.

2. Поинтересуйтесь у своих одноклассников, у кого какая профессия.

3. Расскажите своим друзьям, люди какой профессии работают в деревне.

4. Узнайте у подруги, давно ли она ездила в деревню.

5. Представьте, что Вы поехали в деревню. Расскажите о своих новых впечатлениях.

6. Расспросите у бабушки Сании, каких домашних животных и птиц она разводит.

7. Расскажите о том, какие деревья растут в вашем лесу.

8. Расскажите, какие лекарственные растения растут в вашем лесу.

9. Поинтересуйтесь у друга, каких птиц он знает.

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

ЕГЕРМЕ ТУГЫЗЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

Бњген шимбђ, унсигезенче июнь. Кљн болытлы. Кояш аз књренђ. ќил юк. Урамда эссе. Яћгыр булуы ихтимал.

 

I. Причастие прошедшего времени  

 

-ган/-гђн, -кан/-кђн — аффиксы причастий прошедшего времени. Они выражают признак предмета или лица по действию и предшествуют имени; когда определяемое слово выпадает, причастия принимают аффиксы числа, принадлежности и падежа [белгђн (знавший) — белгђннђрен (то, что он знает), кайткан (вернувшийся) — кайтканыгызга (вашему приезду)].

белгђн укучы укыган студент йоклаган бала эшлђгђн эш кайткан кунак чыккан китап ђйткђн сњз киткђн студент знавший ученик обучавшийся студент заснувший ребенок сделанная работа приехавший гость вышедшая книга сказанное слово уехавший студент

 

Бу китапны укыган студент књп нђрсђ белер.

Йоклаган бала тыныч була.

Эшлђгђн эш бик файдалы.

Бу теманы яхшы белгђн укучы бармы?

Кайткан кунаклар бер ай тордылар.

Яћа чыккан китапныћ авторы белђн очрашу булды.

ђйткђн сњзећне онытма.

Германиягђ киткђн студентлар немец теле љйрђнђлђр.

 

а) — Конференциягђ килгђн кешелђр доклад сљйлђдеме?

— Ике профессор сљйлђде.

 

ђ) — Сезгђ кайткан кунаклар Казаннанмы?

— Юк. Ташкенттан.

 

б) — ђйткђн сњзећне хђтерлисећме?

— ђлбђттђ, хђтерлим.

 

в) — Эчкђн чђегез тђмле булдымы?

— Бик тђмле. Рђхмђт.

 

г) — Алган књлмђгећ њзећђ ошыймы?

— Бик ошамый. Бераз кићрђк.

 

д) — Килгђн кунаклар киттелђрме?

— Киттелђр инде.

 

е) — ќырлаган кыз кем ул?

— Лђйсђн бит!

— Шулаймыни?

 

ж) — Туктаган автобус ничђнче?

— Сиксђн икенче.

 

ќ) — Ашаган боткаћ тђмле булдымы?

— Тђмле. Мића ошады.

 

з) — Биегђн егетне белђсећме?

— Белђм.

— Кем?

— Руслан.

 

и) — Кљлгђн кыз сића танышмы?

— Таныш тњгел.

— ђ ул ник елмая?

— Сине яратты, бугай.

2.

Причастие прошедшего времени является сказуемым придаточного определительного предложения:

(1) Мин барган (2) вагон яћа. — Вагон, в котором я ехал, новый.

(1) ђни пешергђн (2) љчпочмак тђмле.

(1) Ул ђйткђн (2) сњз файдалы.

(1) Укытучы сљйлђгђн (2) тема кызык.

(1) Син ашаган (2) пђрђмђч тђмлеме?

(1) Без књргђн (2) кеше сића танышмы?

(1) Сез караган (2) спектакль нђрсђ турында?

(1) Алар биргђн (2) бњлђк сезгђ ошадымы?

(1) Сез эчкђн (2) су шифалымы?

(1) ђби юган (2) кер чип-чиста.

 

а) — Сез караган спектакль кызык булдымы?

— Шундый шђп. Безгђ бик ошады.

 

ђ) — ђни ђйткђн сњзне хђтерлисећме?

— ђлбђттђ.

 

б) — Укытучы сљйлђгђн шигырь сезгђ ошадымы?

— Бик ошады.

 

в) — Сез утырган вагон ничђнче?

— Унбишенче.

 

г) — Марат сљйлђшкђн кешене књрдећме?

— Књрмђдем.

 

д) — Алсу теккђн књлмђк сића ошадымы?

— ђйе. Минемчђ, бик матур.

 

е) — ђби кыздырган бђрђћгене ашадыћмы?

— Ашадым. Бик тђмле булды. Рђхмђт.

 

ж) — Сез язган китап нђрсђ турында?

— Татар теле турында.

 

ќ) — Сез эшлђгђн кассеталар кем љчен?

— Татар телен љйрђнњчелђр љчен.

II. Холык характер
Тђртипле воспитанный, дисциплинированный
Тђрбияле воспитанный
Сабыр терпеливый
Гадел справедливый
Ућган способный, мастер на все руки
Булдыклы способный, дельный
Булдыксыз неспособный, бездарный
Сђлђтле одаренный
Ихтирамлы уважаемый; учтивый
Игътибарлы внимательный
Зыялы интеллигентный
Талђпчђн требовательный
Оялчан стеснительный, застенчивый
Кырыс суровый, строгий
њссњзле упрямый

 

а) — ђниећнећ холкы яхшымы?

— Бик яхшы. ђниебез бик сабыр, ућган, зыялы.

 

ђ) — ђтиећнећ холкы ничек?

— ђтием кырыс, њзсњзле.

 

б) — Гљлназныћ холкы ничек?

— Гљлназ бик тђртипле, тђрбияле, сабыр, кешелђргђ ихтирамлы.

 

в) — Салих ђфђнденећ холкы сезгђ ошыймы?

— Ошый. Ул бик зыялы, талђпчђн, тђрбияле кеше.

 

г) — Рљстђмнећ характеры ничегрђк?

— Рљстђм — яхшы кеше. Ул — тђрбияле, булдыклы, кешелђргђ игътибарлы, сабыр, бераз оялчан.

 

д) — Бу егет, синећчђ, нинди?

— Минемчђ, бик булдыксыз.

 

е) — Бу кыз, сезнећчђ, акыллымы?

— Минемчђ, акыллы, сђлђтле џђм зыялы.

 

ж) — Фђридђ, синећчђ, нинди?

— Фђридђ — кешелђргђ ярдђмчел, юмарт, намуслы, акыллы кыз.

 

з) — Бу ќитђкче белђн эшлђњ сезгђ ућаймы?

— Бик ућай. Ул, ђлбђттђ, талђпчђн, кырыс. Лђкин ул гадел кеше.

 

III. Охшаган похож
њпкђлђ-ргђ обидеться
Ачулан-ырга ругать
Гаепле виноватый
Ярат-ырга любить
Сљй(я)-ргђ любить
Мђхђббђт любовь
Гашыйк бул-ырга влюбиться
Ялгыз одинокий
Буйдак неженатый, холостой
Аерылган разведенный
ќњлђр глупый
Кит аннан неужели, да что ты (дословно: уйди отсюда;)
Тљш књр-ергђ видеть сон
Књзлекле в очках Мыеклы усатый Сакаллы бородатый Кљлђч улыбчивый, веселый  
Югары белемле высокообразованный, с высшим образованием
Урта белемле со средним образованием
Дип что (союз)
Чынлап та действительно
     

 

а) — Галия ханым, улларыгыз Салих ђфђндегђ охшаганмы?

— Марат охшаган, Рљстђм, кызганыч, охшамаган.

 

ђ) — Кадрия, син кемгђ охшаган?

— ђниемђ дип уйлыйм.

 

б) — Фђридђ, синећ улыћ кемгђ охшаган?

— ђбисенђ.

 

в) — Гљлназ, син ирећне яратасыћмы?

— Бик яратам. Рљстђм бик тђрбияле, зыялы, акыллы, игътибарлы ир бит ул.

 

г) — Кызлар, мђхђббђт бармы? Ничек уйлыйсыз?

— Минемчђ, юк.

— ђ минемчђ, бар. Сљю — яшђргђ ярдђм итђ, тормышны матурлый. Татар шагыйре џади Такташ болай дип язган: "Мђхђббђт ул њзе — иске нђрсђ, лђкин џђрбер йљрђк аны яћарта".

— Матур сњзлђр!

 

д) — Синећ мђхђббђтећ кем, Лђйсђн?

— ђйтмим.

 

е) — Мђхђббђтсез кияњгђ чыгарга ярыймы?

— Хђзер чыгалар, лђкин бђхетле булмыйлар.

 

ж) — Лђйсђн, кемгђ њпкђлђдећ?

— Егетемђ.

— Ник?

— Минем белђн театрга бармады.

— И, ќњлђр егет. Шундый матур кыз белђн театрга бармаган.

Менђ ќњлђр! Кара инде!

 

ќ) — Мин сића њпкђлђдем, Гњзђл.

— Ачуланма инде, Айрат. Мин гаепле.

 

з) — Рљстђм, ишеттећме, Артур аерылган икђн.

— Кит аннан, булмас.

— ђйе, Алсу ђйтте.

— Нђрсђ булды икђн? Альбина белђн бик яхшы торалар иде бит.

— Белмим шул.

 

и) — Мљнирђ апа, улыгыз љйлђнгђнме?

— Юк шул, џаман буйдак.

— Йљргђн кызы бармы?

— Йљргђн кызы да юк.

 

к) — Алсу ханым, Сез кияњдђме?

— Юк, кияњдђ тњгел. Мин ялгыз.

 

л) — Кызлар, белђсезме, шундый матур тљш књрдем!

— Сљйлђ ђле, ђлфия.

— Юк, сљйлђмим, кызлар.

— Сљйлђ инде, ђлфия.

— Ярар, сљйлим алайса. Тыћлагыз...

 

м) — Теге књзлекле абыйны белђсезме?

— Белђм.

— Кем ул?

— Ул — Азат абый. Алсуныћ ђтисе.

 

н) — Фђрит, теге сакал-мыеклы кеше сића танышмы?

— ђйе, таныш.

— Исеме ничек?

— Ринат.

— Ул университетта эшлиме?

— Юк. Гимназиядђ укыта.

 

ћ) — Безнећ ђбиебез шундый ђйбђт: кљлђч йљзле, тђмле телле, яхшы књћелле. Ул чын татар ђбисе!

— Яхшы.

 

о) — Авылыгызда югары белемле кешелђр књпме?

— Хђзер књп. Элек аз иде.

 

љ) — Сез югары белемлеме?

— Юк, урта белемле.

 

п) — Кызлар, белђсезме, Руслан авыл хуќалыгы академиясенђ укырга кергђн.

— Чынлапмы?

— ђйе. Кичђ ђтисен књргђн идем, ул ђйтте.

Сљйлђшђбез!

1. — Галия, синећ белђн танышкан кичне хђтерлисећме?

— Хђтерлим, Салих.

