ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ

ПӘННІҢ ҚЫСҚАША СИПАТТАМАСЫ

 

Лекциялық сабақтар

Тақырып. Адам организмінің өсуі мен дамуының негізгі заңдылықтары

Даму – сапалық көрсеткіш. Организмнің дамуы дегеніміз ұлпалардың жекешеленіп белгілі бір қызмет… Физикалық дамудың көрсеткіштері барлық мүшелерге… Функциялық дамудың көрсеткіштері мүшенің атқаратын қызметіне байланысты…

Адам жасының кезеңдері

1. Нәресте- алғашқы 10 күн; 2. Емшектегі сәби -10 күн-1 жас аралығы; 3. Алғашқы балалық шақ - 1-3 жас аралығы;

Тақырып. Қозу физиологиясы

Физиологиялық тыныштық деп адам көзін жұмып, тыныш, ештеңені ойламай, тыңдамай, денесін босатып, демалып, ояу… Адам денесіндегі көпшілік тірі клеткалардың тітіркену… Физикалық тітіркендіргіштер деп түрлі механикалық (соққы, шаншу, қысым,…

Тақырып. Жүйке жүйесінің құрылысы, қызметі

Мен дамуы

Нейронные сети, клетки нейроглии

Пути введения лекарственных средств

Орталық және шеткі жүйке жүйелерінің құрылысы, қызметі және дамуы.

Орталық жүйке жүйесі ми мен жұлыннан тұрады. Жұлын омыртқа өзегінде орналасқан,… Адамның жұлыны 31-33 сегменттен тұрады: 8 мойын, 12… Жұлын екі түрлі қызмет атқарады: өткізгіштік және рефлекторлық (тізе…

Ми сыңарларының қызметі

ЭЭГ-ның негізгі бес түрлі ырғағын бөледі: альфа, бета, гамма, дельта және тета ырғақтары. Альфа ырғағы – тыныштық ырғақ, жиілігі секундына… Бета ырғағы - әрекет ырғағы, жиілігі секундына 14-30 рет. Бұл ырғақ…

Шкі мүшелерге әсері

1862 жылы И.М.Сеченов орталық жүйке жүйесіндегі тежелуді зерттей келе, оның 2 түрлі болатынын тапқан:… Пресинапстық тежелу кезінде қозу импульстерін өткізетін… Постсинапстық тежелу орталық жүйке жүйесінде арнайы тежегіш нейрондардың болуына…

Тақырып. Жоғары жүйке әрекеті, жүйке

Жүйесінің гигиенасы

Жоғары жүйке әрекетіне ми сыңарлары мен оның қыртысының қызметі жатады. Жоғары… Адамның мінез-құлқы мен мидың арасындағы… Рефлекс және оның түрлері.Рефлекс деп сыртқы ортаның тітіркендіргіштерінің…

Жоғары жүйке әрекетінің топтары

И.П.Павлов жануарлардың жоғары жүйке әрекетінің топтарын ми қыртысындағы қозу мен тежелудің… Қозу мен тежелудің күші деп ми қыртысындағы… Қозу мен тежелудің осы қасиеттеріне қарай И.П.Павлов жануарларда жоғары жүйке…

Эмоция және оның себептері

Эмоция дегеніміз адамның сыртқы ортаның жағдайына деген сезімін білдіріп, белгілі бір тітіркендіргіштің әсеріне… Эмоцияның 3 құрамы бар: 1. Ішкі сезім.

Йқы, оның физиологиялық негіздері мен жас ерекшеліктері

Ұзақ уақыт ұйқы кемігенде адамның еңбек қабілеті, есте сақтау қабілеті, ойлау… Ұйқыны азайтуға, әсіресе балаларда болмайды.… Бала мезгілінде дұрыс ұйықтау үшін жатар алдында ауыр тамақ ішпеуі тиіс. Ауыр…

Ес. Бала есінің дамуы

Мәліметті сақтау мерзіміне қарай ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді ес деп бөлінеді. Қысқа мерзімді ес балада 3-4 айдан кейін іске қосылады.… 7 жасқа дейін еріксіз еске сақтау қабілеті, одан әрі қарай ерікті еске айналады. Ер…

Тақырып. Сенсорлық жүйелер. Сезім мүшелерінің гигиенасы. Анализаторлардың маңызы, жалпы құрылысы, ортақ қасиеттері.

Әр түрлі сыртқы және ішкі тітіркенгіштерді қабылдайтын және оларды талдап жауап қайтаратын сезгіш жүйкелер жүйесін – сенсорлық жүйе немесе анализаторлар (талдағыштар) деп атайды. Әрбір анализатордың 3 бөлімін ажыратады:

1. Рецепторлық бөлім – сезгіш рецепторлардан тұрады. Олар тітіркендіргіштің әсерін қабылдап, қозуға айналдырады.

2. Өткізгіш бөлім рецепторда пайда болған қозуды сезім мүшелерінен шығып, ми қыртыстарына таситын сезгіш жүйкелерден тұрады.

3. Талдағыштың қыртыс бөлімін ми сыңарларының қыртысында орналасқан сезім орталықтары құрады.

Талдағыштардың ортақ қасиеттері:

1. Талдағыштардың рецепторлары өзіне ғана тән тітіркендіргіштердің әсерін қабылдайды. Ондай тітіркендіргіштерді адекватты тітіркендіргіш деп атайды. Көру талдағышы үшін жарық сәулелері, есту талдағышына дыбыс толқындары т.с.с сай келеді.

2. Талдағыштардың рецепторлары тітіркендіргіштердің күші өзгергенде тітіркендіргіштердің жаңа күшіне тез бейімделеді. Мысалы, жарық бөлмеден қараңғыға кіргенде, алғашқы кезде ештеңе көрінбегенімен біраздан соң заттар көріне бастайды. Осы сияқты, бөлмеге кіріп келгенде әтірдің иісі сезілгенімен, біраздан соң сезілмей кетеді.

3. Талдағыштар бір-бірімен байланысты қызмет атқарады. Сондықтан бірінің қызметі күшейгенде, екіншісінің қызметі төмендейді және керісінше. Мысалы, бар зейінімен сабаққа дайындалып, кітап оқып отырған оқушы маңайындағы бөгде дыбыстарды естігенімен мағынасын түсінбейді.