— Беренче очрашу пароходта иде. Пароходныћ исеме "Вера Засулич" иде. Хђтерлисећме?

— ђйе. Бу беренче курстан соћ иде. Без пароходта бергђ кайттык.

— Мин сића беренче књргђч тђ гашыйк булдым.

— Мин дђ гашыйк булдым. Син озын буйлы, матур, кара чђчле, кљчле егет идећ. Ак књлмђктђн идећ, бик тыйнак, тђртипле идећ. Син мића бик ошадыћ.

— Син дђ ак књлмђктђн идећ. Сљйкемле, кљлђч, сылу, гњзђл идећ.

— Безнећ мђхђббђт џаман яши. Шулай бит, Галия!

— Балалар да безнећ кебек яратсыннар, сљйсеннђр иде.

— Синећ мића њпкђлђгђнећ бармы, Галия?

— Юк, син бик яхшы кеше бит, Салих. Мин сића бервакытта да ачуланмадым.

— Син дђ џђрвакыт сабыр, игътибарлы, ућган, тырыш булдыћ. Балаларга яхшы тђрбияче булдыћ.

— Балаларыбыз да њзебезгђ охшаган. Алар югары белемле. Ялгыз калмадылар. Улларыбыз љйлђнгђн, кызыбыз кияњдђ. Чынлап та, без бик бђхетле!

IV. Дђреслек учебник
Сњзлек словарь
Тђрќемђ перевод
Тђрќемђче переводчик
Тикшер проверь
Хата ошибка
Ялгыш ошибка; неправильно
Истђ тот помни, запомни
Тђнђфес перерыв, перемена
Дђфтђр тетрадь
Кђгазь бумага
ќљмлђ предложение
Сњз слово
Коръђн Коран

 

Бу дђреслек яхшы.

Дђреслегећ бармы?

Дђреслеклђр кирђкме?

Теге дђреслекне алып бир ђле.

Русча-татарча сњзлегећ бармы?

Бу сњзлек яћамы?

Сездђ фразеологик сњзлек бармы?

Бу сњзлекнећ авторы кем?

Тђрќемђ яхшымы?

Тђрќемђче буласым килђ.

Тђрќемђ итђргђ кирђкме?

Бу романны кем тђрќемђ иткђн?

Хаталар бармы?

Ничђ хата бар?

Хаталарны тикшерегез!

Тикшереп бетердегезме?

Ялгыш язмагыз!

Син дљрес язгансыћ.

Син ялгыш язгансыћ.

Бу сњзне истђ тотыгыз!

Тђнђфес ничђдђ башлана?

Зур тђнђфестђ без ашханђгђ барабыз.

Гафу итегез, сездђ дђфтђрлђр бармы?

Нинди дђфтђр кирђк?

Компьютер кђгазе кирђк иде.

"Икмђк" сњзе белђн бер ќљмлђ языгыз.

"Рђхмђт" сњзен дљрес яздыгызмы?

 

а) — Руслан, тарих дђреслеген биреп тор ђле.

— њзећнеке кая?

— љйдђ калган.

 

ђ) — Гафу итегез, сездђ русча-татарча сњзлек бармы?

— Бар. Кирђкме?

— Кирђк иде.

 

б) — Мансур, мђктђпне бетергђч, кем булырга телисећ?

— Тђрќемђче буласым килђ.

— Син чит теллђрне яхшы белђсећме?

— ђйе, мин инглиз мђктђбендђ укыйм.

 

в) — "Тамга" повестен укыдыгызмы?

— Кызганыч, мин татарча начар белђм.

— Аныћ русча тђрќемђсе дђ бар бит. Фђридђ Ситдикова тђрќемђ иткђн.

— Шулаймыни? Алайса укыйм ђле.

 

г) — ђни, кичђ татар теленнђн диктант яздык. Мића бишле! Бер хатам да юк.

— Рђхмђт, улым!

 

д) — Балалар, хаталарыгызны тикшерегез.

— Алсу апа, мин бу сњзне дљрес язганмынмы?

— Син дљрес язгансыћ, ђ менђ Руслан ялгыш язган.

 

е) — Укучылар, бњген зур тђнђфестђ радиотапшыру була. Тыћлагыз.

— Сђгать ничђдђ?

— Унике туларга биш минутта.

— Кем сљйлђячђк?

— Мђктђп директоры.

 

ж) — ђни, ун мећ сум бир ђле. Кибеткђ барам.

— Нђрсђ кирђк?

— Дђфтђрлђрем беткђн.

— Хђзер бирђм. Мђ!

 

ќ) — ђлфия апа, мића кђгазь кирђк иде.

— Нинди кђгазь?

— Компьютер кђгазе.

— Књпме кирђк?

— Илле бит.

 

з) — Кызлар, кем кибеткђ бара?

— Мин барам. Нђрсђ алырга?

— Ике зур дђфтђр ал ђле, Альбина.

— Яхшы. Алырмын.

— Рђхмђт.

 

и) — ђ хђзер балалар, "мђгърифђт" сњзе белђн бер ќљмлђ тљзеп языгыз.

— Мљнирђ апа, "мђгърифђт" русча ничек була?

— "Просвещение", "Образование" була.

— ђ, белђм! Казанда “Мђгърифђт” газетасы чыга.

 

к) — ђйдђгез, сњзлђр язып уйныйбыз.

— Ничек?

— Мин бер сњз ђйтђм. Мђсђлђн, китап. Икенче кеше "п" хђрефенђ сњз ђйтђ. Мђсђлђн, песи. љченче кеше "и" хђрефенђ сњз ђйтђ. Мђсђлђн, "икмђк". Дњртенче кеше — "к" хђрефенђ ....... Аћладыгызмы?

— Аћладык.

— ђйдђ, Руслан, бер сњз ђйт!

Сљйлђшђбез!

ђбисе белђн оныгы сљйлђшђ:

— Улым, мђктђбегез яћамы? — ђйе, ђби, яћа. — Ничђ катлы, улым? — љч катлы. — Спорт залы бармы? — Бар, ђби. Хђтта бассейн да бар. — Улым, иртђгђ ничђ дђрес була? — Ай, ђби, 7 дђрес бар. Књп! — Нинди дђреслђр була, улым? — Беренче дђрес — татар халкы џђм Татарстан тарихы. — Аныћ дђреслеге бармы соћ, улым?

— Бар. Яћа дђреслек. Аны профессор Равил Фђхретдинов язган.

— Икенче дђрес нинди, улым?

— Рус ђдђбияты.

— Укытучыгыз кем, улым?

— Нина Петровна. Бик яхшы укытучы. Књп белђ. Шигырьлђрне матур сљйли.

— Тагын нинди дђреслђр бар, улым?

— Инглиз теле дђ була.

— Син яхшы белђсећ инде?

— Юк, ђби, миннђн дђ яхшырак белгђннђр бар. ђнђ Эльвираныћ гел бишлелђр генђ. Ул ике тапкыр Америкага барып кайтты. Ул тђрќемђче булырга хыяллана.

— Улым, инглизчђ "Коръђн" сњзе ничек була?

— ђби, сњзлектђн карыйм ђле, белмим.

— Улым, сездђ тњгђрђклђр бармы соћ?

— Компьютер тњгђрђге бар. ќыр тњгђрђге бар. Бию тњгђрђге бар.

— Улым, класс ќитђкчесе кем сездђ?

— Сания Саматовна.

— Тђнђфестђ нишлисез, улым?

— Ашханђгђ, буфетка тљшђбез.

— Улым, сезгђ љй эшлђре бирђлђрме?

— ђби, бик књп бирђлђр. Аларны эшлђргђ дђфтђр бик књп кирђк. Рус теленнђн аеруча књп бирђлђр. Иртђгђ, мђсђлђн, Татарстан турында 10-15 ќљмлђ язып килергђ кирђк.

— Ярый, улым, эшлђ. Тырыш. Хђзер сића љчпочмак пешерђм.

 

VI. Истђ тотыгыз! Запомните!  

Бу — болар (это — эти)

Ул — анысы (он — это; тот из них)

Бу — монысы (этот, это)

Шул — шунысы (тот; тот из них)

 

а) — Бу кем?

— Бу — Галия ханым.

 

ђ) — Болар кемнђр?

— Болар — кунаклар.

 

б) — Болар кемнђр?

— Болар — дусларыбыз.

 

в) — Бу — апаћмы?

— Юк, сећлем.

 

г) — Анысы кем?

— Анысы — апам.

 

д) — Бу кемнђр?

— Бу — Камил ђфђнде.

Монысы — Рљстђм ђфђнде.

 

е) — Мин бер абыйны књрдем. Шул абый Казанда метро булачак дип ђйтте.

— ђйе, II Бљтендљнья татар корылтае башланыр алдыннан Президент метроны тљзи башлау турында ђйтте.

 

ж) — Менђ сића дђфтђрлђр. Шулар ярыймы?

— Ярый. Рђхмђт сића.

 

БИРЕМНђР

1. Бу сњзлђр белђн ќљмлђлђр тљзегез:

эшлђнгђн, ђйткђн, кайткан, чыккан, барган, белгђн, укыган, киткђн.

2. Тђрќемђ итегез:

воспитанный   интеллигентный  
терпеливый   скромный  
честный   стеснительный  
справедливый   щедрый  
способный   умный  
отзывчивый   безграмотный  
требовательный   жадный  

3. ќавап бирегез:

— Татар теле конференциясенђ килгђн кешелђр књпме?

— Америкадан килгђн кунаклар татарлармы?

— Ирек мђйданында туктаган автобус ничђнче?

— ђниећ пешергђн кыстыбый тђмле буламы?

— Татар театрында барган спектакльлђр кызыкмы?

— Сез укыган китап нђрсђ турында?

— ђтиегезнећ холкы ничек?

— Дустыгыз тыйнакмы?

— Мђктђп укучыларыгыз тырышмы?

— Бабаећ юмартмы?

— Апаћ ућганмы?

— Сез кемгђ охшаган?

— Абыегыз љйлђнгђнме?

— Апагыз кияњдђме?

— Сез югары белемлеме?

— Сез нинди фђннђр љйрђнђсез?

— Сез татарча хатасыз язасызмы?

— Сез татарча яхшы сљйлђшђсезме?

— Сез нинди теллђр белђсез?

— Сез нинди теллђр љйрђнергђ телисез?

— Татар теле — дђњлђт телеме?

— Татарстанда ничђ дђњлђт теле?

4. Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Тырышкан табар, ташка кадак кагар.

Ашыккан ашка пешкђн.

Батырлыкта матурлык.

Башыћ карт булса да, йљрђгећ яшь булсын.

Курыксаћ — эшлђмђ, эшлђсђћ — курыкма.

Књћел кайда — књз анда.

Коммуникатив биремнђр.

1. Спросите у Артура, какой характер у его друга.

2. Скажите, много ли способных учеников в вашей группе.

3. Спросите у Галии ханым, женаты ли ее сыновья.

4. Уточните у Салих эфђнде, замужем ли его дочь.

5. Расскажите о характере членов вашей семьи.

6. Скажите, за какие качества вы уважаете своих родителей.

7. Помните ли Вы свою первую учительницу? Какая она была?

8. Расскажите о своей школе и учителях.

9. Узнайте у своего знакомого, женат ли он.

10. Спросите у знакомой, замужем ли она.

11. Охарактеризуйте своих знакомых, какие духовные качества им присущи.

 

ђЙ ИКЕГЕЗ, ИКЕГЕЗ (халык ќыры)

ђй икегез, икегез,

Икегез дђ бертигез;

Икегез дђ пар килгђнсез,

Тигез гомер итегез.

 

Самавырны тиз кайната

Кызыл милђш књмере;

Килен белђн яшь кияњнећ

Озын булсын гомере.

 

Сокланып карап туймассыћ

Зифа буегызга да;

Рђхмђт сезгђ, чакыргансыз

Матур туегызга да.

 

Агыйделгђ сал килгђн,

Сал килгђн ќир тар килгђн;

Сайлап алган алмалар књк

Икегез дђ пар килгђн.

 

Сандугачлар ояда,

Оялары пыяла;

Сандугач кебек сайрашып

Шат яшђгез дљньяда.

 

Дђрес бетте. Сау булыгыз.

 

УТЫЗЫНЧЫ ДђРЕС

Исђнмесез! Хђерле кљн!

 

Бу — соћгы дђрес.

 

I. Бњген без Татарстан, иќтимагый тормыш, ђдђбият, сђнгать, мђдђният турында сљйлђшђбез.

 

1. Татарстан Республикасы зур џђм бай. Татарстанда югары њскђн промышленность, энергетика џђм стабиль авыл хуќалыгы бар.

Татарстан Идел буенда бик ућайлы ќирдђ урнашкан. Аныћ мђйданы — 68 мећ кв. км. Татарстан Башкортостан, Мари-Эл, Удмуртия, Чуашстан республикалары, Киров, Оренбург, Самара, Ульяновск љлкђлђре белђн књрше яши.

Татарстанда 4 млн. чамасы халык яши. Республикада књпчелек халык — татарлар џђм руслар. Лђкин башка миллђт кешелђре дђ бар: чуашлар, украиннар, мордва, удмуртлар, башкортлар, белоруслар, яџњдлђр, ђзербайќаннар, алманнар, њзбђклђр џђм башка миллђтлђр.

Татар халкыныћ тарихы зур џђм катлаулы. Сез бу турыда књп белђсез.

1990 нчы елныћ 30 августында Республиканыћ Югары Советы Татарстанныћ суверенлыгы турында Декларация кабул итте. Бу Декларация 1992 елныћ мартында референдум белђн расланды. 1992 елдан бирле Татарстанныћ рђсми исеме — Татарстан Республикасы.

1992 елныћ 6 ноябрендђ Татарстан Конституциясе кабул ителђ. Конституция нигезендђ Татарстанда ике тел — татар џђм рус теллђре — дђњлђт теле булып санала.

Татарстанныћ ић югары органы — Дђњлђт Советы. Ул 5 елга сайлана. Татарстанныћ ил башлыгы — Президент. Ул да 5 елга сайлана. Татарстанныћ беренче Президенты Минтимер Шђймиев 1991 елныћ 12 июнендђ сайланды.

Хђзерге вакытта Татарстан Республикасында 43 район бар. Биектау, Арча, ђтнђ, Балтач, Саба, Телђче, Мамадыш, Алабуга, Менделеев, ђгерќе районнары республиканыћ тљньягында урнашканнар.

ђ кљньякта — Буа, Тђтеш, Спас, Норлат, Аксубай, Чирмешђн районнары.

Кљнбатышта Кайбыч, Апас, Чњпрђле, Буа, Зеленодольск районнары бар. Кљнчыгышта Актаныш, Минзђлђ, Тукай, Мљслим, Сарман, Азнакай, Бљгелмђ џђм Баулы районнары урнашкан.

Татарстанныћ башкаласы — Казан шђџђре.

Зур шђџђрлђр тњбђндђгелђр: Казан, Алабуга, Чаллы, ђлмђт, Тњбђн Кама, Бљгелмђ, Лениногорск, Зеленодольск, Зђй, Азнакай џђм Чистай.

Республиканыћ табигате бай џђм тљрле. Зур таулар, дићгезлђр юк, лђкин зур елгалар бар: Идел, Агыйдел, Кама (Чулман), Вятка (Нократ), Зљя, Мишђ елгалары Татарстан аша агалар. Казандагы Кабан књле, Аккош књле, Зђћгђр књл, Тирђн књл ял итњ љчен бик ућайлы.

Республиканыћ климаты уртача: ќђен — ќылы, эссе, кышын — салкынча. Кыш кљне уртача температура — 14 градус салкын, ќђй кљне — 19 градус ќылы.

Хайваннар џђм њсемлеклђр дљньясы бик бай.

Татарстанныћ тљп байлыгы — нефть, битум, гипс.

Татарстанда бик кљчле нефть, химия, автомобиль, тљзелеш индустриясе бар. Машина тљзелеше дђ алга киткђн. Атаклы КАМАЗлар да Татарстанда — Чаллыда чыга. Тњбђн Камадагы шин заводы џђм химия комбинаты заманча эшли. Алабуга автомобиль заводы да машиналар чыгара башлады. Чистай сђгатьлђре дђ бљтен дљньяга билгеле. Зеленодольскида теплоходлар, суыткычлар ясыйлар. "Оргсинтез" заводы полиэтилен ясый.

Республиканыћ 95% промышленность потенциалы Казан-Зеленодольск-Тњбђн Кама-ђлмђт-Бљгелмђ регионында урнашкан.

Татарстан 85 ил белђн бђйлђнгђн. Америкада, Франциядђ, Австралиядђ, Малайзиядђ, Чехиядђ, Словакиядђ Татарстанныћ вђкиллеклђре бар.

Татарстанда бђйрђм кљннђре:

31 декабрь, 1,2 январь — Яћа ел;

7 январь — Раштуа бђйрђме;

8 март — халыкара хатын-кызлар бђйрђме;

1 май — хезмђт бђйрђме кљне;

9 май — ќићњ бђйрђме;

30 август — Татарстан Республикасы кљне;

6 ноябрь — Конституция кљне;

7 ноябрь — Октябрь бђйрђме.

Тагын бер бђйрђм бар. Бу — Корбан бђйрђме. Ул ай календаре буенча була џђм ел саен 12 кљн алдан була.

 

С њ з л е к С л о в а р ь
иќтимагый общественный
сђяси политический
ђдђби литературный
басыла издается
чыга выходит
айлык ежемесячный
нђфис художественный
мђгълњмат сведение, информация
катлаулы сложный
расланырга быть утвержденным
рђсми официальный
сайланырга избираться
башлык глава
кабул ителергђ приниматься
сурђтлђнергђ изображаться
Агыйдел Агидель (река Белая)
Нократ Вятка
Чулман Кама
агарга течь
казылма байлыклар полезные ископаемые
заманча современный

Сорауларга ќавап бирегез:

1) Татарстан кайда урнашкан?

2) Татарстан, Башкортостан, Казахстан, њзбђкстан. Бу сњзлђрдђ нинди охшашлык бар?

3) Татарстанныћ мђйданы зурмы? Ничђ квадрат километр?

4) Татарстанда књпме халык яши?

5) Татарстанда нинди миллђт кешелђре яши?

6) Декларация кайчан кабул ителђ?

7) Татарстанныћ рђсми исеме ничек: Татарстан Республикасымы, Татарияме?

8) Конституция кайчан кабул ителђ?

9) Татарстанда дђњлђт теллђре ничђњ? Ниндилђр?

10) Татарстанныћ ић югары органы нђрсђ? Ул ничђ елга сайлана?

11) Татарстанныћ беренче Президенты (ил башлыгы) кем? Ул ничђ елга сайлана?

12) Татарстанныћ башкаласы нинди шђџђр?

13) Татарстанда ничђ район бар?

14) Зур шђџђрлђр ниндилђр?

15) Татарстанныћ кљньягында нинди районнар бар?

16) Татарстанныћ тљньягында нинди районнар урнашкан?

17) Кљнчыгышта нинди районнар бар?

18) Кљнбатышта нинди районнар бар?

19) Татарстан аша нинди зур елгалар ага?

20) Татарстанда нинди књллђр бар?

21) Татарстанныћ тљп байлыгы нђрсђлђр?

22) Бездђ климат нинди?

23) Татарстанныћ промышленносте турында белђсезме?

24) Татарстан нинди чит иллђр белђн бђйлђнгђн?

25) Татарстанда нинди бђйрђмнђр бар?

 

II. Матбугат. Китап.  

 

Газеталар џђм журналлар

 

"Татарстан хђбђрлђре" "Мђгърифђт" "Шђџри Казан"
"Ватаным Татарстан" “Мђдђни жомга” "Казан"
"Ялкын" "Мирас" "Мђгариф" џђм башкалар.
"Татарстан" "Казан утлары" "Сљембикђ"
Мљхђррир редактор
Нђшрият издательство
Язылу подписка
Сан номер; число
Чыга издается
       

 

а) — Сезгђ бњген яћа газеталар килдеме?

— Килде инде. ђ Сезгђ юкмыни?

— Юк шул ђле.

 

ђ) — "Чаян" журналыныћ мљхђррире кем ђле?

— Рђшит Зђкиев.

 

б) — "Чаян" русча чыгамы?

— ђйе, ул татарча да, русча да чыга.

 

в) — Татарча да, русча да тагын нинди журналлар чыга?

— "Идел", "Казан", "Татарстан", "Сабыйга".

 

г) — "Мђгариф" журналы кемнђр љчен чыга?

— Укытучылар љчен.

 

д) — "Мђгърифђт" газетасы кайчан чыга башлады?

— 1991 ел башыннан.

— Ул нинди газета?

— Ул — студентлар, укытучылар газетасы.

 

е) — Хатын-кызлар журналы бармы?

— "Сљембикђ" бар.

— Ул нинди сњз?

— Сљембикђ Казан ханыныћ хатыны булган. Бик чибђр, акыллы ханбикђ булган. Журналга шул исемне биргђннђр.

— Элек тђ журналныћ исеме шулай идеме?

— Бу журналныћ ић беренче исеме "Сљембикђ" була. Революциядђн соћ ул "Азат хатын" була.

— ђ – ђ... Мин белђм: бу сњзлђр "Свободная женщина" дип тђржемђ ителђ. 90 елларда журнал тагын "Сљембикђ" була.

 

ж) — Яшьлђр љчен журнал бармы?

— Бар. Ул — "Идел". Ул русча да, татарча да чыга. Бик кызыклы журнал. Анда хђзерге ђдђбият, публицистика, сђнгать турында књп язмалар укырга мљмкин.

 

ќ) — Балалар љчен газета-журналлар чыгамы?

— Андый журналлар књп.