4. Бір талдағыштың қызметі бұзылғанда қалғандары оның қызметін бөліседі. Мысалы, соқыр адам көзі көрмегенімен басқа сезім мүшелері жақсы дамиды.

5. Талдағыштардың рецепторларының сезімталдығын жаттықтыру арқылы не күшейтіп, не төмендетуге болады.

Талдағыштар әр түрлі қашықтықта орналасқан заттардың бейнесін қабылдауына байланысты оларды екі топқа бөледі: дистантты, яғни сезім мүшесінен белгілі бір қашықтықта орналасқан заттардың әсерін сезу (көру, есту, иіс сезу талдағыштары) және контакты, яғни сезім мүшесіне жанасқан затты сезетін (дәм сезу, тері талдағыштары) талдағыштар.

 

Көру талдағышы

Көз аламасының сыртқы қабығын - фиброзды қабық деп атайды. Оның алдыңғы… Көз алмасының ішкі қабығы – торлы қабық… Көз алмасының нұрлы қабығының артқы жағында қос…

Жарықты қабылдау

Люкс – жарық сәулелері 1 м қашықтықтан 1 м2 тегістікке тік түскенде пайда болатын жарықталуының… Көздің заттың түсіне бейімделу қабілетінің… Түсті жарықты қабылдау ілімінің негізін алғаш рет М.В.Ломоносов 1756 ж.…

Көру талдағышының жас ерекшелігі.

Көз жасының безі жаңа туған нәрестеде толық жетілген, бірақ оған келетін жүйке талшығы… Жаңа туған нәрестенің қарашығы өте… Баланың көзінің қозғалысы тек 1 айға толғанда ғана дұрыс…

Көру гигиенасы.

-кітапты оқығанда, жазғанда баланың көзі мен қағаз аралығы 35-40 см болу керек; -жарық мөлшері 150-300 люкс болуы тиіс және жарық сол… -үстелде, партада бала дұрыс отыру керек;

Дыбыс талдағышы

Сыртқы құлаққа–эластикалық шеміршектен тұратынқұлақ қалқаныменсыртқы… Ортаңғы құлақ – дабыл қуысынан, есту… Ішкі құлақтың немесе шытырманның (лабиринт) құрылысы күрделі болып…

Дәм сезу, иіс сезу және тері анализаторлары.

Олардың жас ерекшеліктері

Дәм сезу анализаторының рецепторлық бөлімі ауыз қуы-сындағы мүшелердің дәм сезу клеткаларымен… Тәтті заттың әсері тілдің ұшындағы… Иіс сезу анализаторларының рецепторлық клеткалары мұрын қуысының жоғары…

Тақырып. Ішкі секреция бездері мен гормондар. Жасқа сай ерекшеліктері.

Экзогендік (лат. секреция – сөл, грек.экзо - сыртқа) бездердің өзегі болады, өнімдері қуыс мүшелерге (ауыз… Эндокриндік бездердің өзегі болмайды, өнімдері тікелей… Ішкі секрециялық бездерге: гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқан серік бездері, айрлы…

Гипофиздің гормондары

Соматотропин немесе өсу гормоны (СТГ) – белоктың алмасуын, ұлпалардың өсуін реттейді, май мен көмірсудің… 1945 ж. бұл гормонды Еванс пен Ли Симпсон тек малдың безінен… СТГ гиперсекрециясында баланың бойы ұзарып (2 м-ден асып кетеді) алыптық, ал гипосекрециясында…

Жыныстық жетілу

Жыныстық жетілу ер балаларда 10-11 жаста, қыз балаларда 9-10 жаста басталады. Осы уақыттан бастап ер балалардың жыныс… 18 жаста жігіттің жыныстық жетілуі аяқталады. Қыз балаларда 8 жастан-ақ әйел пішіндес қаңқа ерекшеліктері пайда болады, жамбас…

Тақырып. Тірек-қимыл жүйесі, оның жас ерекшеліктері

Адамның қаңқасы 200-ден астам сүйектен тұрады. Олар бір-бірімен буын арқылы жалғасып… Бұлшықеттердің негізгі қызметі - сүйектерді… Сүйектің құрылысы.Сүйек остеон деп аталатын пластинкадан тұрады.…

Тақырып. Қанның қызметі, құрамы. Оқу мен дене еңбегінің қанға әсері. Қан топтары. Иммунитет.

Адамның денесіндегі қан — организмнің сұйық негізгі ішкі ортасы. Қанның жалпы мөлшері ересек адамда 4,5-6 л шамасында, яғни дененің жалпы салмағының 6-8 %. Жаңа туған нәрестеде ол 10-20 %, 1 жаста 9-13%, 5-7 жаста 7-8 % болады. Организмдегі барлық қанның 50% қан деполарында қор болып сақталады. Ондай мүшелерге бауыр, көк бауыр, өкпе және тері жатады. Бүл мүшелердегі қан қоры адам жараланып, қансырағанда қан айналымына шығып, тіршілікті сақтап қалады, ал денедегі қанның 50-60% жоғалса, адам өліп қалады.

Қанның қызметі:1. Тасымалдау (клеткаларға аса кажетті қоректік заттар мен оттегін тасымалдайды және организмдегі зат алмасудан пайда болатын кажетсіз улы заттардың шығуына қатысады);

2. Дененің тұрақты температурасын сақтауға қатысады;

3. Организмнің иммундық қасиеттерін қамтамасыз етеді;

4. Мүшелердің қызметін гуморальдық реттеуге қатысады.

Қанның құрамы.Қан пішінді элементтер, яғни қан жасушаларынан (эритроциттер, лейкоциттер және тромбоциттер) және сүйық плазмадан тұрады. Қан жасушалары күллі қанның 55-60%-ын, ал плазма 40-45%-ын кұрайды. Қан плазмасының кұрамы күрделі: оның 90%-ға жуығы су, 7-8 % белоктар, 2 % түрлі органикалық және бейорганикалық заттар.

Қанның физикалық және химиялық қасиеттері:

1. Плазманың осмостық қысымы деп оның кұрамындағы органикалық және бейорганикалық заттардың ерітінділерін тудыратын қысымын айтады. Плазманың осмостық қысымы ондағы минерал затгарының мөлшеріне байланысты: неғұрлым олардың плазмадағы концентрациясы көп болса, соғұрлым осмостық қысым да көп болады. Қан клеткалары мен денедегі ұлпалардьщ тірлігі үшін, плазманың осмостық қысымының тұрақтылығының маңызы зор.