— Ниндилђр?

— Кечкенђлђр љчен "Салават књпере", "Сабыйга" журналлары чыга. Мђктђп укучылары љчен "Ялкын" журналы, "Сабантуй" газетасы чыга.

— "Татарстан" нинди журнал?

— Ул – иќтимагый-сђяси, мђдђни журнал. Анда кызыклы мђкалђлђр басыла. Журнал татар џђм рус теллђрендђ чыга.

 

з) — "Казан утлары" журналы бар бит. Ул русчага ничек тђрќемђ ителђ?

— "Огни Казани". Бу — књбрђк ђдђби журнал. Анда татар язучыларыныћ романнары, повестьлары, поэзия, публицистика, фђнни мђкалђлђр басыла. Бу журналныћ зур тарихы бар.

 

и) — Татарстанда бер яћа журнал бар. Исеме — "Мирас". Гарђп теленнђн тђрќемђ итсђћ, "Наследие" була. Бу журналда татар халкы тарихына караган бик књп материаллар басыла.

— Журнал айлыкмы?

— ђйе, айлык. Ай саен чыга.

 

к) — Рљстђм, Татарстанда ничђ журнал чыга?

— Минемчђ, 29.

— ђ ничђ газета чыга?

— 150 чамасы.

— Ой — ой-ой!

 

л) — Рус газеталары књпме?

— Књп. Газеталар бик кызыклы. Анда мђгълњмат књп.

— Син нинди русча газеталар укыйсыћ?

— "Вечерняя Казань", "Казанское время", "Республика Татарстан", Молодежь Татарстана" џ.б.

 

м) — Галия ханым, Сезнећ гаилђ нинди газеталарга язылды?

— Без "Казан утлары", "Ватаным Татарстан" алабыз. Салих фђнни журналлар ала. Август аенда “Фђн џђм тел” исемле яћа журнал чыга башлады. Бик кызыклы журнал. “Татарстан яшьлђре”н дђ алабыз.

 

н) — Гљлназ, Казанда чит теллђрдђ газеталар табарга мљмкинме?

— Инглизчђ, французча, алманча газеталар саталар.

III. Татар ђдђбияты — Татарская литература  
ђсђр произведение
ђдип прозаик
Хикђя рассказ
Шигырь стихотворение
Иќат творчество
Иќат ит-ђргђ творить; создавать; написать
Басыл-ырга издаваться
Заман период, время
Сурђт-лђргђ изображать
Нђсер стихотворение в прозе
ђкият сказка
Бит страница
Бњлек глава
Сайланма избранный
ќыентык сборник
Эчтђлек содержание
Басма издание
џђлак бул-ырга погибнуть
Сугыш война
Сђнгать эшлеклесе деятель культуры
     

1. Кол-Галинећ "Кыйссаи Йосыф" поэмасы

Сђйф Сараиныћ "Гљлстан" ђсђре

Кандалыйныћ "Сђхипќамал" поэмасы

џади Атласиныћ "Сљембикђ" ђсђре

Сђгыйть Рђмиевнећ "Таћ вакыты" шигыре

Дђрдемђнднећ "Кораб" шигыре

Габдулла Тукайныћ "Шњрђле" поэмасы

Галимќан Ибраџимовныћ "Казак кызы" романы

Кђрим Тинчуринныћ "Зђћгђр шђл" пьесасы

Шамил Усмановныћ "Памирдан радио" ђсђре

Гадел Кутуйныћ "Туган ил" нђсере

Муса ќђлилнећ "Алтынчђч" либреттосы

Габдрахман ђпсђлђмовныћ "Ак чђчђклђр" романы

Хђсђн Туфанныћ лирик шигырьлђре

Гомђр Бђшировныћ "Намус" романы

Сибгат Хђкимнећ шигырьлђре

Рљстђм Кутуйныћ лирик повестьлары

Мљхђммђт Мђџдиевнећ "Без — кырык беренче ел балалары" повесте

Фђнис Яруллинныћ "ќилкђннђр ќилдђ сынала" автобиографик повесте

Ренат Харисныћ "Чехов базары" поэмасы

Зљлфђтнећ мђхђббђт лирикасы

Роберт Мићнуллинныћ балалар љчен шигырьлђре

Туфан Мићнуллинныћ "ђлдермештђн ђлмђндђр" драмасы

Илдар Юзиевнећ мђхђббђт турында поэмалары

Мљдђррис ђгълђмовныћ шигърияте

Диалоглар

а) — Син нинди борынгы татар шагыйрьлђрен белђсећ?

— Аз белђм: Кол Гали, Сђйф Сараи, Мљхђммђдьяр. Менђ шул.

— ђ син?

— Кызганыч, мин дђ шуларны гына белђм.

 

ђ) — Габдулла Тукай белђн бер заманда иќат иткђн нинди шагыйрьлђрне белђсећ?

— Сђгыйть Рђмиев, Дђрдемђнд.

 

б) — Габдулла Тукай кайчан туган?

— 1886 елда туган.

— ђ кайчан њлгђн?

— 1913 елда.

 

в) — Габдулла Тукай рус шагыйрьлђреннђн кемнђрне тђрќемђ иткђн?

— Пушкинны, Лермонтовны, Кольцовны тђрќемђ иткђн.

 

е) — Габдулла Тукайныћ "Шњрђле" поэмасы буенча кем балет музыкасы язган?

— Композитор Фђрит Яруллин.

— Фђрит Яруллин исђнме?

— Юк, син белмисећмени? Ул бит сугышта џђлак булган.

 

ж) — Тукайныћ нинди поэмаларын белђсећ?

— "Шњрђле", "Печђн базары яхуд Яћа Кисекбаш"

— ђ нинди шигырьлђре сића таныш?

— “Туган тел”, "Пар ат", "Китмибез", "Елныћ дњрт фасылы", "Эшкђ љндђњ", "Сабыйга"...

— "Шњрђле" поэмасы буенча балет та язылган бит.

— ђйе.

— Габдулла Тукай шигырьлђре русчага тђрќемђ ителгђнме?

— ђйе. Тукай њзе исђн чакта ук тђрќемђ ителђ башлаган. Тукайны Анна Ахматова, Марина Цветаева, Павел Родионов, Роберт Моран, Арсений Тарковский, Вероника Тушнова, Вил Ганиев, Равил Бохараев тђрќемђ иткђннђр. Тукайны хђтта 1913 елда инглиз теленђ дђ тђрќемђ иткђннђр. Тукай ђсђрлђренећ гомуми тиражы 7 миллионнан артык.

— Хђзерге вакытта књренекле язучыларга, шагыйрьлђргђ, сђнгать эшлеклђренђ Тукай премиясе бирелђ. Син нинди лауреатларны белђсећ?

— Хђсђн Туфан, Илџам Шакиров, Гомђр Бђширов, Мљхђммђт Мђџдиев, Сара Садыйкова, Сибгат Хђким, Бакый Урманче, Фђридђ Кудашева, Наќар Нђќми... Алар бик књп бит!

— ђ быел кемнђргђ бирделђр?

— Быел рђссам Абрек Абзгильдинга, опера театры ќырчысы Венера Ганиевага џђм шагыйрь Ренат Хариска бирелде.

— Бу бњлђкне кайда тапшыралар?

— Шигырь бђйрђмендђ. Бу бђйрђм ел саен 26 апрельдђ була. Бу — Тукайныћ туган кљне.

— Бђйрђм кайда була?

— Опера џђм балет театры каршында Тукай џђйкђле бар. Белђсећме? Бђйрђм шунда була.

— Кеше књп буламы?

— Бик књп була. Татар халкы мђгърифђтле бит. ђдђбият, ќыр, бию ярата. Бу бђйрђмгђ мђктђп балалары, студентлар, яшьлђр књп килђ. Бђйрђм "Туган тел" не ќырлау белђн бетђ. Без дђ бу ќырны љйрђнђ алабыз.

IV. Милли сђнгать  
1. Татар музыка сђнгате татарское музыкальное искусство
Атказанган артист заслуженный артист
Халык артисты народный артист
Кул чап(б)-арга (алкышла-рга) аплодировать
Тамаша залы зрительный зал
Тамашачы зритель
Тулы полный
Сђхнђ сцена
Башкаручы исполнитель
Кљй музыка, мелодия
Музыка коралы музыкальный инструмент
Симфоник оркестр симфонический оркестр
Алып баручы ведущий
Романслар кичђсе вечер романсов
Кызыксын-ырга интересоваться
Катнаш-ырга участвовать
Рђхђтлђнеп с удовольствием

а) — Бњген опера џђм балет театрында нинди спектакль була?

— "Алтынчђч" операсы.

— Музыкасын кем язган?

— Нђќип ќиџанов.

— Кем либреттосы?

— Муса ќђлилнеке.

 

ђ) — Алсу, кичђ без концертка бардык.

— ђйбђт булдымы?

— Бик ђйбђт.

— Кемнђр ќырлады?

— Зилђ Сљнгатуллина, Хђйдђр Бегичев, Ренат Ибраџимов, Венера Ганиева ќырладылар.

— Концертны кем алып барды?

— Рђшит Сабиров.

 

б) — Галия апа, бу айда Илџам Шакиров концертлары була. Барабызмы?

— Билетлар бар микђн?

— Мин иртђгђ кассага барам. Кич белђн Сезгђ ђйтермен.

 

в) — Гљлназ, без иртђгђ концертка барабыз.

— Нинди концертка?

— Симфоник оркестр концертына.

— Кем дирижер?

— Фоат Мансуров.

— О! Кем белђн барасыз?

— Ирем белђн.

 

г) — Гњзђл, сића Зљфђр Хђйретдиновныћ ќырлары ошыймы?

— "Су буенда учак яна" ќыры бик ошый.

— Бу ќырныћ исеме русча ничек була?

— "У реки горит костер".

 

д) — Галия ханым, романслар кичђсе ошадымы?

— Бик ошады.

— Мића Рљстђм Яхин романслары ошады.

— ђйе шул. Мин дђ аларны бик яратам .

 

РђХМђТ СИћА!

Шамил Маннапов шигыре Рљстђм Яхин кље

Рђхмђт сића матур итеп кљлгђн љчен,

Кљтмђгђндђ башым ђйлђндергђн љчен,

ђлегечђ гади булган бар нђрсђне

ђллђ нинди сихри ямьгђ тљргђн љчен.

 

Рђхмђт сића тљшлђремђ кергђн љчен,

Кљтеп алган яћгыр булып килгђн љчен,

Књћлемдђге сњнеп барган гљллђремђ

Яшђртњле яшђњ кљче биргђн љчен.

 

Рђхмђт сића ић бђхетле кљннђр љчен,

Кавыштырган сихри айлы тљннђр љчен,

Рђхмђтемнећ ић олысы — мђхђббђтне

Гомер буе саклап кала белгђн љчен.

 

е) — Дания апа, син кайсы артистларны яратып тыћлыйсыћ?

— Мин Хђйдђр Бегичев, Рафаэль Сђхђбиев ќырлаган романсларны яратам.