2. Қанның белсенді реакциясы оның құрамындағы сутегінің иондарының концентрациясына байланысты және оны рН реакциясы (сутегінің көрсеткіші) деп белгілейді. Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығы денедегі күллі ферменттердің қатысуымен болатын реакциялар үшін маңызды, Қалыпты жағдайда қанның рН ~ 7,36 тен, бұл әлсіз сілтінің реакциясы.

Қанның белсенді реакциясының тұрақтылығына қанның буферлік жүйесінің үлкен маңызы бар. Кейбір бейорганикалық қосындылар, белок заттары қанға келетін зат алмасуының нәтижесінде қышқыл немесе сілтілік қасиеттері бар заттармен қосылыстар жасайды. Мысалы, дене еңбегімен шұғылданғанда қанға зат алмасуынан пайда болған кышқыл заттар келеді. Қанның буферлік қасиеті гемоглобин, карбонаттар, плазманың белоктарының буферлік жүйелеріне байланысты. Бұлардың ішіндегі аса маңыздылары гемоглобиндік және карбонаттық буферлік жүйелер.

3. Қанның т ұ т қ ы р л ы ғ ы. Қанның тұтқырлығын судың тұтқырлығымен салыстырады. Судың тұтқырлығы 1 -ге тең деп алынса, жаңа туған сәбидің қанының тұтқырлығы алғашқы күндері 10,0-14,8 болады. 1-ші айдың соңында ол 4,8 дейін төмендеп шамамен тұрақты болып, осы күйінде сақталады. Оның ауытқуы онша көп емес, алғашқы 1 жаста орта есеппен 4,6; 1-3 жасқа дейін 4,57; 3-15 жас арасында 4,61 шамасында болады. Дегенмен 8-11 жас арасында ғана қанның тұтқырлығы айтарлықтай 2,9-дан 5,5-ке дейін (орта шамамен 3,9) ауытқиды деген мәліметтер кездеседі. Қанның тұтқырлық шамасы жынысқа байланысты емес, орта есеппен алғанда ер балаларда 4,6, ал қыз балаларда 4,58-ге тең болады.

Қан плазмасының тұтқырлығы оның жалпы тұтқырлығына қарағанда аз, не бары 1,88.

Сонымен, қанның құрамы, оның мөлшері, физикалық және химиялық қасиеттері шамамен алғанда тұрақты болуы тиіс. Бұл тұрақтылықты жүйке жүйесі мен гуморальдық жүйелер реттейді.

Адамның қанының температурасы тұрақты болады. Бір тәуліктің ішінде баланың денесінің температурасы 36,6-37°С шамасында ғана өзгереді. Температураның аз мөлшерде көбейгені - денедегі аурудың белгісі. Ал температура төмендесе адамның "әлі құриды", яғни әлсіздік байқалады. Қан бауырда және бұлшық еттерде жылытылып, теріде салқындатылады.

 

Анның пішінді элементтері

Эритроциттер қан плазмасының осмостық, қысымының өзгерісіне аса сезімтал болады. Осмостық кысымның… Егер қанды алып, пробирканың ішіне біраз уакыт қойса,… Жаңа туған сәбидің қанында 2 түрлі эритроциттер бар: а)ұрықтық…

Ан топтары және иммунитет

Қанның құрамындағы эритроциттерде екі түрлі а г г л ю т и н о г е н деп аталған зат бар: А және В.… 1. Эритроциттерінде агглютиногендер жоқ, бірақ плазмасында екі… 2. Қанының эритроциттерінде агглютиноген А, плазмасында агглютининß бар адамдар 39%, олар…

Тақырып. Тыныс алу жүйесі, оның жас ерекшеліктері. Тыныс алу гигиенасы

Тыныс алу жүйесінің амаңызы. Тыныс алу мүшелерінің маңызы өте зор. Олар арқылы организмге… Тыныс алуды шартты түрде 3 процеске бөлуге болады: 1) сыртқы орта мен өкпе арасындағы газ алмасу (сыртқы тыныс алу);

Балалар мен жасөспірімдердің ӨТС-ы

Ересек адам 1 минөтте өкпесінен 6-7 л ауаны өткізеді. Алмасатын ауаның мөлшері адамның салмағына, бойына… Тыныс алудың нервтік және гуморальдық реттелуі.… Тыныс алу орталығындағы жүйке жасушаларының қозуы қандағы…

Тақырып. Ас қорыту жүйесі, оның жас ерекшеліктері

Асты қорыту «конвейер негізінде» жүреді: ас қорыту жолдарының әр бөлігінде жеген тамақтың біразы… Ауыздағы асқорыту және оның жас ерекшеліктері. Жеген… Тамақты шайнап, ұстау – ауыз қуысының негізгі қызметі. Шайнауға…

Ас қорытудың реттелуі

Сілекей тамақты көргенде, оның исін сезгенде, астың атын айтып әңгімелегенде де бөлінеді. Бұл… Қарын бездерінің қызметінің реттелуі. Қарын… Қарын бездерінің қызметін қарын қабырғасында түзілетін гастрин мен гастрон…

СТУДЕНТТЕРДІҢ ӨЗДІК ЖҰМЫСЫНА БЕРІЛЕТІН ТАПСЫРМАЛАР

   

Олданылатын әдебиеттер тізімі

2. Алиакбарова З.М. Мектеп жасындағы балалардың анатомиясы, физиологиясы және гигиенасының негіздері. Алматы, 1993. 3. Хрипкова А.Г., Антропова М.В: Возрастная физиология и школьная гигиена.… 4. Қабанов А.Н., Чабовская А.П. Мектеп жасына дейінгі балалар анатомиясы, физиологиясы және гигиенасы.…

Бағалау ақпараты және критериясы

Қорытынды бағалауға:

Ағымдық бақылау – 60%

Емтихан – 40%

Қорытынды бағалау келесі формула бойынша есептелінеді:

 

ИО=[Р1+Р2] : 2 х 0,6+Е х 0,4

Мұндағы:

ИО – қорытынды бақылау;

Р1 – Ағымдық бақылау бағасының сандық эквиваленті;

Р2 – Аралық бақылау бағасының сандық эквиваленті;

Е - Емтихан бағасының сандық эквиваленті.