— ђ мића Рафаэль Ильясов књбрђк ошый.

— Бер атнадан бик яхшы концерт була. Барабызмы, Дания апа?

— Бик рђхђтлђнеп.

ж) — Нина Петровна, "Шњрђле” балетын караганыгыз бармы?

— Юк шул. ђйтегез ђле, "Шњрђле" нинди сњз?

— "Шњрђле" — русча — леший. Габдулла Тукай шњрђле турында ђкият-поэма язган.

— ђ музыкасын кем язган?

— Композитор Фђрит Яруллин Шњрђлене музыка дљньясына керткђн. Ул беренче татар балеты "Шњрђле"не иќат итђ.

— Бу балет башка шђџђрлђрдђ дђ куелдымы?

— ђйе. Ул Мђскђњдђ, Петербургта, Киевта, Уфада куелды. Балетны Англия, Франция, Италия, Япония тамашачылары књрде. "Шњрђле" балетын џђркем яратып карый.

 

ќ) — Алсу ханым, беренче татар операларын кем язган, белђсезме?

— ђйе. Белђм. Солтан Габђши џђм Василий Виноградов.

— Алар ничек аталган?

— Берсе — "Сания", икенчесе — "Эшче".

— Кызык. Синећ тыћлаганыћ бармы?

— Кызганыч, юк шул.

 

з) — Алия, кичђге спектакль сића ошадымы?

— ђйе. Артистлар бик яхшы уйнадылар.

— ђ музыкасы нинди матур!

— Салих Сђйдђшев язган бит.

 

и) — Татар композиторларыныћ оркестр љчен язылган кљйлђре књпме?

— Књп.

— Кемнђр язган?

— Нђќип ќиџанов, Ринат Еникеев, Рђшит Кђлимуллин.

 

к) — Салих ђфђнде, Сез нинди татар ќырчыларын тыћларга яратасыз?

— ђлфия Авзалованы, Габдулла Рђхимкуловны, Фђридђ Кудашеваны џђм Илџам Шакировны бигрђк тђ яратам.

— Илџам Шакировныћ нинди ќырлары ошый?

— "Кара урман", "Хуш, авылым", “ђллњки”, "Люция". Барысын да ђйтеп бетерђ алмыйм инде.

 

л) — Лђйсђн, кичђ без Айдар Галимовныћ концертында булдык.

— Матур ќырладымы?

— Ой, шундый матур!

— Кул чаптылармы?

— Бик књп чаптылар. ђллђ ничђ тапкыр чакырып чыгардылар.

— Чђчђклђр дђ бирделђрме?

— Бик књп бирделђр.

— Нинди чђчђклђр?

— Розалар, гладиолуслар.

— Концерт озак булдымы?

— Ике сђгать барды.

 

м) — Казанда Шаляпин фестивале ел саен буламы?

— ђйе. Ел саен февраль аенда Шаляпин фестивале була.

— Анда тљрле шђџђрлђрдђн џђм чит иллђрдђн атаклы башкаручылар килђ.

— Кеше књп йљриме?

— ђлбђттђ. Зал џђрвакыт тулы була.

— Сезнећ барганыгыз бармы?

— Бар.

— Нинди опера тыћладыгыз?

— Мин быел гала-концертта булдым.

 

н) — Казанда тагын нинди фестивальлђр була?

— Рудольф Нуриев исемендђге балет фестивале, "Сандугач" татар ќыр фестивале, "Уйнагыз, гармуннар" фестивале, "Ягымлы яз" студентлар фестивале џђм башкалар.

 

ћ) — Галия апа, Сез нинди музыка фестивалендђ булдыгыз? — Мића "Сандугач" ќыр фестивале ошый. — ђ Нуриев фестивалендђ булганыгыз бармы? — Бер тапкыр булдым. Бигрђк тђ Петербург артистлары ошады. — ђ Рудольф Нуриев татармы? — ђйе, татар. Ул књренекле биюче булган. Башта Петербургта хореография училищесында укыган. Мђскђњнећ Зур театрында эшлђгђн. Соћыннан Франциядђ яшђгђн. Англия, Америка, Италия, Австрия сђхнђлђрендђ биегђн. — Ул Казанда булганмы? — Булган.  

о) — Татар дђњлђт ќыр џђм бию ансамбле концертларын караганыћ бармы?

— Бар. Бу коллектив мића бик ошый. Аныћ ќитђкчесе кем ђле?

— Татарстан Республикасыныћ џђм Россия Федерациясенећ атказанган артисты Лима Кустабаева.

— Син аларныћ яћа концерт программасы белђн танышмы?

— Юк. Нинди программа?

— "Корбан бђйрђм".

— Ансамбль хђзер Казандамы?

— Юк. Алар Япониядђ гастрольдђ.

 

љ) — Гафу итегез, Шаляпин фестиваленђ билетлар бармы?

— Кайсы кљнгђ?

— Уникенче февральгђ.

— Бар. Ничђнче рђткђ кирђк?

— Тугызынчы рђткђ бирегез ђле.

 

2. Театр сђнгате

Галиђсгар Камал исемендђге татар дђњлђт академия театры

Муса ќђлил исемендђге опера џђм балет академия театры

Кђрим Тинчурин исемендђге татар комедия џђм драма театры

Василий Качалов исемендђге Зур рус драма академия театры.

Яшьлђр театры

Курчак театры

 

а) — Татар драматургларын белђсећме?

— Юк шул.

— ђйтимме?

— ђйтегез.

— Галиђсгар Камал, Мирхђйдђр Фђйзи, Таќи Гыйззђт, Хђй Вахит, Кђрим Тинчурин, Туфан Мићнуллин.

— Тагын?

— Аяз Гыйлђќев.

— Рђхмђт.

 

ђ) — Гљлназ, бњген "ђлдермештђн ђлмђндђр" спектакле була, барабызмы?

— Кемнђр уйный?

— Шђњкђт Биктимеров, Рђшидђ ќиџаншина, Равил Шђрђфиев, Нђќибђ Ихсанова.

— О! Барабыз.

 

б) — Бњген премьера. Барабызмы?

— Нинди спектакль була?

— "Хуќа Насретдин".

— ђйдђ, барабыз.

— Алайса мин билет алам.

— Ярый, яхшы.

 

в) — "Беренче театр" спектакленђ билетлар бармы? Ике билет бирегез ђле.

— Ничђнче рђткђ?

— Мљмкин булса, унберенче рђткђ.

— Ничђнче урыннар?

— Уртадагы урыннар булса, яхшы булыр иде.

— Рђхим итегез, унынчы рђт, ундњртенче, унбишенче урыннар.

 

г) — Улым, бњген курчак театрына барабыз. Билетлар алдым.

— ђни, нинди спектакль була?

— "Кђрлђ — мђктђп баласы".

— Ул кызык микђн?

— Минемчђ, кызык.

 

д) — Салих, бњген театрга билет алдым. Вакытыћ бармы?

— Бар. Барабыз. Кайсы театрга?

— Тинчурин театрына.

— Нинди спектакль булачак?

— "ђнђ килђ автомобиль".

— Шђп!

 

е) — Театрныћ сђхнђсе бик матур, ђйеме?

— Шулай.

— Алмаз, белђсећме, Татарстанда ничђ театр бар?

— Белђм, унике.

— ђ Казанда?

— ќиде.

 

ж) — Татар дђњлђт академия театрыныћ баш режиссеры кем?

— Марсель Сђлимќанов.

 

3. Нђфис сђнгать — Изобразительное искусство

 

а) — Сезнећ сынлы сђнгать музеенда булганыгыз бармы?

— ђйе. Кичђ бардык.

— Анда нинди књргђзмђлђр бар?

— Яшь рђссамнар књргђзмђсе ачылган.

— Књргђзмђ ошадымы?

— Ошады. Бик матур картиналар бар.

 

ђ) — Синећ Харис Якуповныћ картиналарын књргђнећ бармы?

— Бар. Мића бигрђк тђ "Сабантуй" картинасы ошый.

 

б) — Књргђзмђ залында Лотфулла Фаттаховныћ картиналары бармы?

— Бар. Књп.

 

в) — Артур, белђсећме, књренекле рђссам Шишкин Алабугада яшђгђн.

— ђйе, белђм. Ул бит Татарстан табигате турында бик књп картиналар иќат иткђн.

— Безнећ љйдђ аныћ "Нарат урманында" рђсеме бар. ђтинећ туган кљненђ бњлђк иттелђр.

— Мин дђ бу картинаны бик яратам. Музейда књрдем.

 

г) — Гафу итегез, сынлы сђнгать музее кайда урнашкан?

— Карл Маркс урамында. Бинасы борынгы, бик матур, ике катлы.

— Ул џђркљнне ачыкмы?

— Дњшђмбе кљнне ял итђ; башка кљннђрне иртђнге тугыздан кичке бишкђ кадђр эшли.

— Рђхмђт.

 

д) — Бакый Урманченыћ "Сагыш" скульптурасын књргђнећ бармы?

— Юк. ђ синећ књргђнећ бармы?

— Бар. Ул агачтан ясалган.

— Бу авторныћ тагын нинди скульптуралары бар?

— "Шњрђле", "Язгы моћнар", "Тукай", "Г.Камал", "Н.ќиџанов"...

 

е) — Сания, син сынлы сђнгать белђн кызыксынасыћмы?

— ђйе, мин бит сђнгать мђктђбендђ укыйм.

— Нинди рђсемнђр ясарга яратасыћ?

— Табигать књренешлђрен ясарга яратам, бигрђк тђ авыл пейзажын.

— Сынлы сђнгать турында китаплар укыйсыћмы?

— ђйе. Књренекле татар, рус, чит ил рђссамнарыныћ иќаты турында китаплар укыйм, альбомнарын карарга яратам.

 

ж) — Альбина, белђсећме, Татарстанда ничђ музей бар?

— 24.

— ђ Казанда ничђ?

— Минемчђ, уннан артык музей бар.

БИРЕМНђР

1. Сорауларга ќавап бирегез:

— Сез кайсы татар язучыларын белђсез?

— Сез нинди татар шагыйрьлђрен белђсез?

— Сез нинди татар драматургларын белђсез?

— Сез шигърият белђн кызыксынасызмы?

— Сезгђ Габдулла Тукайныћ шигырьлђре танышмы?

— Габдулла Тукай нинди поэмалар язган?

— Габдулла Тукай шигырьлђрен русчага кемнђр тђрќемђ иткђн?

— Тукай премиясе лауреатларыннан кемнђрне белђсез?

— Сез нинди ђсђрлђр укырга яратасыз?

— Сез мђхђббђт турында китаплар укыйсызмы?

— Сез нинди татар ќырчыларын белђсез?

— Казанда нинди ќыр фестивальлђре була?

— Илџам Шакиров кем ул?

— Беренче татар операсын кем язган?

— Беренче татар балетыныћ композиторы кем булган?

— Рудольф Нуриев кем булган?