 

Баға қою саясаты

-үй тапсырмасы (макс. балл-10) -ағымдық бақылау (макс. балл-20) -аралық бақылау (макс. балл-30)

Тест сұрақтары

Жас ерекшеліктер физиологиясы нені зерттейді?

А) Адамның дене құрылысын.

В) Адам жасын.

С) Адам организмінің, жеке мүшелердің және мүшелер жүйелерінің қызметтерінің жас ерекшеліктерін.

D) Тіршіліктің түрлі кезеңдеріндегі морфологиялық ерекшеліктерді.

Е) Әр түрлі жас кезеңдерінде структуралық ерекшеліктерін.

Мектеп гигиенасы нені зерттейді?

А) Оқушы денсаулығын сақтау жолдарын.

В) Оқушылармен сыртқы орта арақатынасын.

С) Оқушылардың мектептегі психикалық қалыптасуын.

D) Оқушы мен мұғалім қарым-қатынасын.

Е) Оқушыларды.

Су мен дамудың гетерохрондылығы неде?

В) Өсу мен дамудың жылдамдығы. С) Мүшелер қызметтерінің тежелуі. D) Организмнің ауруға шалдығуы.

Акселерация дегеніміз не?

А) Өсу мен дамудың тежелуі.

В) Өсу мен дамудың жылдамдығы.

С) Балалардың жыныстық жетілуі.

D) Бойының өспей қалуы.

Е) Салмақтың аурлауы.

Биоэлектрлік құбылыс дегеніміз не?

А) Тірі ұлпалардың электрлік қасиеті.

В) Зат алмасу процесі барысында болатын электр заряды.

С) Қандайда болмасын материядапайда болатын электр белсенділік.

D) Клеткаларда болып жататын биохимиялық өзгерістер.

Е) Тітіркендіру табалдырығының күшінен пайда болатын электрлік ток.

Организм мен ортаның бірлігі деген не?

А) Ішкі және сыртқы орта байланысы.

В) Организмнің ортаға бейімделуі.

С) Организмнің тұрақтылығын қамтамасыз ететін физиологиялық механизм.

D) Организм мен ортаның арақатынасы.

Е) Организмнің сыртқы ортаға қатысы.

Организмнің біртұтастығы дегеніміз не?

А) Организмнің клеткаларын құрайтын тұтастық.

В) Организмнің бөлінбеуі.

С) Құрылысымен функциясы бірлікте болып, бір жүйе құрып, жинақты міндетті орындау.

D) Организм мүшелерін құрайтын тұтастық.

Е) Организмнің жүйелігі.

Гомеостаз деген не?

А) Ішкі мүшелердің салыстырмалы тұрақтығы.

В) Ішкі сұйықтық орта тұрақтылығы.

С) Физиологиялық функциялардың реттелуі.

D) Организмнің сыртқы ортаға тұрақтылығы.

Е) Ішкі ортаның тұрақсыздығы.

Гуморальдық реттелу деген нені түсіндіреді?

А) Организмнің сұйықтық ортасы арқылы жүзеге асатын механизм.

В) Су ортасы арқылы реттелу.

С) Дәрумендер көмегімен реттеу.

D) Ферменттердің көмегімен организм реттелу функциялары.

Е) Ішкі мүшелердің көмегімен организм реттелуі.

Нервтік реттелу дегенді қалай түсінуге болады?

А) Организм функциясының реттелуі аксон арқылы жүреді.

В) Организм функциясы жүйке жүйесі арқылы реттеледі.

С) Организм функциясы синапс арқылы реттеледі.

D) Организм функциясы гормондар арқылы реттеледі.

Е) Организм функциясы дендриттер арқылы реттеледі.

Жас ерекшелік физиологиясы нені зерттейтін ғылым?

В) Организмнің құрылысын. С) Организмнің әртүрлі кезеңдеріндегі тіршілік… D) Организмнің біртұтастығын.

Физиология нені зерттейді?

В) Ағзаның құрылысын. С) Жүйелердің қызметін. D) Клеткалардың қызметін.

Жылы Мәскеу қаласында болған дүние жүзілік жас кезеңдерінің симпозиумында адамның барлық өмірін қанша кезеңге бөледі?

А) 5

В) 7.

С) 10.

D) 12.

Е) 14.

Андай кезеңді жаңа туған сәби кезеңіне жатқызады?

А) Алғашқы 5 күн.

В) Алғашқы 10 күн.

С) Алғашқы 15 күн.

D) Алғашқы 20 күн.

Е) Алғашқы 30 күн.

Андай кезең емшектегі сәби кезеңіне сәйкес келеді?

В) 20 күннен 3 жасқа дейін. С) 5 күннен 1,5 жасқа дейін. D) 1 күннен 6 айға.

Жеткіншек немесе жасөспірімдер қай жас аралықтары?

А) Қыздар 6-9 жас, ұлдар 6-8 жас.

В) Қыздар 7-10 жас, ұлдар 7-9 жас.

С) Қыздар 12-15 жас, ұлдар 13-16 жас.

Д) Қыздар 8-12 жас, ұлдар 8-13 жас.

Е) Қыздар 8-11 жас, ұлдар 8-12 жас.

Кәмелеттік немесе жігіттік, бойжеткендік шақ қандай жас аралықтары?

А) Қыздар 12-15 жас, ұлдар 13-16.

В) Қыздар 8-11жас, ұлдар 8-12.

С) Қыздар 8-12 жас, ұлдар 8-13.

D) Қыздар 16-20 жас, ұлдар 17-21.

Е) Қыздар 6-9 жас, ұлдар 6-8.

Кемелге келу немесе ересектік мерзімнің I-ші жартысы қандай жас аралықтары?

В) Әйелдер 21-35 жас, ерлер 22-35. С) Әйелдер 12-14 жас, ерлер 13-15. D) Әйелдер 20-22 жас, ерлер 19-20.

Егде жасқа қандай жас аралықтары кіреді?

А) Әйелдер 34-55, ерлер 40-60.

В) Әйелдер 30-35, ерлер 35-45.

С) Әйелдер 55-74, ерлер 60-74.

D) Әйелдер 50-65, ерлер 55-70.

Е) Әйелдер 65-70, ерлер 70-75.

Ариялық немесе кәрілік жас қай кезде басталады?

А) Әйелдер мен ерлерде бірдей 74-90.

В) Әйелдер 80-95 жас, ерлер 85-95.

С) Әйелдер 55-74 жас, ерлер 60-74.

D) Әйелдер 75-85 жас, ерлер 85-90.

Е) Әйелдер 65-70 жас, ерлер 70-75.

Зақ өмір сүрушілер.

В) 90 жастан әрі қарай. С) 85 жас. D) 65 жастан әрі қарай.

Сыртқы және ішкі орталардың түрлі әсерлеріне жауап беру қабілеті қалай аталады?

А) Бәсеңсу.

В) Белсену.

С) Тежелу.

D) Қозу.

Е) Тітіркену.

Айсысы тітіркендіргіш түріне жатпайды?

А) Физикалық.

В) Биологиялық.

С) Физиологиялық.

D) Физико-химиялық.

Е) Химиялық.

Нерв ұлпасын нейрондармен бірге қандай клеткалар құрайды?

А) Глиялар.

В) Нитроглиялар.

С) Пирамида тәрізді клеткалар.

D) Қозғалтқыш клеткалар.

Е) Қозғаушы клеткалар.

Нейрон денесі қалай аталады?

А) Синапс.

В) Дендрит.

С) Глия.

D) Сома.

Е) Аксон.

35. Нейронның тармақталған өсіндісі:

А) Аксон.

В) Дендриттер.

С) Синапс.

D) Рецептор.

Е) Эффектор.

36. Нерв клеткасының ұзын талшығы:

А) Миелин.

В) Синапс.

С) Аксон.

D) Эффектор.

Е) Медиатор.

Миелин қабығы нені қоршаған?

В) Ядроны. С) Органоидтарды. D) Аксонды.

Адамның жұлыны қанша сегменттен тұрады?

А) 28-30.

В) 32-35.

С) 31-33.

D) 33-36.

Е) 27-31.

Жұлын қандай қызмет атқарады?

А) Рефлекторлық, координациялық.

В) Өткізгіштік, интеграциялық.

С) Рефлекторлық, өткізгіштік.

D) Реттеуші және рефлекторлық.

Е) Интеграциялық және байланыстырушы.

Орталық нерв жүйесіндегі тежелу құбылысын кім ашқан?

А) Ухтомский.

В) Павлов.

С) Введенский.

D) Сеченов.

Е) Шеринготон.

Адамның миынан неше жұп нерв таралады?

А) 14.

В) 12.

С) 10.

D) 5.

Е) 8.

Айсысы адам миының бөлімдеріне жатпайды?

А) Сопақша ми , вароли көпіршесі.

В) Мишық, ортаңғы ми.

С) Аралық ми.

D) Екі ми сыңары.

Е) Эпифиз.

Сопақша мида кездеспейтін нерв орталығы қайсы?

А) Тыныс алу, қан айналу.

В) Қарын сөлдерін шығару.

С) Сору, шайнау, жұтыну.

D) Жөтелу, түшкіру, сілекей шығару.

Е) Есінеу, ұйықтау.

47. Вароли көпірінің негізгі қызметі:

А) Интегративтік.

В) Биопотенциалдар тудырады.

С) Трофикалық.

D) Өткізгіштік, рефлекторлық,

Е) Медиатор түзеді.

Мидың қандай бөлігінде алғашқы көру, алғашқы дыбыс орталықтары орналасқан?

В) Аралық. С) Мишықта. D) Артқы.

Адам миы салмағының қанша пайызын үлкен ми сыңарлары алып жатыр?

А) 20.

В) 30.

С) 80.

D) 50.

Е) 70.

52. Мидың қызметін тесеру әдістері:

А) Электробаллистрография.

В) Электродинамография.

С) Электрореография.

D) Электроэнцефалография.

Е) Электромиография.

Вегетативтік жүйке жүйелері қандай бөлімдерден тұрады?

А) Орталық жүйке жүйесінен.

В) Симпатикалық жүйке жүйесінен.

С) Парасимпатикалық жүйке жүйесінен.

D) Метосимпатикалық жүйке жүйесінен.

Е) Симпатикалық және парасимпатикалық жүйке жүйесінен.

Соматикалық жүйке жүйесі организмнің қай бөлігін нервтендіреді?

В) Ас қорыту мүшелерін. С) Сыртқы мүшелерін және сырт тұлғасын. D) Жүрек қан тамырлар жүйесін.

Орталық тежеуді ашқан қай ғалым?

А) И.И. Павлов.

В )А. Ухтомский.

С) Введенский.

D) Сеченов.

Е) Шерингтон.

57. Сыртқы орта тітіркендіргіштерінің әсеріне нерв жүйесінің қатысуымен организмнің қайтарған жауабы:

А) Рефлекс.

В) Афферентация.

С) Эфферентация.

D) Доминанта.

Е) Индукция.

Рефлекс деген не?

В) Организмнің активті жағдайы. С) Ішкі және сыртқы ортаның тітіркендіруіне нерв… D) Нерв жүйесінің қатысуы арқылы ішкі және сыртқы ортаның тітіркендіруіне,…

Рефлекторлық доға дегеніміз не?

А) Рефлекс тудырудағы, нерв импульстарының жүру жолы.

В) Рефлексті қамтамасыз ететін нерв торы.

С) Нерв орталықтарының арасындағы байланыс.

D) Синапстың динамикалық қосылыстары.

Е) Нейрондар аралығындағы жалғастырушы мүше.

Рецептор деген не?

В) Орталыққа тепкіш афференттік нерв талшығы. С) Нерв орталығы мен орындаушы мүшенің арасындағы… D) Рефлекторлық доғаның ортаңғы бөлімі.

Quot;Ми рефлекстері" (1863) деген еңбектің авторы кім?

А) Введенский.

В) Павлов.

С) Сеченов.

D) Шеррингтон.

Е) Декарт.

Рефлекторлық принципті алғаш рет ұсынған кім?

А) Павлов.

В) Сеченов.

С) Ухтомский.

D) Декарт.

Е) Платон.

Шартты рефлекстер туралы ілімнің негізін салған кім?

А) Маршал Толл.

В) Иоганс Мюллер.

С) Павлов.

D) Сеченов.

Е) Декарт.

Шартты рефлекстердің жасалу негізіне жататын не?

В) Суммация. С) Доминант. D) Қозу мен тежелу процестерінің өзара әрекеттесуі.

Шартсыз рефлекстердің рефлекторлық доғасы мидың қай бөлігінде шектеледі?