— Сезнећ Шаляпин фестиваленђ барганыгыз бармы?

— Сезгђ яшь татар ќырчылары танышмы?

— Сез нинди музыка коралларын белђсез?

— Сез музыка коралларында уйныйсызмы?

— Казанда симфоник оркестр бармы?

— Казанда филармония эшлиме?

— Татарстанда нинди сђнгать уку йортлары бар?

— Татарстанда ничђ театр бар?

— Казанда нинди театрлар бар?

— Татар драматургларын белђсезме?

— Сезнећ татар театрында булганыгыз бармы?

— Сезгђ кайсы татар спектакле ошый?

— Сезгђ кайсы татар артистлары ошый?

— Татар дђњлђт академия театрыныћ баш режиссеры кем?

— Татарстанда музейлар књпме?

— Ић зур музейлар ниндилђр?

— Сез кайсы татар рђссамнарын белђсез?

— Сезнећ нђфис сђнгать музеенда булганыгыз бармы?

— Бакый Урманченыћ нинди скульптуралары бар?

— Сезнећ нинди рђссамнарныћ књргђзмђлђрендђ булганыгыз бар?

— Сез рђсем ясарга яратасызмы?

— Сез татарча китаплар укыйсызмы?

— Нинди татар газета-журналлары Сезгђ таныш?

— Сез татарча яхшы сљйлђшђсезме?

— Сезгђ татар теле ошыймы?

— Сез нинди теллђрдђ сљйлђшђсез?

— Татар теле нинди теллђр белђн кардђш?

— Татар телендђ ничђ миллион кеше сљйлђшђ?

— Татарлар кайсы иллђрдђ яшилђр?

— Чит иллђрдђге татарлар Татарстанга килђлђрме?

— Сез нинди татар ризыкларын яратасыз?

— Татарларда нинди бизђнњ ђйберлђре бар?

— Татарлар љчен ић зур бђйрђм нинди?

— Казан нинди шђџђр?

— Казанда нинди тарихи урыннар бар?

— Милли-мђдђни њзђк кайда? Анда нинди књргђзмђлђр була? Барганыгыз бармы?

— Икенче Бљтендљнья татар корылтае кайчан булды?

— Сез Кубрат хан хђзинђлђре књргђзмђсенђ бардыгызмы?

2.Мђкальлђрне тђрќемђ итегез џђм ятлагыз:

Књп йљргђн кеше књп ишетђ.

Бергђ-бергђ юл кыска.

Кая барсаћ да, бер кояш.

Бер књктђ ике ай булмас.

Акчасыз торып була, икмђксез торып булмый.

Алтынны ала белгђн, бњлђ дђ белер.

Асылташ зур булмас.

Кошныћ матурлыгы тљсе белђн, кешенећ матурлыгы эше белђн.

Эше юк кешегђ кљн дђ бђйрђм.

Эшлђп ашасаћ, тђмле булыр.

ќире юкныћ иле юк.

ќире байныћ иле бай.

 

3. Шигырьлђрне укыгыз џђм ятлагыз.

Дђрдемђнд

К о р а б

 

Шаулый дићгез...

ќил љрђдер...

ќилкђнен киргђн кораб!

Тљн вђ кљндез

Ул йљрђдер:

Юл бара ят ил карап...

 

Чыкты ќиллђр,

Купты тулкын —

Ил корабын ќил сљрђ!..

Кайсы юллар,

Нинди упкын

Тарта безне ќан сорап?!.

 

***

Кил, љйрђн, и туган, бер башка телне,

Бњтђн теллђр белњ яхшы џљнђрдер.

Катыштырма вђлђкин телгђ телне,

Тел уйнатмак наданлыктан ђсђрдер.

 

***

Сђгыйть Рђмиев   С И Н Мине утка аткан ул — син, Мине суга салган да — син, Утка янсам, суга батсам, Тартып алган Аллам да — син!   УЛ   Кашлары — ай аныћ, яћа туган, Йљзе — айныћ тулган кљннђре, Керпеклђре — нурлар, кич чђчелгђн, Ике књзе — шул кичнећ књллђре.

Коммуникатив биремнђр.

1. Поздоровайтесь с собеседником по-татарски.

2. Уточните, хорошо ли он говорит по-татарски.

3. Поинтересуйтесь, кто он (она), откуда он (она), чем занимается, сколько ему (ей) лет, есть ли у него (у нее) семья, дети, живы ли родители, много ли у него (у нее) родственников.

4. Побеседуйте с другом о том, куда он ездил в воскресенье.

5. Познакомьтесь с незнакомым человеком.

6. Спросите у знакомого, есть ли у него машина, какая у машины марка. Спросите номер машины.

7. Поинтересуйтесь у своего нового знакомого, есть ли у него телефон, какой у него номер.

8. К Вам пришел друг. Пригласите его пить чай.

9. Спросите у друга, какие татарские блюда ему нравятся.

10. Спросите в магазине, сколько стоит молоко (хлеб, булка, масло, сметана, мясо, рыба, конфеты, колбаса, печенье, соль, спички и т.д.)

11. Позвоните другу (подруге) и спросите, что он (она) делала вчера.

12. Вы пришли в Центральный универмаг. Расскажите о том, какие отделы Вы посетили, какие покупки Вы сделали.

13. Друг замечает, что Вы плохо выглядите. Объясните ему причину.

14. Попросите друга, чтобы он купил лекарство от головной боли.

15. Вы плохо себя чувствуете. Вызовите врача на дом.

16. Спросите у прохожего, где находится ближайшая аптека.

17. Вас интересует, какое лекарство надо пить при болях в желудке.

18. Спросите у друга, занимается ли он спортом.

19. Поинтересуйтесь, какими видами спорта занимаются студенты.

20. У вашего друга сегодня день рождения. Поинтересуйтесь, кого он пригласил. Кто к нему придет.

21. Спросите, где будет отдыхать летом ваш друг.

22. Уточните, поедут ли летом в деревню ваши родители.

23. Поинтересуйтесь у вашего знакомого, где он намерен провести отпуск.

24. Вы побывали на празднике Сабантуй. Что Вам больше всего понравилось?

25. Побеседуйте с другом о татарских праздниках.

26. Ваши друзья из Америки приехали к Вам в гости в Казань. Какие исторические места Казани Вы им покажете?

27. Вы знакомите своих гостей с Казанским университетом.

28. Спросите у знакомого профессора, где он преподает, какие факультеты, специальности есть в этом вузе.

29. Уточните, сколько высших учебных заведений в Казани.

30. Поинтересуйтесь у Вашего знакомого, где он учится, на каком факультете, курсе и чем он интересуется.

31. Скажите, что Вы учитесь в КГУ, на юридическом факультете. Кратко расскажите о Вашем факультете.

32. Ваши друзья переехали в новую квартиру. Расспросите их, нравится ли им квартира, сколько в ней комнат, какую мебель им необходимо купить.

33. Ваш друг познакомился с девушкой. Скоро у них свадьба. Спросите, где будет свадьба, кто приглашен.

34. Вы встретились на улице с бывшим одноклассником. Спросите, давно ли женился ваш одноклассник, кто его жена, есть ли у него тесть, теща.

35. Вы встречаете друга с незнакомыми Вам людьми. Он знакомит Вас с ними.

36. Вы пришли в библиотеку. Вы интересуетесь татарской литературой. Произведения каких писателей вы попросите?

37. Вы купили сборник стихов Габдуллы Тукая. Какие стихи Вам понятны? Скажите об этом.

38. Расскажите о посещении Татарского академического театра.

39. Вы побывали на премьере в театре оперы и балета. Какое впечатление произвел на Вас театр?

40. Вас познакомили с известным татарским артистом Шаукатом Биктимировым. Выразите свое восхищение его талантом.

41. Вы побывали в музее изобразительных искусств. Какие выставки Вам понравились?

42. Расспросите своего друга о посещении концерта татарских певцов.

43. Ваш друг поступил учиться в консерваторию. Поинтересуйтесь, на каких музыкальных инструментах он играет, кем он хочет стать.

44. Были ли Вы в театре Оперы и балета на фестивале классического балета имени Рудольфа Нуриева? Что Вы знаете об этом знаменитом "летающем татарине"?

45. Как часто проводятся в Казани Шаляпинские фестивали? Какие артисты бывают здесь и откуда они приезжают?

46. Если Вы были в Большом концертном зале Республики Татарстан, расскажите о красоте этого зала.

47. Вы встретились со своим другом, который начал изучать татарский язык. Спросите у него, что он узнал о татарском языке, с какими трудностями он встретился. Попросите его сравнить русский и татарский языки.

48. Побеседуйте на улице с бабушкой-татаркой, используя изученный Вами материал.

49. Скажите несколько пословиц для характеристики Вашего друга.

50. Расскажите, для чего Вам необходимо изучение татарского языка. Хорошо ли Вы усвоили язык по данной программе?

51. Помогла ли наша книга усвоить татарский язык? Каковы Ваши пожелания?

Сезгђ зур рђхмђт! Ућышлар телибез!

 

ТАТАРСКИЙ РЕЧЕВОЙ ЭТИКЕТ

Речевой этикет можно рассматривать и как элемент культуры, и как речевое поведение. “Под речевым этикетом понимается микросистема национально-специфических устойчивых формул общения, принятых и предписанных обществом для установления контакта собеседников. поддержания общения и избранной тональности” * .

Речевое поведение говорящих на татарском языке зависит от возраста. Традиционные и специфические черты наиболее отчетливо и в относительно чистом виде выступают у людей старшего поколения. Вероятно, отдельные явления в речевом поведении татар объясняются и влиянием ислама. Речевое поведение молодого поколения характеризуется часто влиянием русского языка.

Установление контакта при общении начинается с приветствий, которые зависят от участников. Приветствие “ђссђламђгалђйкем!” и ответ “Вђгалђйкемђссђлам!” употребляются в речи стариков, хотя могут иметь место и среди молодежи. Здороваются татары за руку, пожимая обе руки. Подавать только одну руку старикам считается неуважением. Более всего употребительно “Исђнмесез!” (Здравствуйте!). Приветствия Хђерле иртђ! Хђерле кљн! Хђерле кич! (Доброе утро! Добрый день! Добрый вечер!) употребительны в официальной обстановке, среди интеллигенции. Рукопожатие при этом необязательно.

Несколько просторечными и фамильярными являются приветствия Нихђл? (Как дела?), Саумы? (букв. Здоров ли?), Саумысез! (букв. Здоровы ли вы), Сђлам! (Привет!). Среди студенчества под влиянием русской речи в шутливом стиле употребляются Чао! Салют!

К близким знакомым, родным обращение — всегда на “ты”. Вежливая форма обращения на “Вы” распространилась под влиянием русской речи и приобрела нормативность при обращении к незнакомым людям, при соблюдении субординации между собеседниками, как выражение уважительного отношения.