А) Үлкен шарлар қыртысында.

В) Гипокампта.

С) Жұлын мен ми бағанында.

D) Гипоталамуста.

Е) Мишықта.

71. Шартсыз рефлекстерді атау керек:

А) Жоғалатын (сөнетін).

В) Таралатын.

С) Қорғану.

D) Іздік.

Е) Кешігетін.

Гиппократтың "сангвиник" типі Павлов бойынша қалай болады?

А) Баяу.

В) Ұстамсыз.

С) Әлсіз.

D) Күшті.

Е) Жылжығыш.

Флегматик типі Павловтың қандай ЖНӘ типіне сәйкес келеді?

А) Байсалдыға.

В) Әлсізге.

С) Жылжығышқа.

D) Күштіге.

Е) Ұстамсызға.

Гиппократ бойынша холерик Павлов классификациясында қандай типке тура келеді?

А) Байсалды.

В) Әлсіз.

С) Жылжығыш.

D) Күшті.

Е) Ұстамсыз.

Гиппократтың меланхолик типі Павлов бойынша қандай болады?

В) Байсалды. С) Ұстамсыз. D) Күшті.

Есте сақтау функциясы мидың қандай құрылымында өтеді?

А) Гипокампта.

В) Латеральды ойыста.

С) Сельвиев ойысында.

D) Белдік иірімде.

Е) Миндаль тәрізді денеде.

Зақ есте сақтау неге байланысты?

А) Жеке қыртыстық нейрондардағы қозуға.

В) Белок молекулуларының синтезіне.

С) Индукцияға.

D) Бүйрек үсті безінің қыртысты қабатының бөлетін гармондарына.

Е) Конвергенцияға.

Күшті эмоция кезінде қандай зат күрт көбееді?

А) Адреналин.

В) Инсулин.

С) Тероксин.

D) Глюкогон.

Е) Окситоцин.

Доминанта жөніндегі ілімді кім жасаған?

А) Павлов.

В) Сеченов.

С) Ширрингтон.

D) Дюпуа-Реймон.

Е) Ухтомский.

Эмоция деген не?

А) Адамның өзіне-өзі және басқаларға нақтылы қажеттілігімен мотивациясының анықталуы.

В) Қажеттілік пен мотивацияға негізделген, адамның айналаға және өзіне қатынасы.

С) Мотивацияның бір түрі.

D) Адамның қажеттілігін қанағаттандыру нәтежиесі.

Е) Мотвациялық ниеттену мәнері.

Эволюция барысында есте сақтаудың қай түрі жиналған?

А) Қысқа мерзімді.

В) Индивидуальдық.

С) Ұзақ уақыттық.

D) Танымдық.

Е) Жеке түрлік.

84. Өмір сүру барысында жүре пайда болатын есте сақтаудың түрі:

А) Ұзақ уақыттық.

В) Индивидуальдық.

С) Танымдық.

D) Жеке түрлік.

Е) Қысқа мерзімді.

Есте сақтау неге байланысты?

А) Жынысына.

В) Салмағына.

С) Кеңістікегі орнына.

D) Жасына.

Е) Бойына.

86. Ойлау процесі үшін өте қажетті қыртыс учасклерін атаңыз:
А) Шүйде бөлімі.

В) Төбе бөлімі.

С) Самай бөлімі.

D) Маңдай бөлімі.

Е) Орталық иірімнің алды.

Организмнің өміріндегі бір оқиғаны ұмытпай қалмауына не себеп болады?

В) Эмоция. С) Санада сақтау. D) Есте сақтау.

Анализатор жөніндегі ілімді жасаған кім?

В) Гельмгольц. С) Павлов. D) Ломоносов.

Сары дақ пен оның ортасында орналасқан сауытша клеткалар қандай түске сезімтал болады?

А) Түссіз сәулелерге.

В) Түсті сәулелерге.

С) Қараңғы сәулеге.

D) Түнгі сәулеге.

Е) Барлық сәулеге.

Ымыртта жарық аз кезінде түссіз жарық толқындарын қабылдайтын қандай клеткалар?

А) Сауытша.

В) Сары дақ.

С) Құбырлар.

D) Таяқша.

Е) Қара дақ.

98. Зат түсін ажырата алмау кемшілігі:

А) Катаракта.

В) Астегматизм.

С) Дальтонизм.

D) Аккомодация.

Е) Адаптация.

Бинокулярлық көру?

А) Бір көзбен көру.

В)Алыстан көру.

С) Көз өткірлігі.

Д) Жақыннан көру.

Е) Адамның қос көзбен көруі.

Кітап оқығанда, қағазға жазғанда баланың көзі мен қағаз аралығы қандай қашықтықта болуы тиіс?

А) 10-15 см.

В) 15-20 см.

С)20-25 см.

Д) 30-35 см.

Е) 35-40 см.

Бала отыратын бөлмеде ең тиімді жарық мөлшері қанша люкс болу керек?

A) 1.0-1.5 м. B) 2.5-3м. C) 2.0-2.0 м. D) 3.5-4.5 м. E) 5.0-5.5 м. 103. Есту мүшесі қандай бөлімдерден тұрады? A) Сыртқы және ішкі құлақ. B) Сыртқы,… A) Құлақ қалқаны, дабыл жарғағы. B) Құлақ…

Бұлшық еттерде орналасқан нерв ұштары қалай аталады?

A) Интерорецепторлар. B) Проприорецепторлар. C) Экстерорецепторлар. D) Тактильдік рецепторлар. E) Вестибулярлық рецепторлар. 114.… A) Гипердинамия. B) Гипостатика. C) Локомация. D) Хронаксия. E) Гиподинамия.… A) Бас, тұлға, аяқ-қол сүйектері. B) Бас, мойын, тұлға, бел, омыртқа.…

Жыныстық жетілу қыз балаларда қай жаста басталады?

A) Тежейді. B) Әсер етпейді. C) Қоздырады. D) Қызметін бұзады. E) Әлсіретеді. 143.Стресс ұғымын… A) Павлов. B) Анохин. C) Селье. D) Хрипкова. E) Антропова. 144.Стресс… A) Анохин. B) Ухтомский. C) Шеррингтон. D) Селье. E) Введенский. 145.Стресс пайда болуындағы организмге…

Дені сау адамдарда қанның формалы элементтері мен плазмасының проценттік қатынасы қандай?A) 55 және 45. B) 50 және 50. C) 45 және 55. D) 60 және 40. E) 65 және 35. 187.Тыныштық күйінде қан плазмасының қанша пайызы судан тұрады?