Своеобразием для татарской речи является обращение к родственникам с использованием термина родства: апа (сестра), абый (старший брат), энем (младший брат), апам (сестра моя), сећелем (сестренка), ќизни (дядя), балдыз (свояченица). Раньше гораздо чаще использовались такие обращения к близким родственникам, как “чибђр апа” (красивая сестра), “алма апа” (яблоко-сестра), “шикђр апа” (сахар+сестра), “бђлђкђй абый” (маленький брат), “ерак ђби” (далекая бабушка) и др.

Обращение детей к своим дедушке и бабушке сохранилось в форме ђби, бабай, дђњ ђни, дђњ ђти (в диалектах есть формы зур ђни — зур ђти, карт ђти — карт ђни).

Татары выработали целую систему обращений к любимым, близким людям, отличающуюся доброжелательностью, эмоциональностью: кадерлем — дорогой мой, сљеклем — милый мой, алтыным — золото мое, књгђрченем — голубка моя, былбылым — соловей мой, аккошым — лебедь мой, акыллым — умный мой, ќаным — душа моя, ќанкисђгем — частица моей души, бђгырем (букв. печень моя) — дорогой, бђгырькђем — дорогой мой и т. д.

Своеобразием также является и то, что к посторонним, а также к близким обращаются по форме “имя + родовой термин”: Камил абый, Алсу апа, Мђрфуга абыстай, Гафур энем и т. д.

В 30—50-е годы существовал обычай среди молодежи называть официальных лиц по форме: Абдуллин абый, Шакирова апа.

Под влиянием русского языка вошло обращение при официальном общении в форме имени и отчества: Тимур Арсланович, Шђњкђт Кадырович, Луиза Мардиевна, Алсу Гиниятовна и т. д. Эта тенденция в настоящее время несколько снижается.

Официальность отличает и форму обращения: иптђш Салихов (товарищ Салихов), иптђш Кђримова (товарищ Каримова). Эта форма уже не активна.

Обращение жены к мужу до революции характеризовалось тем, что нельзя было вслух произносить имя мужа: оно табуировалось.

Вместо имени говорили ђтисе (его отец), ђнисе, анасы (его мать), син (ты), сића ђйтђм (тебе говорю) и т. д. В настоящее время мужчины обращаются к женам по имени, так же и жены — к мужьям.

Однако широко употребляются назывные карт (букв. старик), карчык (букв. старуха), хатын (жена) и т. д.

В настоящее время все большее распространение получает обращение в форме Галия ханым, Мансур ђфђнде, Фђридђ туташ (ханым — ханум, ђфђнде — господин, туташ — барышня).

У татар широко были распространены прозвища, которые давались исходя из этнической характеристики, своеобразия социальной и внешней характеристики личности, особенностей его поведения, речи, одежды, профессии, характера жилища, курьезов, связанных с человеком, и т. д. Много прозвищ по названиям животных и птиц: Аю Вђли, Саескан Сафура, Тљлке Гата, Тавык Гафур и др. Прозвищами больше наделяются мужчины, чем женщины. Прозвища употребляются часто перед именами лиц.

Приветствовать собеседника можно и кивком головы (вперед и вниз), приподниманием головного убора, поднятием руки.

Беседа происходит сидя, беседовать стоя считается немного неприличным. Обычно татары не начинают сразу деловую часть беседы. Как правило, она проходит за столом, за чаем, что является признаком и уважения и гостеприимства. За неинформативной частью беседы следует деловая часть, где излагается цель визита говорящего. Разговор завершается благодарностью за угощение, пожеланием хозяевам благополучия (Сыегызга рђхмђт — спасибо за ваше угощение; хљрмђтегезгђ рђхмђт —спасибо за уважение). Когда уходит гость, он обычно просит извинения в форме “Гаеп итеп калмагыз” (букв. “Не обессудьте”), на что хозяин отвечает “њзегез гаеп итеп китмђгез” (“Сами не уходите с осуждением”).

Общение проходит в форме диалога, где большую роль играют вопросы неинформативного характера, для того чтобы завязать разговор, частицы для поддержания и продолжения разговора, модальные слова. При прощании татары произносят хуш — хушыгыз (прощай — прощайте), сау бул — сау булыгыз (букв. будь здоровым — будьте здоровыми), исђн бул — исђн булыгыз (букв. будь живым — будьте живыми). Более просторечными являются хуш иттек (попрощались), исђнлектђ (букв. будучи здоровым). При прощании на ограниченный период стали употребляться калькированные с русского языка выражения кичкђ кадђр (до вечера), иртђгђгђ кадђр (до завтра), хђзергђ (пока). Сопутствующими пожеланиями являются тыныч йокы (спокойной ночи), хђерле тљн (доброй ночи), онытып бетермђгез (не забывайте), килегез (приходите), кергђлђгез (заходите), шылтыратыгыз (звоните), ђниећнђргђ сђлам (ђйт) — (передай матери привет), тагын килегез (еще приходите). При отъезде собеседника употребляются пожелания доброго пути: хђерле сђгатьтђ (в добрый час), изге сђгатьтђ (в добрый час), хђерле юл (доброго пути), хђерле сђфђр булсын (пусть будет добрым путешествие), юлыћ (юлыгыз) ућ булсын (пусть дорога будет удачной), ак юл сезгђ (букв. белого пути вам). При уходе или отъезде нежелательного собеседника имеется пожелание — юлыћа ак ќђймђ (скатертью дорожка). Прощание сопровождают жесты: помахивание приподнятой рукой или вперед или слегка в разные стороны.

Воспитанность говорящих ярко проявляется и при поздравлении. Слово котлыйм (поздравляю) часто опускается, как и в русском языке: бђйрђм белђн (с праздником); Яћа ел белђн (С Новым годом); Туган кљнећ белђн (с днем рождения); ќићњ кљне белђн (с Днем Победы).

При рождении ребенка поздравление сопровождается пожеланиями: озын гомерле булсын (букв. пусть будет долголетним), тђњфыйгы белђн тусын (букв. пусть родится порядочным), мљбарђк булсын (пусть будет величавым).

Поздравления с обновой также сопровождаются пожеланиями типа котлы булсын (букв. пусть будет счастливым), ќылы тђнећдђ тузсын (букв. пусть износится на твоем теплом теле), љстђњле кием (мал) булсын (букв. пусть будет одежда (богатство) с добавлениями), рђхђтен књрергђ насыйп итсен (букв. пусть придется испытать удовольствие), игелеге (хђере) белђн булсын (букв. пусть будет с добротой, с добром), љстеннђн љстђлсен (пусть добавится), љстендђ киеп туздырырга язсын (пусть доведется износить его на себе).

При поздравлении имеются и слова, выражающие степень добрых пожеланий: чын књћелдђн тђбрик итђм (котлыйм) (от чистой души поздравляю), чын йљрђктђн тђбрик итђм (от чистого сердца поздравляю).

Добрые пожелания всегда имеют место в разговоре. При виде обедающих обычно говорят: тђмле булсын (пусть будет вкусным), ашларыгыз (чђйлђрегез) тђмле булсын (пусть будет вкусной ваша еда, чай).

При появлении невесты в доме обычно говорят тљкле аягыћ белђн (букв. с волосатой ногой), ќићел аягыћ белђн (с легкой ноги), бђхетећ-тђњфыйгыћ белђн (со счастьем-порядочностью).

Если кто-то начинает первый работу, то ему говорят: кулыћ ќићел булсын (пусть будет легкой твоя рука), кул-аягыћ ќићел булсын (пусть будут легкими твои рука-нога).

При виде работающих иногда говорят алла куђт бирсен (букв. пусть аллах даст силы), алла ярдђм бирсен (пусть аллах даст помощи), куђтегез књп булсын (пусть вашей силы будет много), эшлђр ућсын (пусть дела будут удачными). Начало самой работы сопровождается выражениями типа тапшырдык (букв. передали), аллага тапшырдык (передали аллаху), хђерле сђгатьтђ (в добрый час).

Пожелание долголетия: йљз яшђ (живи сто), мећ яшђ (живи тысячу), књп яшђ (живи много), озын гомерле бул (будь долголетним).

На свадьбе принято много пожеланий: туйларыгыз котлы булсын! (пусть будет счастливой ваша свадьба), казаныћ љреле булсын (букв. пусть ваш котел будет жирным), чњмергђнећ май булсын (пейте только масло), ашаганыћ бал булсын (ешьте только мед), нигезегез ныклы булсын (пусть основа будет крепкой), тљшкђн ќирећдђ таш бул (букв. где оказалась — застынь камнем, т. е. не уходи из этого дома) и т. д.

Имеются и недобрые пожелания: чђчђк кыргыры (пусть погубит тебя оспа), мур кыргыры (пусть уморит тебя мор), кулыћ корыгыры (пусть отсохнет твоя рука), њз башыћа (на свою голову), авызыћнан ќил алсын (букв. пусть ветер унесет из твоего рта), лђгънђт суксын (суккыры, тљшкере) (пусть падет на тебя проклятие).

При желании убедить собеседника татары пользуются формулами клятв: ипинећ чыраен књрмим (букв. пусть не увижу лица хлеба), баскан ќиремдђ ќир йотсын (пусть проглотит меня земля, где стою), кояштыр менђ (вот солнце), икмђктер менђ (вот хлеб), исемем (...) булмасын (пусть меня не назовут именем ...), чђчрђп китим (пусть я рассыплюсь), ике књзем чђчрђп чыксын (пусть у меня оба глаза вылезут), ант менђ (вот клятва) и т. д.

Выражение благодарности обычно имеет место во второй реплике. Это обычно слово рђхмђт (спасибо). Варианты — рђхмђт сезгђ (спасибо вам), рђхмђт сића (спасибо тебе), бњлђгећ љчен рђхмђт (спасибо за подарок), чыгышыгыз љчен рђхмђт (спасибо за выступление), мећ-мећ рђхмђт сића (тысячу-тысячу спасибо тебе), рђхмђтлђр укыйм (говорю спасибо). Благодарность сопровождается добрыми пожеланиями авызыћа бал да май (букв. в твой рот — мед и масло), игелек књргере (пусть тебе доведется иметь дело только с добротой), аяк-кулыћ сызлаусыз булсын (пусть ноги-руки твои не болят), кулыћнан куан (радуйся своим рукам), рђхмђт яугыры (тљшкере) (букв. пусть льется (падает) тебе спасибо). Благодарность часто сопровождается выражением нинди генђ рђхмђтлђр ђйтим икђн сића (сезгђ) (как мне благодарить тебя (вас).

Извинение обычно выражается словами гафу ит (прости), гафу итегез (простите), кичер (прости), кичерегез (простите), к которым добавляется слово зинџар (пожалуйста). Иногда указывается причина извинения: борчуым љчен гафу итегез (извините за беспокойство), соћга калган љчен гафу ит (прости за опоздание).