A) 50-60.
B) 60-65.
C) 67-85.
D) 81-90.
E) 91-92.
188.Тыныштық күйінде қан плазмасында қанша пайыз белок бар?

A) 2-3.
B) 4-5.
C) 6-8.
D) 7-9.
E) 9-10.
189.Адамда негізгі қанша қан тобы бар?

A) 2.
B) 3.
C) 4.
D) 5.
E) 6.
190.Қан құрамында эритроциттерде агглютигогендердің қандай түрі болады?

A) A және C.
B) B және D.
C) α және β

D) А және β

E) A және B.
191.Қан плазмасында қандай агглютининдер кездеседі?

A) A және C.
B) B және D.
C) α және β

D) А және β

E) A және B.
192.І-ші қан тобының эритроциттерінде қандай агглютиногендер кездеседі?

A) Жоқ.
B) А.
C) В.
D) АВ.
E) β

Ші қан тобының плазмасында қандай агглютининдер кездеседі?

A) A және C.
B) B және D.
C) α және β

D) А және β

E) A және B.
194.ІІ-ші қан тобының эритроциттерінде қандай агглютиногендер бар?

E) β

A) В.
B) А.
C) АВ.
D) Жоқ.
E) С.

II-ші қан тобының плазмасында қандай аагглютининдер бар?

E) β

A) В.
B) А.
C) АВ.
D) Жоқ.
E) С.
196. ІІІ-ші қан тобының эритроциттерінде кездесетін агглютиногендер:

A) В.
B) А.
C) Жоқ.
D) С.
E) АВ.
197. ІІІ-ші қан тобының плазмасында кездесетін агглютининдер:
A) В.
B) А.
C) Жоқ.
D) α.
E) АВ.

Ан тобының эритроциттерінде кездесетін агглютиногендер

A) Жоқ. B) α C) β D) α және β E) А және В 200. Агглютинация реакциясы дегеніміз не?

Андай қан веналық қаны деп аталады?

А) Мочневинаға қаныққан қан.

В) Көмірқышқыл газына қаныққан қан.

С) Оттегіне қаныққан қан.

D) Қордағы қан.

Е) Глюкоза мен пептидтерге қаныққан қан.

Андай қан артериялық қан деп аталады?

А) Көмірқышқыл қанына қаныққан қан.

В) Оттегіне қаныққан қан.

С) Глюкоза мен пептидтерге қаныққан қан.

D) Қордағы қан.

Е) Мочевинаға қаныққан қан.

Ан айналуының қандай шеңберін білесіз?

А) Үлкен, кіші.

В) Үлкен, орташа.

С) Жоғарғы, төмен.

D) Перифериялық.

Е) Орталық.

Анның құрамына қандай жасушалар кіреді?

В) Эпителий жасушалары. С) Ет жасушалары. D) Лейкоциттер.

Жүрек етіндегі электр құбылысын жазу қалай аталады?

А) Спирограмма.

В) Энцефалограмма.

С) Электрокардиграмма.

D) Картограмма.

Е) Лейкограмма.

Гипертония деген не?

А) Қан қысымының тұрақты болуы.

В) Қан қысымының қалыпты болуы.

С) Қан қысымының күрт төмендеуі.

D) Қан қысымының жоғарлау деңгейі.

Е) Жүрек жұмысының әлсіреуі.

Резус-фактор адамдардың неше пайызында % кездеседі?

А) 85%.

В) 15%.

С) 65%.

D) 25%.

Е) 75%.

Адамның жұқпалы ауруға қарсы тұру қабілеті қалай аталады?

А) Донор.

В) Реципиент.

С) Пациент.

D) Аллергент.

Е) Иммунитет.

Донор деген кім?

А) Қан алушы адам.

В) Қан беруші адам.

С) Қаны аз адам.

D) Қан қысымы жоғары адам.

Е) Қан қысымы төмен адам.

Реципиент деген кім?

В) Иммунитеті жоғары адам. С) Қан қысымы төмен адам. D) Қаны аз адам.

Жүректің өткізгіш жолдары қызметінің мәні неде?

А) Қозу импульстерін тудырады.

В) Қозу импульстерін өткізеді.

С) Жүрек автоматиясын береді.

D) Жүрек жиырылуын реттейді.

Е) Аталғандардың бәрі дұрыс.

219. Қан тамырын тарылтады:

А) Гистамин.

В) Медулин.

С) Адреналин.

D) Бродикинин.

Е) Простогландин.

Адамның қан қысымы қалыпты жағдайда сынап бағанасымен неше мм?

А) 120/80 мм.

В) 80/60 мм.

С) 140/100 мм.

D) 130/100 мм.

Е) 110/100 мм.

221. Лимфа түйіндерінің қызметі:

А) Қоректік заттарды тасымалдау.

В) Сүзгіштік, фагоцитарлық.

С) Газдарды тасымалдау.

D) Қан қысымын реттеу.

Е) Минералды тұздарды тасымалдау.

Организмде қанның мөлшері шамамен неше литр?

А) 3л.

В) 3,5л.

С) 4л.

D) 5л.

Е) 6л.

223. Организмдегі қанның неше пайызы% қан депосында сақталады:

А) 10.

В) 20.

С) 30.

D) 40.

Е) 50.

Ан депосына қандай мүшелер жатпайды?

А) Бауыр.

В) Көкбауыр.

С) Өкпе.

D) Тері.

Е) Асқазан.

Анның ақ түйіршіктері қалай аталады?

А) Эритроцит.

В) Тромбоцит.

С) Лейкоцит.

D) Моноцит.

Е) Агронулоцит.

Анның қызыл түйіршіктері қалай аталады?

А) Тромбоцит.

В) Эритроцит.

С) Лейкоцит.

D) Агронулоцит.

Е) Моноцит.

Адамның тыныс жолдарына нелер жатады?

А) Мұрын қуысы, көмей, кеңірдек, бронхылар.

В) Ауыз, мұрын қуысы, өкпе.

С) Мұрын қуысы, альвеольдар, қан тамырлары.

D) Өкпе, қан тамыры, плевро қуысы.

Е) Ауыз, көмей, өкпе, қан тамыры.

Тыныс алу жүйесіне жататын қандай қабыну прцестерін білесіздер?

В) Гайморит, фронтит, тонзилит, аденоид. С) Гипертония, тұмау, отит. D) Герпес, катаракт, тұмау.

Кпенің тіршілік сыйымдылығының көрсеткіші кімде жоғары болады?

А) Спортпен шұғылданатын адамдарда.

В) Көп оқитын адамдарда.

С) Аз қимылдайтын адамдарда.

D) Кішкентай балаларда.

Е) Жаттықпаған адамдарда.

Газ алмасу процесіне қатыспайтын тыныс жолын жайлаған ауа кеңістігі қалай айтылады?

А) Өлі кеңістік.

В) Тірі кеңістік.

С) Бос кеңістік.

D) Жазық кеңістік.

Е) Пайдалы кеңістік.

Астың қорытылуы негізінен қандай химиялық заттардың көмегімен іске асды?

В) Сілтілер. С) Гормондар. D) Тұздао.

Ересек адамда орта есеппен тәулігіне неше литр сілекей бөлінеді?

А) 0,5-1 л.

В) 1,0-1,5 л.

С) 1,2-1,8 л.

D) 2,0-2,2.

Е) 2,2-2,5.

Сілекейдің қоймалжың болуы неге байланысты?

В) Амилазаға. С) Карбонатқа. D) Бикарбонатқа.

Көздің "Соқыр тауық" деп аталатын көрмеушілігі қандай витаминнің жетіспеушілігінен болады?

А) А.

В) В_1.

С) В₆.

D) Д.

Е) С.

240. В₁ витаминінң жетіспеуінен тұратын сырқат:

А) Лордоз.

В) Сколиоз.

С) Рахит.

D) "Бери-бери".

Е) Анемия.

Андай витаминнің жетіспеушілігі анемияға шалдықтырады?

А) В₁.

В) В₆.

С) В_12.

D) Д.

Е) А.

С витаминнің жетіспеушілігі (аскорбин қышқылы) қандай сырқатты тудырады?

А) Қырқұлақ (цинга).

В) Рахит.

С) Анемия.

d) Рак.

Е) Отит.

Рахит немесе мешел ауруы неге байланысты?

А) В₂.

В) А₁.

С) Д.

D) Е.

Е) В₁₂.

К1 және К2 витаминдерінің организмдегі негізгі ролі неде?

В) Қанның ұюына қатысады. С) Зат алмасуын реттейді. D) Адам бойын өсіреді.

Арында ас шамамен неше сағат болады?

А) 1-2 сағ№, 4-5 сағ.

В) 3-4 сағ., 6-7 сағ.

С) 3-4 сағ., 10-11 сағ.

D) 5 сағ – 8 сағ. Дейін.

Е) 3-1 сағ. 3 сағ. Дейін.

Асқорыту деген не?

В) Тамақтың химиялық өңдеуден өту процесі. С) Тамақтың жеңіл еритін формаға келуі. D) Тамақтың физикалық, химиялық өзгеріске ұшырауының нәтижесінде…

Ассимляция дегеніміз не?

А) Организмге енген заттардан, күрделі органикалық заттардың жасалуы.

В) Негізгі қосылыстардың организмде синтезделуі.

С) Мүшелердің жасалуы мен дамуы.

D) Клеткалардың структуралық компоненттерінің ыдырау.

E) Организмге түсетін және организмнен шығатын әртүрлі заттар.

Диссимляция деген не?

В) Күрделі органикалық қосылыстардың ыдырауы нәтежиесінде энергия бөле отыра қарапайым… С) Гормондар қатысуымен күрделі молекулалы… D) Организмде байқалатын биохимиялық және биофизикалық реакциялар.

Ас қорыту жүйесінің қай бөлімінде қоректік заттар қанға сіңеді?

А) Тоқ ішекте.

В) Жұтқыншақта.

С) Ауыз қуысында.

D) Өңеште.

Е) Аш ішекте.

254. Крахмалдың гидролизіне әсер ететін фермент:

А) Пепсин.

В) Амилаза.

С) Трипсин.

D) Химозин.

Е) Липаза.

Тамақтық заттар қандай мүшеде денеге сіңеді?

А) Аш ішекте.

В) Асқазанда.

С) Қызылөңеште.

D) Тік ішекте.

Е) Тоқ ішекте.

Бауыр қандай мүшелер жүйесіне жатады?

В) Қан түзу. С) Лимфа түзу. D) Бөлу.

Ренин қайда пайда болады?

А) Генле ілгегінде.

В) Мальпигий шумағында.

С) Юкстагломерулярлық аппаратта.

D) бүйрек қалқаншаларында.

Е) Жинағыш түтікшелерде.

Панкреатикалық сөлдің сілтілік реакция көрсетуінің себебі неге байланысты?

А) Трипсинге.

В) Химотрипсинге.

С) Амилазаға.

D) Бикарбонаттарға.

Е) Нклеазаға.

264. Баланың қарын сөлінде протеолитикалық белсенділігі өте жоғары зат:

А) Липаза.

В) Пепсин.

С) Химозин.

D) Гастриксин.

Е) Пепсиноген.

Белоктық минимум дегеніміз не?

В) Белоктың артық мөлшері. С) Организмдегі белоктың аздығы. D) Белоктың қызметі.

Негізгі алмасу дегеніміз не?

А) Аноболизм мен ктоболизм.

В) Гомеоста.

С) Организмнің энергия жоғалтуы.

D) Тканьдік тыныс алуы.

Е) Аталғандардың бәрі дұрыс.

275. Организмдегі майлар ыдырау өнімі:

А) Амин қышқылдары.

В) Моносахаридтер.

С) Глицерин мен май қышқылдары.

D) Минералды тұздар.

Е) Витаминдер.

Жылу реттеу орталығы қайда?

А) Мишықта.

В) Ортағңы мида.

С) Сопақша мида.

D) Гипоталамуста.

E) Үлкен жарты шарлар қыртысында.

Жылу жасаудың ең интенсивті болуы қайда?

В) Өкпеде. С) Теріде. D) еттерде.

Бүйрек денешіктері қалай аталады?

В) Нейрон. С) Капсула. D) Эпителии.

Энурез дегеніміз не?

В) Нефрондардың сүзілуі. С) Еріксіз несеп шығару. D) Бүйректің ісінуі.