Просьба обычно передается глаголами повелительного наклонения, к которым добавляются частицы -чы/-че, -сана/-сђнђ, -ла/-лђ, модальное слово зинџар (пожалуйста): бирче (дай-ка), калсана (оставайся), сорамагыз ла (не спрашивайте), ђйт, зинџар (скажи, пожалуйста). Кроме того, употребляются частицы ђле, инде: ачуланмагыз инде (не сердитесь), бирегез ђле (дайте-ка), карагыз ђле (смотрите-ка). Более утонченная просьба выражается в форме ђйтмђссезме икђн (не скажете ли вы), карап чыкмассызмы икђн (не просмотрите ли), авырсынмасагыз, килегез ђле (если вам не трудно, приходите, пожалуйста). Высшая степень просьбы њтенђм (прошу), ялварам (умоляю). Ответом, реакцией на эти просьбы являются слова и выражения ярый, ярар (ладно), яхшы (хорошо), баш љсте (букв. верх головы), ђлбђттђ (конечно), хђзер (букв. сейчас), булдыра алмыйм (не могу), булмый (не получится), була (ладно), була ул (будет) и т. д.

Приглашения также зависят от того, к кому обращена речь, куда приглашают и зачем приглашают. В просторечии форма приглашения — это глаголы в повелительном наклонении II лица единственного и множественного числа: кил безгђ (приди к нам), безгђ кереп чыгыгыз (заходите к нам), иртђгђгђ хђтле кал (оставайся до завтра).

В официальной речи употребляется глагол чакыру (приглашать): мин сезне иртђгђ сђгать сигезгђ кунакка чакырам (я приглашаю вас завтра к восьми часам в гости). По отношению к людям старшего возраста официальное приглашение будет выглядеть следующим образом: Cезне бњген театрга чакырырга рљхсђт итегез (разрешите пригласить вас сегодня в театр).

При входе в доме произносят керегез (входите), њтегез (проходите), тњргђ узыгыз (проходите вперед), ђйдњк (идите — более просторечно), рђхим итегез (добро пожаловать), рђхим итеп утырыгыз (пожалуйста, садитесь).

Татары — народ гостеприимный. Человека, вошедшего во время обеда, они встречают со словами мактап йљрисез икђн (вы хвалите нас, оказывается), рђхмђт тљшкере, мактап йљрисећ икђн (пусть ты будешь благословенным, ты нас, оказывается, хвалишь—ходишь).

Более категоричное предложение садиться за стол сопровождается словами утырыгыз, аштан олы тњгелсездер бит (садитесь, вы же не выше пищи). За столом употребляются выражения авыз итегез (отведайте), ќитешегез (букв. успевайте), аштан (нигъмђттђн) авыз итегез (отведайте пищи, блюд).

Приглашение пойти куда-нибудь сопровождается словом ђйдђ (айда), что имеет место с глаголами желательного, повелительного и изъявительного наклонений: ђйдђ, киттек (айда, пошли), ђйдђ, барыйк (айда, пойдем), ђйдђгез, барабыз (айда, пойдем).

Необязывающее приглашение может быть выражено и глаголами с вопросительной частицей: барасыћмы кинога? (идешь в кино?), безгђ керђсећме? (зайдешь к нам?). За приглашение обычно благодарят словами рђхмђт (спасибо), риза (согласен), ярый (ладно), бик телђп (охотно).

Одобрение, комплимент поддерживают собеседника. При встрече людей среднего возраста возможны выражения: сез џаман яшь (вы все молоды), сез бер дђ картаймагансыз (вы не постарели), сез бик ђйбђт књренђсез (вы хорошо выглядите), сез џаман яшђрђсез (вы все молодеете), сез џаман шул ук (вы все тот же). При одобрении внешнего вида, одежды обычно говорят: сезгђ бу књлмђк бик килешђ (это платье очень идет вам), сезгђ болай бик килешђ (так вам очень идет). Одобрения поступков выражаются словами молодец, шђп (хорошо), яхшы (хорошо), Афђрин (браво), гаќђп (удивительно).

В отдельных случаях высказанные хвалебные слова сопровождаются выражениями: ђйтмђгђнем булсын! (это я не сказал!). Ташка њлчим! (приравниваю к камню!). Књз тимђсен! (пусть не сглазится!) и т. д., что объяснялось магией слова и табу (запретом на слово).

Разговор по телефону сопровождается клишированными выражениями — кальками из русского языка: алло (алло), ђйе (да), тыћлыйм (слушаю); Бу кассамы? (это — касса?); Галия, синме? (Галия, это ты?); сез ялгышкансыз (вы ошиблись), юк, бу Галия тњгел (нет, это не Галия); Тамараны телефонга чакырыгыз ђле (Позовите Тамару к телефону); Марат Кђримович, сезне сорыйлар (Марат Каримович, вас просят); хђзер чакырам (сейчас позову); хђзер (сейчас), хђзер ул килђ (сейчас он подойдет); ул љйдђ юк (его нет дома); ул чыккан иде (он вышел); начар ишетелђ (плохо слышно); тагын шылтыратыгыз (позвоните еще) и т. д. Естественно, разговор по телефону, выбор слов и выражений зависят от степени близости говорящих, от их культуры общения и т. д.

Перебивать друг друга в разговоре считается невежливым.

Считается неприличным вмешиваться детям в разговор старших (раньше считалось неприличным разговаривать невестке со свекром).

До сих пор сохранились запреты на употребление отдельных слов: нельзя говорить об умершем мескен (несчастный, бедный) — надо мђрхњм (покойный); клопа называют не кандала, надо говорить кибђк (с пожеланием высохнуть); нельзя говорить о ячмене в глазу арпа — нужно сказать коры ботак (сухая ветка); нельзя говорить елан (змея) — надо говорить камчы (плеть), нельзя говорить в том доме, где есть козлята и ягнята, куян (заяц) — вместо этого слова надо сказать озын колак (длинные уши), миран; нельзя говорить аю (медведь) — нужно сказать хуќа (хозяин), ул (он) и т. д. Естественно, такие запреты слов молодое поколение часто не знает и это явление знакомо лицам среднего и старшего поколения.

Речь татар старшего поколения небогата жестами и мимикой. Можно отметить следующие жесты татар: кивок головой направо — налево — отказ; кивок головой сверху вниз — согласие; рукой вперед — указание; похлопывание руками по бедрам — удивление, потрясение; движение ладонью от себя — отвергающий жест: рукой к себе — приглашение и т д. Раньше девушки во время посиделок мимикой бровей объяснялись с парнями, пощелкивали суставами пальцев, чтобы привлечь к себе внимание.

Татарская речь очень эмоциональна, что достигается частично употреблением междометий, особенно женщинами. Междометия выражают восхищение, радость, удивление, удовлетворение, испуг, сомнение, неудовольствие и т.д.: и-и-и, ай, ђй, ой, ух, уф, ну, оџо, бђй, бакчи, абау, ђ-ђ-ђ, о-о-о, ай-ай-ай, их-ма, бђлеш, пђрђмђч, чњ и др.

Татарская речь певуча (особенно в мишарских говорах), по темпу несколько быстрее, чем русская.

 

Татарско-русский словарь-минимум

Словарь содержит слова и отдельные активно употребляемые сочетания слов, которые были включены в уроки. В словаре даются основные и также некоторые контекстуальные значения употребленных слов.

Для облегчения усвоения произношения наиболее трудных слов после татарского слова дается транскрипция, в которой нашли отражение такие фонетические явления, как уподобление звуков (ассимиляция), озвончение звуков, сокращение и выпадение звуков (редукция), ударение, изменения звуков при употреблении двух слов в одном речевом такте.

Глаголы даны в инфинитивной форме, при этом черточкой отделен корень и отражены случаи чередования звуков в корне.

 

Условные обозначения

[„] — увулярный звонкий согласный звук (например, гата [„µта], гадђт [„ђдђт]) [µ] — огубленное а [w] — губно-губной звук

– Конец работы –

Используемые теги: Татарский, язык, интенсивный, курс0.045

Если Вам нужно дополнительный материал на эту тему, или Вы не нашли то, что искали, рекомендуем воспользоваться поиском по нашей базе работ: Татарский язык интенсивный курс

Что будем делать с полученным материалом:

Если этот материал оказался полезным для Вас, Вы можете сохранить его на свою страничку в социальных сетях:

Еще рефераты, курсовые, дипломные работы на эту тему:

Краткий курс механики в качестве программы и методических указаний по изучению курса Физика Краткий курс механики: Программа и методические указания по изучению курса Физика / С
Федеральное агентство железнодорожного транспорта... Омский государственный университет путей сообщения...

В основе курса лежит лингвистическая концепция уровнево-системной организации языка, где каждую из единиц системы языка характеризуют дифференциальные признаки
Современный русский язык является одним из профилирующих курсов в системе образования учителя словесника Изучение его предполагает не только... В основе курса лежит лингвистическая концепция уровнево системной организации... Основные задачи практических и лабораторных занятий заключаются в закреплении знаний приобретенных на лекциях...

Лекція 1. Вступ до курсу історії України 1. Курс історії України в системі гуманітарних наук. Предмет, мета та завдання курсу. 2. Періодизація історії України
Лекція Вступ до курсу історії України План...

Курс Екологія Курс Екологія Курс Екологія Практична робота № 1
Факультет міжнародних економічних відносин та туристичного бізнесу... Курс Екологія Практична робота...

Организационный этап выполнения курсовой работы 2.1 Примерная тематика курсовой работы . 3 Основной этап выполнения курсовой работы 3.1.1 Назначение и место ученого предмета дисциплины
стр Введение... Введение Реформирование национальной системы высшего образования связанное с введением нового перечня специальностей общегосударственного классификатора...

Понятие литературный язык. Место литературного языка среди других форм существования языка
Литературный язык это язык государственных и культурных учреждений школьного обучения радио и телевидения науки публицистики художественной... Современный литературный язык многофункционален Он используется в различных... Основные сферы использования литературного языка телевидение и кино наука и образование печать и радио...

Конспект лекций по курсу Алгоритмические языки и программирование Основы языка С++
Пермский Государственный технический университет... Кафедра информационных технологий и автоматизированных... Викентьева О Л...

ПРАКТИЧЕСКИЙ КУРС АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА 4 курс
ПРАКТИЧЕСКИЙ КУРС АНГЛИЙСКОГО ЯЗЫКА... курс Под редакцией В Д АРАКИНА Издание четвертое переработанное и дополненное...

Курс русской истории Лекции I—XXXII Курс русской истории – 1 КУРС РУССКОЙ ИСТОРИИ Лекции I—XXXII Василий Осипович Ключевский
Курс русской истории Лекции I XXXII... Курс русской истории...

Два объекта истории русского языка: живой язык диалектный и литературный язык
Новые общественные функции приобретает русский язык по мере сложения новой исторической общности советского народа он становится межнациональным... Современный период... Горшкова Хабургаев ИГРЯ...

0.028
Хотите получать на электронную почту самые свежие новости?
Education Insider Sample
Подпишитесь на Нашу рассылку
Наша политика приватности обеспечивает 100% безопасность и анонимность Ваших E-Mail
Реклама
Соответствующий теме материал
  • Похожее
  • По категориям
  • По работам